Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί των ελαχίστων απαιτήσεων υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία) (20ή ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ)»

[COM(2011) 348 τελικό — 2011/0152 (COD)]

2012/C 43/10

Μόνη εισηγήτρια: η κ. LE NOUAIL MARLIÈRE

Στις 22 Ιουλίου 2011 το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις 13 Σεπτεμβρίου 2011 το Κοινοβούλιο αποφάσισαν, σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να ζητήσουν τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με την

«Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί των ελαχίστων απαιτήσεων υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία) (20ή ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ)»

COM(2011) 348 τελικό — 2011/0152 (COD).

Το ειδικευμένο τμήμα «Απασχόληση κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 8 Νοεμβρίου 2011 (μόνη εισηγήτρια: η κ. LE NOUAIL MARLIÈRE).

Κατά την 476η σύνοδο ολομέλειας, της 7ης και 8ης Δεκεμβρίου 2011 (συνεδρίαση της 7ης Δεκεμβρίου 2011), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 144 ψήφους υπέρ, 45 ψήφους κατά και 4 αποχές.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η ΕΟΚΕ συνιστά την υιοθέτηση της παρούσας οδηγίας και τη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών το συντομότερο δυνατό.

1.2   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει, ωστόσο, ότι πρέπει να προωθηθεί γρήγορα η υιοθέτηση της αρχής της προφύλαξης που λαμβάνει υπόψη τον κίνδυνο των μη θερμικών βιολογικών αποτελεσμάτων των εκπομπών των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Πράγματι, η υγεία των εργαζομένων σε μακροπρόθεσμη βάση πρέπει να εξασφαλίζεται πλήρως σε υψηλό επίπεδο με την εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών σε οικονομικά αποδεκτό κόστος. Η ΕΟΚΕ αναμένει να εισαχθεί σχετική διάταξη στο κείμενο της οδηγίας.

1.3   Για να καταστεί αποτελεσματική και αξιόπιστη η αρχή της προφύλαξης, η ΕΟΚΕ στηρίζει την προσέγγιση της Επιτροπής που αποβλέπει στον καθορισμό τιμών κατωφλίου, πλην όμως, για την πλήρη απόδοση της εν λόγω προσέγγισης, συνιστά τον καθορισμό ορίων, ανάλογων προς εκείνα που υιοθετήθηκαν κατά τη μεταφορά της οδηγίας 2004/40/ΕΚ (από την Αυστρία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβακία, τη Λετονία, την Εσθονία, την Ιταλία). Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να ενισχυθεί η ανεξαρτησία των επιστημονικών οργανισμών που συμμετέχουν στον καθορισμό των επιπέδων έκθεσης των εργαζομένων σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, του αντικτύπου τους και των επιπτώσεών τους στην δημόσια υγεία καθώς και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία της υγείας των εργαζομένων που εκτίθενται σε αυτή την ακτινοβολία.

1.4   Πρέπει να σταματήσουν να υπάρχουν οι συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των μελών των οργανισμών αυτών τόσο για το επίπεδο της χρηματοδότησης της έρευνας όσο και για τον ορισμό τους (διαδικασίες και προσκλήσεις υποβολής προσφορών, προσφυγή σε ανεξάρτητα δημόσια ερευνητικά ιδρύματα).

1.5   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη να χορηγείται απαλλαγή σε επαγγέλματα που χρησιμοποιούν την ιατρική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI), η οποία πρέπει, ωστόσο, να είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας και να συνοδεύεται από ενίσχυση των μέσων που παρέχονται στην αναζήτηση νέων τεχνολογιών και τεχνικών υποκατάστασης για την προστασία των υπαλλήλων από τις επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Οι εργαζόμενοι που εμπίπτουν στην απαλλαγή αυτή θα πρέπει να απολαύουν αυξημένων μέσων προστασίας, ειδικής ιατρικής επίβλεψης, ασφάλισης αστικής ευθύνης που να καλύπτει ενδεχόμενα λάθη κατά την εκτέλεση της εργασίας τους λόγω της έντονης έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Η ΕΟΚΕ πιστεύει, εξάλλου, ότι οι ανωτέρω αρχές δεν πρέπει να ισχύουν μόνο για το ιατρικό προσωπικό, αλλά και για κάθε άλλον εργαζόμενο που μπορεί να εξαιρείται από τις γενικές αρχές της οδηγίας βάσει της παρέκκλισης που προβλέπεται στο άρθρο 3 της πρότασης.

2.   Εισαγωγή

2.1   Η υπό εξέταση πρόταση οδηγίας αποσκοπεί στην τροποποίηση της οδηγίας 2004/40/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 περί των ελαχίστων προδιαγραφών υγείας και ασφάλειας όσον αφορά στην έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία), η οποία θα έπρεπε να είχε μεταφερθεί στο δίκαιο των κρατών μελών στις 30 Απριλίου 2008. Δεν πρόκειται για την προστασία του ευρύτερου κοινού. Μετά τα συγκεκριμένα ερωτήματα που θέτει η απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI), καθώς και η περαιτέρω ανάλυση των επιπτώσεων της οδηγίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε και έλαβε παράταση μέχρι τις 30 Απριλίου 2012, για τη μεταφορά της οδηγίας.

2.2   Το σχέδιο αυτό αποτελεί αναδιατύπωση της οδηγίας του 2004, με ένα νέο σύστημα οριακών τιμών και τιμών ανάληψης δράσης για τις χαμηλές συχνότητες, και έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει από τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις που συνδέονται με την έκθεση των εργαζομένων σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, αλλά μόνο για τις γνωστές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις. Ειδικότερα, δεν καλύπτει τους υπό συζήτηση κινδύνους σχετικά με τα μη θερμικά αποτελέσματα της έκθεσης σε ορισμένα πεδία χαμηλών συχνοτήτων.

2.3   Λαμβανομένης υπόψη της συγκεκριμένης ιατρικής χρήσης, η απαλλαγή χορηγείται στους ιατρικούς τομείς όπου χρησιμοποιείται η απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI). Απαλλαγή από τους κανόνες προστασίας που προβλέπονται στην οδηγία μπορεί να χορηγηθεί επίσης για τις ένοπλες δυνάμεις, ενώ τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέψουν και άλλες προσωρινές υπερβάσεις των κανόνων «σε ειδικές περιπτώσεις».

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1   Δεν είχε ζητηθεί γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την οδηγία του 2004, αλλά το 2008 για τη μετάθεση της ημερομηνίας μεταφοράς της κατά τέσσερα έτη. Στη γνωμοδότηση αυτή (1), η ΕΟΚΕ:

3.2   Οι επιστημονικές μελέτες οδήγησαν στον εντοπισμό μιας σειράς επιβλαβών επιπτώσεων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην υγεία:

3.2.1   Για τα στατικά μαγνητικά πεδία: δερματικές αντιδράσεις, αλλαγές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα (αναστρέψιμη έως ένταση 2 Tesla) (3) δυσφορίες όπως έντονη ναυτία, αντίληψη φωτεινών κηλίδων, ζάλη κλπ., που παρατηρούνται ήδη από πεδία έντασης 1,5 Tesla (4).

3.2.1.1   Για τα πεδία χαμηλής συχνότητας (< 10 MHz): διαταραχές των ηλεκτροφυσιολογικών διεργασιών του οργανισμού, που μπορούν να οδηγήσουν σε οπτικές διαταραχές (π.χ. φωτοψίες), διέγερση του νευρικού και του μυϊκού ιστού, καρδιακές αρρυθμίες κ.ά) (5).

3.2.2   Για τα πεδία υψηλής συχνότητας (> 100 kHz), υπερθερμία, η οποία οφείλεται στην απορρόφηση της ενέργειας από τους βιολογικούς ιστούς.

3.2.3   Κίνδυνοι με έμμεσες επιπτώσεις, επίσης επιβλαβείς για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων, όπως η έκρηξη ή πυρκαγιά που οφείλεται σε ένα ηλεκτρικό τόξο, προβολή των σιδηρομαγνητικών αντικειμένων, δυσλειτουργία των ηλεκτρονικών συστημάτων, οι βλαβερές συνέπειες για τους εργαζομένους «οι οποίοι διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο» από την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, όπως είναι π.χ. τα άτομα ιατρικά εμφυτεύματα, οι εργαζόμενοι που φορούν ηλεκτρικά βοηθήματα συσκευές προσαρμοσμένες στο σώμα, οι γυναίκες σε εγκυμοσύνη, οι καρκινοπαθείς κλπ.

3.3   Πραγματοποιείται σε βάθος συζήτηση όσον αφορά τα φυσιολογικά, μη θερμικά και μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα των πεδίων χαμηλής συχνότητας.

3.3.1   Μεταξύ των πιθανών κινδύνων αναφέρονται: παθήσεις του νευροενδοκρινικού συστήματος (ορμόνες, μελατονίνη), νευροεκφυλιστικές παθήσεις (Πάρκινσον, Alzheimer, σκληρύνσεις), επιπτώσεις στην αναπαραγωγή και την ανθρώπινη ανάπτυξη ή/και των ζώων (κίνδυνοι αποβολής, δυσπλασίες) και αυξημένοι κίνδυνοι καρκίνων (όγκοι του εγκεφάλου, παιδική λευχαιμία).

3.3.2   Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer, μέρος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας των Ηνωμένων Εθνών) έχει κατατάξει τα χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητικά πεδία και τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία των ραδιοκυμάτων στην κατηγορία 2β «πιθανώς καρκινογόνα για τον άνθρωπο»: το 2001, λόγω του δυνητικού κινδύνου της παιδικής λευχαιμίας, και ξανά το 2011 μετά τη μελέτη Interphone (υπόνοια αυξημένου κινδύνου γλοιώματος, μια κακοήθης μορφή καρκίνου του εγκεφάλου).

3.4   Η πολύ πρόσφατη έκθεση Huss (6) προειδοποιεί για μη θερμικές βιολογικές επιδράσεις, δυνητικά επιβλαβείς για τα φυτά, τα έντομα και ζώα καθώς και για τον ανθρώπινο οργανισμό, που σχετίζονται με την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε επίπεδα κάτω από τα επιτρεπτά όρια της ICNIRP (7) και ως επί το πλείστον δεκτά στην υπό εξέταση πρόταση οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.5   Η έκθεση αυτή που βασίζεται σε συνοπτική ανάλυση των πολλαπλών επιστημονικών αποτελεσμάτων και σε ακροάσεις με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (επιστήμονες, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, ΜΚΟ και ενώσεις πολιτών, επιχειρηματίες, κλπ.) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ΕΕ πρέπει να υιοθετήσει την αρχή προφύλαξης ALARA (όσο το δυνατόν χαμηλότερα στο πλαίσιο του ευλόγως εφικτού - As low as reasonably achievable), αποτελεσματικά προληπτικά μέτρα και να αναθεωρήσει τις υφιστάμενες οριακές τιμές, χωρίς να περιμένει τον συσχετισμό όλων των επιστημονικών και κλινικών στοιχείων, διότι η αναμονή ενδέχεται να έχει πολύ υψηλό υγειονομικό και οικονομικό κόστος, όπως συνέβη στο παρελθόν, για παράδειγμα, με τον αμίαντο, το PCB και τον καπνό.

3.6   Μετά την έκθεση αυτή, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησε ψήφισμα (8) το οποίο, «όσον αφορά τους κανόνες και τις οριακές τιμές των εκπομπών ηλεκτρομαγνητικών πεδίων κάθε τύπου και συχνότητας (…), προτείνει την εφαρμογή της αρχής προφύλαξης ALARA (As low as reasonably achievable), δηλαδή, το χαμηλότερο δυνατό επίπεδο στο πλαίσιο του ευλόγως εφικτού». Στο ψήφισμα επισημαίνεται επίσης ότι «η αρχή της προφύλαξης θα πρέπει να εφαρμόζεται όταν με την επιστημονική αξιολόγηση δεν προσδιορίζεται με επαρκή ακρίβεια ο κίνδυνος» για την ανθρώπινη υγεία. Οι συστάσεις πραγματοποιούνται «λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τις θερμικές επιδράσεις, αλλά και τις άθερμες ή βιολογικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας». Πρέπει να αναληφθεί δράση διότι, «δεδομένης της αυξανόμενης έκθεσης των ανθρώπων (…), το οικονομικό και ανθρώπινο κόστος της αδράνειας θα μπορούσε να είναι πολύ υψηλό, εάν αγνοηθούν οι έγκαιρες προειδοποιήσεις». Το ψήφισμα εμμένει επίσης στην ανάγκη για ανεξάρτητες και πλήρως αξιόπιστες επιστημονικές πραγματογνωμοσύνες, προκειμένου να υπάρξει «μια διαφανής και αντικειμενική αξιολόγηση των πιθανών επιβλαβών συνεπειών στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία». Τέλος το ψήφισμα καλεί για «αναθεώρηση των επιστημονικών βάσεων των υφιστάμενων κανόνων έκθεσης στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που θέτει η ICNIRP, οι οποίοι παρουσιάζουν σοβαρές αδυναμίες».

3.7   Οι πρόσφατες και αιτιολογημένες αντιδράσεις των κοινωνικών εταίρων για την πρόταση οδηγίας αφορούν κυρίως:

3.8   Παρά τις πιθανές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, δεν υπάρχει σήμερα ευρωπαϊκή νομοθεσία για την εναρμόνιση της προστασίας των εργαζομένων από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία στο έδαφος της ΕΕ.

3.9   Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανάγκη θέσπισης νομοθεσίας για την προστασία από τις συνέπειες της έκθεσης των εργαζομένων σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, σε έναν τομέα όπου όλες οι μεθοδολογίες και οι επιστημονικές γνώσεις αδυνατούν να καταλήξουν σε απτά αποτελέσματα, παρότι ορισμένα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών επιβεβαιώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων για τον οργανισμό των εργαζομένων, ο βαθμός και η έκταση των οποίων διαφέρουν από τη μια έρευνα στην άλλη.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέλεξε να βασίσει την πρόταση οδηγίας της σε αυξανόμενες προφυλάξεις ανάλογα με τις οριακές τιμές, παρά σε μια γενικότερη αρχή προφύλαξης του τύπου ALARΑ· όσον αφορά την ανθρώπινη υγεία, όλα τα προληπτικά μέτρα θα πρέπει να ληφθούν κατά τρόπο που να μην υποβάλουν τους εργαζόμενους σε κινδύνους με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, υποθέσεις που προκύπτουν από πολλές επιστημονικές μελέτες και απλά απορρίπτονται από δύο επιστημονικές επιτροπές, την ICNIRP και την SCENIHR (9). Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αυτό οφείλεται, κατά βάση, στον μικρό αριθμό επιστημονικών μελετών που διεξήχθησαν επί των εργαζομένων τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της εστίασης του ενδιαφέροντος των επιστημόνων στα προβλήματα της έκθεσης του πληθυσμού στις επιπτώσεις των συστημάτων κινητής τηλεφωνίας.

4.2   Ένα άλλο επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά από τους οργανισμούς αυτούς και που οδηγεί στην απόρριψη κάθε μακροπρόθεσμης επίπτωσης, βασίζεται στην έλλειψη γνώσεων των βιολογικών μηχανισμών μέσω των οποίων η έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία θα μπορούσε να επηρεάσει τους ζωντανούς οργανισμούς. Ένα τέτοιο επιχείρημα θα έπρεπε κανονικά να προβάλλεται για την εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης, εάν οι επιπτώσεις παρατηρούνται τακτικά και πριν η επιστημονική κοινότητα είναι σε θέση να δώσει συγκεκριμένες βιολογικές εξηγήσεις.

4.3   Σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι «εφόσον μια περιβαλλοντική έκθεση μπορεί να μειωθεί, η μείωση αυτή θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, ιδίως με την εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών σε οικονομικά αποδεκτό κόστος».

4.3.1   Είναι σημαντικό το επίπεδο έκθεσης που επιτρέπεται από την οδηγία τουλάχιστον να μην υπερβαίνει τις οριακές τιμές που έχουν θεσπιστεί από τις εργασίες που έχουν δημοσιευθεί από αναγνωρισμένους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών, βάσει επιστημονικών δεδομένων και σύμφωνα με τις αρχές των επιστημονικών δημοσιεύσεων.

4.4   Αναφέρεται εν προκειμένω η γνωμοδότηση του Γαλλικού Οργανισμού Υγειονομικής Ασφάλισης του Περιβάλλοντος και της Εργασίας (AFSSET) ο οποίος:

4.5   Όσον αφορά την αρχή της προφύλαξης υπενθυμίζεται εν προκειμένω το άρθρο της 31ης Μαΐου του 2011 του κ. Olivier Godard, διευθυντή έρευνας στο CNRS, στο εργαστήριο Οικονομετρίας (UMR 7176) του Πολυτεχνείου της Γαλλίας με θέμα «Η αρχή της προφύλαξης: μια καλή αρχή που δεν έχει ακόμη οργανωθεί η εφαρμογή της» (11).

(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 204/110 της 09.08.2008, σ. 110.

(2)  Γνωμοδότηση για την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου περί των ελαχίστων προδιαγραφών ασφάλειας και υγείας που αφορούν την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους οφειλόμενους στους φυσικούς παράγοντες– ΕΕ C 249 της 13.09.1993

(3)  Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο μετράται σε tesla (σύμβολο Τ). Το tesla είναι, συνεπώς, η μονάδα διεθνούς συστήματος για τη μαγνητική επαγωγή που αντιστοιχεί σε ένα Weber ανά τετραγωνικό μέτρο.

(4)  WILÉN J 2010 - WILÉN J, DE VOCHT F. 2010. Health complaints among nurses working near MRI scanners - A descriptive pilot study (Παράπονα σχετικά με την υγεία από νοσηλευτές που εργάζονται κοντά σε τομογράφους πυρηνικού μαγνητικού συντονισμού «MRI» – Μια περιγραφική πρότυπη μελέτη),. European Journal of Radiology, 13 Οκτωβρίου 2010.

(5)  ICNIRP - Διεθνής επιτροπή για την προστασία από τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες - Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz) (Κατευθυντήριες γραμμές για τον περιορισμό της έκθεσης σε ηλεκτρικά, μαγνητικά και ηλεκτρομαγνητικά πεδία που μεταβάλλονται χρονικά - έως 300 GHz), περιοδικό Health Physics, τεύχος 74, 4 Απριλίου 1998, σελ. 494–522 - http://www.icnirp.de/documents/emfgdl.pdf

(6)  Ο δυνητικός κίνδυνος των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, 6 Μαΐου 2011 – Κοινοβουλευτική συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, Επιτροπή περιβάλλοντος, γεωργίας και εδαφικών θεμάτων. Έγγραφο12608, σελ. 3 http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc11/EDOC12608.htm.

(7)  Διεθνής επιτροπή για την προστασία από τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες.

(8)  Ψήφισμα 1815 (2011) - http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta11/FRES1815.htm.

(9)  Επιστημονική επιτροπή για τους ανακύπτοντες και τους πρόσφατα εντοπιζόμενους κινδύνους για την υγεία.

(10)  Γνωμοδότηση της Afsset σχετικά με την ενημέρωση της εμπειρογνωμοσύνης όσον αφορά τις ραδιοσυχνότητες. http://www.afsset.fr/upload/bibliotheque/403036549994877357223432245780/09_10_ED_Radiofrequences_Avis.pdf.

(11)  http://www.gabrielperi.fr/IMG/article_PDF/article_a1246.pdf και http://www.gabrielperi.fr/IMG/pdf/PubOlivier_Godard-precaution-0411.pdf.