Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη για την περίοδο 2021-2027»

[COM(2018) 434 final — 2018/0227 (COD)]

(2019/C 62/46)

Εισηγητής:	ο κ. Norbert KLUGE
Συνεισηγητής:	ο κ. Ulrich SAMM

Αίτηση γνωμοδότησης	Αίτηση γνωμοδότησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 14.6.2018 Αίτηση γνωμοδότησης του Συμβουλίου, 25.6.2018
Νομική βάση	Άρθρα 172, 173 παράγραφος 3 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	19.6.2018
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	212/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) χαιρετίζει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάρτισε το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη, στο πλαίσιο του οποίου υπογραμμίζεται η πρόθεση να καταστεί η Ευρώπη σημαντικός παράγοντας όσον αφορά την ψηφιοποίηση και να ενισχυθεί η οικονομική ισχύ της στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη έχει ως επιδίωξη να καταστήσει εφικτή μια ομοιόμορφη ψηφιακή ενιαία αγορά και να διαμορφώσει θετικά τον ψηφιακό μετασχηματισμό προς όφελος των πολιτών της ΕΕ. Το πρόγραμμα αυτό έχει τις δυνατότητες να αποβεί επιτυχές, αλλά μόνο εφόσον όλες οι μέχρι στιγμής άγνωστες πτυχές του τύχουν της κατάλληλης επεξεργασίας.

1.2.

Οι ερευνητές συγκαταλέγονται στις κινητήριες δυνάμεις της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Οι δεξιότητες και οι ικανότητες αποτελούν προϋπόθεση για ένα υψηλό επίπεδο έρευνας, καθώς και για την πρακτική εφαρμογή του προγράμματος. Έτσι, αποτελούν βασικούς συντελεστές επιτυχίας του προγράμματος. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το πρόγραμμα δίνει υψηλή προτεραιότητα στην προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης.

1.3.

Προκειμένου τα αποτελέσματα της έρευνας και της ανάπτυξης να εξυπηρετούν και να διαδίδονται σε όλους τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η ΕΟΚΕ επιθυμεί να ενισχύσει τον διάλογο μεταξύ ερευνητικών φορέων, κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Περίπλοκα ζητήματα πρέπει να παρουσιάζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητά και να μπορούν να εξακριβώνονται και από μη ειδικούς. Η ΕΟΚΕ προτείνει επιπλέον να συνδεθεί το πρόγραμμα με τις αρχές της χρηματοδότησης της έρευνας μέσω του προγράμματος «Ορίζων 2020» (Ορίζων Ευρώπη), οι οποίες βασίζονται μεταξύ άλλων στην τήρηση της Ευρωπαϊκής Χάρτας του Ερευνητή και των αρχών «Υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία» και «Ανοικτή επιστήμη».

1.4.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το γεγονός ότι η προώθηση των ψηφιακών δεξιοτήτων έχει αναδειχθεί σε βασικό στοιχείο του προγράμματος. Οι ψηφιακές δεξιότητες και ικανότητες αποτελούν προϋπόθεση για να μπορούν να εκπληρωθούν οι τέσσερις άλλες προτεραιότητες. Ως εκ τούτου, είναι λυπηρό που ο προϋπολογισμός γι’ αυτήν την προτεραιότητα είναι μικρότερος από τον προϋπολογισμό των άλλων προτεραιοτήτων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να αυξηθεί ο προϋπολογισμός από 700 εκατ. ευρώ (7,6 % του συνολικού προϋπολογισμού) σε 830 εκατ. ευρώ (9 % του συνολικού προϋπολογισμού). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι, όσον αφορά την κατάρτιση, τα κράτη μέλη φέρουν ιδιαίτερη ευθύνη με τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι προϋπολογισμοί για την ψηφιακή κατάρτιση διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Καλεί, ως εκ τούτου, την Επιτροπή, να επιστήσει την προσοχή των κρατών μελών στη μεγάλη ευθύνη που φέρουν στον τομέα αυτό, για να εξασφαλιστεί ότι η ψηφιοποίηση θα αποβεί εξίσου προς όφελος όλων των πολιτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη εκπαίδευσης και προσέλκυσης ταλαντούχων προσώπων υψηλής ειδίκευσης, με σκοπό την αύξηση της ελκυστικότητας της Ευρώπης ως τόπου εργασίας για την εν λόγω ομάδα στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ τονίζει όμως επίσης ότι το πρόγραμμα δεν πρέπει να εστιάζει μόνο στις ιδιαίτερες προσπάθειες για την προσέλκυση προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων και ικανοτήτων υψηλής ειδίκευσης. Οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές πρέπει να παροτρυνθούν να συμμετάσχουν με ολοκληρωμένο τρόπο στην υλοποίηση και την εφαρμογή βασικών αλλά και προηγμένων ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτό έχει αποφασιστική σημασία για το μέγεθος και την ποιότητα της απασχόλησης, καθώς και για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις, εργαζόμενοι και πολίτες που δεν διαθέτουν βασικό τεχνικό εξοπλισμό και δεξιότητες. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 19ης Οκτωβρίου 2017, σύμφωνα με τα οποία οι επενδύσεις στις ψηφιακές δεξιότητες θα πρέπει να έχουν στόχο «να δοθούν σε όλους τους Ευρωπαίους οι σχετικές δυνατότητες και τα μέσα» (1).

1.6.

Το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» θα σημειώσει επιτυχία στον εν λόγω τομέα εφόσον λειτουργήσει ως «ναυαρχίδα» και συνεκτιμά και άλλα προγράμματα στήριξης της ΕΕ με παρόμοιους στόχους. Διάφορα ταμεία, όπως π.χ. το ΕΚΤ +, πρέπει να συμμετάσχουν στη χρηματοδότηση των αναγκαίων μέτρων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η υλοποίηση των κόμβων ψηφιακής καινοτομίας θα προωθηθεί με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών. Οι φορείς αυτοί θα πρέπει να αποκτήσουν πρόσβαση στους κόμβους ψηφιακής καινοτομίας. Ως ΜΚΟ μπορούν να προβάλουν καλύτερα τους κόμβους καινοτομίας και να βελτιώσουν την αποδοχή τους. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να αποφύγει εκ των προτέρων μια πιθανή κοινωνική ανισορροπία στην υλοποίηση του προγράμματος. Επειδή η ψηφιοποίηση επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής και τους ανθρώπους, είναι ζωτικής σημασίας να μπορούν όλοι οι πολίτες της ΕΕ να επωφεληθούν από αυτήν. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη διαμόρφωση του προγράμματος με τρόπο ώστε ολόκληρη η ευρωπαϊκή κοινωνία να απολαμβάνει τα οφέλη και τις ευκαιρίες που τους προσφέρει η ψηφιακή Ευρώπη. Η ψηφιοποίηση στην Ευρώπη πρέπει να διαμορφωθεί με περιεκτικό τρόπο. Παράγοντες όπως φύλο, κοινωνική θέση, χαμηλότερη εκπαίδευση, προσόντα, ψηφιακές δεξιότητες, καταγωγή, ηλικία ή αναπηρία δεν θα πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα να υπάρξουν άνθρωποι που θα αποκλειστούν από την εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας Η «ψηφιακή απόδοση» που προκύπτει πρέπει να κατανέμεται δίκαια μέσω κατάλληλων πολιτικών. Δεν θα πρέπει να προσφέρει οφέλη μόνο σε λίγες ομάδες ενδιαφερομένων. Κατά την εκτέλεση μέτρων εφαρμογής του προγράμματος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αρχή ότι στην ΕΕ κάθε άτομο έχει και διατηρεί την ιδιοκτησία των προσωπικών του δεδομένων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να συνδεθεί περισσότερο το πρόγραμμα με την κοινωνική πραγματικότητα. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης στην αγορά εργασίας καθώς και οι διαφορετικές επιδράσεις αυτής στις διάφορες περιφέρειες. Ως εκ τούτου, θεωρεί ότι ένα ουσιώδες κριτήριο επιτυχίας του προγράμματος είναι το να οδηγήσει η ψηφιοποίηση στην οικονομική συμμετοχή και στη δημιουργία απασχόλησης, και τούτο σε όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να θεωρείται η ΕΕ παράγοντας γνώσης στον κόσμο και να είναι σε θέση να ανταγωνιστεί στο διεθνή χώρο την Κίνα και τις ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις εμπιστεύονται την τεχνολογία. Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη μπορεί να δημιουργήσει προστιθέμενη αξία, ιδίως εκεί όπου μόνο τα επιμέρους κράτη δεν μπορούν να καταφέρουν πολλά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον στόχο της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο με την από κοινού ανάπτυξη μεθόδων και στρατηγικών για την καταπολέμηση των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο από χώρες εκτός Ευρώπης. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την οικοδόμηση μιας ανεξάρτητης ευρωπαϊκής βιομηχανίας μικροτσίπ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι όλες οι δράσεις στο πλαίσιο του προγράμματος πρέπει να τηρούν συγκεκριμένες αρχές δεοντολογίας. Εφιστά δε την προσοχή στο αίτημά της να ισχύει η αρχή του «ελέγχου από τον άνθρωπο» (human in command), ειδικότερα στην περαιτέρω ανάπτυξη και εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο της εργασίας. Οι εν λόγω αρχές δεοντολογίας πρέπει να χρησιμεύσουν ως βάση για τη θέσπιση των αναγκαίων περαιτέρω νομοθετικών μέτρων (π.χ. σχετικά με την ευθύνη, την προστασία των δεδομένων, των εργαζομένων και των καταναλωτών). Σε τελευταία ανάλυση, η περαιτέρω ψηφιοποίηση της κοινωνίας θα είναι επιτυχής μόνον εάν, παράλληλα με τη θέσπιση νόμων, προαχθεί και η κατάλληλη νοοτροπία με σκοπό την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερόμενων σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους αυτής.

2.   Ιστορικό — το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη

2.1.

Στις 2 Μαΐου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε δεκτή πρόταση για το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της περιόδου 2021-2027. Στο πλαίσιο αυτού του δημοσιονομικού πλαισίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 6 Ιουνίου 2018 τον κανονισμό για το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη για την περίοδο μεταξύ 2021 και 2027.

2.2.

Με το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φιλοδοξεί να προσφέρει ένα σταθερό δημοσιονομικό πλαίσιο για τη στρατηγική της ψηφιακής ενιαίας αγοράς και να καλύψει το επενδυτικό χάσμα. Για τον σκοπό αυτό δημιούργησε γενικό προϋπολογισμό 9,2 δισεκατ. ευρώ. Ο γενικός στόχος του προγράμματος έγκειται στην υποστήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού της βιομηχανίας. Τα οφέλη του ψηφιακού μετασχηματισμού πρέπει να αυξηθούν και όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες, οι δημόσιες διοικήσεις και οι επιχειρήσεις στην ΕΕ θα πρέπει να επωφεληθούν από αυτόν.

2.3.

Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη περιλαμβάνει πέντε τομείς προτεραιότητας: (1) υπολογιστική υψηλών επιδόσεων, (2) τεχνητή νοημοσύνη, (3) κυβερνοασφάλεια και εμπιστοσύνη, (4) προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες και (5) διασφάλιση της ευρείας χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας σε ολόκληρη την οικονομία και την κοινωνία. Επιπλέον, ασχολείται με την ψηφιοποίηση της βιομηχανίας.

2.4.

Στο πλαίσιο της πρώτης προτεραιότητας, «υπολογιστική υψηλών επιδόσεων», με τη βοήθεια των αποκαλούμενων «υπερυπολογιστών» αναμένεται να δημιουργηθούν ικανότητες για την καλύτερη επεξεργασία των διαρκώς αυξανόμενων όγκων δεδομένων. Προικοδοτημένο με το ποσό των 2,7 δισεκατ. ευρώ, το πρόγραμμα στοχεύει στην ενίσχυση των ικανοτήτων της ΕΕ στην υπολογιστική υψηλών επιδόσεων και στην επεξεργασία δεδομένων και στην εκτενή αξιοποίησή τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης και της ασφάλειας.

2.5.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να διαθέσει τα προγραμματισμένα 2,5 δισεκατ. ευρώ στην προτεραιότητα της τεχνητής νοημοσύνης, για να δημιουργήσει και να ενισχύσει τις ικανότητες της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα. Εδώ περιλαμβάνεται η παροχή δυνατότητας για τη δημιουργία, την ασφαλή πρόσβαση και την αποθήκευση μεγάλων συνόλων δεδομένων και αλγορίθμων. Επίσης, αναμένεται να ενισχυθούν οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις δοκιμών και πειραματισμού τεχνητής νοημοσύνης στα κράτη μέλη και να προωθηθεί η συνεργασία μεταξύ των εγκαταστάσεων. Η τεχνολογική πρόοδος αναμένεται να χρησιμοποιείται από επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς.

2.6.

Στην προτεραιότητα «κυβερνοασφάλεια και εμπιστοσύνη» αναμένεται να εξασφαλιστεί, με 2 δισεκατ. ευρώ, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει τις τεχνολογικές και τις βιομηχανικές ικανότητες για να διασφαλίσει την οικονομία, την κοινωνία και τη δημοκρατία της. Οι εν λόγω επενδύσεις θα χρησιμεύσουν, μεταξύ άλλων, για τη δημιουργία από κοινού με τα κράτη μέλη προηγμένου εξοπλισμού και εργαλείων κυβερνοασφάλειας, την εξασφάλιση της εισαγωγής των πιο πρόσφατων λύσεων κυβερνοασφάλειας σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τη βέλτιστη χρήση των υφιστάμενων ευρωπαϊκών γνώσεων καθώς και την ενίσχυση των ικανοτήτων σε αυτόν τον τομέα στα κράτη μέλη και στον ιδιωτικό τομέα.

2.7.

Για να υπάρχει όφελος από την επένδυση στην ψηφιακή τεχνολογία απαιτείται χειραφετημένη κοινωνία και ικανό εργατικό δυναμικό. Με 700 εκατ. ευρώ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να ενισχύσει την τέταρτη προτεραιότητα της προώθησης των προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων, ιδίως στους τομείς της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, της τεχνητής νοημοσύνης, του κατανεμημένου καθολικού (π.χ. τεχνολογία αλυσίδας συναλλαγών, γνωστή ως «block chain») και της κυβερνοασφάλειας. Αναμένεται να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν προγράμματα κατάρτισης και κύκλοι μαθημάτων για σπουδαστές, επαγγελματίες της πληροφορικής και εργαζομένους. Είναι επίσης σημαντικό να ενισχυθούν βραχυπρόθεσμα προγράμματα κατάρτισης και κύκλοι μαθημάτων, καθώς και η κατάρτιση στον χώρο εργασίας. Η απόκτηση των δεξιοτήτων πρέπει να πραγματοποιείται ιδίως στους κόμβους ψηφιακής καινοτομίας.

2.8.

Η δημόσια διοίκηση και η παροχή υπηρεσιών σε τομείς δημόσιου ενδιαφέροντος αναμένεται να ενισχυθούν από την πέμπτη προτεραιότητα δράσης. Με 1,3 δισεκατ. ευρώ, π.χ. αναμένεται να διασφαλιστεί ότι θα μπορούν να εισάγονται και να χρησιμοποιούνται σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες στον δημόσιο τομέα και σε τομείς όπως η υγεία και η περίθαλψη, η εκπαίδευση, οι μεταφορές και ο πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας. Επιπλέον, οι δημόσιες διοικήσεις και η βιομηχανία, ιδίως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) πρέπει να υποστηρίζονται κατά την εισαγωγή της ψηφιακής τεχνολογίας.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ψηφιοποίηση και οι μετασχηματισμοί που επιφέρει η τεχνολογική πρόοδος στον κόσμο της εργασίας και στον κοινωνικό βίο, είναι εμφανείς παντού. Σχεδόν κανένας τομέας της ζωής δεν παραμένει ανεπηρέαστος επί του παρόντος.

3.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη θέσπιση του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του οποίου αποδεικνύεται η σημασία που αποδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε αυτό το θέμα. Οι προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί μπορούν να αποφέρουν σαφή προστιθέμενη αξία για την ΕΕ μέσω της προώθησης σύγχρονης τεχνολογίας αιχμής που μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των πλέον προβληματικών ζητημάτων της σύγχρονης κοινωνίας μας και να αποβεί προς όφελος της απασχόλησης, της ανταγωνιστικότητας και των γενικότερων συνθηκών διαβίωσης όλων των πολιτών. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωση για το πολυετές δημοσιονομικό σχέδιο, παρουσιάζει το σενάριο του διπλασιασμού των επενδύσεων στην ψηφιακή τεχνολογία (2). Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για κοινωνικές επενδύσεις στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού, ούτως ώστε ολόκληρη η κοινωνία να επωφεληθεί από τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Υπογραμμίζεται ότι οι άνθρωποι πρέπει να διαθέτουν πάντα τον έλεγχο της μηχανής («human in command»), ιδίως στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη ενισχύει την εισαγωγή και τη βέλτιστη χρήση των ψηφιακών ικανοτήτων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι οι ψηφιακές ικανότητες αποτελούν τη βάση για την καινοτομία σε τομείς γενικού ενδιαφέροντος και στην οικονομία. Είναι απαραίτητο για τη θετική ψηφιακή μετάβαση της ΕΕ να είναι διαθέσιμες η κορυφαία ψηφιακή τεχνολογία καθώς και οι κατάλληλες δεξιότητες. Η ΕΟΚΕ θεωρεί τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό σημαντικό, αλλά όχι συγκρίσιμο με αυτόν των ανταγωνιστών της ΗΠΑ και Κίνα. Είναι, ωστόσο, πεπεισμένη, ότι ο προϋπολογισμός αυτός καθιστά εφικτή την επίτευξη των προγραμματισμένων στόχων, αλλά και ότι χρειάζεται σημαντική αύξηση των επενδύσεων στα κράτη μέλη την ΕΕ για να παραμείνει η Ευρώπη στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι σημαντικό να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμετοχή σύσσωμης της ευρωπαϊκής κοινωνίας στην τεχνολογική ανάπτυξη. Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη θα πρέπει να θέσει ως στόχο τη δίκαιη κατανομή σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό πληθυσμό της ψηφιακής απόδοσης που θα προκύψει κατά τα επόμενα έτη και δεκαετίες σε διάφορους τομείς, όπως π.χ. η ιδιοκτησία δεδομένων. Επειδή η ψηφιοποίηση επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής και τους ανθρώπους, είναι ζωτικής σημασίας να μπορούν όλοι να επωφεληθούν από αυτήν. Τα πλήρη οικονομικά και κοινωνικά οφέλη της ψηφιοποίησης θα επιτευχθούν μόνο εάν η Ευρώπη μπορεί να παράσχει δίκτυα υψηλής χωρητικότητας σε αγροτικές και αστικές περιοχές, αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία. Απαιτούνται δημόσιες επενδύσεις καθώς, από μόνη της, η αγορά δεν θα καλύψει όλες τις απομακρυσμένες περιοχές ούτε θα διασφαλίσει ελάχιστη ψηφιακή πρόσβαση για τα ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας.

3.5.

Για την ΕΟΚΕ είναι σημαντικό ότι μια ομαδοποιημένη και συντονισμένη προσέγγιση σε ολόκληρη την ΕΕ μπορεί να παρέχει προστιθέμενη αξία που δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο από τα επιμέρους κράτη. Εδώ περιλαμβάνονται ιδίως η δημιουργία μιας ανεξάρτητης ευρωπαϊκής βιομηχανίας μικροτσίπ μέσω του προγράμματος στήριξης της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων (3), η ανάπτυξη από κοινού μεθόδων και στρατηγικών για την καταπολέμηση εξωτερικών κυβερνοεπιθέσεων (4), η δημιουργία προτύπων για την ψηφιακή ενιαία αγορά, η συνεπής εφαρμογή του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων της ΕΕ και η περαιτέρω ανάπτυξή του, ιδίως για εφαρμογές που αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη (5) και τα αυτοοδηγούμενα οχήματα (6). Η τήρηση των ευρωπαϊκών αξιών (προστασία των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, κοινωνική προστασία, βιωσιμότητα) στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε κάποτε να καταστεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, συγκεκριμένα όταν οι άνθρωποι θα έχουν ευαισθητοποιηθεί ακόμη περισσότερο σχετικά με τις μεθόδους χρήσης δεδομένων από τρίτους (ΗΠΑ) και τις δυνατότητες επιτήρησης που έχουν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (Κίνα).

3.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί θετικό το ότι σε πολλά σημεία του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη τέθηκε στο προσκήνιο η ψηφιοποίηση της βιομηχανίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ψηφιακή μετάβαση μπορεί να επιτύχει μόνο αν αποβεί επωφελής για όλες τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους σε αυτές. Ως εκ τούτου, θα ήταν επιθυμητό να ενσωματωθεί με πιο συνεκτικό τρόπο αυτή η πτυχή στο πρόγραμμα, ούτως ώστε η πρόοδος να είναι αναγνωρίσιμη, π.χ. και μέσω δεικτών ψηφιοποίησης επιχειρήσεων διαφόρων μεγεθών.

3.7.

Προκειμένου να ενισχυθούν οι τεχνικές και ψηφιακές ικανότητες, ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού θα κατευθυνθεί προς ερευνητικά έργα και προγράμματα καινοτομίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη της στενής σύνδεσης της ενίσχυσης με τις αρχές της χρηματοδότησης της έρευνας μέσω του προγράμματος «Ορίζων 2020» (Ορίζων Ευρώπη), οι οποίες βασίζονται στην τήρηση της Ευρωπαϊκής Χάρτας του Ερευνητή (7), των αρχών «υπεύθυνη έρευνα και καινοτομία» (8) και «ανοιχτή επιστήμη» (9). Μόνο μέσω της σύνδεσης με αυτές τις αρχές είναι δυνατόν να διασφαλιστεί ότι η έρευνα θα τίθεται στην υπηρεσία της ανθρωπότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας πρέπει να καθίστανται κατανοητά από μη ειδικούς, να διαδίδονται και να αξιοποιηούνται. Εν συντομία, η έρευνα πρέπει να είναι σημαντική για την κοινωνία.

3.8.

Προκειμένου να διασφαλιστεί η σημασία της έρευνας για ολόκληρη την ευρωπαϊκή κοινωνία, θα πρέπει να διεξάγονται τακτικές συνεδριάσεις διαλόγου. Σε αυτές, οι ερευνητές θα μπορούν να ανταλλάσσουν εμπειρίες μεταξύ τους, αλλά και με την ευρύτερη κοινωνία και να εμπνέονται.

3.9.

Είναι ευχάριστο, από αυτήν την άποψη, ότι ένας από τους στόχους του προγράμματος είναι η συμμετοχή των δημόσιων διοικήσεων και των επιχειρήσεων στην ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των διαφόρων παραγόντων και ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διεξάγει την εν λόγω ανταλλαγή εμπειριών σε όλες τις περιφέρειες, τομείς και μεγέθη επιχειρήσεων. Η συμπερίληψη προηγμένων τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις και ιδίως τις ΜΜΕ, μπορεί να διευκολυνθεί μέσω εταιρικών σχέσεων και με τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη βιομηχανία. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης την τήρηση της αρχής της εταιρικής σχέσης και τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων καθώς και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην εφαρμογή του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη. Ο διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων στηρίζει την υλοποίηση του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη για τους εργαζόμενους.

3.10.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη εκπαίδευσης και προσέλκυσης ταλαντούχων προσώπων υψηλής ειδίκευσης, με σκοπό την αύξηση της ελκυστικότητας της Ευρώπης ως τόπου εργασίας για την εν λόγω ομάδα στο πλαίσιο του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ τονίζει όμως επίσης ότι το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη δεν πρέπει να επικεντρώνεται μόνο σε εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης και με προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες. Ακριβώς επειδή το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη επιδιώκει τον στόχο να καταστεί δυνατή η ψηφιακή ενιαία αγορά και να διαμορφωθεί θετικά ο ψηφιακός μετασχηματισμός, είναι απαραίτητο όλοι οι πολίτες και οι εργαζόμενοι στην ΕΕ να επωφεληθούν από αυτό το ισχυρό πρόγραμμα στήριξης. Αν αυτό δεν επιτύχει, υπάρχει ο κίνδυνος περαιτέρω ανοίγματος του κοινωνικού χάσματος στην Ευρώπη. Όπως έχει τονίσει η ΕΟΚΕ σε άλλες γνωμοδοτήσεις, το πρώτιστο μέλημα για την υλοποίηση της ψηφιακής ενιαίας αγοράς είναι η γεφύρωση του χάσματος δεξιοτήτων, μεταξύ άλλων στον τομέα των ψηφιακών δεξιοτήτων (10). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πρόγραμμά της παραπέμπει σε προγράμματα στήριξης όπως το ΕΚΤ+ ή το ΕΤΠΑ για την παροχή βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων. Ωστόσο, επειδή οι δομές αυτών των προγραμμάτων δεν παρέχουν ολοκληρωμένη στήριξη σε όλη την Ευρώπη, το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη θα πρέπει να καλύπτει εξίσου διαφορετικά επίπεδα δεξιοτήτων. Εάν οι αναγκαίοι πόροι σε αυτό το πρόγραμμα δεν αποδειχτούν επαρκείς για να εξασφαλιστεί ότι η ψηφιοποίηση θα αποβεί προς όφελος όλων, οι απαιτήσεις αυτές πρέπει να τεθούν στα άλλα προγράμματα, όπως το ΕΚΤ +· Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο όσον αφορά αυτό το ζήτημα, καθώς και να συνεργάζεται με τα άλλα προγράμματα, ώστε να μπορέσουν να επιτευχθούν οι στόχοι. Ειδάλλως, στο τέλος μόνο μια μειονότητα ατόμων θα μπορεί να επωφελείται από τα διάφορα προγράμματα στήριξης της ΕΕ.

3.11.

Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον στόχο μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς, η οποία προωθεί την καθολική ισότητα. Παράγοντες όπως φύλο, κοινωνική θέση, εκπαίδευση, προσόντα, ψηφιακές δεξιότητες, καταγωγή, ηλικία ή αναπηρία δεν θα πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα να υπάρξουν άνθρωποι που θα περιέλθουν σε μειονεκτική θέση με τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διευκολύνει την πρόσβαση των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ, στις ψηφιακές ικανότητες και τεχνολογίες. Ωστόσο, η επικέντρωση του προγράμματος στις προηγμένες τεχνολογίες παραβλέπει το γεγονός ότι πολλοί εργαζόμενοι και επιχειρήσεις χρειάζονται σήμερα πρώτα υποστήριξη όσον αφορά τις βασικές πτυχές της ψηφιοποίησης. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η εκτεταμένη ενίσχυση προς τις επιχειρήσεις για την εισαγωγή βασικών και προηγμένων ψηφιακών τεχνικών είναι καθοριστική για την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ συνιστά να προαχθεί ο κοινωνικός διάλογος μεταξύ των κοινωνικών εταίρων στον τομέα των επενδύσεων από το πρόγραμμα.

4.2.

Επικροτεί δε την ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο και της εμπιστοσύνης στο πρόγραμμα. Η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο είναι επίσης σημαντική για την ανάπτυξη αλλά και τη λειτουργία των δημοκρατιών μας. Η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία του προγράμματος.

4.3.

Το πρόγραμμα θα πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να σχετίζεται με την κοινωνική πραγματικότητα. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης στην αγορά εργασίας καθώς και οι διαφορετικές επιδράσεις αυτής στις διάφορες περιφέρειες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να προσδιοριστούν, κατά την εφαρμογή του προγράμματος, οι ευκαιρίες για οικονομική συμμετοχή και απασχόληση που προκύπτουν από την ψηφιοποίηση. Εξάλλου, έχει εξαιρετική σημασία να προωθηθούν αυτές οι ευκαιρίες στις περιφέρειες της Ευρώπης. Για τον σκοπό αυτό προσφέρεται η προγραμματισμένη συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ταμείο Συνοχής. Θα πρέπει να πραγματοποιούνται τακτικά ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ του προγράμματος Ψηφιακή Ευρώπη, του ΕΤΠΑ και του Ταμείου Συνοχής. Επιπλέον, οι κόμβοι καινοτομίας που δημιουργούνται επιτόπου στις περιφέρειες πρέπει να επιδιώκουν τον στόχο της περιφερειακής ανάπτυξης.

4.4.

Η τέταρτη προτεραιότητα («προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες») καθώς και η ψηφιοποίηση της βιομηχανίας θα υλοποιηθούν κυρίως μέσω κόμβων καινοτομίας, οι οποίοι θα χρησιμεύουν ως σημεία πρόσβασης στις πιο πρόσφατες ψηφιακές ικανότητες. Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ικανοποίηση πόσο καλά σχεδιασμένη είναι η εφαρμογή του προγράμματος. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον στόχο της δημιουργίας τουλάχιστον ενός κόμβου ψηφιακής καινοτομίας ανά κράτος μέλος και της σύστασης πρόσθετων κόμβων στις εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ. Υποστηρίζει δε τη συνεργασία μεταξύ των κόμβων καινοτομίας, αλλά παράλληλα επικρίνει τον μεγάλο διοικητικό φόρτο εργασίας που συνοδεύει τη δημιουργία κόμβων καινοτομίας. Σε αυτό θα μπορούσαν να βοηθήσουν οι διακρατικές κοινοπραξίες. Επιπλέον, η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για τους κόμβους ψηφιακής καινοτομίας. Με αυτήν τη συμμετοχή, η εργασία των κόμβων μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες των τοπικών επιχειρήσεων και των εργαζομένων, καθώς και άλλων χρηστών της τεχνολογίας, και να καταστούν προσβάσιμα τα οφέλη σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

4.5.

Η προτεραιότητα στην ενίσχυση προηγμένων ψηφιακών δεξιοτήτων αποτελεί βασικό στοιχείο για την υλοποίηση των άλλων τεσσάρων προτεραιοτήτων. Ως εκ τούτου, είναι λυπηρό που ο προϋπολογισμός γι’ αυτήν την προτεραιότητα είναι μικρότερος από τον προϋπολογισμό των άλλων προτεραιοτήτων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να αυξηθεί ο προϋπολογισμός από 700 εκατ. ευρώ (7,6 % του συνολικού προϋπολογισμού) σε 830 εκατ. ευρώ (9 % του συνολικού προϋπολογισμού) (11). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι, όσον αφορά την κατάρτιση, τα κράτη μέλη φέρουν ιδιαίτερη ευθύνη με τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους. Εκφράζει όμως αμφιβολίες ως προς το κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει όλα τα αναγκαία μέσα προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τα κράτη μέλη ως προς τον επείγοντα χαρακτήρα της ψηφιακής εκπαίδευσης όλων των ομάδων του πληθυσμού, αρχής γενομένης από το δημοτικό σχολείο. Οι προϋπολογισμοί για το έργο αυτό ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα αποκλείεται από τα προγράμματα κατάρτισης εξαιτίας περιορισμένων εθνικών προϋπολογισμών, η ΕΕ πρέπει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την υλοποίηση αυτής της προτεραιότητας και να δημοσιεύει τα επ’ αυτού συμπεράσματά της.

4.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει όπως και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (12), ότι όλες οι πράξεις στο πλαίσιο του προγράμματος πρέπει να εκτελούνται βάσει δεοντολογικών αρχών. Ειδικότερα για την εργασία στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, είναι απαραίτητο να τηρούνται οι βασικές αρχές (13) που έχουν θεσπιστεί επί του παρόντος και εκείνες που πρόκειται να αναπτυχθούν. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στο αίτημά της σχετικά με την αρχή του «ελέγχου από τον άνθρωπο», η οποία θα πρέπει να ισχύει ως κύρια κατευθυντήρια γραμμή για τις μελλοντικές εξελίξεις. Οι εν λόγω αρχές δεοντολογίας πρέπει να χρησιμεύσουν ως βάση για τη θέσπιση των αναγκαίων περαιτέρω νομοθετικών μέτρων (π.χ. σχετικά με την ευθύνη, την προστασία των δεδομένων, την προστασία των καταναλωτών). Σε τελευταία ανάλυση, η περαιτέρω ψηφιοποίηση της κοινωνίας θα είναι επιτυχής μόνον εάν, παράλληλα με τη θέσπιση νόμων, προαχθεί και η κατάλληλη νοοτροπία με σκοπό την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερόμενων σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους αυτής.

4.7.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η προτεραιότητα δράσης «Τεχνητή νοημοσύνη» θα επικεντρωθεί στο ζήτημα της νομικής ευθύνης κατά τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και των αυτοματοποιημένων συστημάτων — πέραν από την ενίσχυση των ικανοτήτων και της προσβασιμότητας αυτής. Είναι θετικό το γεγονός ότι οι βάσεις δεδομένων θα πρέπει επίσης να καταστούν ελεύθερα προσβάσιμες στις ΜΜΕ. Πρόσβαση πρέπει να έχει και ο δημόσιος τομέας. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις πρέπει να είναι προετοιμασμένες γι’ αυτήν την εργασία και χρειάζεται μια σαφής νομική κατευθυντήρια γραμμή βάσει της οποίας θα καθορίζεται ο υπεύθυνος σε περίπτωση ατυχημάτων ή παρόμοιων καταστάσεων. Η προστασία των εργαζομένων και των πολιτών είναι εξίσου σημαντική με την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης.

---

(1)  EUCO 14/17 — Συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (19 Οκτωβρίου 2017) — Συμπεράσματα.

(2)  COM(2018) 98 final.

(3)  ΕΕ C 283 της 10.8.2018, σ. 89.

(4)  ΕΕ C 227 της 28.6. 2018, σ. 86.

(5)  ΕΕ C 288 της 31.8.2017 σ. 1, γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ INT/851 με θέμα «Τεχνητή νοημοσύνη για την Ευρώπη» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 51) και TEN/664 με θέμα «Πρωτοβουλία επίλυσης των προβλημάτων από τη διάδοση παραπληροφόρησης στις διαδικτυακές πλατφόρμες» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 183).

(6)  Βλέπε γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ TEN/673 με θέμα «Συνδεδεμένη και αυτοματοποιημένη κινητικότητα (βλέπε σελίδα 274 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας) και INT/846 με θέμα «Εμπιστοσύνη, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και ασφάλεια των καταναλωτών και των επιχειρήσεων στο Διαδίκτυο των πραγμάτων (ΔτΠ)» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 8).

(7)  https://euraxess.ec.europa.eu/jobs/charter

(8)  https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/h2020-section/science-and-society

(9)  https://ec.europa.eu/research/openscience/

(10)  ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 65.

(11)  Σχέδιο γνωμοδότησης 2018/0227 (COD).

(12)  Σχέδιο έκθεσης — 2018/0227 (COD).

(13)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/high-level-expert-group-artificial-intelligence