KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 27.4.2017

COM(2017) 198 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Plan działania na rzecz przyrody, ludzi i gospodarki

{SWD(2017) 139 final}

1.Ochrona i wykorzystanie potencjału dziedzictwa przyrodniczego Europy

Na terytorium Europy znajdują się niektóre z najgęściej zaludnionych obszarów na świecie, a dziedzictwo przyrodnicze Europy jest bardzo bogate i zróżnicowane. Dyrektywy dotyczące ochrony przyrody 1 mają na celu zapewnienie zdrowej przyrody w Unii Europejskiej przez stworzenie ram ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych, które mają znaczenie z perspektywy ochrony przyrody europejskiej. W dyrektywach ustanowiono największą na świecie skoordynowaną sieć obszarów chronionych, charakteryzujących się bogatą różnorodnością biologiczną; sieć Natura 2000 obejmuje 18 % obszarów lądowych i 6 % obszarów morskich Unii Europejskiej. Chronią one około 1 500 gatunków zwierząt i roślin oraz około 200 rzadkich typów siedlisk w obrębie tych obszarów chronionych oraz poza ich granicami i łączą ochronę przyrody ze zrównoważonym wykorzystaniem terenu i działalnością gospodarczą.

W ramach zobowiązań związanych z lepszym stanowieniem prawa Komisja zainicjowała w 2014 r. obszerną ocenę dyrektyw dotyczących ochrony przyrody zwaną oceną adekwatności. Po objęciu przez Karmenu Vellę stanowiska Europejskiego Komisarza ds. Środowiska, Gospodarki Morskiej i Rybołówstwa przewodniczący Juncker zlecił mu zadanie dokończenia tej oceny. W trakcie tej procedury Komisja wsłuchała się w obawy obywateli i przedsiębiorców, którzy czasem odnoszą wrażenie, że europejskie przepisy są trudne do zrozumienia, stosowania i egzekwowania.

Ocena adekwatności wykazała, że jako element szerszej unijnej polityki w zakresie różnorodności biologicznej dyrektywy dotyczące ochrony przyrody spełniają swoje zadania, osiągnięcie ich celów i pełne wykorzystanie potencjału będzie jednak zależeć od znaczącej poprawy ich stosowania 2 . Do uzyskania praktycznych rezultatów w terenie potrzebna jest poprawa zarówno w zakresie skuteczności i efektywności, jak również działań partnerskich z różnymi grupami zainteresowanych stron w państwach członkowskich i w obrębie UE.

Jedynie około połowa ptaków i mniejsza część innych chronionych gatunków i siedlisk w UE wykazują dziś dobry stan ochrony. Sieć Natura 2000 jest aktualnie w dużej mierze obecna na lądzie, ale wciąż istnieją poważne niedociągnięcia w środowisku morskim. Jedynie dla 50 % wszystkich obszarów Natura 2000 istnieją plany zarządzania obejmujące cele i środki ochronne. Najważniejsze przyczyny niedociągnięć we wdrażaniu to: ograniczone zasoby, słabe egzekwowanie, kiepskie zintegrowanie celów przyrodniczych w ramach innych obszarów polityki, niewystarczająca wiedza i dostęp do danych oraz słaba komunikacja i zaangażowanie zainteresowanych stron. Ponadto ci, którzy wdrażają dyrektywy, zwłaszcza na szczeblu regionalnym i lokalnym, nie zawsze są wystarczająco świadomi ich wymogów bądź zakresu elastyczności i oferowanych przez nie możliwości. Może to prowadzić do napięć między ochroną przyrody a działalnością gospodarczą.

Jednakże ocena adekwatności wykazała, że, tam, gdzie ukierunkowane działania prowadzone są na wystarczającą skalę, stan gatunków i siedlisk ulega poprawie, doprowadzając w niektórych przypadkach do zauważalnej odbudowy. Ponadto coraz powszechniej uznaje się, że środowisko naturalne jest podstawą różnych sektorów gospodarki, takich jak turystyka. Zachowanie i zrównoważone użytkowanie są obecnie ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Tworzą one bowiem duże możliwości przyciągania inwestycji i zachęcają do inwestowania w ochronę środowiska naturalnego.

W dniu 7 grudnia 2016 r. Komisja przeprowadziła debatę orientacyjną na temat ustaleń oceny adekwatności oraz działań następczych. W związku z tym postanowiono opracować konkretny plan działania na rzecz poprawy wdrażania dyrektyw, ich spójności z celami społeczno-gospodarczymi i współpracy z władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi, jak również zaangażowania zainteresowanych podmiotów i obywateli. Biorąc pod uwagę wyraźny wymiar terytorialny dyrektyw oraz kluczową rolę, jaką władze lokalne i regionalne odgrywają w ich wdrażaniu, Komitet Regionów (KR) został intensywnie włączony w przygotowanie tego planu działania i będzie odgrywać zasadniczą rolę w odniesieniu do współpracy z władzami regionalnymi i lokalnymi oraz skierowanych do nich działań informacyjnych.

Celem tego kompleksowego planu działania jest szybka poprawa praktycznego wdrożenia dyrektyw dotyczących ochrony przyrody i przyspieszenie postępów na drodze osiągnięcia celu strategii „Europa 2020”, którym jest zatrzymanie i odwrócenie procesu utraty różnorodności biologicznej oraz usług ekosystemowych 3 , między innymi w odniesieniu do odporności na zmianę klimatu oraz łagodzenia jej skutków. Będzie to również korzystne dla mieszkańców Europy oraz dla gospodarki. Działania będą podejmowane na poziomie UE, w szczególności przez Komisję Europejską i Komitet Regionów, państwa członkowskie i zainteresowane strony będą jednak również musiały działać, korzystając z większego wsparcia i pomocy ze strony UE. Plan działania daje realne możliwości zaangażowania zainteresowanych stron i opinii publicznej oraz nawiązywania partnerstw w poszczególnych dziedzinach polityki. Stworzy to solidne podstawy dla godzenia interesów i tworzenia powiązań pomiędzy przyrodą, ludźmi i gospodarką.

2.Treść planu działania

Plan działania obejmuje cztery obszary priorytetowe z 15 konkretnymi działaniami. Realizacja większości działań zostanie zainicjowana w 2017 r., tak aby Komisja mogła złożyć sprawozdanie z ich wykonania przed końcem swojej obecnej kadencji w 2019 r. W tabeli w niniejszym komunikacie przedstawiono przegląd tych działań. Uzupełnieniem są szczegółowe arkusze informacyjne zawierające dodatkowe informacje.

Priorytet A: Ulepszenie wytycznych oraz poprawa wiedzy i zapewnienie większej spójności z szerszymi celami społeczno-gospodarczymi

Różne podejścia państw członkowskich do wdrożenia dyrektyw mogą prowadzić do niepotrzebnych konfliktów i problemów. Sztywne stosowanie przepisów dotyczących ochrony gatunków, opóźnienia i zbyt duże obciążenie w miejscu procedury związane z wydawaniem zezwoleń oraz niewystarczająca świadomość zainteresowanych stron mogą powodować powstawanie niepotrzebnych tarć między ochroną przyrody a działaniami społeczno-gospodarczymi. W planie działania przewiduje się praktyczne rozwiązania tych problemów i promuje bardziej inteligentne podejścia partycypacyjne, aby zachęcić właścicieli i użytkowników gruntów do pełnego zaangażowania. Komisja ulepszy swoje wytyczne i będzie propagować lepsze zrozumienie przepisów w terenie, aby pomóc władzom publicznym w skuteczniejszym ich stosowaniu. Państwa członkowskie będą musiały podnieść poziom wiedzy i poprawić dostęp do danych niezbędnych do wdrażania dyrektyw. Komisja będzie wspierać prace na rzecz wzrostu poziomu uznawania zdrowych ekosystemów za element przyczyniający się do dobrobytu i rozwoju gospodarczego (działania 1–3).

Przygotowywane przez Komisję środki 4 w zakresie uproszczeń monitorowania i sprawozdawczości w ramach unijnych przepisów w zakresie ochrony środowiska przyczynią się również do poprawy efektywności, jak również skuteczności dyrektyw dotyczących ochrony przyrody.

Priorytet B: Budowanie zaangażowania politycznego i wzmocnienie zgodności

Chociaż to państwa członkowskie są ostatecznie odpowiedzialne za wdrażanie dyrektyw dotyczących ochrony przyrody w terenie, Komisja będzie ściślej współpracować z nimi w celu ułatwienia i promowania ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Wspólnie musimy zapewnić, aby powstała w pełni spójna i funkcjonalna sieć Natura 2000, a gatunki były chronione i – w odpowiednich przypadkach – wykorzystywane w sposób zrównoważony.

Ten priorytet obejmuje dialog z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami, mający na celu usprawnienie wdrażania sieci Natura 2000 i promowanie współpracy w zakresie zarządzania nią w poszczególnych regionach biogeograficznych Europy. Plany działania dotyczące poszczególnych gatunków i siedlisk zostaną opracowane i dostarczone (działania 4–7).

Dla wzmocnienia przestrzegania przez państwa członkowskie dyrektyw dotyczących ochrony przyrody bardzo istotne będą również inne działania na szerszą skalę w dziedzinie polityki ochrony środowiska, dotyczące szkolenia krajowych sędziów i prokuratorów, dostępu do wymiaru sprawiedliwości i zapewniania zgodności z unijnym prawem ochrony środowiska 5 .

Priorytet C: Zwiększenie inwestycji w sieci Natura 2000 oraz wzmocnienie synergii z unijnymi instrumentami finansowania

Koszty realizacji programu Natura 2000 oszacowano na 5,8 mld EUR rocznie, a jego roczne korzyści szacuje się na 200–300 mld EUR. Niedobory finansowania powodują jednak, że sieć nie przynosi w pełni tych korzyści i są ważnym czynnikiem podważających skuteczność dyrektyw dotyczących ochrony przyrody. Plan działania ma zatem na celu lepsze wykorzystanie dostępnych funduszy unijnych oraz podniesienie atrakcyjności przyrody dla inwestycji prywatnych.

W ocenie adekwatności zwrócono uwagę na niepokojące pogorszenie się sytuacji gatunków i siedlisk związane z rolnictwem i wskazano na potrzebę skuteczniejszego włączenia sieci Natura 2000 i szerzej: różnorodności biologicznej do wspólnej polityki rolnej (WPR). W ramach obowiązujących ram prawnych 6 w planie działania zaproponowano sposoby wzmocnienia synergii z WPR i innymi kluczowymi dziedziny polityki UE, takimi jak polityka spójności, wspólna polityka rybołówstwa oraz polityka w zakresie badań i innowacji. Proponuje się w nim zwiększenie ukierunkowanego finansowania ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, co pozwoliłoby na większe inwestycje w sieć Natura 2000. W planie przewidziano również opracowanie dodatkowych wytycznych i planów krajowych ram finansowych sieci Natura 2000, czym powinny się zająć państwa członkowskie. Wreszcie, proponuje się w nim sposoby pobudzania prywatnych inwestycji i lepszego wspierania połączeń między obszarami Natura 2000, w tym za pośrednictwem zielonej infrastruktury i rozwiązań opartych na przyrodzie (działania 8–12).

Priorytet D: Lepsza komunikacja i działania informacyjne, angażowanie obywateli, zainteresowanych stron i społeczności

Plan działania ma na celu zwiększenie zaangażowania opinii publicznej, zainteresowanych stron, samorządów i społeczności lokalnych. Ochrona przyrody i płynące z niej korzyści dotyczą nas wszystkich, bo przyroda jest naszym wspólnym dziedzictwem. Komisja wspólnie z Komitetem Regionów użyje wszelkich dostępnych platform w celu podnoszenia poziomu świadomości oraz propagowania udziału szczebla lokalnego i wymiany wiedzy. W większym stopniu docenione zostaną dobre praktyki zarządzania w obszarach należących do sieci Natura 2000. Za pośrednictwem Europejskiego Korpusu Solidarności Komisja pomoże młodym ludziom zaangażować się bezpośrednio w ochronę przyrody i zdobyć doświadczenie cenne dla ich życia zawodowego (działania 13–15).

Przegląd działań

Ulepszenie wytycznych oraz poprawa wiedzy i zapewnienie większej spójności z szerszymi celami społeczno-gospodarczymi

Budowanie zaangażowania politycznego i wzmocnienie zgodności

Zwiększenie inwestycji w sieci Natura 2000 oraz wzmocnienie synergii z unijnymi instrumentami finansowania

Lepsza komunikacja i działania informacyjne, angażowanie obywateli, zainteresowanych stron i społeczności

(1)

     Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (dyrektywa siedliskowa) – Dz.U. L 206 z 22.7.1992, s. 7; oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (dyrektywa ptasia) – Dz.U. L 20 z 26.1.2010, s. 7.

(2)

Dokument roboczy służb Komisji (2016) 472 final z dnia16 grudnia 2016 „Fitness Check of the EU Nature Legislation (Birds and Habitats Directives)” (Ocena adekwatności przepisów UE w zakresie ochrony przyrody (dyrektywy ptasia i siedliskowa)) http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/fitness_check/index_en.htm

(3)

Komunikat Komisji: Nasze ubezpieczenie na życie i nasz kapitał naturalny – unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r., COM(2011) 244.

(4)

     „Fitness Check evaluation of the regulatory monitoring and reporting obligations of the EU environment acquis and its follow up” (Ocena sprawności regulacyjnej oceny monitorowania i sprawozdawczości w dorobku prawnym UE w dziedzinie ochrony środowiska oraz jej działania następcze) – zob. http://ec.europa.eu/environment/legal/reporting/fc_overview_en.htm  

(5)

 Zob. program prac Komisji na rok 2017 Na rzecz Europy, która chroni, wspiera i broni (komunikat Komisji COM(2016) 710 final).

(6)

Dalsze informacje na temat konsultacji w sprawie modernizacji i uproszczenia WPR są dostępne na stronie internetowej https://ec.europa.eu/agriculture/consultations/cap-modernising/2017_en oraz https://ec.europa.eu/agriculture/simplification_en .