KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 19.9.2016

COM(2016) 580 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

na temat oświadczeń o produktach sporządzanych na podstawie wspólnych kryteriów w branży kosmetycznej

1.Wprowadzenie

Europejska branża kosmetyczna jest sektorem dynamicznym i konkurencyjnym. Każdego roku około 25 % produktów kosmetycznych będących w obrocie na rynku europejskim stanowią nowe produkty. Europa jest światowym liderem w branży kosmetycznej, a jej rynek detaliczny ma łączną wartość 77 mld EUR. Europa eksportuje jedną trzecią wszystkich produktów kosmetycznych sprzedawanych na całym świecie.

Kosmetyki obejmują bardzo szeroką gamę produktów należących do różnych kategorii, począwszy od szamponów, zapachów i farb do włosów po filtry słoneczne, pasty do zębów i dezodoranty. Biorąc pod uwagę dużą liczbę produktów kosmetycznych dostępnych na rynku UE (ponad 1 mln różnych produktów), bardzo ważne jest zapewnienie konsumentom konkretnych, zrozumiałych i wiarygodnych informacji, potwierdzonych za pomocą ogólnie przyjętych metod, tak aby umożliwić im podejmowanie świadomych wyborów i porównywanie produktów w celu znalezienia tych, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom.

Oświadczenia o produktach i reklama stanowią ważne narzędzia informowania konsumentów o właściwościach i cechach produktów oraz ułatwiają im wybór tych, które najlepiej odpowiadają ich potrzebom i oczekiwaniom. Obecnie niemalże na każdym produkcie kosmetycznym wprowadzonym do obrotu na rynku UE znajduje się jakiegoś rodzaju komunikat, który zalicza się do kategorii oświadczeń o produktach.

Oświadczenia o produktach są także narzędziami marketingowymi stosowanymi przez firmy kosmetyczne, aby odróżnić swoje produkty od produktów konkurencji, a zatem mogą one przyczynić się do funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz do stymulowania innowacji i konkurencji między przedsiębiorstwami.

Aby oświadczenia o produktach kosmetycznych odpowiednio spełniały swoją rolę, muszą istnieć skuteczne ramy zapewniające uczciwe i niewprowadzające konsumentów w błąd oświadczenia, przy jednoczesnym uwzględnieniu okoliczności, w jakich dane oświadczenie jest prezentowane, i użytych narzędzi marketingowych (niezależnie od tego, czy chodzi o reklamę w druku, w telewizji czy z wykorzystaniem jakiegokolwiek innego nowego środka przekazu, takiego jak internet lub smartfon).

Aby osiągnąć ten cel, właściwe organy odpowiedzialne za nadzór rynku muszą mieć możliwość łatwego weryfikowania wszystkich oświadczeń na podstawie zharmonizowanych wspólnych kryteriów na szczeblu UE. Komisja przyjęła w drodze rozporządzenia (UE) nr 655/2013 (rozporządzenie w sprawie oświadczeń) 1 wspólne kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń stosowanych w związku z produktami kosmetycznymi. Ponadto w rozporządzeniu (WE) nr 1223/2009 (rozporządzenie dotyczące produktów kosmetycznych) 2 wymaga się od Komisji, aby do dnia 11 lipca 2016 r. przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdanie w sprawie stosowania oświadczeń na podstawie przyjętych wspólnych kryteriów.

Głównym celem niniejszego sprawozdania jest ocena zgodności pod względem prawnym oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych z przyjętymi wspólnymi kryteriami i określenie środków naprawczych, jakie Komisja i państwa członkowskie zamierzają podejmować w przypadku niezgodności.

2.Prawodawstwo UE mające zastosowanie do oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych

2.1.Artykuł 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych

Oświadczenia sporządzane w odniesieniu do produktów kosmetycznych (oświadczenia dotyczące produktów kosmetycznych) stanowią dobrowolne informacje marketingowe stosowane przez podmioty gospodarcze na etapie etykietowania, udostępniania na rynku i reklamowania produktów kosmetycznych. Zgodnie z art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych oświadczenia dotyczące produktów kosmetycznych mają formę tekstu, nazw, znaków towarowych, obrazów, symboli i innych znaków, które informują bezpośrednio lub pośrednio o właściwościach lub funkcjach produktu na etapie etykietowania, udostępniania na rynku i reklamowania produktów kosmetycznych. Nie zawierają one obowiązkowych informacji wymaganych w odniesieniu do produktów kosmetycznych, na przykład na mocy art. 19 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych w sprawie oznakowania produktów.

W art. 20 zabrania się stosowania oświadczeń w sposób przypisujący produktom kosmetycznym (określonym w art. 2 ust. 1 lit. a) rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych) cechy i funkcje, których nie posiadają.

Artykuł 20 nie obejmuje jednak wszystkich oświadczeń sporządzanych w odniesieniu do wprowadzania produktów kosmetycznych do obrotu. Na przykład oświadczenia, które nie dotyczą cech i funkcji produktu i które nie są objęte zakresem stosowania rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych (np. oświadczenia dotyczące opakowania lub ceny), są objęte innymi przepisami UE, takimi jak dyrektywa 2005/29/WE dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów 3 i dyrektywa 2006/114/WE dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej 4 .

W związku z powyższym na potrzeby niniejszego sprawozdania termin „oświadczenia dotyczące produktów kosmetycznych” odnosi się wyłącznie do tych oświadczeń, które są objęte zakresem art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych.

Przyjęcie wspólnych kryteriów w odniesieniu do oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych było najważniejszym krokiem we wdrażaniu art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych 5 . Kryteria te zostały opublikowane w rozporządzeniu w sprawie oświadczeń w dniu 11 lipca 2013 r. i natychmiast weszły w życie 6 .

2.2.Wspólne kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych

Głównym celem wspólnych kryteriów jest zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, w szczególności przed wprowadzającymi w błąd oświadczeniami dotyczącymi produktów kosmetycznych. Wspólne kryteria zapewniają przedsiębiorstwom ramy na szczeblu unijnym, a właściwym organom państw członkowskich – o wiele silniejszą podstawę prawną do podejmowania decyzji dotyczących kontroli wewnątrzrynkowych, dlatego też powinny stanowić punkt odniesienia na potrzeby wszelkich dalszych analiz. Stosując wspólne kryteria, właściwe organy mogą znacznie łatwiej weryfikować oświadczenia dotyczące produktów kosmetycznych.

Wspólne kryteria mają zastosowanie do oświadczeń w formie tekstu, nazw, znaków towarowych, obrazów, symboli i innych znaków, które informują bezpośrednio lub pośrednio o właściwościach lub funkcjach produktu na etapie etykietowania, udostępniania na rynku i reklamowania produktów kosmetycznych. Kryteria stosuje się do wszystkich oświadczeń niezależnie od nośnika i rodzaju zastosowanego narzędzia marketingowego, objętego oświadczeniem działania produktu i docelowych odbiorców.

Wyróżnia się sześć wspólnych kryteriów: zgodność z przepisami, prawdziwość udzielanych informacji, dowody, zgodność ze stanem faktycznym, uczciwość oraz świadome podejmowanie decyzji.

2.3.Horyzontalne prawodawstwo UE mające zastosowanie do oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych

2.3.1.Zależność między rozporządzeniem dotyczącym produktów kosmetycznych a dyrektywą dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów

Rozporządzenie dotyczące produktów kosmetycznych i dyrektywa 2005/29/WE dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów mają podobny cel, tj. ochronę konsumentów przed wprowadzającymi w błąd oświadczeniami, przy czym dyrektywa może mieć zastosowanie w charakterze uzupełnienia oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych w zakresie, w jakim kwalifikują się one jako praktyki handlowe w rozumieniu tej dyrektywy.

Przepisy rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych mają pierwszeństwo jako lex specialis przed przepisami dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, w przypadku gdy szczególne aspekty nieuczciwych praktyk handlowych reguluje rozporządzenie. Zasada ta została wyraźnie określona w dyrektywie dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, której art. 3 ust. 4 stanowi, że w przypadku kolizji z „innymi przepisami prawnymi Wspólnoty regulującymi szczególne aspekty nieuczciwych praktyk handlowych”, te ostatnie mają pierwszeństwo i stosuje się je do tych szczególnych aspektów. Zasadę tę omówiono szczegółowo również w motywie 10 dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, w którym stwierdza się, że „dyrektywę stosuje się odpowiednio tylko w takim zakresie, w jakim nie istnieją szczególne przepisy prawa wspólnotowego regulujące określone aspekty nieuczciwych praktyk handlowych, takie jak wymogi informacyjne i zasady dotyczące sposobu prezentowania informacji konsumentom” 7 .

Wraz z przyjęciem wspólnych kryteriów i towarzyszących im wytycznych rozporządzenie dotyczące produktów kosmetycznych zapewnia dokładniejsze i bardziej szczegółowe ramy sektorowe, które mają służyć jako główna podstawa do oceny oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych w zakresie stosowania art. 20.

2.3.2.Zależność między rozporządzeniem dotyczącym produktów kosmetycznych a dyrektywą dotyczącą reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej

Celem dyrektywy 2006/114/WE dotyczącej reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej jest ochrona przedsiębiorców przed reklamą wprowadzającą w błąd i określenie warunków, w których reklama porównawcza jest dozwolona. Chociaż dyrektywa dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej może w szczególnych przypadkach obejmować praktyki podobne do tych określonych w dyrektywie dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, ocena takich praktyk uwzględnionych w ramach tej pierwszej dyrektywy koncentruje się na ich wpływie na konkurentów.

W art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych nie rozróżnia się z kolei ochrony konsumentów i ochrony konkurentów.

Chociaż w motywie 51 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych podkreślono potrzebę ochrony konsumentów przed wprowadzającymi w błąd oświadczeniami, zakres art. 20 nie ogranicza się do ochrony konsumentów. „Uczciwość” włączono do wspólnych kryteriów jako kluczową zasadę mającą na celu ochronę interesów konkurentów i sprawiedliwego handlu.

Mimo że cele obu aktów prawnych są podobne, zakres dyrektywy dotyczącej reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej jest jednak szerszy niż zakres art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych i nie ogranicza się do funkcji i cech charakterystycznych produktów. Dyrektywa dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej może odnosić się do jakiejkolwiek reklamy wykorzystywanej w celu promowania dostaw produktów.

2.4.Samoregulacja do celów oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych

Samoregulacja jest utrwaloną praktyką w dziedzinie reklamy, w której uczestniczą trzy główne podmioty branży reklamowej (reklamujący, agencje i media), współpracując ze sobą i zobowiązując się do przestrzegania konkretnych zasad oraz kodeksów praktyk i postępowania. Kwestie związane z tymi kodeksami powierza się organom samoregulacyjnym działającym w dziedzinie reklamy, które odpowiadają za ich ustanowienie, przegląd, stosowanie i egzekwowanie.

W przygotowanym przez Komisję pakiecie lepszego stanowienia prawa 8 narzędzia samoregulacyjne uznaje się za istotne narzędzia uzupełniające narzędzia regulacyjne. Pakiet ten wspiera, jako punkt odniesienia, zasady dobrych praktyk samoregulacji i współregulacji ustanowione przez Wspólnotę Praktyk na rzecz Samoregulacji i Współregulacji stworzoną przez Komisję Europejską 9 . Samoregulacja jest również zapisana w prawodawstwie, np. w art. 2 lit. f) dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów.

Systemy samoregulacji ułatwiają branży zapewnianie dodatkowego poziomu ochrony konsumentów poprzez budowanie zaufania konsumentów do marek za pomocą promowania odpowiedzialnej reklamy.

W 2012 r. europejskie stowarzyszenie produktów kosmetycznych Cosmetics Europe opracowało Kartę i zasady przewodnie odpowiedzialnej reklamy i publikacji handlowych (ang. Charter and Guiding Principles on Responsible Advertising and Marketing Communications, karta i zasady przewodnie) 10 dotyczące reklamy produktów kosmetycznych w UE. Karta i zasady przewodnie są, w odpowiednim zakresie, stopniowo wdrażane w krajowych kodeksach reklamy.

Zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi w karcie i zasadach przewodnich pierwsze monitorowanie zostało przeprowadzone w 2015 r. przez Europejskie Stowarzyszenie Standardów Reklamowych (European Advertising Standards Alliance, EASA) w sześciu europejskich państwach: we Francji, we Włoszech, na Węgrzech, w Polsce, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie. Organy samoregulacyjne przeanalizowały łącznie 1 861 reklam (w tym 577 reklam telewizyjnych i 1 284 reklamy drukowane) produktów kosmetycznych, które nadano/opublikowano we wrześniu 2014 r., marcu 2015 r. i czerwcu 2015 r. W sprawozdaniu Europejskiego Stowarzyszenia Standardów Reklamowych 11  wskazano, że poziom zgodności reklam ze wszystkimi odpowiednimi kodeksami i przepisami dotyczącymi reklam wynosi 91 %, zaś poziom zgodności ze wspólnymi kryteriami – 91 %; pokazuje to zatem zaangażowanie branży kosmetycznej w odpowiedzialną reklamę.

Chociaż samoregulacja nie zastępuje regulacji, karta i zasady przewodnie mają zastosowanie poza krajowymi i europejskimi ramami prawnymi i regulacyjnymi. Karta i zasady przewodnie uzupełniają wykaz wspólnych kryteriów o dodatkowe przepisy, które dotyczą względów społecznych.

3.Działanie podejmowane w ramach nadzoru rynku przez państwa członkowskie w odniesieniu do oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych

3.1.Wprowadzenie

Artykuł 22 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych stanowi, że państwa członkowskie muszą monitorować przestrzeganie tego rozporządzenia, prowadząc wewnątrzrynkowe kontrole produktów kosmetycznych udostępnionych na rynku unijnym. W lipcu 2014 r. Komisja wystosowała pismo do wszystkich państw członkowskich, zachęcając je do przeprowadzenia kontroli w ramach nadzoru rynku w odniesieniu do oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych. Komisja zwróciła się do państw członkowskich o przekazanie wyników kontroli do dnia 31 grudnia 2015 r.

Aby uzyskać odpowiednie informacje na potrzeby sprawozdania, Komisja zwróciła się do organów nadzoru rynku państw członkowskich o uwzględnienie poniższych zasad przy przeprowadzaniu kontroli.

1. Cel

Działanie w ramach nadzoru rynku należy przeprowadzić w kontekście art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych, mianowicie należy skoncentrować się na stosowaniu oświadczeń na podstawie wspólnych kryteriów. Działanie to powinno dotyczyć produktów kosmetycznych po wyjaśnieniu wszelkich wątpliwych kwestii związanych z zaklasyfikowaniem produktu jako wyrobu medycznego lub produktu leczniczego.

Ze względu na szeroki zakres stosowania art. 20 Komisja w swoim sprawozdaniu skupi się przede wszystkim na tych oświadczeniach dotyczących produktów kosmetycznych, których niezgodność ze wspólnymi kryteriami mogłaby mieć niekorzystne skutki dla zdrowia konsumentów.

Właściwe organy wszystkich państw członkowskich powinny uwzględnić w swojej praktyce kontrolnej wspólne kryteria i związane z nimi wytyczne. Narzędzia te powinny służyć do sprawdzania, czy oświadczenia mogłyby potencjalnie wprowadzać konsumentów w błąd.

2. Zakres stosowania

Należy sprawdzać wszelkie formy oświadczeń (tekst, znaki, symbole itp.) i nośniki (etykiety na opakowaniach, reklamy telewizyjne i ukazujące się drukiem itp.) używane do ich przekazywania. Nie należy ograniczać kontroli tylko do oświadczeń tekstowych zamieszczonych na etykietach na opakowaniach.

3. Horyzont czasowy

Kontrole wewnątrzrynkowe w ramach nadzoru rynku należy przeprowadzić w ciągu jednego roku kalendarzowego (co umożliwi objęcie kontrolą produktów sezonowych).

4. Metodyka

Właściwe organy powinny przekazać Komisji dane o łącznej liczbie kontroli, a także o liczbie oświadczeń niezgodnych ze wspólnymi kryteriami.

W przypadku oświadczeń umieszczonych na etykiecie, które są niezgodne ze wspólnymi kryteriami, należy sprawdzić, czy kryteria te miały zastosowanie w momencie wprowadzenia produktu do obrotu, tzn. czy produkt został wprowadzony do obrotu przed dniem 11 lipca 2013 r. czy też po tym dniu.

W razie podejrzenia, że oświadczenie jest niezgodne ze wspólnymi kryteriami, należy skontaktować się z osobą odpowiedzialną w celu wyjaśnienia sprawy oraz sporządzić odpowiednie sprawozdanie.

Odpowiedzi otrzymano od 21 państw członkowskich i wykazały one, że krajowe organy ds. zdrowia publicznego stosowały wspólne kryteria i powiązane wytyczne do celów oceny zgodności oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych ze wspólnymi kryteriami. Od czasu wdrożenia rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych wspólne kryteria są regularnie wykorzystywane do celów nadzoru rynku, w tym w przypadku gdy osoba odpowiedzialna lub dystrybutor wprowadzają produkt do obrotu. Niektóre państwa członkowskie stosowały również dodatkowe wytyczne unijne 12 .

Poza unijnymi wytycznymi dotyczącymi oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych niektóre państwa członkowskie wprowadziły dodatkowe krajowe wytyczne zawierające bardziej szczegółowe instrukcje i bardziej szczegółową wykładnię, tak aby uwzględnić specyficzny kontekst społeczny, kulturowy i lingwistyczny w ramach ustanowionych na szczeblu unijnym.

Konieczność uwzględnienia kontekstu krajowego ma szczególne znaczenie dla oceny, jak przeciętny konsument rozumie przekazy płynące z niektórych oświadczeń o produkcie. Co więcej, kryteria etyczne, takie jak poczucie dobrego smaku i przyzwoitości, nie są uwzględnione w unijnych ramach prawnych i regulują je wyłącznie przepisy prawa państw członkowskich, a ich ocena zależy od specyficznego kontekstu lingwistycznego, społecznego i kulturowego poszczególnych państw członkowskich 13 .

Niektóre państwa bardziej skupiają się na określonych wspólnych kryteriach, takich jak „zgodność z przepisami”, „prawdziwość udzielanych informacji”, „dowody” i „zgodność ze stanem faktycznym”. Inne państwa szczegółowo przeanalizowały jedynie kryteria „zgodności z przepisami”, „uczciwości” i „świadomego podejmowania decyzji”. Ze względu na trudności w niektórych przypadkach związane z uzyskaniem dostępu do dokumentacji produktu od osób odpowiedzialnych, które nie były w tym samym kraju, niektóre kryteria, takie jak „prawdziwość udzielanych informacji”, „dowody” i „zgodność ze stanem faktycznym”, zweryfikowano jedynie częściowo.

Podczas kontroli we wszystkich państwach członkowskich położono nacisk na oświadczenia dotyczące zdrowia, ponieważ Komisja zaleciła, aby skupiono się na oświadczeniach, które mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia konsumenta, jeżeli nie są zgodne z przepisami lub wprowadzają konsumenta w błąd, przez co wywierają negatywny wpływ na zdrowie konsumenta.

3.2.Metodyka stosowana przez organy państw członkowskich

Organy nadzoru rynku państw członkowskich skupiły się przede wszystkim na ocenie produktów dostępnych na ich rynkach krajowych.

Kontrole przeprowadzono w ramach zwykłego nadzoru rynku albo jako szczególne kontrole na miejscu podczas przygotowywania niniejszego sprawozdania. W większości państw członkowskich wizyty odbyły się u zaangażowanych dystrybutorów, osób odpowiedzialnych, w zakładach produkcyjnych, punktach sprzedaży detalicznej, sklepach internetowych i punktach sprzedaży hurtowej. Kilka państw członkowskich sprawdziło również lokale importerów i eksporterów.

Państwa członkowskie przeanalizowały oświadczenia zamieszczone w różnych mediach (telewizji, radio, prasie ogólnej i specjalistycznej, w internecie), na opakowaniach, ulotkach promocyjnych, broszurach, w czasopismach i na stronach internetowych (stronach internetowych określonych marek, stronach poświęconych zdrowiu). Uwzględniono również wybrane media społecznościowe adresowane do różnych grup konsumentów. W państwach członkowskich pobrano również próbki produktów sprzedawanych w aptekach i drogeriach.

Większość próbek wykorzystanych do analizy pochodziła z produktów zawierających następujące kategorie oświadczeń:

oświadczenia charakteryzujące składniki (np. „zapobiegający starzeniu”);

oświadczenia związane ze skutecznością produktu (np. krem do twarzy ze współczynnikiem ochrony przeciwsłonecznej);

oświadczenia podkreślające brak konkretnych substancji (np. „bezzapachowy”);

oświadczenia dotyczące tolerancji skórnej (np. „hipoalergiczny”, „do skóry wrażliwej lub atopowej”);

oświadczenia dotyczące korzyści dla zdrowia lub dodatkowych korzyści innych niż właściwości kosmetyczne (np. produkty z filtrem przeciwsłonecznym lub produkty do higieny intymnej).

Państwa członkowskie dokonały przeglądu dokumentacji produktów, dokumentów dotyczących oceny bezpieczeństwa i oświadczeń dotyczących samych produktów, takich jak tekst, obrazy, symbole, nazwy marek i produktów. Próbki przeanalizowano również pod kątem naukowym, aby sprawdzić je na obecność składnika, który zgodnie z oświadczeniem występuje bądź nie w produkcie.

Niektóre państwa członkowskie monitorowały również zgłoszenia dotyczące ciężkiego działania niepożądanego zgodnie z art. 23 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych i system szybkiej informacji (RAPEX) 14 .

3.3.Wyniki kontroli przeprowadzonej w ramach nadzoru rynku przez państwa członkowskie

Zgodnie z odpowiedziami 21 państw członkowskich w latach 2014 i 2015 przeanalizowano łącznie 38 995 oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych. Liczba oświadczeń niezgodnych z przepisami wyniosła 3 730 z łącznej liczby 38 995 oświadczeń (10 %). Odsetek oświadczeń zgodnych i oświadczeń niezgodnych z przepisami różnił się znacząco w zależności od rodzaju dystrybucji produktu. W niektórych państwach członkowskich aż do 70 % oświadczeń niezgodnych z przepisami stanowiły oświadczenia znalezione w internecie; na samych produktach znaleziono zaledwie 17 % takich oświadczeń, a 13 % – w broszurach.

3.3.1.Działanie produktu

Spośród 21 państw członkowskich, które udzieliły odpowiedzi, 16 państw stwierdziło, że wykryły one przypadki naruszeń kryteriów „dowodów” i „zgodności ze stanem faktycznym” w przypadku oświadczeń o produktach wskazujących na funkcję, której nie można było jednak udowodnić ze względu na brak wystarczających dowodów, ponieważ dostępnym badaniom naukowym brakowało odtwarzalności i siły naukowej. Dotyczyło to również oświadczeń podkreślających funkcję jednej z substancji jako funkcję produktu końcowego. Ze względu na niskie stężenie takiej substancji w produkcie nie można było osiągnąć jej skuteczności, a dowody na istnienie funkcji podanej przez producenta uznano za niewystarczające. Na przykład zgodnie z oświadczeniami takie produkty miały zapewniać ochronę przeciwsłoneczną lub nie zawierać żadnych alergenów. Oświadczenia te uznano za niezgodne ze stanem faktycznym.

3.3.2.Właściwości lecznicze, oświadczenia o funkcji leczniczej i efektach terapeutycznych

10 państw członkowskich wykryło oświadczenia, w których wskazywano na efekt leczniczy produktu kosmetycznego, co stanowiło naruszenie licznych kryteriów, takich jak „świadome podejmowanie decyzji”, „zgodność ze stanem faktycznym”, „dowody” i „zgodność z przepisami”. Państwa te wskazały na duże trudności w rozróżnieniu i klasyfikacji produktów „z pogranicza”, tj. w ustaleniu, czy dany produkt jest kosmetykiem, produktem leczniczym czy też wyrobem medycznym.

Wspólne kryteria stosuje się dopiero po ustaleniu, czy produkt jest produktem kosmetycznym na mocy art. 2 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych 15 . W przeciwnym razie istniałoby ryzyko, że na przykład produkty niesłusznie uznano za kosmetyki niezgodne z przepisami, podczas gdy w praktyce są one wyrobami medycznymi lub produktami leczniczymi. W rezultacie kontrole w ramach nadzoru rynku należy przeprowadzać wyłącznie w odniesieniu do produktów kosmetycznych po wyjaśnieniu wszelkich wątpliwych kwestii związanych z zaklasyfikowaniem produktu jako wyrobu medycznego lub produktu leczniczego.

Większość państw członkowskich stwierdziła, że oświadczenia o efekcie leczniczym stanowią najbardziej niebezpieczne oświadczenia, które wprowadzają konsumentów w błąd. Przekonanie, że produkt kosmetyczny daje efekty terapeutyczne i ma właściwości lecznicze może prowadzić do sytuacji, w której konsumenci zwlekają z wizytą u lekarza i leczą się samodzielnie. Tego rodzaju oświadczenia wprowadzające w błąd dotyczyły efektów terapeutycznych dla skóry, krążenia krwi, głębiej położonych tkanek, mięśni, stawów, żył lub tkanki tłuszczowej, właściwości przeciwzapalnych i leczniczych. Twierdzono, że produkty mają właściwości lecznicze lub działanie lecznicze bądź biobójcze, chociaż osoba odpowiedzialna nie mogła przedstawić na to przekonujących dowodów.

3.3.3.Produkty niezawierające dozwolonych składników

10 państw członkowskich podniosło problem naruszenia kryterium „uczciwości” w sprawdzonych oświadczeniach ze względu na przedstawianie w złym świetle dozwolonych składników. Do tego rodzaju oświadczeń należą na przykład stwierdzenia „nie zawiera parabenów” lub „nie zawiera aluminium”.

Spośród produktów kosmetycznych objętych monitorowaniem 20 % zawierało oświadczenie „nie zawiera” i wiele z nich było „wolnych od parabenów”. Oświadczenie to jest atrakcyjne z marketingowego punktu widzenia ze względu na zainteresowanie mediów. Państwa członkowskie uznały jednak, że jest ono sprzeczne z kryterium „uczciwości”, ponieważ przedstawia w złym świetle prawnie dozwolone składniki.

Z drugiej strony wiele państw członkowskich stwierdziło, że oświadczenia dotyczące braku składników takich jak alkohol, olejki eteryczne czy mydło uznano za zgodne z przepisami, ponieważ konsumentom należy zagwarantować możliwość wyboru, jeżeli chcą unikać tych składników z konkretnych względów takich jak religia czy alergie.

3.3.4.Produkty niezawierające zakazanych składników

Niektóre państwa członkowskie zgłosiły przypadki oświadczeń podkreślających brak zakazanych składników i oświadczeń, w których wskazywano na przestrzeganie unijnych norm jakości i „dobrych praktyk wytwarzania”, które to oświadczenia uznano za niezgodne z przepisami i naruszające kryterium „zgodności z przepisami”. Tego rodzaju oświadczenia mogą być mylące dla konsumentów i mogą zwiększać konkurencję z innymi producentami, którzy również przestrzegają rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych, ale nie zwracają wyraźnie uwagi na ten fakt.

3.3.5.Oświadczenia dotyczące właściwości hipoalergicznych

7 państw członkowskich zgłosiło przypadki oświadczeń o właściwościach hipoalergicznych niepopartych dokumentami potwierdzającymi ani dowodami. Niektóre organy krajowe zgłosiły oświadczenia dotyczące farb do włosów, zgodnie z którymi farby zawierały składniki gwarantujące lub dające ochronę przed problemami skórnymi (lub zmniejszające ryzyko alergii) w trakcie procesu koloryzacji. Produkty te zawierały jednak rezorcynol i parafenylenodiaminę, które są powszechnie znanymi alergenami. Oświadczenia, które służą przedstawieniu ryzyka reakcji alergicznych związanych z używaniem farb do włosów jako mniejszego niż w rzeczywistości, stwarzają zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i mogą uniemożliwiać konsumentom podjęcie świadomego wyboru o zastosowaniu produktu.

3.3.6.Oświadczenia o obecności/braku składników, mimo że składnika nie wykryto / składnik wykryto w produkcie

5 państw członkowskich zgłosiło przypadki braku składników wspomnianych w oświadczeniu o produkcie, co narusza kryterium „prawdziwości udzielanych informacji”.

3.3.7.„Nietestowane na zwierzętach” i symbol króliczka

4 państwa członkowskie wykryły przypadki naruszenia kryterium „dowodów”, gdy produkty opatrzono oświadczeniami „nietestowane na zwierzętach” poprzez umieszczenie na nich symbolu króliczka lub stosownego tekstu, natomiast osoba odpowiedzialna nie posiadała dowodów na potwierdzenie tego oświadczenia w odniesieniu do wszystkich składników produktu kosmetycznego. Od 2013 r. rozporządzeniem dotyczącym produktów kosmetycznych zakazano stosowania produktów kosmetycznych lub substancji testowanych na zwierzętach w końcowym produkcie kosmetycznym.

3.4.Działania naprawcze w przypadkach niezgodności

Zgodnie z uwagami otrzymanymi od państw członkowskich podjęto różnorodne działania naprawcze w odpowiedzi na przypadki niezgodności oświadczeń ze wspólnymi kryteriami. Najczęściej zgłaszanymi działania naprawczymi były:

porady na piśmie skierowane do osoby odpowiedzialnej, importera lub producenta, w których nakazano sprzedaż lub zakazano sprzedaży do momentu, aż produkt zacznie spełniać wymogi. Środek ten podjęto również w przypadku sklepów internetowych sprzedających produkty kosmetyczne niezgodne ze wspólnymi kryteriami;

skierowane do osoby odpowiedzialnej żądanie zmiany oświadczenia w reklamie nie tylko na produkcie, lecz również w mediach i w internecie;

skierowany do osoby odpowiedzialnej nakaz przeprowadzenia, z mocą wsteczną, testów na tolerancję skórną dla określonej grupy docelowej;

skierowane do osoby odpowiedzialnej polecenie przeprowadzenia nowych badań w celu uzyskania wystarczających dowodów na poparcie oświadczeń z mocą wsteczną;

kary finansowe nałożone w niektórych państwach członkowskich;

w przypadku błędnych tłumaczeń – żądanie skorygowania etykiety;

przypomnienie osobom odpowiedzialnym o wiążących przepisach lub nakazie sądowym;

zapewnienie skorygowania etykiet poprzez regularne działania podejmowane w ramach nadzoru rynku lub otrzymanie odpowiednich dowodów w postaci dokumentów przed ponownym dopuszczeniem produktów do obrotu.

4.Wnioski

Obowiązujące europejskie ramy regulacyjne dotyczące oświadczeń o produktach kosmetycznych i reklamy produktów kosmetycznych są bardzo obszerne i zapewniają wysoki poziom ochrony konsumenta. Jednocześnie umożliwiają europejskiej branży kosmetycznej działanie w warunkach konkurencyjności w UE i na świecie.

Na podstawie uwag przekazanych przez państwa członkowskie na potrzeby przygotowania niniejszego sprawozdania 90 % oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych objętych analizą uznano za zgodne ze wspólnymi kryteriami określonymi w rozporządzeniu (UE) nr 655/2013.

Należy zauważyć, że wspólne kryteria należy stosować wyłącznie do produktów, które są objęte zakresem definicji produktu kosmetycznego zawartej w rozporządzeniu dotyczącym produktów kosmetycznych i w odniesieniu do których wyjaśniono wszelkie wątpliwe kwestie związane z zaklasyfikowaniem produktu jako wyrobu medycznego lub produktu leczniczego. To państwa członkowskie podejmują decyzję, w każdym przypadku z osobna, czy produkt jest produktem kosmetycznym, czy też nie.

Większość oświadczeń niezgodnych ze wspólnymi kryteriami uznano za wprowadzające w błąd, jeżeli chodzi o funkcje i właściwości użytkowe produktu kosmetycznego. Co więcej, jak również wspomniano w odniesieniu do trudności napotykanych przez organy krajowe w trakcie kontroli oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych, niejasna była kwestia regulacji oświadczeń „hipoalergiczny” i „nie zawiera (nazwa dozwolonego składnika)”. Tego rodzaju oświadczenie uznaje się za oczerniające, ponieważ przedstawia ono dozwolony składnik, którego bezpieczeństwo zostało potwierdzone naukowo, w złym świetle w oczach konsumentów.

Wszystkie państwa członkowskie, które przekazały uwagi na potrzeby niniejszego sprawozdania, zgodnie przyznały, że należy wyjaśnić, co oznaczają oświadczenia „nie zawiera (nazwa składnika)” i „hipoalergiczny”. Można to uczynić za pomocą istniejącej podgrupy roboczej ds. oświadczeń i dokumentów technicznych ad hoc dotyczących obu kwestii.

(1)  Rozporządzenie Komisji (UE) nr 655/2013 z dnia 10 lipca 2013 r. określające wspólne kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń stosowanych w związku z produktami kosmetycznymi (Dz.U. L 190 z 11.7.2013, s. 31).

(2)  Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych, Dz.U. L 342 z 22.12.2009, s. 59.

(3)  Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym, Dz.U. L 149 z 11.6.2005, s. 22.

(4)  Dyrektywa 2006/114/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej, Dz.U. L 376 z 27.12.2006, s. 21.

(5)  Wspólne kryteria zostały opracowane przez podgrupę roboczą ds. oświadczeń utworzoną w ramach grupy roboczej ds. produktów kosmetycznych w celu wdrożenia art. 20 rozporządzenia dotyczącego produktów kosmetycznych. Podgrupie roboczej przewodniczy Komisja, a w jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, branży kosmetycznej, w tym małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), i Europejskiej Organizacji Konsumentów (BEUC).

(6)  Aby zapewnić jednolite stosowanie wspólnych kryteriów, Komisja i podgrupa robocza ds. oświadczeń opracowały również niewiążące prawnie wytyczne, które są dostępne na stronie internetowej Komisji (http://ec.europa.eu/growth/sectors/cosmetics/legislation/index_en.htm). Załącznik I do tych wytycznych zawiera szczegółowy opis wspólnych kryteriów określonych w rozporządzeniu w sprawie oświadczeń, w tym niewyczerpujące przykłady oświadczeń. Załącznik II zawiera najlepsze praktyki ściśle związane z rodzajem dowodów stosowanych w celu uzasadnienia oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych.

(7)  Zob. również sekcja 3.3.3 dotycząca wdrażania/stosowania dyrektywy 2005/29/UE dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych, SEC(2009) 1666 final, s. 54.

(8) http://ec.europa.eu/smart-regulation/index_en.htm Opracowany przez Komisję Europejską pakiet lepszego stanowienia prawa, 13 kwietnia 2016 r.:

(9)   https://ec.europa.eu/digital-agenda/best-practice-principles-better-self-and-co-regulation

(10)   https://www.cosmeticseurope.eu/publications-cosmetics-europe-association/guidelines.html?view=item&id=87

(11)  Stowarzyszenie Cosmetics Europe i Europejskie Stowarzyszenie Standardów Reklamowych: Audyt reklam produktów kosmetycznych (Cosmetics Advertising Audit), 2015.

(12)  Takie jak Podręcznik dotyczący zakresu stosowania rozporządzenia nr 1223/2009 dotyczącego produktów kosmetycznych (WE) (art. 2 ust. 1 lit. a)) wersja 1.0 (listopad 2013 r.) czy Wytyczne dotyczące rozgraniczenia pomiędzy dyrektywą 76/768 w sprawie produktów kosmetycznych a dyrektywą 2001/83 w sprawie produktów leczniczych: http://ec.europa.eu/growth/sectors/cosmetics/products/borderline-products/index_en.htm

(13)  Zob. motyw 7 dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów oraz sekcja 1.6 wytycznych Komisji dotyczących wdrażania/stosowania dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów, SEC(2009) 1666 final, s. 12.

(14)  System szybkiej informacji (RAPEX) umożliwia 31 państwom europejskim i Komisji szybką wymianę informacji o niebezpiecznych produktach niespożywczych stanowiących zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów: http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/index_en.htm

(15)  „Produkt kosmetyczny” oznacza każdą substancję lub mieszaninę przeznaczoną do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórek, owłosienie, paznokcie, wargi oraz zewnętrzne narządy płciowe) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ich ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała.