15.2.2012

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 43/51

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την ποινική διαδικασία και το δικαίωμα επικοινωνίας μετά τη σύλληψη»

[COM(2011) 326 τελικό — 2011/0154 (COD)]

2012/C 43/11

Μόνος εισηγητής: ο κ. DE LAMAZE

Στις 1 Σεπτεμβρίου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Συμβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

«Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την ποινική διαδικασία και το δικαίωμα επικοινωνίας μετά τη σύλληψη»

COM(2011) 326 τελικό — 2011/0154 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 8 Νοεμβρίου 2011.

Κατά την 476η σύνοδο της ολομέλειάς της, της 7ης και 8ης Δεκεμβρίου 2011 (συνεδρίαση της 7ηςΔεκεμβρίου 2011), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 181 ψήφους υπέρ, 3 ψήφους κατά και 10 αποχές.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ επικροτεί πλήρως την αρχή της παρούσας οδηγίας. Η υιοθέτηση ενός κανονιστικού κειμένου το οποίο να ενσωματώνει τα πλέον πρόσφατα κεκτημένα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) σχετικά με τα δικαιώματα υπεράσπισης θα αποτελέσει αδιαμφισβήτητα σημαντική πρόοδο όσον αφορά την απαίτηση ασφάλειας δικαίου, αλλά και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων αυτών στα διάφορα κράτη μέλη.

1.2   Η ενεργός συνδρομή δικηγόρου που επιλέγεται ελεύθερα από την έναρξη της ποινικής διαδικασίας συνιστά την εγγύηση μιας δίκαιης δίκης. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τις ανησυχίες της Επιτροπής: να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα αυτού του δικαιώματος.

1.3   Για τον ίδιο λόγο, και επειδή οι αρχές που ορίζονται στην παρούσα πρόταση οδηγίας φαίνονται φιλόδοξες, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της σχετικά με τις δυσκολίες που μπορεί να επιφέρει η εφαρμογή τους.

1.4   Η ΕΟΚΕ διατυπώνει την έντονη δυσαρέσκειά της για την αναβολή του μέτρου περί νομικής συνδρομής, το οποίο, στον οδικό χάρτη του Συμβουλίου, συνδεόταν με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο, επειδή αυτή η αναβολή μπορεί να θίξει την αποτελεσματικότητα των θεσπιζόμενων δικαιωμάτων.

1.5   Η παρούσα πρόταση οδηγίας αποσκοπεί, κατ'αρχάς, να επεκτείνει το δικαίωμα υπόπτων σε νομική συνδρομή.

1.5.1   Εφόσον καταρχήν τα δικαιώματα αυτά πρέπει να απορρέουν από τη στιγμή της στέρησης της ελευθερίας, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, βάσει της αρχής της αμεροληψίας που διέπει την αναζήτηση της αλήθειας, κάθε πρόσωπο που εξετάζεται θα πρέπει να έχει δικαίωμα στην παρουσία δικηγόρου από τη στιγμή που ασκείται ποινική δίωξη κατ'αυτού.

1.5.2   Κρίνεται επίσης σκόπιμο, κατά την έννοια του δικαιώματος μη αυτοενοχοποίησης, τα πρόσωπα κατά των οποίων ασκείται ποινική δίωξη να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο, χωρίς την παρουσία του οποίου, οι καταθέσεις τους και μόνο δεν μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την καταδίκη.

1.5.3   Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της αλλαγής ορολογίας, δηλαδή, προτείνει να αντικατασταθεί ο όρος «ύποπτος» με τη σύναψη «πρόσωπο κατά του οποίου ασκείται ποινική δίωξη, καθότι μια τέτοια διατύπωση έχει το πλεονέκτημα ότι περιορίζει την αβεβαιότητα και τον υποκειμενικό χαρακτήρα.

1.6   Κατά δεύτερον, η παρούσα πρόταση οδηγίας στοχεύει στην ενίσχυση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο, ο οποίος αναλαμβάνει ενεργό ρόλο στην υπεράσπιση του προσώπου που εκπροσωπεί, κυρίως κατά την ανάκριση.

1.7   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο που προβλέπεται στην παρούσα πρόταση οδηγίας συμβιβάζεται με τις απαιτήσεις των ερευνητικών πράξεων και, καθότι συμβάλλει στη διασφάλιση του παραδεκτού των αποδεικτικών στοιχείων που έχουν συλλεγεί, μπορεί μάλιστα να διευκολύνει την ομαλή διεξαγωγή της ποινικής διαδικασίας, υπό τον όρο ότι τηρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις.

1.7.1   Συνεπώς, η οδηγία πρέπει αφενός:

—	να προβλέπει το δικαίωμα να παρίσταται ο δικηγόρος κατά τις ανακριτικές πράξεις και τις πράξεις συλλογής αποδεικτικών στοιχείων, στις οποίες η παρουσία του ενδιαφερόμενου προσώπου θα απαιτείται μόνον εφόσον είναι αναγκαίο να προστατευτούν τα δικαιώματα υπεράσπισης·

—	να προβλέπει ένα εύλογο χρονικό διάστημα πέραν του οποίου οι υπηρεσίες ερευνών θα μπορούν να διεξάγουν τις έρευνές τους χωρίς την παρουσία δικηγόρου εφόσον τεκμηριώνεται ότι αυτός έχει ενημερωθεί δεόντως·

—	να προβλέπει ότι κάθε κράτος μέλος θεσπίζει ένα εύλογο χρονικό διάστημα όσον αφορά τη διάρκεια και τη συχνότητα των διαβουλεύσεων του δικηγόρου με τον πελάτη του, τουλάχιστον πριν από κάθε ακρόαση·

—

να προβλέπει ότι κάθε κράτος μέλος θα μπορεί να εφαρμόζει διαδικασίες που παρεκκλίνουν από συγκεκριμένες αρχές που έχουν καθοριστεί, τόσο κατά την ανάκριση όσο και κατά την ποινική δίωξη, ιδίως όταν πρόκειται για αδικήματα μικρότερης σοβαρότητας που συνδέονται με ευρείες μορφές εγκληματικότητας, τα οποία δεν αμφισβητούνται ούτε επιδέχονται αμφισβήτηση·

—	να υπενθυμίζει ότι οι δικηγόροι υπόκεινται στο απόρρητο της έρευνας·

—	να προβλέπει το «δικαίωμα ενημέρωσης» τρίτου προσώπου ή του προξενείου της χώρας του ενδιαφερομένου, και όχι επικοινωνίας με αυτό.

1.7.1.1   Οι υπηρεσίες ερευνών πρέπει υποχρεωτικά να διατηρούν τον έλεγχο των χρονικών προθεσμιών και της διεξαγωγής των ερευνών.

1.7.1.2   Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να προβλεφθεί μια παρέκκλιση σε περίπτωση αναμενόμενης παρεμπόδισης της ομαλής διεξαγωγής των ερευνών.

1.7.2   Αφετέρου, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προβλέπουν την εφαρμογή δομών έκτακτης ανάγκης, οι οποίες να επιτρέπουν την άμεση πρόσβαση σε δικηγόρο, αν ο δικηγόρος που έχει επιλέξει ελεύθερα ο ενδιαφερόμενος δεν είναι άμεσα διαθέσιμος.

1.8   Τέλος, προκειμένου να επιτευχθεί ισορροπία, η ΕΟΚΕ καλεί το Συμβούλιο να θεσπίσει κατευθυντήριες γραμμές που θα αποσκοπούν στην καλύτερη προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων έναντι των νέων δικαιωμάτων που παρέχονται στην υπεράσπιση. Πράγματι, τα θύματα θα πρέπει να μπορούν να έχουν νομική συνδρομή όταν ανακρίνονται από τις υπηρεσίες ερευνών, ιδίως όταν έρχονται αντιμέτωπα με κατηγορούμενους.

2.   Ιστορικό και περιεχόμενο της πρότασης οδηγίας

2.1   Στο έγγραφό του, το Συμβούλιο αναγνώρισε ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχουν γίνει αρκετά βήματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων σε ποινικές διαδικασίες. Στις 30 Νοεμβρίου 2009, το Συμβούλιο Δικαιοσύνης υιοθέτησε οδικό χάρτη για την ενίσχυση όλων αυτών των δικαιωμάτων. Αυτός ο οδικός χάρτης, ο οποίος περιλαμβάνεται σε παράρτημα του προγράμματος της Στοκχόλμης, καλεί την Επιτροπή να διατυπώσει προτάσεις για τα ακόλουθα μέτρα:

(Α)	δικαίωμα σε μετάφραση και διερμηνεία·

(Β)	ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα και τις κατηγορίες·

(Γ)	δικαίωμα σε συνδρομή δικηγόρου και σε νομική συνδρομή (ευεργέτημα πενίας)·

(Δ)	επικοινωνία με την οικογένεια, τον εργοδότη και τις προξενικές αρχές·

(Ε)	ειδικές διασφαλίσεις για ευάλωτους υπόπτους ή κατηγορουμένους.

2.2   Ένα πρώτο στάδιο είναι η οδηγία 2010/64/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα σε μετάφραση και διερμηνεία (μέτρο Α).

2.3   Το δεύτερο στάδιο θα είναι μια οδηγία που, επί του παρόντος, βρίσκεται υπό συζήτηση σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης (1). Σε αυτήν θα καθορίζονται ελάχιστοι κανόνες για το δικαίωμα ενημέρωσης όσον αφορά τα δικαιώματα του ενδιαφερόμενου και τις κατηγορίες σε βάρος του, καθώς και σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης στη δικογραφία (μέτρο Β)..

2.4   Η παρούσα πρόταση οδηγίας αντιστοιχεί στο τρίτο μέτρο αυτής της δέσμης νομοθετικών μέτρων. Αντανακλά την επιλογή της Επιτροπής να εξετάσει από κοινού το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο και το δικαίωμα επικοινωνίας (Δ). Αντιθέτως, το ευεργέτημα πενίας, το οποίο, στον οδικό χάρτη του Συμβουλίου συνδέθηκε με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα εξεταστεί σε μεταγενέστερη ημερομηνία (2013). Όπως και στα προηγούμενα μέτρα, η Επιτροπή αποφάσισε να συμπεριλάβει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας τα πρόσωπα που συλλαμβάνονται βάσει ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης.

2.5   Στόχος της παρούσας πρότασης οδηγίας είναι να εξασφαλιστεί η εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – και, ιδίως των άρθρων 4, 6, 7, 47 – βάσει των άρθρων 3 και 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, ιδίως όσον αφορά την απαγόρευση της κακομεταχείρισης και το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο, όπως έχουν ερμηνευθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

2.6   Η πρόταση οδηγίας προβλέπει ότι όλοι οι ύποπτοι και κατηγορούμενοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο το νωρίτερο δυνατόν. Ανεξάρτητα από το κατά πόσον το συγκεκριμένο πρόσωπο στερείται την ελευθερία ή όχι, πρέπει να μπορεί να επωφελείται της συνδρομής δικηγόρου ήδη από το στάδιο της ανάκρισης. (άρθρο 3).

2.6.1   Ο δικηγόρος συμμετέχει ενεργά (ερωτήσεις, καταθέσεις) στις ανακρίσεις και τις ακροάσεις και έχει το δικαίωμα να παρίσταται σε κάθε ερευνητική πράξη ή πράξη συλλογής αποδεικτικών στοιχείων για την οποία απαιτείται ή επιτρέπεται ρητά η παρουσία του υπόπτου ή κατηγορουμένου, εκτός εάν υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσης, αφαίρεσης ή καταστροφής των αποδεικτικών στοιχείων που πρέπει να συλλεγούν λόγω του διαστήματος που μεσολαβεί μέχρι την έλευσή του. Ο δικηγόρος έχει πρόσβαση στον τόπο κράτησης, ώστε να ελέγχει τις συνθήκες στέρησης της ελευθερίας. (άρθρο 4).

2.7   Η πρόταση οδηγίας προβλέπει επίσης το δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτο πρόσωπο ή με το προξενείο της χώρας του ενδιαφερόμενου προσώπου μετά τη σύλληψη (άρθρα 5 και 6) προκειμένου να ενημερωθεί σχετικά με το γεγονός της κράτησής του.

2.8   Μόνον εξαιρετικές περιστάσεις μπορούν να δικαιολογήσουν μια παρέκκλιση από τα δικαιώματα που προβλέπονται στην παρούσα πρόταση οδηγίας (άρθρο 8). Η απόφαση της δικαστικής αρχής πρέπει να λαμβάνεται κατά περίπτωση και δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στο κριτήριο της σοβαρότητας του αδικήματος.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον πολιτικό αναπροσανατολισμό που σηματοδοτεί ο οδικός χάρτης που ενέκρινε το Συμβούλιο στις 30 Νοεμβρίου 2009 για την ενίσχυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ποινικές διαδικασίες.

3.2   Στο πλαίσιο της συνέχειας των νομολογιακών εξελίξεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), η παρούσα πρόταση, μολονότι θεσπίζει ελάχιστους κανόνες –τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να τους υπερβούν–, αποσκοπεί στην πραγματικότητα στην εναρμόνιση «από την κορυφή προς τη βάση» των εθνικών ποινικών διαδικασιών.

3.3   Ο βαθμός προστασίας των δικαιωμάτων υπεράσπισης που παρέχουν οι εθνικές νομοθεσίες παρουσιάζει ακόμη μεγάλες διαφορές. Ο καθορισμός κοινών προτύπων που να εφαρμόζονται σε ολόκληρη την Ένωση είναι απαραίτητος για τη δημιουργία ενός κοινού χώρου δικαιωμάτων και για την ενίσχυση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των εθνικών δικαστικών αρχών. Η ΕΟΚΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην επίτευξη αυτών των στόχων, γεγονός που συγχρόνως αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση και συνέπεια της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων.

3.4   Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την επείγουσα ανάγκη να μειωθούν οι δικαστικές διαφορές που βαρύνουν το ΕΔΑΔ, οι οποίες συνεπάγονται οικονομικές κυρώσεις για τα κράτη μέλη.

3.5   Η ΕΟΚΕ κρίνει, ωστόσο, απαραίτητο να υπενθυμίσει ότι αυτοί οι κανόνες δεν μπορούν να ισχύσουν και να εφαρμοστούν πλήρως παρά μόνον εφόσον συνεκτιμώνται οι διαφορές μεταξύ των νομικών συστημάτων και παραδόσεων των κρατών μελών (κατηγορητικά ή ανακριτικά συστήματα), σύμφωνα με το άρθρο 82, παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά την άποψή της, αυτή η πτυχή αξίζει περαιτέρω διερεύνησης.

3.6   Σχετικά με τη μέθοδο και το νομοθετικό χρονοδιάγραμμα

3.6.1   Η ΕΟΚΕ δεν είναι πεπεισμένη για την προστιθέμενη αξία που προσδίδει η σύνδεση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο με το δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτο πρόσωπο. Το τρίτο πρόσωπο δεν συμμετέχει, για την ακρίβεια, στην προστασία των δικαιωμάτων της υπεράσπισης.

3.6.2   Αντιθέτως, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο:

—	δεν συνδέθηκε με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο των ποινικών διαδικασιών (B).

—	εξετάζεται ανεξάρτητα από το ευεργέτημα πενίας (νομική συνδρομή), μολονότι και τα δύο σημεία εξετάστηκαν από κοινού στον οδικό χάρτη του Συμβουλίου.

3.6.3   Η ΕΟΚΕ, αν και κατανοεί τους λόγους που οδηγούν στην αναβολή της νομικής συνδρομής, θέτει υπό αμφισβήτηση την επιλογή της Επιτροπής να καθορίσει συγκεκριμένες αρχές προτού εξετάσει τα οικονομικά μέσα που απαιτούνται για την εφαρμογή τους. Παρόλο που οι δημοσιονομικές επιπτώσεις δεν μπορούν, αυτές καθαυτές, να δικαιολογήσουν την παράβαση του άρθρου 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών –όπως αυτό ερμηνεύεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ)–, εντούτοις, ενδέχεται να θιγεί η αποτελεσματικότητα των θεσπισμένων δικαιωμάτων.

3.6.4   Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ακόμη περισσότερο για το γεγονός ότι η εκτίμηση επιπτώσεων που συνοδεύει την παρούσα πρόταση οδηγίας φαίνεται να υποτιμά το κόστος που συνεπάγεται η εφαρμογή αυτής της οδηγίας.

3.6.5   Η ΕΟΚΕ διερωτάται, ειδικότερα, σχετικά με τα μέσα για τη χρηματοδότηση, στο πλαίσιο των διαδικασιών εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, της πρόσβασης σε δύο δικηγόρους (ο ένας στο κράτος μέλος έκδοσης και ο άλλος στο κράτος μέλος εκτέλεσης), χωρίς να αμφισβητηθεί το βάσιμο της ρύθμισης.

3.7   Επί της ουσίας

3.7.1   Επέκταση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο στους ύποπτους (άρθρα 2 και 3)

3.7.1.1   Η βασική συνεισφορά της πρότασης οδηγίας συνίσταται στο ότι επεκτείνει το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο στους υπόπτους.

3.7.1.2   Οι πρόσφατες εξελίξεις της νομολογίας του ΕΔΑΔ αποτελούν, επί του παρόντος, το αντικείμενο ενίοτε αντιφατικών ερμηνειών· η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η πρόσβαση σε δικηγόρο πρέπει να θεωρείται ότι αρχίζει να ισχύει από τη στιγμή της στέρησης της ελευθερίας του προσώπου.

3.7.1.3   Στην παραπάνω ρύθμιση μπορεί να υπάρξει παρέκκλιση μόνον εφόσον ασκείται ποινική δίωξη κατά του προσώπου που εξετάζεται, το οποίο, σύμφωνα με την αρχή της αμεροληψίας που διέπει την αναζήτηση της αλήθειας, δεν δύναται πλέον να εξετασθεί ως απλός μάρτυρας και έχει το δικαίωμα νομικής συνδρομής.

3.7.1.4   Αυτή η προσέγγιση φαίνεται να συνάδει με τις τελευταίες εξελίξεις της νομολογίας.

3.7.2   Περιεχόμενο του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο (άρθρο 4)

3.7.2.1   Ενεργός συμμετοχή του δικηγόρου κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων (παράγραφος 2)

3.7.2.1.1   Η ΕΟΚΕ δείχνει ευαισθησία απέναντι στο γεγονός ότι στην παρούσα πρόταση οδηγίας δίνεται έμφαση στην αποτελεσματικότητα της συνδρομής του δικηγόρου, ο οποίος, κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων και ακροάσεων, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να θέτει ερωτήσεις, να ζητά διευκρινίσεις και να προβαίνει σε δηλώσεις. Λαμβανομένων υπόψη των ιδιαιτεροτήτων των διαφορετικών δικαστικών συστημάτων, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι ο τρόπος άσκησης αυτών των δικαιωμάτων μπορεί να ρυθμίζεται από το κάθε κράτος μέλος.

3.7.2.1.2   Κρίνει ότι θα ήταν σκόπιμο να προβλεφθεί επίσης η δυνατότητα για τον δικηγόρο οι παρατηρήσεις του να επισυνάπτονται ως παράρτημα στα πρακτικά των ανακρίσεων, προκειμένου να αποφεύγονται τυχόν προβλήματα με τις υπηρεσίες ερευνών.

3.7.2.1.3   Εντούτοις, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, για τους υπόπτους –εφόσον εν τέλει διατηρηθεί ο όρος «ύποπτοι»–, η παροχή νομικής συνδρομής θα οδηγήσει σε πρακτικές δυσκολίες, κυρίως όσον αφορά τη διαβίβαση της δικογραφίας σε πραγματικό χρόνο (2). Πράγματι, για τις περισσότερες ποινικές υποθέσεις, οι υπηρεσίες ερευνών δεν έχουν στη διάθεσή τους τη δικογραφία πριν από τη σύλληψη του εγκαλούμενου.

3.7.2.2   Δικαίωμα του δικηγόρου να παρίσταται σε κάθε ανακριτική πράξη ή πράξη συλλογής αποδεικτικών στοιχείων που πραγματοποιείται παρουσία του εγκαλούμενου (παράγραφος 3)

3.7.2.2.1   Μολονότι το δικαίωμα αυτό συνιστά αναμφισβήτητη πρόοδο στα θέματα προστασίας των δικαιωμάτων υπεράσπισης, εντούτοις, θα πρέπει, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να γίνει διάκριση μεταξύ των τύπων μέτρων που εφαρμόζονται. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο μιας έρευνας, ο εγκαλούμενος πρέπει να μπορεί να επωφελείται της συνδρομής δικηγόρου.

3.7.2.2.2   Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τα τεχνικά και επιστημονικά (δακτυλικά αποτυπώματα, λήψη δειγμάτων ουσιών του σώματος, …), για τα οποία ο δικηγόρος δεν διαθέτει καμία ειδική αρμοδιότητα, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι αυτό το δικαίωμα δεν προσδίδει καμία προστιθέμενη αξία. Σε αυτήν την περίπτωση θα αρκούσε ένα υπογεγραμμένο έντυπο, στο οποίο ο εγκαλούμενος θα ενημερώνεται σχετικά με τις επιπτώσεις της άρνησής του.

3.7.2.2.3   Παρόλα αυτά, η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση των περιορισμών που μπορεί να επισύρει το δικαίωμα αυτό στη διεξαγωγή των ερευνών. Κατά την άποψή της, είναι πολύ σημαντικό να μην παρεμποδιστεί η ομαλή διεξαγωγή των ερευνών. Η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων πρέπει –και προς το συμφέρον του υπόπτου– να ολοκληρώνεται το νωρίτερο δυνατόν. Η ΕΟΚΕ προτείνει να καθοριστεί στην οδηγία μια προθεσμία, μετά την εκπνοή της οποίας, οι υπηρεσίες ερευνών να μπορούν να δραστηριοποιούνται παρά την απουσία του δικηγόρου, εφόσον τεκμηριώνεται ότι ο τελευταίος έχει ενημερωθεί δεόντως.

3.7.2.2.4   Σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις όπου δεν προσβάλλεται ο δίκαιος χαρακτήρας της διαδικασίας, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι τα εθνικά δικαστήρια θα μπορούσαν να αποφασίζουν σχετικά με το παραδεκτό των αποδεικτικών στοιχείων που συλλέγονται χωρίς την παρουσία δικηγόρου.

3.7.2.3   Διαβουλεύσεις του δικηγόρου με τον πελάτη του (παράγραφος 5)

3.7.2.3.1   Η διάρκεια και η συχνότητα των διαβουλεύσεων με τον δικηγόρο πρέπει να είναι επαρκείς. Η απουσία περαιτέρω περιορισμού εκτός από τη διατύπωση «δεν περιορίζονται κατά κανέναν τρόπο που μπορεί να θίγει την άσκηση των δικαιωμάτων υπεράσπισης», η οποία είναι ασαφής και υποκειμενική, θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, πηγή διαφορών μεταξύ δικηγόρων και αστυνομικών υπηρεσιών.

3.7.2.3.2   Η ΕΟΚΕ διερωτάται πράγματι σχετικά με τη χρονική διάρκεια άσκησης αυτού του δικαιώματος (γνώμη του δικηγόρου, πραγματική παρουσία, εξέταση της δικογραφίας, διαβούλευση με τον πελάτη του, συνδρομή σε ανακρίσεις και σε μέρος των ερευνών κ.λπ.) στο πλαίσιο μιας έρευνας, η οποία δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική εξαιτίας του πολύ περιορισμένου χρόνου.

3.7.2.3.3   Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο κάθε κράτος μέλος να καθορίζει ένα εύλογο χρονικό διάστημα για τη διάρκεια και τη συχνότητα των διαβουλεύσεων του δικηγόρου με τον πελάτη του, ούτως ώστε να μην παρεμποδίζεται η ομαλή διεξαγωγή των ερευνών, ενώ ταυτόχρονα θα διασφαλίζεται η αποτελεσματική άσκηση αυτών των δικαιωμάτων από το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι διαβουλεύσεις αυτές θα πρέπει, τουλάχιστον, να πραγματοποιούνται πριν από κάθε νέα ανακριτική πράξη.

3.7.2.4   Συνθήκες κράτησης (παράγραφος 4)

3.7.2.4.1   Οι επιπτώσεις των συνθηκών κράτησης για ένα πρόσωπο που στερείται την ελευθερία του δεν μπορούν να αποδειχθούν. Για προφανείς λόγους που αφορούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ΕΟΚΕ τονίζει την επείγουσα ανάγκη να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι δημοσιονομικοί πόροι για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης. Αφενός, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, ο «έλεγχος» των συνθηκών κράτησης του ενδιαφερόμενου προσώπου δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες του δικηγόρου, αφετέρου, όμως, θα μπορούσε να προβλεφθεί ότι ο δικηγόρος «διαπιστώνει» (3) τις συνθήκες κράτησης και δύναται να ζητήσει την καταχώριση των παρατηρήσεών του στη δικογραφία. Η ΕΟΚΕ προτείνει να διευκρινιστεί ότι ο δικηγόρος πρέπει να έχει πρόσβαση στον τόπο κράτησης το νωρίτερο δυνατόν.

3.7.2.5   Αρχή της ελεύθερης επιλογής του δικηγόρου

3.7.2.5.1   Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το συνακόλουθό του, δηλαδή την αρχή της ελεύθερης επιλογής δικηγόρου, σύμφωνα με το άρθρο 6, παράγραφος 3, στοιχείο γ) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών. Επειδή, στην παρούσα πρόταση οδηγίας, δεν γίνεται αναφορά σε αυτή την αρχή, η ΕΟΚΕ προτείνει την υπενθύμισή της. Θα μπορούσε να προβλεφθεί παρέκκλιση σε ό,τι αφορά υποθέσεις τρομοκρατίας και οργανωμένου εγκλήματος, με αίτηση της δικαστικής αρχής· σε αυτές τις περιπτώσεις ο δικηγόρος θα ορίζεται από το δικηγορικό σύλλογο.

3.7.2.5.2   Προκειμένου να εφαρμοστεί η αρχή της ελεύθερης επιλογής δικηγόρου, στο μελλοντικό μέσο για το ευεργέτημα πενίας πρέπει να προβλέπεται ότι κάθε ευρωπαίος δικηγόρος θα έχει τη δυνατότητα να καλύπτει το κόστος των υπηρεσιών που παρέχει μέσω του ευεργετήματος πενίας.

3.7.2.5.3   Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των δικαιωμάτων που θεσπίζονται στην παρούσα οδηγία, η ΕΟΚΕ παροτρύνει τα κράτη μέλη να εξετάσουν τη δημιουργία δομών έκτακτης ανάγκης που θα επιτρέπουν την άμεση πρόσβαση σε δικηγόρο, όταν ο δικηγόρος που έχει επιλέξει ελεύθερα το ενδιαφέρομενο πρόσωπο δεν είναι άμεσα διαθέσιμος.

3.7.2.6   Απόρρητο των ερευνών

3.7.2.6.1   Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι οι δικηγόροι υπόκεινται στο απόρρητο των ερευνών. Αυτή η υποχρέωση θα συμβάλει, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, στο να διασφαλιστεί ότι η επέκταση των δικαιωμάτων που θεσπίζονται στην παρούσα πρόταση οδηγίας δεν παρεμποδίζει την ομαλή διεξαγωγή των ερευνών.

3.7.3   Δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτο πρόσωπο (άρθρα 5 και 6)

3.7.3.1   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία να εξασφαλίζεται η επικοινωνία με τρίτο πρόσωπο, επιθυμεί, ωστόσο, να αποφευχθούν οι κίνδυνοι που συνεπάγεται για τις έρευνες η απευθείας επικοινωνία. Για τον λόγο αυτό, συνιστά να υιοθετηθεί η ακόλουθη διατύπωση: «δικαίωμα ενημέρωσης» ή «δικαίωμα ειδοποίησης» τρίτου προσώπου ή του προξενείου της χώρας του.

3.7.4   Πεδίο εφαρμογής (άρθρο 2) και παρεκκλίσεις (άρθρο 8)

3.7.4.1   Φοβούμενη ότι η υπερβολική τυπικότητα των ποινικών διαδικασιών θα μπορούσε να περιορίσει την αποτελεσματικότητα των ερευνών, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαίο να δοθεί σε κάθε κράτος μέλος η δυνατότητα να εφαρμόζει διαδικασίες που παρεκκλίνουν από συγκεκριμένες αρχές οι οποίες έχουν καθοριστεί τόσο κατά την ανάκριση όσο και την ποινική δίωξη, ιδίως όταν πρόκειται για αδικήματα μικρότερης σοβαρότητας που συνδέονται με ευρείες μορφές εγκληματικότητας, τα οποία δεν αμφισβητούνται ούτε επιδέχονται αμφισβήτηση.

3.7.4.2   Εκτιμώντας ότι είναι θεμελιώδους σημασίας να μην παρεμποδιστεί η ομαλή διεξαγωγή των ερευνών, η ΕΟΚΕ συνιστά, σε κάθε περίπτωση, να προβλεφθεί σχετική παρέκκλιση εφόσον αναμένεται μια τέτοια παρεμπόδιση. Προτείνει να τροποποιηθεί το άρθρο 8, στοιχείο α) κατά αυτήν την έννοια (βλ. ειδικές παρατηρήσεις).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1   Να αντικατασταθεί σε όλο το κείμενο της παρούσας πρότασης οδηγίας η διατύπωση «ύποπτος ή κατηγορούμενος» με τη διατύπωση «πρόσωπο κατά του οποίου ασκείται ποινική δίωξη».

4.2   Άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο α): μετά το «οποιασδήποτε ανάκρισης» να προστεθεί «ή ακρόασης».

4.3   Άρθρο 4, παράγραφος 1: να αντικατασταθεί το «τον εκπροσωπεί» με το «τον υπερασπίζεται».

4.4   Άρθρο 4, παράγραφος 2: μετά το «σε κάθε ανάκριση ή ακρόαση.» να προστεθεί «του προσώπου κατά του οποίου ασκείται ποινική δίωξη» και η διατύπωση «να ζητά διευκρινίσεις και να δίνει καταθέσεις που καταγράφονται σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο» να συμπληρωθεί ως εξής: «να ζητά διευκρινίσεις, να δίνει καταθέσεις που καταγράφονται σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο και να επισυνάπτει τις παρατηρήσεις του στη δικογραφία».

4.5   Άρθρο 4, παράγραφος 4: να αντικατασταθεί το «να ελέγχει» με το «να διαπιστώνει» και μετά το «και για αυτό το λόγο έχει πρόσβαση στον τόπο κράτησης.» να προστεθεί «το νωρίτερο δυνατόν.» και μετά το «έχει πρόσβαση στον τόπο κράτησης.» να προστεθεί «και δικαιούται να ζητήσει να καταχωρηθούν οι παρατηρήσεις του στη δικογραφία».

4.6   Άρθρο 5, τίτλος: να αντικατασταθεί το «δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτον» με το «δικαίωμα ενημέρωσης τρίτου προσώπου» και στην παράγραφο 1 να αντικατασταθεί το «δικαίωμα να επικοινωνεί το νωρίτερο δυνατόν με τουλάχιστον ένα πρόσωπο της υπόδειξής του» με το «δικαίωμα να ενημερώνει το νωρίτερο δυνατόν τουλάχιστον ένα πρόσωπο της υπόδειξής του».

4.7   Άρθρο 5, παράγραφος 2: να αντικατασταθεί το «παιδί» με το «ανήλικος».

4.8   Άρθρο 6, να αντικατασταθεί το «δικαίωμα επικοινωνίας» με το «δικαίωμα ενημέρωσης».

4.9   Άρθρο 8, στοιχείο α), να προστεθεί στο τέλος «και την αποφυγή παρεμπόδισης της ομαλής διεξαγωγής των ερευνών».

4.10   Άρθρο 8, δεύτερο εδάφιο, να αντικατασταθεί ο όρος «δικαστικής αρχής» με τον όρο «αρμόδιας αρχής».

4.11   Άρθρο 11, παράγραφος 2, 3η περίπτωση, να συμπληρωθεί ως εξής: «… και να επισυνάπτει τις παρατηρήσεις του ως παράρτημα στη δικογραφία».

---

(1)  ΕΕ C 54, 19.2.2011, σ. 48–50.

(2)  Το άρθρο 7 της πρότασης οδηγίας σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών προβλέπει ότι ο ύποπτος ή κατηγορούμενος ή ο δικηγόρος του έχει πρόσβαση στη δικογραφία.

(3)  Σύμφωνα με την γαλλική έκδοση του εγγράφου, με τον όρο αυτό μεταφράζεται πιο πιστά ο αγγλικός όρος «to check-up (να ελέγχει)».

---