EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Document 62020CJ0422

Wyrok Trybunału (szósta izba) z dnia 9 września 2021 r.
RK przeciwko CR.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberlandesgericht Köln.
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Dziedziczenie – Rozporządzenie (UE) nr 650/2012 – Artykuł 6 lit. a) – Stwierdzenie braku jurysdykcji – Artykuł 7 lit. a) – Jurysdykcja – Kontrola przez sąd, do którego sprawę wniesiono w drugiej kolejności – Artykuł 22 – Wybór prawa właściwego – Artykuł 39 – Wzajemne uznawanie – Artykuł 83 ust. 4 – Przepisy przejściowe.
Sprawa C-422/20.

Court reports – general

ECLI identifier: ECLI:EU:C:2021:718

 WYROK TRYBUNAŁU (szósta izba)

z dnia 9 września 2021 r. ( *1 )

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Dziedziczenie – Rozporządzenie (UE) nr 650/2012 – Artykuł 6 lit. a) – Stwierdzenie braku jurysdykcji – Artykuł 7 lit. a) – Jurysdykcja – Kontrola przez sąd, do którego sprawę wniesiono w drugiej kolejności – Artykuł 22 – Wybór prawa właściwego – Artykuł 39 – Wzajemne uznawanie – Artykuł 83 ust. 4 – Przepisy przejściowe

W sprawie C‑422/20

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberlandesgericht Köln (wyższy sąd krajowy w Kolonii, Niemcy) postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 8 września 2020 r., w postępowaniu:

RK

przeciwko

CR,

TRYBUNAŁ (szósta izba),

w składzie: L. Bay Larsen, prezes izby, C. Toader (sprawozdawczyni) i N. Jääskinen, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Szpunar,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

w imieniu CR – I. Sommer, Rechtsanwältin,

w imieniu rządu hiszpańskiego – M.J. Ruiz Sánchez, w charakterze pełnomocnika,

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika oraz E. Manzo, avvocato dello Stato,

w imieniu Komisji Europejskiej – M. Heller oraz M. Wilderspin, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 8 lipca 2021 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 lit. a), art. 7 lit. a), art. 22 i art. 83 ust. 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U. 2012, L 201, s. 107; sprostowania: Dz.U. 2012, L 344, s. 3; Dz.U. 2013, L 60, s. 140; Dz.U. 2019, L 243, s. 9, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 650/2012”).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy RK a CR w przedmiocie wniosku złożonego przez CR w celu uzyskania po śmierci męża aktów krajowego poświadczenia spadkowego oraz europejskiego poświadczenia spadkowego.

Ramy prawne

3

Zgodnie z brzmieniem motywów 27 i 59 rozporządzenia nr 650/2012:

„(27)

Przepisy niniejszego rozporządzenia są skonstruowane tak, aby zapewnić stosowanie przez organ zajmujący się sprawami spadkowymi w większości przypadków własnego prawa. W niniejszym rozporządzeniu przewiduje się zatem szereg mechanizmów, które byłyby uruchamiane w sytuacji, gdy zmarły wybrał jako prawo, któremu podlega dziedziczenie po nim, prawo państwa członkowskiego, którego był obywatelem.

[…]

(59)

Z uwagi na ogólny cel niniejszego rozporządzenia, jakim jest wzajemne uznawanie wydanych w państwach członkowskich orzeczeń w przedmiocie dziedziczenia […] w niniejszym rozporządzeniu powinny znaleźć się przepisy dotyczące uznania, wykonalności i wykonania orzeczeń […]”.

4

Artykuł 3 rozporządzenia nr 650/2012, zatytułowany „Definicje”, stanowi w ust. 1 lit. g):

„1. Do celów niniejszego rozporządzenia:

[…]

g)

»orzeczenie« oznacza każdą decyzję w sprawach dotyczących dziedziczenia wydaną przez sąd państwa członkowskiego, niezależnie od nazwy takiej decyzji, w tym postanowienie w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania wydane przez urzędnika sądowego;

[…]”.

5

Artykuł 4 tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja ogólna”, przewiduje:

„Sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku”.

6

Artykuł 6 tego rozporządzenia, zatytułowany „Stwierdzenie braku jurysdykcji w przypadku wyboru prawa”, stanowi w lit. a):

„W przypadku gdy wybrane przez zmarłego prawo regulujące dziedziczenie po nim zgodnie z art. 22 jest prawem państwa członkowskiego, sąd, do którego wniesiono sprawę na podstawie art. 4 lub 10:

może, na wniosek jednej ze stron postępowania, stwierdzić brak swojej jurysdykcji, jeżeli uzna, że sądy państwa członkowskiego, którego prawo wybrano, mają lepsze możliwości [są lepiej sytuowane do] orzekania w danej sprawie spadkowej, biorąc pod uwagę okoliczności praktyczne tej sprawy spadkowej takie jak miejsce zwykłego pobytu stron oraz położenie składników majątku; […]

[…]”.

7

Artykuł 7 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja w przypadku wyboru prawa”, stanowi w lit. a):

„Sądy państwa członkowskiego, którego prawo wybrał zmarły zgodnie z art. 22, mają jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej, jeżeli:

a)

sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, stwierdził brak swojej jurysdykcji w tej samej sprawie zgodnie z art. 6;

[…]”.

8

Artykuł 10 tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja dodatkowa”, przewiduje:

„1.   W przypadku gdy miejsce zwykłego pobytu zmarłego w chwili jego śmierci nie znajduje się w państwie członkowskim, sądy państwa członkowskiego, w którym znajdują się składniki majątku spadkowego, pomimo tego mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku, jeżeli:

a)

zmarły miał w chwili śmierci obywatelstwo tego państwa członkowskiego lub w przypadku, gdy nie zachodzi ta okoliczność;

b)

zmarły miał wcześniej miejsce zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim, pod warunkiem że do chwili wniesienia sprawy do sądu upłynęło nie więcej niż pięć lat od chwili zmiany tego miejsca zwykłego pobytu.

2.   W przypadku gdy żaden sąd w państwie członkowskim nie ma jurysdykcji na podstawie ust. 1, sądy państwa członkowskiego, w którym znajdują się składniki majątku spadkowego, pomimo tego mają jurysdykcję do orzekania w sprawach dotyczących tych składników majątku”.

9

Artykuł 22 tego rozporządzenia, zatytułowany „Wybór prawa”, stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   Każdy może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących jego spadku.

Każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci.

2.   Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia”.

10

Rozdział IV tego rozporządzenia, zatytułowany „Uznawanie, wykonywalność i wykonywanie orzeczeń”, zawiera art. 39-58.

11

Artykuł 39 tego rozporządzenia, zatytułowany „Uznawanie”, przewiduje w ust. 1:

„Orzeczenie wydane w państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania”.

12

Artykuł 40 tego rozporządzenia, zatytułowany „Podstawy nieuznania orzeczenia”, stanowi:

„Orzeczenia nie uznaje się, jeżeli:

a)

uznanie takie jest w sposób oczywisty sprzeczne z porządkiem publicznym (ordre public) państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie;

b)

pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, kiedy miał taką możliwość;

c)

orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym w postępowaniu między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie;

d)

orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym wcześniej w innym państwie członkowskim albo w państwie trzecim w postępowaniu o to samo roszczenie między tymi samymi stronami, o ile orzeczenie wydane wcześniej spełnia warunki konieczne do uznania go w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie”.

13

Artykuł 41 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Wyłączenie kontroli merytorycznej”, przewiduje:

14

„Orzeczenie wydane w państwie członkowskim nie może być w żadnym przypadku przedmiotem kontroli merytorycznej”.

15

Artykuł 83 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Przepisy przejściowe”, w ust. 1 i 4 stanowi:

„1.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r.

[…]

4.   Jeżeli rozrządzenie na wypadek śmierci zostało dokonane przed dniem 17 sierpnia 2015 r. zgodnie z prawem, które zmarły mógł wybrać zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, prawo to uważa się za wybrane jako prawo właściwe dla dziedziczenia”.

16

Zgodnie z brzmieniem art. 84 tego rozporządzenia:

17

„Niniejsze rozporządzenie wchodzi w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

18

Niniejsze rozporządzenie stosuje się od dnia 17 sierpnia 2015 r., z wyjątkiem art. 77 i 78, które stosuje się od dnia 16 stycznia 2014 r., oraz art. 79, 80 i 81, które stosuje się od dnia 5 lipca 2012 r. […]”.

Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

19

Po śmierci męża, obywatela Niemiec, która nastąpiła w dniu 9 marca 2017 r., CR wniosła do Amtsgericht Düren (sądu rejonowego w Düren, Niemcy) o wydanie krajowego poświadczenia spadkowego oraz europejskiego poświadczenia spadkowego na podstawie testamentu wzajemnego sporządzonego po niemiecku w dniu 14 czerwca 1990 r., na mocy którego CR i jej mąż wyznaczyli siebie nawzajem jako jedynych spadkobierców.

20

RK, brat zmarłego, zakwestionował jurysdykcję sądów niemieckich dla wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie spornego wniosku, twierdząc, że w chwili śmierci miejsce zwykłego pobytu zmarłego znajdowało się w Hiszpanii a rzeczony testament nie zawierał wyraźnego wyboru prawa regulującego dziedziczenie.

21

Orzeczeniem z dnia 20 grudnia 2017 r. Amtsgericht Düren (sąd rejonowy w Düren, Niemcy) uznał, że okoliczności niezbędne dla sporządzenia wnioskowanych poświadczeń zostały ustalone.

22

W następstwie środka odwoławczego, wniesionego przez RK, Oberlandesgericht Köln (wyższy sąd krajowy w Kolonii, Niemcy) stwierdził w postanowieniu z dnia 4 lipca 2018 r., że Amtsgericht Düren (sąd rejonowy w Düren) nie miał jurysdykcji aby rozstrzygnąć w przedmiocie wniosku, ponieważ zastosowanie łącznika „miejsca zwykłego pobytu” zmarłego zgodnie z art. 4 rozporządzenia nr 650/2012 prowadzi do przyznania jurysdykcji wyłącznie sądom hiszpańskim.

23

Postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2019 r. Juzgado de Primera Instancia e Instrucción no 3 d’Estepona (sąd pierwszej instancji i ds. dochodzeń nr 3 w Esteponie, Hiszpania), do którego wystąpiła CR, postanowił „odstąpić od orzekania [w postępowaniu spadkowym zawisłym przed owym sądem], uznając, że sądy państwa niemieckiego [były] lepiej sytuowane do orzekania co do tego spadku i ze względu na okoliczności praktyczne, takie jak miejsce zwykłego pobytu wnioskodawcy oraz położenie istotnej części spadku

24

Pismem sporządzonym przez notariusza w dniu 29 sierpnia 2019 r. CR złożyła do Amtsgericht Düren (sądu rejonowego w Düren) kolejny wniosek o wydanie krajowego poświadczenia spadkowego oraz europejskiego poświadczenia spadkowego, przedstawiając rzeczone postanowienie sądu hiszpańskiego. Postanowieniem z dnia 19 lutego 2020 r., Amtsgericht Düren (sąd rejonowy w Düren) uznał się za właściwy do rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku złożonego przeze CR, uznając, że postanowienie sądu hiszpańskiego stanowiło stwierdzenie braku jego jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012.

25

RK odwołał się od owego orzeczenia Amtsgericht Düren (sądu rejonowego w Düren) do sądu odsyłającego, podnosząc szereg argumentów mających podważyć jurysdykcję międzynarodową sądów niemieckich.

26

Sąd odsyłający, przywołując wyrok z dnia 21 czerwca 2018 r., Oberle (C‑20/17, EU:C:2018:485), wyraża wątpliwości dotyczące stosowania i wykładni niektórych przepisów rozporządzenia nr 650/2012.

27

W tych okolicznościach Oberlandesgericht Köln (wyższy sąd krajowy w Kolonii, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)

Czy w celu stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji zgodnie z art. 7 lit. a) rozporządzenia [nr 650/2012], sąd ten musi wyraźnie stwierdzić, że nie ma jurysdykcji, czy też wystarczy oświadczenie o charakterze dorozumianym, jeżeli z jego wykładni wynika, że sąd ten uznał się za niewłaściwy?

2)

Czy sąd państwa członkowskiego, którego jurysdykcja ma wynikać ze stwierdzenia braku własnej jurysdykcji przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę w innym państwie członkowskim, jest uprawniony do badania, czy zostały spełnione przesłanki wydania orzeczenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę zgodnie z art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012? W jakim stopniu wiążące jest orzeczenie sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę?

W szczególności:

a)

Czy sąd państwa członkowskiego, którego jurysdykcja ma wynikać ze stwierdzenia braku własnej jurysdykcji przez sąd innego państwa członkowskiego, do którego wcześniej wniesiono sprawę, jest uprawniony do badania, czy spadkodawca dokonał skutecznego wyboru prawa państwa członkowskiego zgodnie z art. 22 rozporządzenia nr 650/2012?

b)

Czy sąd państwa członkowskiego, którego jurysdykcja ma wynikać ze stwierdzenia braku własnej jurysdykcji przez sąd innego państwa członkowskiego, do którego najpierw wniesiono sprawę, jest uprawniony do badania, czy do sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę, został złożony wniosek jednej ze stron postępowania o stwierdzenie braku jurysdykcji na podstawie art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012?

c)

Czy sąd państwa członkowskiego, którego jurysdykcja ma wynikać ze stwierdzenia braku własnej jurysdykcji przez sąd innego państwa członkowskiego, do którego najpierw wniesiono sprawę, jest uprawniony do badania, czy sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, słusznie uznał, że sądy państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane, są lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej?

3)

Czy art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012, które wymagają dokonania wyboru prawa »zgodnie z art. 22«, mają zastosowanie również wtedy, gdy spadkodawca nie dokonał wyraźnego lub dorozumianego wyboru prawa w rozrządzeniu testamentowym dokonanym przed dniem 17 sierpnia 2015 r., wobec czego prawo właściwe dla dziedziczenia może wynikać jedynie z art. 83 ust. 4 rozporządzenia nr 650/2012?”.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie pytania pierwszego

28

Poprzez swoje pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że dla celów stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a) tego samego rozporządzenia, oznaczającego rezygnację rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo wybrał jako właściwe zmarły, konieczne jest wyraźne stwierdzenie przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji.

29

Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że wątpliwości sądu odsyłającego w tej kwestii są związane z faktem, iż w badanej sprawie sąd hiszpański, do którego wcześniej wniesiono sprawę, nie stwierdził braku własnej jurysdykcji w sposób wyraźny.

30

Jak jednak zauważył rząd hiszpański w uwagach na piśmie, należy stwierdzić, że w hiszpańskiej wersji językowej istnieje różnica pomiędzy brzmieniem art. 6 lit. a) a brzmieniem art. 7 lit. a) rzeczonego rozporządzenia , która to różnica nie występuje w innych wersjach językowych.

31

W hiszpańskiej wersji językowej art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 posługuje się mianowicie sformułowaniem „abstenerse de conocer”, podczas gdy art. 7 lit. a) owego rozporządzenia używa czasownika „inhibirse”. Natomiast w innych wersjach językowych przepisy stosują wyrażenia nawiązujące wyraźnie do stwierdzenia braku własnej jurysdykcji. Tytułem przykładu, jeśli chodzi o owe dwa przepisy, niemiecka wersja językowa używa wyrażenia „für unzuständig erklären”, angielska – „decline jurisdiction”, francuska - „décliner sa compétence”, włoska – „dichiarare la propria incompetenza” a rumuńska „decline competența” .

32

W badanej sprawie sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, użył sformułowania zawartego w hiszpańskiej wersji językowej art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012. Okoliczność, że w hiszpańskiej wersji językowej przepis ten posługuje się sformułowaniem odmiennym aniżeli w art. 7 lit. a) tego samego rozporządzenia i że sąd hiszpański posłużył się sformułowaniem nawiązującym do brzmienia pierwszego z tych przepisów, nie ma jednak wpływu na ważność stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu owych dwóch przepisów.

33

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepisy prawa Unii należy interpretować i stosować w sposób jednolity, w świetle wersji sporządzonych we wszystkich językach Unii Europejskiej. W przypadku rozbieżności pomiędzy różnymi wersjami językowymi tekstu prawa Unii dany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego stanowi on część [zob. podobnie wyrok z dnia 8 października 2020 r., United Biscuits (Pensions Trustees) i United Biscuits Pension Investments, C‑235/19, EU:C:2020:801, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo].

34

Z brzmienia art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 wynika, że stwierdzenie braku własnej jurysdykcji zakłada wystąpienie szeregu przesłanek wymienionych w tym przepisie i jest oparte na ocenie okoliczności związanych ze dziedziczeniem, dokonywanej przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, która to ocena ma doprowadzić do decyzji, czy sądy państwa, którego prawo zostało wybrane jako właściwe zgodnie z art. 22 rzeczonego rozporządzenia, są lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej. Przepis ten pozwala, po pierwsze, zagwarantować że organ zajmujący się sprawami spadkowymi zastosuje własne prawo, zgodnie z dyspozycją motywu 27, a po drugie, osiągnąć cel owego rozporządzenia polegający na przyznaniu jurysdykcji sądom, które mogłyby okazać się bliższe stronom lub składnikom masy spadkowej.

35

Artykuł 7 lit. a) rzeczonego rozporządzenia dotyczy z kolei jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane, i przewiduje, że mają one jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej przypadku stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji na ich rzecz w rozumieniu art. 6 lit. a).

36

Ani bowiem brzmienie art. 6 rozporządzenia nr 650/2012, ani też brzmienie art. 7 tego samego rozporządzenia nie zawierają żadnego odesłania do formy w jakiej sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę miałby stwierdzić brak swojej jurysdykcji i w konsekwencji do konieczności wyraźnego stwierdzenia tego rodzaju przez ów sąd, nawet jeśli poszanowanie zasady pewności prawa implikuje w istocie, by tego rodzaju uznanie się przez sąd za niewłaściwy wynikało w wyraźny sposób ze stwierdzenia owego sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę, w celu uniknięcia konfliktu kompetencyjnego pomiędzy tym ostatnim sądem a sądem, którego jurysdykcja wynikałaby z art. 7 lit. a) rzeczonego rozporządzenia.

37

W konsekwencji wyraźnie stwierdzenie braku jurysdykcji nie jest konieczne, o ile – jak ma to miejsce w sprawie stanowiącej przedmiot postępowania głównego – z odstąpienia od orzekania w sprawie przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę w rozumieniu art. 6 lit. a), jednoznacznie wynika, że rezygnuje on z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane przez zmarłego, a które to sąd uznał za lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej.

38

Taka wykładnia jest bowiem zgodna z celem polegającym na ułatwieniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości, gwarantowanym w szczególności przez zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, która leży u podstaw stosowania przepisów rozporządzenia nr 650/2012 i która została sformułowana w jego art. 39 zmierzając w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych do wzmocnienia uproszczonego i skutecznego systemu przepisów kolizyjnych oraz przepisów dotyczących uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych dotyczących dziedziczenia wywołującego skutki transgraniczne, tak by przyczynić się do osiągnięcia celu polegającego na stworzeniu na terytorium Unii przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w oparciu o wysoki stopień zaufania, jaki powinien występować między państwami członkowskimi.

39

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć, iż art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że dla celów stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a) tego samego rozporządzenia, oznaczającego rezygnację z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo wybrał jako właściwe zmarły, nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji, lecz konieczne jest, by intencja ta wynikała jednoznacznie z orzeczenia wydanego przez ów sąd w tym zakresie.

W przedmiocie pytania drugiego

40

Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę po tym, jak inny sąd stwierdził brak własnej jurysdykcji, jest uprawniony do skontrolowania, czy zostały spełnione określone w tych przepisach przesłanki stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji.

41

Dokładniej rzecz ujmując, sąd odsyłający zastanawia się, czy sąd, do którego wniesiono sprawę w drugiej kolejności, może zweryfikować, czy są spełnione trzy przesłanki stwierdzenia braku własnej jurysdykcji sformułowane w art. 6 lit. a) owego rozporządzenia, mianowicie, po pierwsze, czy spadkodawca dokonał skutecznego wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia zgodnie z art. 22 tego rozporządzenia, po drugie, czy do sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę, został złożony wniosek jednej ze stron postępowania o stwierdzenie braku jurysdykcji zgodnie z art. 6 lit. a) rzeczonego rozporządzenia i, po trzecie, czy sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, prawidłowo uznał, że sądy innego państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane przez spadkodawcę, były lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej.

42

W tym zakresie art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 przewiduje dla sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę zgodnie z art. 4 bądź 10 tego samego rozporządzenia możliwość stwierdzenia braku własnej jurysdykcji na rzecz sądu państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane zgodnie z art. 22 owego rozporządzenia, po zweryfikowaniu, jeżeli spełnione zostały przesłanki przewidziane w pierwszym z tych przepisów.

43

Jak zauważa rzecznik generalny w pkt 39 swojej opinii, fakt, że wydanie takiej decyzji stanowi jedynie możliwość, z której może skorzystać sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę i nie odzwierciedla zobowiązania ciążącego na tym sądzie, stanowi istotną wskazówkę co do tego, że stwierdzenie przez sąd braku własnej jurysdykcji nie może być poddane kontroli sądów, na rzecz których sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę uznał się za niewłaściwy.

44

Zgodnie z brzmieniem art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 sądy państwa członkowskiego, którego prawo wybrał zmarły zgodnie z art. 22 tego samego rozporządzenia, mają jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej, jeżeli sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, stwierdził brak swojej jurysdykcji w tej samej sprawie zgodnie z art. 6 lit. a) tego rozporządzenia. Rzeczone sądy stają się właściwe w następstwie samego zaistnienia stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a) rzeczonego rozporządzenia.

45

Należy również podkreślić, że stwierdzenie braku jurysdykcji stanowi „orzeczenie” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia nr 650/2012 i w konsekwencji przepisy rozdziału IV owego rozporządzenia dotyczące uznawania, wykonalności i wykonywania orzeczeń, a mianowicie art. 39–58 tego rozporządzenia, mają do niego zastosowanie.

46

W kwestii tej należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 39 rozporządzenia nr 650/2012 orzeczenie wydane w państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania, a art. 41 tego rozporządzenia precyzuje, że w żadnym wypadku nie jest możliwe przeprowadzenie kontroli merytorycznej takich orzeczeń. Jeżeli chodzi o podstawy odmowy uznania, przewidziane w art. 40 tego samego rozporządzenia, żadna z nich nie dotyczy sytuacji, w której sąd, do którego wniesiono sprawę w drugiej kolejności, uznałby, że w orzeczeniu w przedmiocie stwierdzenia braku własnej jurysdykcji art. 6 lit. a) został błędnie zastosowany.

47

W związku z tym orzeczenie, za pomocą którego sąd państw członkowskiego stwierdza brak własnej jurysdykcji, wiąże sądy innych państw członkowskich zarówno jako orzeczenie dotyczące rezygnacji z rozpoznania sprawy przez ów sąd zgodnie z art. 6 rozporządzenia nr 650/2012, jak i w odniesieniu do stwierdzenia, że spełnione są przesłanki wymienione w tymże przepisie (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 listopada 2012 r., Gothaer Allgemeine Versicherung i in., C‑456/11, EU:C:2012:719, pkt 41).

48

Każda inna wykładnia mogłaby podważyć cele wzajemnego uznawania i wzajemnego zaufania, leżące u podstawy systemu ustanowionego przez analizowane rozporządzenie.

49

Zgodnie bowiem z orzecznictwem Trybunału ogólnym celem realizowanym przez rozporządzenie nr 650/2012 jest – jak wynika z jego motywu 59 – wzajemne uznawanie orzeczeń wydanych w państwach członkowskich w przedmiocie dziedziczenia wywołującego skutki transgraniczne (wyrok z dnia 17 stycznia 2019 r., Brisch, C‑102/18, EU:C:2019:34, pkt 33).

50

Gdyby sąd państwa członkowskiego miał kompetencję do zweryfikowania, czy przesłanki określone w art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 są spełnione, i by w danym wypadku odmówić uznania orzeczenia, za pomocą którego sąd innego państwa członkowskiego stwierdził brak własnej jurysdykcji, byłoby to bowiem również niezgodne z systemem ustanowionym przez owo rozporządzenie, ponieważ tego rodzaju odmowa mogłaby osłabić skuteczne funkcjonowanie przepisów zawartych w rozdziale IV i, jak stwierdził rzecznik generalny w pkt 59 opinii, osłabić mechanizm wynikający z art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) tego rozporządzenia.

51

Ponadto wykładnia przyjęta w pkt 44 niniejszego wyroku, pozwala uniknąć negatywnego konfliktu kompetencyjnego, który mógłby doprowadzić do powstania ryzyka pozbawienia prawa do sądu, co w istocie zauważył również rzecznik generalny w pkt 60 opinii.

52

W świetle całokształtu powyższych rozważań na pytanie drugie trzeba odpowiedzieć iż, art. 6 lit. a), art. 7 lit. a) oraz art. 39 rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę po tym, jak inny sąd stwierdził brak własnej jurysdykcji, nie jest uprawniony do kontrolowania, czy zostały spełnione określone w tych przepisach przesłanki stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji.

W przedmiocie pytania trzeciego

53

Poprzez swoje pytanie trzecie sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy przepisy jurysdykcyjne zawarte w art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 znajdują zastosowanie również wtedy, gdy w testamencie sporządzonym przed dniem 17 sierpnia 2015 r. zmarły nie dokonał wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia, i gdy wskazanie tego prawa właściwego wynika jedynie z art. 83 ust. 4 rozporządzenia nr 650/2012.

54

W kwestii tej należy na wstępie przypomnieć, że o ile zgodnie z art. 267 TFUE Trybunał jest właściwy do dokonania wykładni art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012, o tyle to do sądu krajowego należy zastosowanie przepisów w danym przypadku zgodnie z nadaną im wykładnią (zob. podobnie wyrok z dnia 13 września 2018 r., Profi Credit Polska, C‑176/17, EU:C:2018:711, pkt 52).

55

Zgodnie z brzmieniem art. 83 ust. 4 rozporządzenia nr 650/2012, jeżeli rozrządzenie na wypadek śmierci dokonane przed dniem 17 sierpnia 2015 r. jest ważne zgodnie z prawem, które zmarły mógł wybrać zgodnie z owym rozporządzeniem, prawo to uważa się za wybrane jako prawo właściwe dla dziedziczenia.

56

Przepis ten ustanawia mianowicie dla okresu poprzedzającego wejście w życie rzeczonego rozporządzenia domniemanie wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia, które ma ten sam skutek co wybór prawa dokonany zgodnie z przepisami owego rozporządzenia.

57

Jak podkreśliła Komisja Europejska w uwagach przestawionych Trybunałowi i jak wynika z pkt 31 niniejszego wyroku, celem art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 jest w szczególności ustanowienie zbieżności prawa właściwego i jurysdykcji sądu.

58

W wyroku z dnia 21 czerwca 2018 r., Oberle (C‑20/17, EU:C:2018:485, pkt 50, 52) Trybunał orzekł bowiem, że – jak podkreśla motyw 27 tego rozporządzenia, normy tego rozporządzenia są skonstruowane tak, aby zapewnić stosowanie przez organ zajmujący się sprawami spadkowymi w większości przypadków własnego prawa krajowego, który to cel zmierza do zapewnienia spójności pomiędzy przepisami regulującymi jurysdykcję i przepisami wskazującymi prawo właściwe w tej dziedzinie prawa.

59

Ponadto, jak przypomniano w pkt 31 niniejszego wyroku, przewidziane w tych przepisach stwierdzenie braku jurysdykcji przewidziane w art. 6 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 ma umożliwić sądowi państwa członkowskiego zrezygnowanie z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane zgodnie z art. 22 tego samego rozporządzenia, gdy ten pierwszy uzna, że sądy innego państwa członkowskiego są lepiej sytuowane do wydania rozstrzygnięcia w danej sprawie w celu umożliwienia sądom najbliższym danej sprawie spadkowej rozstrzygnięcia im powstałego w jej ramach sporu.

60

Wykładnia, w myśl której zastosowanie prawa regulującego dziedziczenie zgodnie z art. 83 ust. 4 rozporządzenia nr 650/2012 nie pozwalałoby na stwierdzenie braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 li. a) owego rozporządzenia, godziłaby w cele przywołane w pkt 54 i 55 niniejszego wyroku.

61

W świetle powyższych rozważań na pytanie trzecie trzeba odpowiedzieć, iż art. 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w nich przepisy jurysdykcyjne znajdują zastosowanie również wtedy, gdy w testamencie sporządzonym przed dniem 17 sierpnia 2015 r. zmarły nie dokonał wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia i gdy wskazanie tego prawa właściwego wynika jedynie z art. 83 ust. 4 tego rozporządzenia.

W przedmiocie kosztów

62

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

 

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

 

1)

Artykuł 7 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego należy interpretować w ten sposób, że dla celów stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a) tego samego rozporządzenia, oznaczającego rezygnację z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo wybrał jako właściwe zmarły, nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji, lecz konieczne jest, by intencja ta wynikała jednoznacznie z orzeczenia wydanego przez ów sąd w tym zakresie.

 

2)

Artykuł 6 lit. a), art. 7 lit. a) oraz art. 39 rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę po tym, jak inny sąd stwierdził brak własnej jurysdykcji, nie jest uprawniony do kontrolowania, czy zostały spełnione określone w tych przepisach przesłanki stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji.

 

3)

Artykuł 6 lit. a) i art. 7 lit. a) rozporządzenia nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w nich przepisy jurysdykcyjne znajdują zastosowanie również wtedy, gdy w testamencie sporządzonym przed dniem 17 sierpnia 2015 r. zmarły nie dokonał wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia i gdy wskazanie tego prawa właściwego wynika jedynie z art. 83 ust. 4 tego rozporządzenia.

 

Podpisy


( *1 ) Język postępowania: niemiecki.

Top