23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/1

Sprawozdawca:

Jonathan PEEL

Współsprawozdawca:

Dumitru FORNEA

1.1.

Komitet przyjmuje z zadowoleniem wniosek przyszłej prezydencji łotewskiej UE o sporządzenie opinii rozpoznawczej w sprawie odbywającego się co 2 lata przeglądu strategii nowego partnerstwa UE z Azją Środkową (1), a zwłaszcza jednego z głównych celów jej polityki zagranicznej, czyli propozycji przekształcenia kontaktów UE z pięcioma środkowoazjatyckimi krajami (2) w faktyczne partnerstwo.

1.1.1.

Komitet pragnie jednocześnie zwrócić uwagę na zawarte w jego opinii w sprawie Azji Środkowej z 2011 r. (3) wnioski i zalecenia, które nadal zachowują aktualność.

1.2.

Komitet przyjmuje do wiadomości konkluzje Rady przyjęte podczas poprzedniego przeglądu, zgodnie z którymi strategia UE sprawdziła się i pozostaje nadal aktualna (4). Wszelkie próby UE, by pogłębić kontakty z pięcioma krajami środkowoazjatyckimi, muszą być nadal pragmatyczne i dostosowane do zmieniających się realiów politycznych, gospodarczych i społecznych regionu, nie mogą pomijać kluczowych wartości i zasad związanych z prawami człowieka, a także, jeżeli to możliwe, muszą zachować odpowiednią elastyczność w celu ułatwienia rozwoju wzajemnie korzystnych relacji.

1.2.1.

UE pamięta zwłaszcza, że – w przeciwieństwie do Europy – między tymi krajami brakuje prawdziwego poczucia regionalnego powinowactwa i że należy przyjąć podejście indywidualne, a także iż jakiekolwiek pogłębienie lub poszerzenie udziału UE wpłynie nieuchronnie na jej szersze kontakty z Rosją. UE musi uwzględnić istniejące struktury władzy w regionie, zachowując jednocześnie prawo do niezależnego działania. Ze względu na to, że tych pięć krajów należało do byłego Związku Radzieckiego, Rosja uważa je – podobnie jak Ukrainę – za swoją strefę wpływów. W związku z tym przegląd musi być przemyślany i uwzględniać ogólne podejście UE do Rosji, a także jej stosunki z Rosją.

1.3.

Komitet odnotowuje, że od 2011 r. wzrosło znaczenie strategicznego położenia Azji Środkowej, zwłaszcza w świetle kryzysu na Ukrainie. Zwraca również uwagę, że zaangażowanie Chin w regionie dynamicznie rośnie. Region ten ma zatem znaczenie dla stosunków UE–Chiny, co stwarza okazję, by pogłębić partnerstwo strategiczne UE–Chiny, szczególnie dzięki ściślejszej współpracy w dziedzinie energii i transportu. Komitet zaleca dogłębne zbadanie tej kwestii.

1.3.1.

Energia i transport zostały uznane za priorytetowy obszar partnerstwa strategicznego. Komitet ponawia swoje zalecenie z 2011 r., by podstawą podejścia UE do znacznych zasobów energii w Azji Środkowej były względy praktyczne i gospodarcze. UE słusznie uczestniczy w rozwoju sektora energetycznego w tych krajach, zwłaszcza dlatego, że ich rezerwy oferują Europie dodatkowe i uzupełniające (zamiast alternatywnych) źródła energii, których wykorzystanie komplikują jednak kwestie tranzytu i transportu. Istotne będzie jednak unikanie jakichkolwiek nieporozumień z Chinami z uwagi na wspólne zainteresowanie zwiększeniem dostaw energii z Azji Środkowej.

1.3.2.

Komitet stanowczo zaleca, by wykorzystano dużą wiedzę fachową UE w celu pogłębienia współpracy na rzecz zwiększenia efektywności energetycznej i spożytkowania źródeł odnawialnych, gdyż region ma spory, dotychczas niewykorzystany potencjał. Poszerzenie współpracy regionalnej z EITI (5) jest również kluczowym celem.

1.3.3.

Komitet ponawia również swoje zalecenie z 2011 r., by proponowane przez UE korytarze transportowe zostały w pełni dostosowane, jeżeli to możliwe, przede wszystkim w ramach infrastruktury kolejowej. Zaleca także włożenie większego wysiłku w prace IGC TRACECA (6) (międzyrządowej komisji ds. korytarza transportowego Europa–Kaukaz–Azja) w celu przyspieszenia rozwoju zrównoważonego łańcucha infrastruktury, zapewniającego transport multimodalny (zwłaszcza infrastrukturę kolejową i drogową) poprzez połączenie korytarza z transeuropejską siecią transportową (TEN).

1.4.

UE nie uda się jednak przekonać do siebie mieszkańców Azji Środkowej wyłącznie poprzez realizację celów gospodarczych. Strategia partnerstwa kładzie również nacisk na prawa człowieka, praworządność, dobre rządy i demokratyzację. Musi ponadto zachęcać do rozwoju zaufania w istniejących strukturach władzy. W tym zakresie region nadal boryka się z trudnymi wyzwaniami w związku z bolesnym przejściem od gospodarki planowej do krajowej gospodarki rynkowej, co utrudniają powszechne okresy zawirowań etnicznych, gospodarczych i ekologicznych.

1.4.1.

Strategia partnerstwa podkreśla zwłaszcza zdolność UE do podzielenia się „doświadczeniem w dziedzinie integracji regionalnej prowadzącej do stabilności politycznej i dobrobytu”, ze szczególnym uwzględnieniem państw członkowskich, które przyłączyły się do UE w 2004 r. lub później. Komitet stanowczo apeluje zatem do prezydencji łotewskiej, by zachęciła państwa członkowskie do podzielenia się doświadczeniem w zakresie przejścia z gospodarki planowej, rozwoju e-rządzenia (zwłaszcza tzw. wirtualnego jedwabnego szlaku) i innych działań wspierających, wnoszących wartość dodaną, szczególnie, jeżeli towarzyszą im starania na rzecz wzmocnienia praworządności.

1.4.2.

W tym kontekście istotne są również zalecenia zawarte w opinii Komitetu w sprawie zrównoważonych przemian w społeczeństwach w okresie transformacji (7). Ponadto trzeba zauważyć, że przedsiębiorstwa i związki zawodowe, zarówno oddzielnie, jak i jako partnerzy społeczni, mają do odegrania kluczową rolę w wykorzystaniu istniejących kontaktów, zwłaszcza w zachęceniu rządów Azji Środkowej do pełniejszego uznania pozytywnej roli społeczeństwa obywatelskiego. Komitet zaleca, by delegacja EKES-u odwiedziła jak najszybciej Azję Środkową w celu wsparcia tych przemian i inwestycji.

1.4.3.

Komitet jest szczególnie zaniepokojony doniesieniami, że funkcja specjalnego przedstawiciela UE nie została przedłużona, i usilnie zaleca, by jak najszybciej ją przywrócono.

1.5.

Szczególne znaczenie mają młodzież i kształcenie. W tym kontekście Komitet przyjmuje z zadowoleniem zmieniony, cieszący się popularnością program UE Erasmus+, który pomaga w rozwinięciu jeszcze głębszych kontaktów w dziedzinie kształcenia i mobilności w szkolnictwie wyższym. Towarzyszyć mu będą ułatwienia wizowe i zwolnienia z opłat dla najbardziej utalentowanych studentów w regionie.

1.5.1.

Połowa ludności w Azji Środkowej ma mniej niż 25 lat. Szkolnictwo średnie jest zatem przynajmniej równie istotne jak szkolnictwo wyższe. Komitet wzywa do wzmożenia działań i zwiększenia wsparcia UE w tym względzie, zwłaszcza poprzez zapewnienie podręczników (w przypadku ich braku w szkołach średnich) i rozpowszechnienie informacji o UE w językach lokalnych. Trzeba również rozważyć większe wsparcie dla nauczycieli, być może w ramach szerszego programu rozwoju obszarów wiejskich, a także działania informacyjne mające na celu włączenie rodziców. Podwyższenie ogólnego poziomu kształcenia powinno również pomóc w zmniejszeniu radykalizmu młodzieży.

1.5.2.

Komitet zaleca również położenie większego nacisku na wsparcie kształcenia w dziedzinie nauk ścisłych w Azji Środkowej, gdzie mają one tradycyjnie duże znaczenie i gdzie utrzymywano zwłaszcza kontakty z państwami bałtyckimi, a także na większą obecność mediów w regionie za pośrednictwem europejskich sieci telewizyjnych i radiowych, takich jak Euronews i Euranet, wraz z programami w językach lokalnych.

1.6.

Niemniej Komitet stanowczo uważa, że prawa człowieka najlepiej jest promować, rozwijając i propagując kontakty z lokalnym społeczeństwem obywatelskim, a także pomagając mu w przekształceniu się w skutecznego partnera rządów, tym samym wzmacniając praworządność i niezawisły wymiar sądownictwa.

1.6.1.

Decydujące znaczenie ma zachęcanie do tworzenia bezstronnej służby cywilnej i zwiększania roli lokalnego społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza gdy tradycje w tym względzie są niewielkie. Trzeba zwiększyć niezbędny udział UE w dialogu na temat praw człowieka z lokalnym społeczeństwem obywatelskim, prowadzonym w poszerzony i pogłębiony sposób, przede wszystkim poprzez większe wykorzystanie internetu i odpowiednich stron internetowych.

1.6.2.

Jednym z pierwszych wyników strategii UE wobec Azji Środkowej w 2007 r. było zainicjowanie procesu dialogu UE w sprawie praw człowieka. Średnio z każdym z krajów przeprowadzono około sześciu rund takiego dialogu. Chociaż Komitet z zadowoleniem przyjmuje sprawozdania ESDZ dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Brukseli, niemniej jednak apeluje o znaczne zwiększenie liczby spotkań ze środkowoazjatyckimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w terenie. Wydaje się, że były one prowadzone wyłącznie na zasadzie ad hoc, w większości przypadków dopiero przed podjęciem dialogu, i nie zawsze dotyczą one kwestii, które organizacje społeczeństwa obywatelskiego uznają za bardzo istotne.

1.6.3.

Komitet ubolewa, że UE do tej pory raczej lekceważyła rolę tradycyjnych, bardziej wiejskich form stowarzyszeń lokalnych/samopomocowych ashar/hashar, które są głęboko zakorzenione zarówno w koczowniczych, jak i osiadłych społecznościach Azji Środkowej, i przeznaczała środki wyłącznie na profesjonalne organizacje pozarządowe o ustalonej pozycji. Również tę sytuację należy pilnie zmienić.

1.7.

W niniejszej opinii brak miejsca na to, by Komitet ustosunkował się do wielu konkretnych dziedzin objętych strategią na rzecz partnerstwa, lecz zrównoważenie środowiskowe i woda mają nadal zasadnicze znaczenie. Komitet apeluje o położenie większego nacisku na efektywność energetyczną, zapewnienie dostępu do żywności i bezpieczeństwo żywności, lecz przede wszystkim na efektywne wykorzystanie zasobów wodnych, a także o skoordynowane wysiłki na rzecz ograniczenia bardzo wysokiego poziomu marnotrawstwa wody. Woda jest istotnym towarem w regionie i powinna stanowić podstawę wszelkiego wsparcia UE dla rolnictwa lokalnego.

1.7.1.

Komitet ponawia swoje zalecenie z 2011 r., w którym omówiono powiązane ze sobą, lecz trudne kwestie zapewnienia dostępu do żywności, bezpieczeństwa wodnego i dostaw energii. Ponownie wzywa UE, by aktywniej zachęcała tych pięć państw do współpracy na rzecz całościowego rozwiązania wspomnianych problemów, zwłaszcza dzięki praktycznym doświadczeniom UE w pomaganiu innym w tej dziedzinie, i dążyła do rozwoju wzajemnego handlu produktami rolno-spożywczymi.

2.1.

Przyszła łotewska prezydencja UE uczyniła z pogłębienia kontaktów UE z pięcioma krajami środkowoazjatyckimi jeden z głównych priorytetów swej polityki zagranicznej. Konkluzje Rady przyjęte zostaną na początku 2015 r., po odbywającym się co 2 lata przeglądzie ESDZ dotyczącym strategii UE wobec Azji Środkowej. Zwrócono się do Komitetu, by uwzględnił zwłaszcza kluczowe kwestie wynikające z obecnej sytuacji geopolitycznej i strategicznej, przede wszystkim w przypadku, gdy istnieje prawdziwy potencjał rozwinięcia partnerstwa z UE, a także partnerstwa pomiędzy krajami środkowoazjatyckimi.

2.1.1.

Do wspomnianych kwestii należą bezpieczeństwo, kształcenie, energia, transport, ochrona środowiska, w tym rozwój obszarów wiejskich, szersze aspekty zrównoważonego rozwoju oraz otoczenie biznesowe, w tym MŚP, handel i inwestycje.

2.1.2.

Nie ma potrzeby ponownego przywoływania wielu dodatkowych szczegółów zawartych w opinii z 2011 r. Niemniej, trzeba przypomnieć, że chociaż tych pięć krajów zajmuje łącznie bardzo duży obszar, to liczba ludności (2013 r.) wynosi zaledwie 66 mln. Te stosunkowo nowe państwa nadal się kształtują. Zyskały niepodległość dopiero w 1991 r., po upadku Związku Radzieckiego, a wcześniej nie miały żadnych ruchów wyzwolenia narodowego. Większość z nich ma napięte stosunki z sąsiadami, głównie z powodu granic, które często mają niewielki związek z granicami etnicznymi, co może być zarzewiem przemocy. Jednak pewne poczucie jedności może być również negatywnym czynnikiem, gdyż przypomina czasy Związku Radzieckiego. Trudnym wyzwaniem jest również bolesne przejście do krajowych gospodarek rynkowych. Mentalność elit rządzących nie zmieniła się znacząco: stara nomenklatura radziecka w strukturach administracyjnych przekształciła się w oligarchiczną, klanową lub rodzinną biurokrację.

2.1.3.

Tych pięć krajów osiągnęło również bardzo odmienny poziom rozwoju. Kazachstan powoli staje się głównym graczem w regionie, z którym UE dynamicznie rozwija kontakty. Kirgistan i Tadżykistan są o wiele uboższe, lecz stosunkowo otwarte, i da się w nich zauważyć pewien stopień uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego. UE rozwija również kontakty z Uzbekistanem, lecz Turkmenistan pozostaje najbardziej zamkniętym krajem w regionie, w którym brakuje faktycznie niezależnego społeczeństwa obywatelskiego.

3.1.

Pomimo surowych warunków geograficznych znaczenie Azji Środkowej jako punktu strategicznego wzrosło od 2011 r. Położenie tego regionu sprawia, że jest on wysoce zależny od transportowych dróg dostępu do rynków międzynarodowych w krajach sąsiadujących.

3.1.1.

Silne oddziaływanie Rosji stało się przedmiotem jeszcze większej uwagi regionalnej i międzynarodowej po kryzysie na Ukrainie i odrzuceniu przez Rosję traktatów międzynarodowych. Powszechnie uważa się, że prezydent Rosji pragnie odzyskać swe dawne strefy wpływu. To zaś prowadzi do większego zaniepokojenia możliwością odnowienia się zimnej wojny i wzrostu potencjalnego zagrożenia nie tylko dla byłych republik Związku Radzieckiego, lecz również dla szerszych interesów. Istotne jest ponadto, by nie bagatelizować dużej siły przekonywania Rosji w radio i telewizji, do czego przyczynia się fakt, że rosyjski jest głównym sposobem porozumiewania się w regionie i że wysoki odsetek migrantów z tego regionu pracuje obecnie w Rosji.

3.1.2.

Zwiększyło się zwłaszcza zainteresowanie energią (i zasobami naturalnymi), chociaż zaangażowanie Chin w tym regionie było już bardzo duże. Perspektywa zakończenia wojny w Afganistanie i malejące zaangażowanie USA mogą zachęcać do wojującego islamizmu oraz do zwiększenia wpływów tzw. Państwa Islamskiego.

3.2.

Azja Środkowa jest przez wielu postrzegana jako miejsce odnawiającej się rywalizacji chińsko-rosyjskiej, którą UE biernie obserwuje. Kryzys finansowy w 2008 r. przyczynił się do rozwoju Chin kosztem Rosji. Współpraca tych krajów w dziedzinie energii nie jest łatwa, a odgrywając aktywniejszą rolę w Azji Środkowej, Chiny zakwestionowały rosyjską dominację w regionie. Z czasem może to być wystarczający powód, by Rosja zaczęła dążyć do ściślejszych kontaktów z UE, pomimo obecnych napięć. Chiny (podobnie jak Indie) zachowują wymowne milczenie w sprawie kryzysu na Ukrainie, przy czym wielu Chińczyków nie w pełni rozumie europejskie obawy.

3.2.1.

Chiny są siłą napędową Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SOW), do której należą Azja Środkowa, Rosja i Iran. Początkowo miała ona rozstrzygać kwestie graniczne, lecz obecnie pomaga Chinom wywierać wpływ w nowych państwach i umacnia swą własną pozycję w Xinjiang, po swojej stronie granicy. Dla Rosji SOW jest istotna z punktu widzenia utrzymania wpływów w stosunku do Chin, lecz oferuje również wspólną podstawę do omówienia spraw bezpieczeństwa, w tym terroryzmu, ekstremizmu i separatyzmu („trzech sił zła”).

3.2.2.

Coraz większa rola Chin w regionie była widoczna w 2013 r., gdy prezydent Xi zapoczątkował popartą przez fundusz w wysokości 16,3 mld USD inicjatywę „Pas gospodarczy Jedwabnego Szlaku”, którego celem było stworzenie ściślejszych powiązań z Europą, lecz również włączenie krajów leżących na jego drodze. Bodźcem do działalności gospodarczej Chin w regionie było zapotrzebowanie na energię. Chiny budują zarówno drogi, jak i rurociągi, dokonując dużych inwestycji w gaz turkmeński, być może większych niż ten kraj jest obecnie w stanie wydobywać, lecz odpowiadających jego sporym rezerwom. Podczas gdy rosyjska agencja prasowa „Novosti” poinformowała (8), że Rosja zaproponowała Tadżykistanowi 6,7 mln USD pomocy na restrukturyzację obszarów wiejskich, minister Tadżykistanu powiedział „Financial Times”, że do 2017 r. Chiny zainwestują co najmniej 6 mld USD na tym obszarze (prawie 70 % PKB Tadżykistanu w 2013 r. i ponad 40-krotność jego rocznych BIZ (9)).

3.2.3.

Podobnie jak w Afryce, nakłady Chin obejmują masowy import chińskiej siły roboczej i umiejętności w zakresie inżynierii lądowej, co prowadzi do niepopularności, którą w Tadżykistanie pogłębia nieobecność wielu obywateli tego kraju pracujących w Rosji.

3.3.

Dnia 1 stycznia 2015 r., pod przewodnictwem Rosji, z wcześniejszej unii celnej powstanie Euroazjatycka Unia Gospodarcza. Jej częścią będzie Kazachstan, a prawdopodobnie także Kirgistan, chociaż może to prowadzić do problemów związanych z dynamicznym rozwojem handlu tego kraju jako pośrednika eksportu z Chin. Tadżykistan może być zmuszony do przyłączenia się do unii, zwłaszcza że 52 % jego PKB składa się z przekazów pieniężnych Tadżyków pracujących w Rosji. Jednak podobnie jak wcześniej, zarówno Uzbekistan, jak i Turkmenistan są nadal bardziej nieufnie nastawione do odbudowania kontaktów z Rosją.

3.3.1.

Kazachstan postrzega tę unię zasadniczo bardziej w kategoriach gospodarczych niż politycznych. Pragnie zachować równowagę między różnymi zewnętrznymi interesami międzynarodowymi. Jest gotów jak najszybciej parafować swą niedawno zawartą wzmocnioną umowę o partnerstwie i współpracy z UE i, jako pierwszy kraj środkowoazjatycki, przyłączył się do dialogu Azja–Europa (ASEM) (10). Można ubolewać, że jego wniosek o członkostwo w WTO nie został sfinalizowany na posiedzeniu ministerialnym WTO w 2013 r., co wielu uważa za skutek opóźnień ze strony jego dużego sąsiada euroazjatyckiego.

3.4.

Chociaż islamistyczne działania zbrojne są rzadkim zjawiskiem (żarliwość religijna była głównym czynnikiem w tadżyckiej wojnie domowej w latach 90.), każdy reżim realizuje agresywną politykę sekularyzacyjną, co przynosi skutki przeciwne do zamierzonych, wziąwszy pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na edukację muzułmańską, również ze strony kobiet. Większość ludności to sunnici. Z regionu pochodzą niektórzy bojownicy walczący w Syrii. Iran jest zainteresowany zacieśnieniem kontaktów w regionie nie tylko pod względem infrastruktury transportowej i energetycznej (i powiązań z Chinami), lecz również kultury i języka. Tadżycy i spora część Uzbeków (np. w Samarkandzie, Bucharze) posługują się językiem perskim. Ze względu na to, że pozostałe języki są turkijskie, Turcja ma również istotne interesy w tym regionie.

4.1.

W opinii Komitetu z 2011 r. dostrzeżono, że UE odgrywa stosunkowo niewielką rolę w regionie. W lipcu 2007 r. UE zapoczątkowała swą własną strategię środkowoazjatycką, która wymaga ponownie regularnego przeglądu. Chociaż poziom wymiany handlowej jest niski, UE jest głównym partnerem handlowym każdego z tych krajów, zwłaszcza Kazachstanu. W 2013 r. UE odpowiadała za 38 % całego handlu z Kazachstanem, będąc odbiorcą dwóch trzecich jego eksportu (głównie energii). Jednak całkowity import UE z regionu wynosił zaledwie 24,9 mld EUR, a eksport 10,6 mld EUR, co stanowi 1 % całego handlu UE.

4.1.1.

Trzeba wykorzystać wszelkie możliwości, by podwyższyć poziom handlu i inwestycji w każdym z tych krajów, a także zwiększyć rolę partnerów społecznych i rozwinąć ich działalność jako głównych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego.

4.1.2.

Kirgistan kwalifikuje się do GSP (11), lecz Uzbekistan i Tadżykistan nie ubiegają się jeszcze o GSP+, niewątpliwie z powodu związanych z tym warunków. W 2016 r. Turkmenistan przestanie się kwalifikować do GSP w związku z jego przeklasyfikowaniem na kraj o średnich dochodach. Ze względu na to, że wyłącznie Kirgistan i Tadżykistan są członkami WTO, nie przewiduje się zawarcia umów o wolnym handlu, zwłaszcza takich jak zawarto z Ukrainą, Gruzją lub Mołdawią. Niemniej, jeżeli jest to możliwe, UE musi rozpatrywać Azję Środkową w znacznie większym powiązaniu z Partnerstwem Wschodnim i strategią na rzecz Morza Czarnego.

4.2.

Azja Środkowa oferuje możliwość wzmocnienia partnerstwa strategicznego UE–Chiny dzięki ściślejszej współpracy, zwłaszcza w dziedzinie energii i transportu. Trzeba się nad tym głębiej zastanowić, gdyż obie strony mają na celu zwiększenie dostaw energii z regionu.

4.2.1.

Wziąwszy pod uwagę ogromne zasoby węglowodoru w Azji Środkowej, zwłaszcza gazu ziemnego, obecnie nie uważa się, by cele te wzajemnie się wykluczały. Wzrost liczby ludności i wzrost gospodarczy w regionie zwiększą oczywiście wewnętrzne zapotrzebowanie na energię, lecz istnieje również duży, niewykorzystany potencjał, by poprawić efektywność energetyczną i zastosować źródła energii odnawialnej. Bardzo silnie przemawia to za pogłębieniem współpracy w tych dziedzinach, gdyż UE zgromadziła znaczną wiedzę w dziedzinie polityki i rozwinęła silny, zrównoważony przemysł energetyczny, a także za poszerzeniem współpracy w regionie z EITI (12), która obejmowałaby większą przejrzystość dochodów rządu ze źródeł energii, a także zwiększałaby rolę społeczeństwa obywatelskiego.

4.3.

Dla UE TRACECA jest wciąż istotną inicjatywą. Jest to program międzynarodowy wzmacniający stosunki gospodarcze, handel i transport z basenu Morza Czarnego do Kaukazu Południowego i Azji Środkowej w oparciu o istniejące systemy transportu dzięki woli politycznej i wspólnym aspiracjom trzynastu państw członkowskich, w tym istotnych krajów byłego Związku Radzieckiego i Azji Środkowej (z wyjątkiem Turkmenistanu), a także Turcji, Bułgarii i Rumunii.

4.3.1.

Budowa nowoczesnej i interoperacyjnej infrastruktury drogowej i strategicznej infrastruktury kolejowej wzdłuż Jedwabnego Szlaku leży w interesie Chin, UE i Rosji. Pomyślne włączenie tego regionu za pomocą nowoczesnej i niezawodnej infrastruktury powinno zapewnić możliwość nie tylko większej gospodarczej integracji regionalnej, lecz również mobilności ludzi i wymiany wielokulturowej, stwarzając tym samym lepsze warunki do wzmocnienia praworządności i demokracji. Komitet przyjmuje zatem z zadowoleniem szczególny nacisk prezydencji łotewskiej na rozwój multimodalnych połączeń transportowych w Euroazji.

4.4.

Kazachstan ma bardzo duże rezerwy zasobów naturalnych i paliw kopalnych, które są w sporej części niewykorzystane, chociaż jego przemysł wydobywczy jest daleki od realizacji swego pełnego potencjału w zakresie produkcji (13). Kazachstan i Uzbekistan mają dużo złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, podczas gdy sam Turkmenistan posiada ponad 9 % zasobów gazu ziemnego na świecie (14). Jednocześnie Kirgistan i Tadżykistan muszą jeszcze rozwinąć swój potencjał hydroenergetyczny i cenne zasoby mineralne (15). Uzbekistan i Turkmenistan należą do dziesięciu głównych producentów bawełny na świecie, chociaż brakuje im wystarczających zasobów wodnych do tych upraw, które wymagają dużej ilości wody.

4.5.

UE nie uda się jednak przekonać do siebie mieszkańców Azji Środkowej wyłącznie poprzez realizację celów gospodarczych. Jedna trzecia ludności Kirgistanu i Tadżykistanu żyje poniżej granicy ubóstwa. Ponad dwie trzecie ludności w wieku produkcyjnym w Kirgistanie zatrudnionych jest w sektorze nieformalnym. Ponad milion Tadżyków i pół miliona Kirgizów pracuje za granicą, głównie w Rosji i Kazachstanie, zwłaszcza z powodu bezrobocia młodzieży w kraju pochodzenia. Pomimo równości kobiet wobec prawa utrzymujące się wciąż zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć częściowo wiąże się z niskim poziomem zatrudnienia kobiet, a także z ich zatrudnieniem w niskopłatnych zawodach. Kobiety muszą również stawiać czoła malejącym możliwościom edukacyjnym.

4.6.

W niniejszej opinii przedstawiono szereg kluczowych zaleceń w sprawie efektywności energetycznej, wydajności wykorzystania wody, bezpieczeństwa żywnościowego (które pozostaje poważnym problemem w Tadżykistanie), niedoboru wody i dostaw energii. Podobne zalecenia zawarto w opinii z 2011 r.

5.1.

Jedną z najważniejszych koncepcji EKES-u jest to, że rozwój kontaktów z lokalnym społeczeństwem obywatelskim jest jednym z najlepszych sposobów uzyskania skuteczności przez UE. Istotne jest również podjęcie tego kroku w sposób pozytywny, przede wszystkim po to, by rozwiać coraz większe obawy rządów w tym regionie o rolę społeczeństwa obywatelskiego (16). Krzewienie szerszych kontaktów i wymiany młodzieży powinno ułatwić to zadanie. Komitet przyjmuje z zadowoleniem dążenie do uzyskania wsparcia w Azji Środkowej w ramach poszerzonego programu UE Erasmus+, którego celem jest rozwinięcie mobilności i głębszych kontaktów edukacyjnych na szczeblu szkolnictwa wyższego, najlepiej wraz z ułatwieniami wizowymi i zniesieniem opłat dla najbardziej uzdolnionych uczniów w regionie.

5.1.1.

Szkolnictwo średnie jest kolejnym kluczowym obszarem, w którym UE może podjąć wzmożoną działalność i udzielić większego wsparcia, również dzięki udostępnianiu szerszych informacji o UE w językach lokalnych, a także większemu włączeniu rodziców. W niektórych krajach system kształcenia się pogarsza, istnieje niedobór podręczników na szczeblu szkoły średniej, a dobrą edukację postrzega się powszechnie jako elitarną, głównie ze względu na wysoki koszt uczelni wyższych. Korzystne mogą być również inwestycje we wzmacnianie autorytetu nauczycieli na szczeblu oddolnym, być może w ramach szerszego rozwoju obszarów wiejskich. Można się również poważnie zastanowić nad zapewnieniem większej obecności mediów w regionie za pomocą europejskich sieci radiowych i telewizyjnych, takich jak Euronews lub Euranet, wraz z programami w językach lokalnych.

5.2.

W swej opinii z 2011 r. Komitet przeanalizował rolę i działalność szerszego, niezależnie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Azji Środkowej. Niestety od tamtej pory sytuacja nie uległa widocznej poprawie w żadnym z pięciu krajów. Większe zaniepokojenie rządu doprowadziło do wzrostu presji na organizacje pozarządowe, media i przedstawicieli opozycji. Pod koniec 2011 r. w Kazachstanie podczas protestów pracowników sektora naftowego czternaście osób straciło życie, a wiele innych odniosło obrażenia. Wskutek tego rząd stał się bardziej podejrzliwy wobec niezależnych związków zawodowych, jeden z kluczowych liderów opozycji został osadzony w więzieniu, a kilka środków przekazu zostało zakazanych.

5.2.1.

Kirgistan i Kazachstan, w których społeczeństwo obywatelskie działa prężniej, zaczęły wywierać coraz większą presję na międzynarodowe organizacje pozarządowe. Kazachstan zbadał doświadczenia „innych krajów” (tzn. Rosji), a kirgiscy posłowie do parlamentu zainicjowali ponownie projekt ustawy opartej na tych przepisach.

5.3.

W opinii z 2011 r. zwrócono szczególną uwagę na tradycyjne, bardziej wiejskie formy stowarzyszeń lokalnych/samopomocowych ashar/hashar (np. ulepszających infrastrukturę lokalną), które są głęboko zakorzenione zarówno w koczowniczych, jak i osiadłych społecznościach Azji Środkowej. Ich odrodzenie w latach 90. nastąpiło po upadku ustroju socjalistycznego, zwłaszcza w sektorze socjalnym. Chociaż grupy ashar zazwyczaj nie mają formalnej struktury, niektóre z nich zostały zinstytucjonalizowane i zarejestrowane jako organizacje pozarządowe. Dla międzynarodowych darczyńców są one podstawą projektów wzmacniających pozycję społeczności wiejskich.

5.3.1.

Komitet ubolewa, że UE finansuje raczej organizacje pozarządowe o ustalonej pozycji, lecz odnotowuje, że wspólnoty ashar/hashar opierają się na tradycjach przedradzieckich, które są często sprzeczne z wartościami darczyńców, zwłaszcza wtedy, gdy decyzje są podejmowane przez aksakals (starszyznę). Jeżeli dany projekt jest ich zdaniem zbędny, społeczność ściśle dostosowuje się do ich zaleceń, utrudniając realizację.

5.4.

Po zainicjowaniu strategii środkowoazjatyckej UE w 2007 r. rozpoczęto proces dialogu UE w sprawie praw człowieka, wraz z sześcioma rundami dialogu prowadzonymi od tej pory z większością krajów (ośmioma z Uzbekistanem, pięcioma z Kirgistanem).

5.4.1.

Przed każdą rundą dialogu i po niej ESDZ organizuje sesje informacyjne dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Brukseli. Niemniej posiedzenia ze środkowoazjatyckimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w terenie odbywały się wyłącznie na zasadzie ad hoc, przeważnie przed dialogiem. Te seminaria lokalne stanowią forum środkowoazjatyckiego i europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, na którym omawia się kwestie praw człowieka specyficzne dla danego kraju, z przedstawicielami UE i urzędnikami państwowymi, którzy uzgadniają między sobą program. Zalecenia społeczeństwa obywatelskiego opracowane na tych seminariach muszą zostać w pełni uwzględnione w dialogu na temat praw człowieka.

5.4.2.

Znaczenie i oddziaływanie dialogu w sprawie praw człowieka, a także towarzyszących mu seminariów społeczeństwa obywatelskiego są zróżnicowane. Jedynie w Kirgistanie i Tadżykistanie seminaria miały pewien związek z faktyczną sytuacją w zakresie praw człowieka i dialogiem prowadzonym z rządami i jedynie tam udało się wprowadzić kilka konkretnych zmian do ustaw (17), zwłaszcza dotyczących stosowania tortur. Niemniej w obu przypadkach dialog zainicjowany przez UE miał charakter uzupełniający i ułatwiający cały proces, gdyż kwestie te zostały już wcześniej poruszone na forach ONZ. Niestety, gdzie indziej oddziaływanie dialogu było bardzo ograniczone, gdyż w Uzbekistanie odbyło się tylko jedno seminarium społeczeństwa obywatelskiego w 2008 r., a w Turkmenistanie nie zorganizowano żadnego.

5.4.3.

Jednak społeczeństwo obywatelskie w Kazachstanie zostało wykluczone z zakresu tematycznego wybranego na seminarium społeczeństwa obywatelskiego w 2011 r., który obejmował prawa osób niepełnosprawnych i kwestie równego statusu płci, pomijając jednocześnie strajk pracowników sektora ropy naftowej toczący się w zachodnim Kazachstanie. Tematem seminarium w 2012 r. był „Wkład społeczeństwa obywatelskiego w reformę sądownictwa w Kazachstanie”, lecz rząd kazachski nie zainteresował się tym wydarzeniem i nie ma pewności, czy zalecenia opracowane na seminarium zostały uwzględnione w dialogu dotyczącym praw człowieka.

5.5.

Pomimo różnej sytuacji gospodarczej, wiele tych krajów łączy sytuacja na rynku pracy: wszędzie brakuje godnej pracy, gospodarka nieformalna odgrywa zasadniczą rolę, a poziom korupcji jest wysoki – to wszystko nie sprzyja wolności zrzeszania się.

5.5.1.

We wszystkich krajach stosuje się restrykcyjne przepisy prawne, które wpływają na spory pracownicze, a zwłaszcza na prawo strajku. Rządy często interweniują, zwłaszcza faworyzując kandydatów na stanowiska w związkach zawodowych, a także wprowadzając ograniczenia prawne do struktur, procedur i działalności związków. W Kazachstanie nowa ustawa może prowadzić do monopolu związków zawodowych, jak dzieje się to już w Tadżykistanie i Uzbekistanie. Dialog społeczny (trójstronny) na szczeblu krajowym jest w dużej mierze zdominowany przez rząd: rola partnerów społecznych ma przeważnie charakter doradczy, a wiodący związkowcy mają bliski kontakt z władzami.

5.5.2.

W opinii z 2011 r. przeanalizowano wnikliwie sytuację z punktu widzenia podstawowych konwencji MOP. Przez wiele lat Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan współpracowały z MOP, zwłaszcza przy programach godnej pracy, które Uzbekistan podpisał w kwietniu 2014 r. Międzynarodowy Program MOP na rzecz Eliminacji Pracy Dzieci przynosi wyniki szczególnie w Kirgistanie i Tadżykistanie, a UE uznała również pozytywne kroki podjęte w tym względzie przez Uzbekistan (18). Pełne wdrożenie tych konwencji jest nadal zasadniczym celem.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/9

1.1.

Aby zrealizować strategię „Europa 2020” i europejski program na rzecz integracji obywateli państw trzecich – zarówno jeżeli chodzi o dostęp kobiet do zatrudnienia, jak i o integrację imigrantów – a także ze względu na to, że Europa, wbrew wrogiej propagandzie, niepokojącej i niezgodnej z długoterminowym interesem ludności europejskiej, potrzebuje migrantów, EKES zwraca się do instytucji europejskich o:

1.2.

Poza środkami, które powinny mieć zastosowanie do wszystkich imigrantów, mężczyzn i kobiet, EKES apeluje do państw członkowskich o:

1.3.

Ponadto EKES wzywa partnerów społecznych do tego, aby:

2.1.

Od kilku dziesięcioleci imigracja się feminizuje. Kobiety przybywające do Europy dołączają do swych rodzin lub są uchodźcami i ubiegają się o azyl. Wiele z nich imigruje, by zarobić na życie, pozostawiając w kraju rodzinę, dla której stają się głównym źródłem wsparcia.

2.2.

Przybywają z pozwoleniem na pobyt lub bez, z wysokim lub niskim poziomem kwalifikacji. Migrują dobrowolnie lub są do tego zmuszane, a niektóre padają ofiarą handlu ludźmi. Jak widać, jest to liczna i zróżnicowana grupa.

2.3.

Z kolei Europa ze względu na starzenia się społeczeństwa, spadek liczby urodzeń i zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników w wielu sektorach stoi wobec ogromnego wyzwania związanego z rynkiem pracy.

2.4.

W tej sytuacji migrujące kobiety stanowią źródło umiejętności i kreatywności, które jest obecnie zbyt słabo wykorzystywane. Ich integracja na rynku pracy to konieczność. Przyczynia się ona do pełnego wykorzystania potencjału migracji, zarówno z punktu widzenia migrujących kobiet, jak i Unii Europejskiej. Wzmacnia też integrację społeczną i przyczynia się do osiągania wzrostu gospodarczego i spójności społecznej.

2.5.

EKES wypowiadał się już wielokrotnie w kwestii imigracji i integracji oraz wydał liczne zalecenia dotyczące zarówno mężczyzn, jak i kobiet (4). W niniejszej opinii nie będziemy ich powtarzać.

2.6.

Jak dotąd Komitet nie sformułował jednak propozycji dotyczących w szczególności migrujących kobiet. A zatem, ponieważ nigdzie na świecie nie osiągnięto równości mężczyzn i kobiet, a ponadto istnieją zagadnienia szczególnie dotyczące kobiet, które można przeoczyć, ujmując temat ogólnie, niniejsza opinia poświęcona jest kwestii integracji migrujących kobiet na rynku pracy.

3.1.

Wzrost poziomu zatrudnienia kobiet, podobnie jak zatrudnienia migrantów, jest jednym z priorytetów UE zawartych w strategii „Europa 2020”, w europejskim programie integracji obywateli państw trzecich (5) oraz w wieloletnich programach Rady Europejskiej (6).

3.2.

W strategii „Europa 2020” przewidziano podniesienie poziomu zatrudnienia do 75 %. Aby osiągnąć ten cel, konieczna jest lepsza integracja migrujących kobiet na rynku pracy. W tym kontekście cennym narzędziem może być semestr europejski. Państwa członkowskie powinny przedstawić środki na rzecz integracji migrujących kobiet, a Komisja powinna zaproponować szczególne zalecenia w tej sprawie.

3.3.

Specyfika zagadnienia migrujących kobiet powinna również zostać lepiej uwzględniona w opracowywaniu nowej strategii na rzecz równości kobiet i mężczyzn po 2015 r. Strategia ta powinna przyczynić się do poprawy sytuacji migrujących kobiet na rynku pracy, w tym do wspierania przedsiębiorczości.

3.4.

Sytuacja migrujących kobiet w UE różni się znacznie w zależności od stosowanej dyrektywy.

3.5.

Posiadaczka niebieskiej karty (7) ma łatwiejszy dostęp do miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji; również żona posiadacza niebieskiej karty uzyskuje automatycznie i natychmiastowo ogólne prawo dostępu do rynku pracy kraju przyjmującego.

3.6.

Żona korzystająca z łączenia rodzin (8) musi natomiast czekać nawet rok, zanim uzyska prawo do zatrudnienia jako pracownik lub do prowadzenia niezależnej działalności, gdyż taki termin mogą narzucić państwa członkowskie. Ten czas oczekiwania uzależnia kobietę od męża, oddala ją od rynku pracy i powoduje utratę części umiejętności. By temu zaradzić, Komisja Europejska nie powinna ograniczać się do kontrolowania wdrażania dyrektywy w sprawie łączenia rodzin w państwach członkowskich, lecz przewidzieć jej nowelizację.

3.7.

Jeżeli chodzi o osoby ubiegające się o azyl, zabronić im pracy to zachęcać je do podjęcia pracy nierejestrowanej. Należałoby zatem usunąć przeszkody prawne uniemożliwiające im dostęp do rynku pracy. Ponadto posiadanie zatrudnienia powinno umożliwić uregulowanie kwestii pobytu, co dało już dobre wyniki w państwach członkowskich, które dokonały masowych legalizacji.

3.8.

Tak więc konieczna jest harmonizacja europejskich instrumentów, by umożliwić wszystkim osobom przebywającym legalnie na terytorium europejskim natychmiastowy dostęp do zatrudnienia i osobiste prawo do pobytu, niezależnie od stanu cywilnego.

4.

4.1.1.

Rynek pracy jest niekorzystny dla kobiet, niezależnie od tego, czy są Europejkami czy imigrantkami. Pomimo unijnych ram prawnych równowaga życia prywatnego i zawodowego, prawa społeczne i zajmowanie wysokich stanowisk, a także udział w życiu społecznym są trudniej dostępne dla kobiet niż dla mężczyzn.

4.1.2.

Kobiety są obecne szczególnie w kilku sektorach (9) (zdrowie, edukacja, administracja publiczna, hotelarstwo i gastronomia, usługi dla rodzin, prace domowe itd.). Częściej pracują również w niepełnym wymiarze czasu pracy i stanowią większość wśród pracowników zatrudnianych na krótkotrwałe umowy bez perspektyw. W 2014 r. różnica między średnią pensją kobiet i mężczyzn w UE wciąż wynosi 16,4 % (10), a w wypadku emerytur jest ona jeszcze większa.

4.1.3.

Jeszcze większy niepokój budzi sytuacja wśród migrujących kobiet: poziom aktywności zawodowej jest w ich wypadku jeszcze niższy niż wśród kobiet miejscowych. Zatrudnienie większości z nich ogranicza się do kilku sektorów, częściej pracują na podstawie krótkich umów bez perspektyw, w niepełnym wymiarze czasu pracy, za niskie wynagrodzenie i w złych warunkach. Przeszkody kulturowe w ich rodzinie lub społeczności mogą uniemożliwić im zatrudnienie. Mogą też paść ofiarą dyskryminacji w dostępie do rynku pracy.

4.2.1.

W tej sytuacji niezbędne są pozytywne działania. Należy w nich uwzględnić szczególną sytuację kobiet, ich poziom kwalifikacji, znajomość języka kraju przyjmującego oraz przynależność do pierwszego lub jednego z następnych pokoleń imigrantów.

4.2.2.

Niektóre środki związane z godzeniem życia zawodowego i rodzinnego są takie same jak w wypadku kobiet miejscowych. Dostęp do wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi, przystępnych finansowo i oferowanych w pobliżu domu, ma podstawowe znaczenie dla imigrantek, gdyż przeważnie nie mają one na miejscu rodziny, która mogłaby im pomóc.

4.2.3.

Inne działania odnoszą się szczególnie do migrujących kobiet: walka z rasizmem, poprawa dostępu do mieszkania, opieki zdrowotnej i usług społecznych, walka z małżeństwami z przymusu, poligamią itp. Przyczyny opuszczania przez kobiety własnego kraju to możliwość korzystania z praw człowieka i z równości między kobietami i mężczyznami w Europie, a także ucieczka przed przemocą wobec kobiet i nierównością. Nie powinny one napotykać tych samych problemów w Europie, a jednak problemy te istnieją i dotykają nawet drugiego pokolenia imigrantów, utrudniając im dostęp do zatrudnienia.

4.2.4.

W UE istnieje wiele skutecznych inicjatyw na rzecz integracji kobiet na rynku pracy podejmowanych na poziomie lokalnym przez społeczeństwo obywatelskie, stowarzyszenia imigrantek lub szkoły wyższe. Należy je wspierać i zachęcać do rozpowszechniania tych wzorcowych rozwiązań na poziomie krajowym i między państwami członkowskimi.

4.3.1.

Aby uzyskać większą wiedzę na temat potrzeb imigrantek i przygotować odpowiednie działania, trzeba dysponować odpowiednimi danymi statystycznymi, z podziałem na płeć i obywatelstwo lub pochodzenie, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim.

4.4.1.

Aby migrujące kobiety lepiej znały przyjmujące je społeczeństwo i jego rynek pracy, należy im udostępnić wielojęzyczne informacje o ich prawach i o istniejących usługach, we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i z sieciami migrantów, których wkład trzeba uznać i wspierać.

4.5.1.

Pierwszym etapem integracji i dostępu do zatrudnienia jest znajomość języka kraju przyjmującego. Niewystarczająca znajomość języka utrwala izolację kobiet, utrudnia im zapoznanie się z ich prawami i dostęp do usług publicznych, a ponadto odbija się na integracji dzieci. Faktem jest, że wyniki szkolne większości dzieci wywodzących się z imigracji są gorsze od wyników dzieci miejscowych.

4.5.2.

Władze publiczne powinny zatem organizować dla migrujących kobiet kursy językowe, które byłyby przystępne cenowo i odbywały się w łatwo dostępnym miejscu i w dogodnym czasie (możliwe do pogodzenia z obecnością dzieci w domu). Jeżeli chodzi o treść, kursy te powinny być użyteczne w poszukiwaniu pracy i w kontaktach ze służbami publicznymi.

4.6.1.

Profile imigrantek są zróżnicowane i podejmowane działania muszą uwzględniać te różnice. Niektóre z nich mają niski poziom wykształcenia i mało doświadczenia, podczas gdy inne posiadają wysokie kwalifikacje naukowe lub zawodowe.

4.6.2.

Dla wielu z nich największą trudnością jest uzyskanie uznania tych kwalifikacji i doświadczenia zdobytego zagranicą, co jest paradoksalne, gdyż Europa w wielu dziedzinach potrzebuje wykwalifikowanych pracowników. Niekiedy długi okres oczekiwania na uznanie dyplomów może spowodować zniechęcenie, utratę kompetencji i skłonić do przyjęcia oferty pracy poniżej posiadanych kwalifikacji. Migrujące kobiety, które są bezrobotne lub wykonują pracę poniżej kwalifikacji, to niewykorzystane zasoby i strata z punktu widzenia kapitału ludzkiego.

4.6.3.

Należałoby stworzyć usługi umożliwiające uznanie kwalifikacji zdobytych w kraju pochodzenia. Ważną rolę do odegrania mają tu również partnerzy społeczni, aby ułatwić uznanie tych kwalifikacji w ramach układów zbiorowych.

4.6.4.

W niektórych sektorach, takich jak sprzątanie, opieka nad dziećmi i osobami starszymi, hotelarstwo i gastronomia, rolnictwo lub gospodarka społeczna istnieją możliwości dla mniej wykwalifikowanych imigrantek, zarówno w zakresie zatrudnienia, jak i samozatrudnienia. Konieczna jest jednak profesjonalizacja i podniesienie rangi tych sektorów, przygotowanie kobiet do tych zawodów i uznanie znacznego wkładu pracowników w tych dziedzinach, aby praca we wspomnianych sektorach była korzystna jednocześnie dla miejscowych i dla imigrantek.

4.6.5.

Praca tego rodzaju może być również przejściowa, ważne jest zatem, by zaproponować kobietom szkolenia w czasie, gdy pracują w tych sektorach, aby mogły rozwijać swą karierę lub przejść do innych zawodów.

4.6.6.1.

Choć wszystkie imigrantki nie pracują w tym sektorze, to jednak często właśnie od niego zaczynają, z jednej strony dlatego, że istnieje duży popyt, a z drugiej – bo można w nim pracować, nie posiadając dokumentów.

4.6.6.2.

Kobiety te znajdują się w pułapce: mogą wykonywać tylko pracę nierejestrowaną, bez ochrony. Nie mogą uregulować swej sytuacji ani uzyskać pozwolenia na pobyt, gdyż nie mogą udowodnić, że pracują. Są zatem narażone na różne trudności, pracując u wielu pracodawców lub zamieszkując u jedynego pracodawcy.

4.6.6.3.

Kilka państw europejskich przedsięwzięło środki pozwalające wykonywać tego rodzaju pracę legalnie (ulgi podatkowe w Szwecji, bony usługowe w Belgii i we Francji itp.); ułatwiają one rejestrację pracodawcom, a pracownikom pozwalają korzystać z praw socjalnych i udokumentować pracę zawodową, co otwiera drogę do uregulowania pobytu.

4.6.6.4.

Państwa członkowskie powinny ratyfikować konwencję nr 189 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) (11), która pozwala przyznać pracownikom domowym prawa równorzędne z prawami innych pracowników oraz uporządkować ten sektor, jak zaleca EKES w opinii w sprawie rozwijania usług dla rodzin w celu podniesienia poziomu zatrudnienia i propagowania równości płci w miejscu pracy (12).

4.7.1.

Jak wykazują badania, innowacyjność i przedsiębiorczość imigrantów jest wyższa niż miejscowych. W wielu krajach korzystają oni z samozatrudnienia lub tworzą nowe przedsiębiorstwa, w których często zatrudniają innych imigrantów. Komitet opracował opinię w sprawie wkładu przedsiębiorców migrantów w gospodarkę UE (13).

4.7.2.

Aby uzyskać lepsze wyniki, przedsiębiorcy ci potrzebują wsparcia w uzyskaniu dostępu do finansowania, w nauce przygotowywania biznesplanów i poznawania środowiska gospodarczego kraju przyjmującego. Należy podjąć specjalne inicjatywy na rzecz pomocy kobietom przedsiębiorcom i poświęcić szczególną uwagę przedsiębiorczości społecznej.

4.7.3.

Imigrantki powinny również korzystać z indywidualnej opieki ze strony innych, bardziej doświadczonych przedsiębiorców, należy też wspomagać sieci migrujących kobiet będących przedsiębiorcami. Imigrantkom zaoferować trzeba również szkolenia w zakresie przedsiębiorczości, które należy organizować w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

4.8.1.

Choć niezależna imigracja kobiet, często wysoko wykwalifikowanych, przybiera na sile, społeczne postrzeganie imigrantek jako ofiar kultury, w której prawa kobiet są lekceważone, wciąż jeszcze zmienia się bardzo powoli. Potrzebny jest bardziej pozytywny wizerunek migrujących kobiet, który mógłby służyć jako przykład w społecznościach imigrantów. Mogą się do tego przyczynić kampanie informacyjne.

4.9.1.

Integracja będzie skuteczna tylko pod warunkiem partnerskiego współdziałania wszystkich zainteresowanych stron: instytucji europejskich, państw członkowskich i podmiotów krajowych, regionalnych i lokalnych.

4.9.2.

Na wszystkich etapach działań dotyczących integracji migrujących kobiet na rynku pracy konieczne jest zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza stowarzyszeń migrujących kobiet. Zainteresowane strony mogą w istocie wnieść rzeczywistą wartość dodaną dzięki znajomości realiów, w jakich żyją imigrantki. Może to też zaowocować poczuciem współodpowiedzialności, które przyczyni się do akceptacji i sprawnego wdrażania działań.

5.1.

Udział w rynku pracy to jeden z najskuteczniejszych i najkonkretniejszych sposobów integracji społecznej. Imigrantki potrzebują wsparcia i pomocy w procesie integracji. Muszą być informowane o swych prawach i obowiązkach w społeczeństwie przyjmującym, korzystać z praw osobistych, mieć dostęp do szkoleń, móc wykorzystać posiadane umiejętności i uzyskać uznanie wkładu, jaki wnoszą do gospodarki i społeczeństwa europejskiego.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/15

Sprawozdawca:

Kaul NURM

1.1.

W niniejszej opinii przedstawiono problem występujący na całym świecie, także w UE, związany z masowym wykupywaniem gruntów rolnych (land grabbing) oraz z koncentracją gruntów, co stanowi zagrożenie dla rolnictwa rodzinnego.

1.2.

Grunty rolne stanowią podstawę produkcji żywności, a tym samym również warunek zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, zgodnie z art. 11 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz z art. 25 Powszechnej deklaracji praw człowieka.

1.3.

Masowe wykupywanie gruntów rolnych wywołują następujące czynniki: coraz bardziej zglobalizowany świat i idące z tym w parze zasady swobodnego przepływu kapitału; wzrost liczby ludności i urbanizacja; rosnące zapotrzebowanie na środki spożywcze i bioenergię; rosnące zapotrzebowanie na surowce naturalne; wady polityki rolnej i środowiskowej oraz możliwość spekulacji na wzroście wartości gruntów rolnych.

1.4.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) dostrzega poważne niebezpieczeństwo wynikające z silnej koncentracji gruntów w rękach dużych inwestorów spoza sektora rolnictwa oraz dużych koncernów rolnych – także w niektórych regionach UE. Zjawisko to zderza się z europejskim modelem zrównoważonego, wielofunkcyjnego rolnictwa, którego istotną cechą są rodzinne gospodarstwa rolne, oraz zagraża realizacji celów zawartych w art. 39 i 191 TFUE. Przeczy ono celowi daleko idącego rozproszenia własności w strukturze rolnictwa, prowadzi do nieodwracalnego zakłócenia struktury gospodarczej na wsi oraz do niepożądanego społecznie uprzemysłowienia rolnictwa.

1.5.

Wskutek uprzemysłowienia rolnictwa zwiększa się prawdopodobieństwo zagrożeń związanych z bezpieczeństwem żywości i z degradacją gleb, a także zmniejsza poziom bezpieczeństwa żywnościowego.

1.6.

Obok wytwarzania żywności rodzinne gospodarstwo rolne spełnia jeszcze innego rodzaju ważne funkcje społeczne i ekologiczne, których nie może zaoferować przemysłowy model rolnictwa, zdominowany przez duże przedsiębiorstwa. Należy podjąć konkretne działania na rzecz ochrony rodzinnych gospodarstw rolnych, tak aby rolnictwo rodzinne mogło być praktyczną alternatywą dla rolnictwa przemysłowego i dla napędzanego przez niego masowego wykupywania gruntów rolnych.

1.7.

Grunty rolne nie są zwykłym towarem, którego można po prostu więcej wyprodukować. Ziemia jest ograniczonym zasobem i w związku z tym nie może podlegać zwykłym regułom rynkowym. Należałoby silniej niż dotychczas uregulować kwestie własności ziemskiej i wykorzystania gruntów. EKES uważa, że w obliczu stwierdzonych zakłóceń niezbędne jest nakreślenie – zarówno na poziomie państw członkowskich, jak i UE – jednoznacznego modelu struktury rolnictwa, który wywierałby wpływ na użytkowanie gruntów i na prawa do ziemi.

1.8.

W poszczególnych państwach członkowskich UE rynek gruntów rolnych jest uregulowany w różnym stopniu. Podczas gdy w niektórych państwach istnieją ograniczenia, w innych takowych brakuje, przez co powstaje nierówność między państwami członkowskimi.

1.9.

Polityka gruntowa leży wprawdzie w kompetencjach państw członkowskich, jednak podlega również pewnym ograniczeniom wynikającym z zapisanej w traktatach zasady swobodnego przepływu kapitału i towarów. Dlatego EKES wnosi, by Parlament Europejski i Rada wspólnie zastanowiły się nad tym, czy swobodę przepływu kapitału należy zagwarantować także w odniesieniu do sprzedaży i zakupu gruntów rolnych i gospodarstw rolnych – przede wszystkim względem państw trzecich, ale i wewnątrz samej Unii.

1.10.

EKES apeluje do państw członkowskich o takie pokierowanie polityką użytkowania gruntów, by w pełni wykorzystane zostały istniejące możliwości, takie jak podatki, subwencje oraz środki WPR, aby w całej UE zachować model rolnictwa oparty na gospodarstwach rodzinnych.

1.11.

Należy zezwolić państwom członkowskim na ustalanie pułapów dotyczących nabywania gruntów rolnych i tworzenie systemu praw pierwszeństwa zakupu dla tych podmiotów, które posiadają grunty o łącznej powierzchni mniejszej od tego pułapu.

1.12.

EKES wnosi, aby Komisja Europejska i Parlament, stosując jednolitą procedurę, starannie zbadały, jakie skutki przyniosły wprowadzone w różnych krajach środki polityczne (subwencje i ograniczenia) z punktu widzenia koncentracji gruntów rolnych i produkcji rolnej. Jednocześnie należy przeanalizować zagrożenia, jakie koncentracja gruntów może stanowić dla bezpieczeństwa żywnościowego, zatrudnienia, środowiska naturalnego, jakości gleb i dla rozwoju obszarów wiejskich.

1.13.

EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie UE do wdrożenia dobrowolnych wytycznych dotyczących odpowiedzialnego zarządzania własnością ziemi, łowisk i lasów (VGGT – The Voluntary Guidelines of the Responsible Governance of Tenure of Land, Fisheries and Forestry) oraz do składania sprawozdań do Komisji Europejskiej i FAO w sprawie wykorzystywania i stosowania tych wytycznych w ich politykach zarządzania gruntami.

1.14.

Trzeba prowadzić politykę, która poprzez wzmocnienie modelu rolnictwa rodzinnego będzie sprzyjała nie koncentracji gruntów, lecz przechodzeniu od dużych zakładów rolnictwa przemysłowego do mniejszych jednostek produkcyjnych, dzięki czemu zapewniono by również samowystarczalność żywnościową.

1.15.

EKES także w przyszłości będzie uważnie śledzić rozwój zjawiska koncentracji gruntów, badać jego następstwa i uczestniczyć w opracowywaniu propozycji dotyczących jego zahamowania.

2.1.

W niniejszej opinii przedstawiono problem związany z masowym wykupywaniem gruntów rolnych (land grabbing) oraz z koncentracją gruntów, którego skutki zagrażają funkcjonowaniu rodzinnych gospodarstw rolnych.

2.2.

Nie istnieje uznana na poziomie międzynarodowym jednolita definicja pojęcia masowego wykupu gruntów rolnych. Na ogół rozumie się przez to proces skupowania gruntów rolnych na wielką skalę bez uprzedniego wysłuchania opinii lokalnych mieszkańców czy bez uzyskania ich zgody. W rezultacie prowadzi on do tego, że miejscowa ludność ma ograniczone możliwości niezależnego prowadzenia gospodarstw rolnych i wytwarzania żywności w odpowiedniej ilości i o odpowiedniej jakości. Także prawo korzystania z zasobów (gruntów, wody, lasów) i zysk czerpany z tego użytkowania przysługują właścicielowi. Jednym ze skutków ubocznych może być również rezygnowanie z dotychczasowego użytkowania ziemi w celach rolnych na rzecz innych, nierolniczych rodzajów działalności.

2.3.

Użytki rolne i dostęp do wody są podstawą produkcji żywności. Stopień samowystarczalności żywnościowej poszczególnych krajów zależy od różnych czynników, jednak podstawowym warunkiem jest występowanie wystarczającej powierzchni użytków rolnych i prawo państw do regulowania stosunków własności i użytkowania gruntów rolnych.

2.4.

Średnio na każdego mieszkańca globu przypada około 2  000 m2 powierzchni użytków rolnych. Jednak dostępność gruntów nadających się do uprawy już w przeliczeniu na jednego mieszkańca danego kraju na świecie może być skrajnie różna, dlatego niektóre państwa próbują zwiększyć powierzchnię gruntów przeznaczonych do ich produkcji rolnej poprzez skupywanie ziemi w innych krajach.

2.5.

Masowemu wykupywaniu gruntów rolnych sprzyjają następujące czynniki:

2.5.1.

rosnąca globalizacja i związane z nią zasady swobodnego przepływu kapitału;

2.5.2.

wzrost liczby ludności i urbanizacja;

2.5.3.

stały wzrost zapotrzebowania na żywność;

2.5.4.

rosnący popyt na bioenergię;

2.5.5.

coraz większe zapotrzebowanie na surowce naturalne (włókna i inne produkty drzewne);

2.5.6.

wady polityki rolnej i środowiskowej;

2.5.7.

możliwość spekulacji na cenach produktów żywnościowych na rynku międzynarodowym lub przynajmniej europejskim;

2.5.8.

możliwość spekulacji na wzroście wartości gruntów rolnych i na przyszłych subwencjach;

2.5.9.

dążenie dużych inwestorów do ulokowania kapitału, uwolnionego wskutek kryzysu finansowego z 2008 r., w gruntach rolnych, traktowanych jako bezpieczniejsza inwestycja.

2.6.

Skupowanie ziemi uprawnej prowadzone jest na szeroką skalę w Afryce, Ameryce Południowej i innych rejonach świata – także w tych regionach Europy, w których ziemia jest względnie tania w porównaniu z krajami rozwiniętymi i średnią światową.

2.7.

Trudno jest uzyskać wiarygodne dane na temat rozmiarów tego zjawiska, ponieważ nie wszystkie transakcje dotyczące ziemi są rejestrowane, a ponadto transakcje takie dokonywane pomiędzy osobami prawnymi są często niezbyt przejrzyste, jak np. w wypadku skupu gruntów przez spółki zależne lub przedsiębiorstwa partnerskie. Kilka organizacji pozarządowych i instytutów badawczych przeprowadziło jednak odpowiednie badania. I tak według szacunków Banku Światowego w latach 2008–2009 masowy wykup ziemi objął powierzchnię 45 mln ha. W raporcie Land Matrix (1) opisano, jak w ramach 1  217 szeroko zakrojonych transakcji w krajach rozwijających się zbyto łącznie 83,2 mln ha gruntów rolnych, tj. 1,7 % terenów uprawnych świata.

2.8.

Największe nasilenie wykupywania ziemi zaobserwowano w Afryce (56,2 mln ha, czyli 4,8 % obszarów uprawnych Afryki), a następnie w Azji (17,7 mln ha) i Ameryce Łacińskiej (7 mln ha). Przy tym kupujący zawsze preferowali tereny, które są korzystnie położone i łatwo dostępne, mają zaopatrzenie w wodę, nadają się do uprawy zbóż i warzyw i obiecują wysokie plony. Inwestorzy interesują się też obszarami leśnymi. Pochodzą oni przede wszystkim z Chin, Indii, Korei, Egiptu, państw Zatoki Perskiej, Brazylii i Republiki Południowej Afryki, ale także ze Stanów Zjednoczonych i państw członkowskich UE. Nabywców nie interesują kraje z wysokimi cenami gruntów. W krajach tych łatwiej dochodzi do koncentracji gruntów, kiedy wielkie gospodarstwa rolne skupują ziemię małych producentów.

2.9.

Jak stwierdzono w raporcie fundacji Madariaga (2) z 10 lipca 2013 r., niektóre strategie polityczne UE, np. w dziedzinie gospodarki ekologicznej, handlu i rolnictwa, mają bezpośredni lub pośredni wpływ na masowe wykupywanie ziemi w UE i na świecie. Odgrywają tu rolę również liberalistyczna polityka gruntowa i powszechnie uznana zasada swobodnego przepływu kapitału i towarów.

2.10.

Na pierwszym miejscu w raporcie wymienia się nałożony przez UE wymóg osiągnięcia wyższego udziału biopaliw oraz umożliwienie bezcłowego i bezkontyngentowego handlu cukrem, które to czynniki są motywem kilku realizowanych w Azji i Afryce przedsięwzięć związanych z masowym wykupywaniem ziemi.

3.1.

Europa jest w pełni włączona w procesy globalne, dlatego omawiane zjawiska zachodzą także na jej obszarze: w jednych regionach rzucają się w oczy, w innych są bardziej ukryte. Grunty rolne na masową skalę przejmowane są przede wszystkim w krajach Europy Wschodniej i Środkowej.

3.2.

Obok klasycznego wykupu gruntów przejęcie kontroli nad terenami uprawnymi dokonuje się także w drodze kupna przedsiębiorstw, które są właścicielami ziemi lub które zawarły stosowne umowy dzierżawy, bądź poprzez próbę nabycia udziałów w takich przedsiębiorstwach. Sprawia to, że własność ziemska koncentruje się coraz silniej w rękach nielicznych wielkich przedsiębiorstw, a w niektórych krajach Europy Środkowej i Wschodniej panuje gospodarka o charakterze wyraźnie przemysłowym.

3.3.

Podczas gdy grunty rolne w Europie ogółem kurczą się, coraz więcej gruntów skupia się w rękach kilku wielkich przedsiębiorstw. W Unii Europejskiej jeden procent przedsiębiorstw rolnych kontroluje 20 % gruntów rolnych. Trzy procent przedsiębiorstw rolnych kontroluje 50 % gruntów rolnych UE. Z drugiej strony 80 % przedsiębiorstw rolnych kontroluje zaledwie 14,5 % użytków rolnych.

3.4.

W Europie można zaobserwować związek między malejącą liczbą jednostek produkcji rolnej a malejącą liczbą zatrudnionych w rolnictwie. Przykładowo w latach 2005–2010 liczba jednostek produkcji rolnej spadła najmocniej w krajach Europy Wschodniej, zwłaszcza w państwach bałtyckich (Estonii, Łotwie i Litwie), a równocześnie w regionie tym najsilniej zmalało zapotrzebowanie na siłę roboczą (w Bułgarii i Rumunii o 8,9 % rocznie, a w państwach bałtyckich o 8,3 % rocznie). W Irlandii i na Malcie za to liczba gospodarstw rolnych wzrosła, a wraz z nią także zapotrzebowanie na siłę roboczą w rolnictwie.

3.5.

Za skupowanie i koncentrację gruntów rolnych odpowiedzialne są zasadniczo trzy kategorie inwestorów: inwestorzy z państw trzecich, z UE i z danego kraju.

3.6.

Najbardziej gruntowną analizę na temat koncentracji gruntów rolnych w Europie, także w Unii Europejskiej, zawiera raport Concentration, land grabbing and people’s struggles in Europe  (3), przedstawiony w kwietniu 2013 r. przez zrzeszenie Via Campesina i sieć Hands off the Land. Według ustaleń autorów raportu, w Unii Europejskiej postępuje powolny proces przejmowania ziemi i koncentracji gruntów rolnych, co wywiera wpływ na prawa człowieka, a zwłaszcza na prawo do odpowiedniej żywności. Zjawisko to największe rozmiary przybrało na Węgrzech i w Rumunii. Proces ten można jednak obserwować i w innych państwach Europy Środkowej i Wschodniej.

3.6.1.

Według informacji z różnych źródeł, obecnie w Rumunii do 10 % użytków rolnych znajduje się w rękach inwestorów z krajów trzecich, a dalsze 20 do 30 % jest kontrolowane przez inwestorów z UE. Na Węgrzech w drodze objętych tajemnicą umów milion hektarów dostał się pod kontrolę kapitału pochodzącego przeważnie z państw członkowskich UE. Wiadomo też, że w Polsce, mimo iż do maja 2016 r. obowiązuje tam zakaz kupowania ziemi przez obcokrajowców, przedsiębiorstwa zagraniczne, przede wszystkim z państw UE, wykupiły już 200 tys. ha ziemi. We Francji w regionie Bordeaux Chińczycy wykupili około 100 winiarni. Po zjednoczeniu Niemiec na obszarze byłej NRD rozwiązano PGR-y i w ich miejsce powstały zarówno rodzinne gospodarstwa rolne, jak i gospodarstwa o statusie osoby prawnej. Od tego czasu coraz więcej wskazuje na to, że gospodarstwa o statusie osoby prawnej są szczególnie podatne na propozycje inwestorów i dostawców kapitału niezwiązanych z sektorem rolnictwa.

3.7.

Następujące przykłady dają wyobrażenie o skali koncentracji gruntów w obrębie gospodarstw: W Rumunii największe gospodarstwo rolne obejmuje ok. 65 tys. ha, w Niemczech 38 tys. ha ziemi. Największe gospodarstwo mleczarskie w Estonii liczy 2  200 krów, a liczba ta ma nawet jeszcze wzrosnąć do 3  300.

3.8.

W Europie przyczyną koncentracji gruntów jest jednolita płatność obszarowa w ramach 1. filaru WPR, daje ona bowiem dużym producentom większą finansową siłę przebicia, a zatem korzyści i więcej kapitału na zakup ziemi. W krajach UE-15 stosuje się głównie jednolitą płatność na gospodarstwo, a w krajach UE-12 głównie jednolitą płatność obszarową. Jednocześnie koncentracja gruntów postępuje znacznie wolniej w UE-15 niż w UE-12.

3.9.

Koncentracja gruntów rolnych prowadzi z kolei do koncentracji subwencji przyznawanych w ramach WPR. W roku 2009 2 % gospodarstw rodzinnych otrzymało 32 % płatności w ramach WPR. Istnieje przy tym różnica między krajami zachodnioeuropejskimi a wschodnioeuropejskimi. Przykładowo w Bułgarii duże gospodarstwa rolne, które w sumie stanowią 2,8 % wszystkich gospodarstw rolnych, w 2009 r. otrzymały 66,6 % wszystkich przyznanych subwencji. Te same wskaźniki w przypadku Estonii wynoszą 3 % i 53 %, natomiast w Danii odwrotnie – 3 % i 25 %, a w Austrii 5,5 % i 25 %.

4.1.

W państwach, gdzie zachodzą procesy koncentracji i skupowania gruntów rolnych, wielofunkcyjny europejski model rolnictwa, który znamionują gospodarstwa rodzinne, jest wypierany przez przemysłową produkcję rolną na wielką skalę.

4.2.

Z dostępnych badań wynika, że żywność i surowce roślinne, które zostaną wyprodukowane na kupionych w ten sposób gruntach rolnych, eksportuje się przeważnie do krajów, z których pochodzą inwestycje. Tylko ułamek tej produkcji jest przeznaczany na rodzimy rynek. Odpowiednio do skali przejmowania gruntów rolnych pogarsza się lokalne bezpieczeństwo żywnościowe.

4.3.

Wskutek przejmowania ziemi i koncentracji gruntów rugowane są gospodarstwa rolne, które do tej pory użytkowały dane tereny. Efektem jest utrata możliwości pracy i życia na obszarach wiejskich. Proces ten jest na ogół nieodwracalny, gdyż drobnym producentom czy nowym gospodarstwom (i młodym rolnikom) bardzo trudno jest kupić ziemię i utrzymać się w branży, jeżeli nie dysponują wystarczającym kapitałem.

4.4.

Mimo że Bank Światowy starał się wskazywać na pozytywne aspekty masowego przejmowania ziemi, takie jak np. wzrost wydajności, innowacje i rozwój, wiele organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ruchów społecznych krytycznie ocenia to zjawisko. Ich zdaniem powoduje ono szkody w środowisku, degradację gleby i ograniczenie możliwości życia na obszarach wiejskich, gdzie zamiast zrównoważonego rolnictwa rozwija się oparte na monokulturze rolnictwo przemysłowe na wielką skalę.

4.5.

Masowe przejmowanie ziemi wpływa negatywnie na rozwój obszarów wiejskich. Ujemnym aspektem upraw wielkoobszarowych jest wzrost bezrobocia na obszarach wiejskich, co niesie z sobą koszty społeczne.

4.6.

Willis Peterson, naukowiec z Uniwersytetu Stanu Minnesota, uważa wręcz, że małe gospodarstwa rodzinne są co najmniej tak samo wydajne jak wielkie przedsiębiorstwa rolne. Jego zdaniem także twierdzenie, jakoby koncentracja gruntów prowadziła do wzrostu plonów, nie odpowiada rzeczywistości (4). Dane FAO dowodzą wręcz czegoś przeciwnego: 90 % wszystkich gospodarstw rolnych to gospodarstwa rodzinne, które uprawiają 75 % całej powierzchni gruntów i w skali globalnej wytwarzają 80 % żywności.

4.7.

Ostrzeżeniem, jeśli chodzi o konsekwencje masowego skupu ziem, może być przykład Szkocji, gdzie przed dwustu laty obszar wielkości Holandii rozparcelowano na działki od 8 tys. ha do 20 tys. ha i wyprzedano inwestorom. Wówczas na tym obszarze mieszkało od półtora do dwóch mln ludzi. Tymczasem dziś wskutek przemysłowego rolnictwa obszar ten jest niemal wyludniony. Obecnie parlament szkocki stara się na nowo zaludnić te tereny, co jest jednak znacznie bardziej kosztowne, niż gdyby utrzymano model rolnictwa oparty na mniejszych rodzinnych gospodarstwach.

5.1.

EKES odnotowuje z zadowoleniem, że Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła rok 2014 Rokiem Rodzinnych Gospodarstw Rolnych. Komitet na różne sposoby angażował się w podkreślanie ich strategicznego znaczenia dla bezpieczeństwa żywnościowego i dla rozwoju obszarów wiejskich oraz w nagłaśnianie tej problematyki w dyskursie społecznym.

5.2.

Ponieważ dotąd na poziomie międzynarodowym ani unijnym nie istnieje powszechnie uznana definicja gospodarstwa rodzinnego, EKES wzywa Komisję, Parlament i Radę do zdefiniowania tego pojęcia. EKES proponuje następujące cechy, którymi powinno się charakteryzować gospodarstwo rolne, aby mogło zostać uznane za gospodarstwo rodzinne:

5.2.1.

Decyzje w przedsiębiorstwie podejmowane są przez członków rodziny.

5.2.2.

Znaczną część prac w gospodarstwie wykonują członkowie rodziny.

5.2.3.

Zarówno tytuł własności, jak i większa część kapitału znajdują się w posiadaniu rodziny lub grunty znajdują się w rękach lokalnych społeczności.

5.2.4.

Także kontrola nad prowadzeniem gospodarstwa spoczywa w rękach rodziny.

5.2.5.

Gospodarstwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenie w tej samej rodzinie.

5.2.6.

Rodzina mieszka na własnym gruncie należącym do gospodarstwa rolnego lub w pobliżu.

5.3.

Adekwatne pod względem społecznym i ekologicznym, oparte na gospodarstwach rodzinnych życie oraz praca na wsi i w rolnictwie w większości regionów świata mają za sobą liczącą wiele tysięcy lat tradycję. W warunkach pewności prawa i stabilności politycznej model rodzinnych gospodarstw rolnych na całym świecie funkcjonował bez zakłóceń, a nawet przewyższał inne modele rolnictwa.

5.4.

Obok wytwarzania żywności rodzinne gospodarstwo rolne spełnia jeszcze innego rodzaju pożyteczne funkcje w społeczeństwie, których nie może zaoferować przemysłowy model rolnictwa, zdominowany przez duże przedsiębiorstwa i oparty na pracy najemnej.

5.4.1.

Gospodarstwa rodzinne oraz spółdzielnie rolnicze odgrywają aktywną rolę w strukturze gospodarczej obszarów wiejskich. Dla ich stabilności i elastyczności ogromne znaczenie ma uczestnictwo w organizacjach spółdzielczych i zawodowych. Gospodarstwa rolne zachowują dziedzictwo kultury i wiejski styl życia, umacniają życie społeczne na obszarach wiejskich, wytwarzają produkty o wysokiej wartości, w zrównoważony sposób wykorzystują zasoby naturalne i zapewniają równomierny rozkład własności ziemskiej na obszarach wiejskich.

5.4.2.

Rodzinne gospodarstwa rolne nie narzekają na brak miejsc pracy, one same je tworzą i są otwarte na innowacje.

5.4.3.

Gospodarstwo rolne stwarza idealne otoczenie dla dzieci, w którym można z pokolenia na pokolenie przekazywać niezbędną wiedzę i umiejętności, co zapewnia ciągłość tej działalności rolniczej.

5.4.4.

Produkcja rolna prowadzona przez gospodarstwa rodzinne ma zróżnicowany i zdecentralizowany charakter, co gwarantuje konkurencję na rynku i zmniejsza czynniki ryzyka związane z koncentracją gruntów.

5.4.5.

Z punktu widzenia trwania ludzkości ta wielość gospodarstw jest wartością samą w sobie, gdyż wyposaża ona większą liczbę osób w wiedzę i umiejętności związane z wytwarzaniem żywności i tym samym sprawia, że ta wiedza i umiejętności, które są niezbędne do przeżycia, będą dostępne także w czasie kryzysu. Aby rolnictwo rodzinne mogło być praktyczną alternatywą dla rolnictwa przemysłowego i dla napędzanego przez nie masowego wykupywania gruntów rolnych, należy podjąć konkretne działania na rzecz ochrony rodzinnych gospodarstw rolnych, obejmujące m.in. środki wsparcia organizacji producentów i środki przeciw nieuczciwym praktykom handlowym. Działania polityczne na szczeblu unijnym i krajowym mogą przyczynić się do większej żywotności i odporności rolnictwa rodzinnego (5).

6.1.

Grunty rolne stanowią podstawę produkcji żywności. Artykuł 11 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych Organizacji Narodów Zjednoczonych (6), wraz z art. 25 Powszechnej deklaracji praw człowieka (7), zobowiązuje państwa do tego, by uznawały prawo każdej osoby zamieszkującej na ich terytorium do odpowiedniej i bezpiecznej żywności, które to prawo wiąże się bezpośrednio z dostępem do gruntów.

6.2.

Ponieważ UE dysponuje niewielkimi zasobami ropy naftowej i gazu ziemnego, może to zagrażać bezpieczeństwu żywnościowemu. Należy więc utrzymać rolnictwo zrównoważone i rodzinne gospodarstwa rolne.

6.3.

Grunty rolne nie są zwykłym towarem, którego można po prostu więcej wyprodukować. Ziemia jest ograniczonym zasobem i w związku z tym nie może podlegać zwykłym regułom rynkowym. EKES jest przekonany, że państwa członkowskie oraz UE muszą przeprowadzić pogłębioną dyskusję na temat jednoznacznego modelu struktury rolnictwa. Tylko w oparciu o ten model możliwe i konieczne będzie wyciąganie wniosków i podejmowanie dalszych działań politycznych. Jako przykład może posłużyć prawna ocena nabywania udziałów spółek rolniczych (tzw. share deals). Trzeba silniej niż dotychczas uregulować kwestie własności ziemskiej i wykorzystania gruntów.

6.4.

Zagadnieniem uregulowania własności ziemskiej i opracowania odpowiednich środków politycznych zajęły się organizacje należące do różnych obozów politycznych. Zwróciły one uwagę, że w dziedzinie tej pilnie potrzebne jest dobre zarządzanie. FAO sformułowała dobrowolne wytyczne pt. The Voluntary Guidelines of the Responsible Governance of Tenure of Land, Fisheries and Forestry  (8) (VGGT). Ich celem jest zapewnienie uregulowanych, pewnych praw użytkowania, które zagwarantują równy dostęp do zasobów (ziemi, łowisk, lasów), tak aby eliminować głód i ubóstwo, wspierać zrównoważony rozwój i wzbogacać środowisko. UNCTAD, FAO, IFAD i Bank Światowy wspólnie opracowały zasady odpowiedzialnego inwestowania w rolnictwo (9), w których uznano prawa, środki do pokrycia kosztów utrzymania i zasoby. OECD wydała ramy polityczne dotyczące inwestowania w rolnictwo (Policy Framework for Investment in Agriculture – PFIA) (10). Dzięki temu państwa powinny uzyskać wskazówki, które pomogą im w opracowaniu środków politycznych dotyczących zachęt dla prywatnych inwestycji w rolnictwo.

6.5.

EKES uważa opracowane przez FAO wytyczne dotyczące praw rolników do użytkowania gruntów za kamień milowy i wzywa do konsekwentnego i ścisłego ich wdrożenia we wszystkich krajach. Niejasne prawa własności świadczą o kiepskiej jakości rządów i stanowią zachętę do zawłaszczania ziem.

6.6.

W dokumencie opublikowanym w 2012 r. przez Factor Markets (11) analizuje się uregulowania prawne dotyczące sprzedaży ziemi w państwach członkowskich UE i w krajach kandydujących. Okazuje się, że niektóre państwa członkowskie przyjęły własne regulacje, by utrudniać wymuszoną koncentrację gruntów i skupowanie ziemi przez obcokrajowców, np. poprzez przyznanie prawa pierwszeństwa zakupu. W kilku państwach wszystkie transakcje dotyczące gruntów rolnych, niezależnie od kraju pochodzenia nabywcy, muszą zostać zatwierdzone przez właściwy organ. Taka jest praktyka na przykład we Francji, Niemczech i Szwecji. Są też kraje (Węgry i Litwa), w których ustalono górny pułap powierzchni gruntów rolnych, jaką wolno posiadać jednemu właścicielowi.

6.6.1.

We Francji kontrolę nad transakcjami dotyczącymi gruntów sprawują regionalne spółki zajmujące się zarządzaniem gruntami (sociétés d’aménagement foncier et d’etablissement rural – SAFER). SAFER to organ, którego zadaniem jest pomoc producentom rolnym, zwłaszcza młodym rolnikom, w regulowaniu własności gospodarstw, a także dbanie o przejrzystość rynku gruntów rolnych.

6.6.2.

W Szwecji do nabycia gruntów na słabo zaludnionych obszarach konieczne jest uzyskanie zezwolenia. Przy udzielaniu zezwolenia bierze się także pod uwagę przygotowanie zawodowe lub wcześniejsze doświadczenia, a niekiedy wymaga się również, aby nabywca gruntów zamieszkał na zakupionym terenie. W Szwecji grunty rolne mogą być nabywane tylko przez osoby fizyczne.

6.6.3.

Na Litwie ziemię może nabywać osoba prawna, pod warunkiem że przynajmniej 50 % swojego całkowitego dochodu czerpie z działalności rolniczej. Krajowym osobom fizycznym i prawnym wolno posiadać do 500 ha gruntów rolnych.

6.6.4.

W Belgii, Włoszech i Francji dzierżawcy gruntów rolnych mają prawo pierwszeństwa zakupu w wypadku, gdy grunty zostaną wystawione na sprzedaż.

6.7.

Jak pokazuje ten przegląd, rynek gruntów rolnych w państwach członkowskich UE jest uregulowany w bardzo zróżnicowany sposób. Podczas gdy w niektórych państwach istnieją ograniczenia, w innych takowych brakuje, co stwarza nierówność między państwami członkowskimi. W tym kontekście też należy rozumieć decyzję bułgarskiego Parlamentu, który wbrew ostrzeżeniu ze strony UE przedłużył do 2020 r. wygasające w dniu 22 października 2013 r. moratorium na zakup ziemi, dostrzegłszy bezpośrednie zagrożenie dla krajowych gruntów rolnych, jako że w Bułgarii ceny ziemi, a także siła nabywcza rolników sytuują się na znacznie niższym poziomie niż w krajach zamożnych.

6.8.

W analizie opublikowanej przez Factor Markets w 2012 r. (12) stwierdzono, że dominacja wielkich przedsiębiorstw na rynku gruntów rolnych zakłóca jego normalne funkcjonowanie. Wielkie przedsiębiorstwa masowo skupujące ziemię wykorzystują swoją siłę zarówno na lokalnych, jak i regionalnych rynkach gruntów rolnych, aby wpływać na ceny ziemi i warunki umów dzierżawy.

6.9.

Polityka gruntowa leży w gestii państw członkowskich; mogą one wprowadzić ograniczenia dla transakcji, jeśli zagrożone jest krajowe bezpieczeństwo energetyczne lub żywnościowe oraz jeżeli istnieje nadrzędny interes publiczny przemawiający za ograniczeniami. Ograniczenia są dozwolone, gdy mają na celu zapobieżenie spekulacjom, utrzymanie lokalnych tradycji i zapewnienie odpowiedniego użytkowania gruntów. Jednocześnie takie ograniczenia zawężają zapisaną w traktatach zasadę swobodnego przepływu towarów i kapitału. Dlatego EKES wnosi, by Parlament Europejski i Rada przeanalizowały, czy swoboda przepływu kapitału w odniesieniu do sprzedaży i zakupu gruntów rolnych i gospodarstw rolnych zawsze musi być gwarantowana – przede wszystkim względem państw trzecich, ale i wewnątrz samej Unii. Należałoby przy tym uwzględnić fakt, że ceny gruntów rolnych i dochody mieszkańców znacznie się różnią między poszczególnymi państwami członkowskimi. Trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, czy swobodny przepływ kapitału i wolny rynek zapewniają wszystkim obywatelom i osobom prawnym równe szanse nabywania ziemi.

6.10.

Zdaniem EKES-u, ze względu na bezpieczeństwo żywnościowe i inne uzasadnione cele państwa członkowskie muszą, w oparciu o zrównoważony model rolnictwa, mieć więcej możliwości regulowania swojego własnego rynku gruntów rolnych i wprowadzania doń ograniczeń. Jednocześnie EKES apeluje do wszystkich państw członkowskich, by wykorzystywały wszelkie dostępne im możliwości w zakresie kształtowania przepisów prawnych. Najwyraźniej w niektórych krajach brakuje jasno określonych celów politycznych albo też cele te mają dyskryminujące założenia.

6.11.

Jeśli Parlament Europejski i Rada dojdą do wniosku, że ograniczenia przepływu kapitału z myślą o bezpieczeństwie żywnościowym są uzasadnione, trzeba będzie omówić tę sprawę także na poziomie międzynarodowym, jako że swobodę przepływu kapitału gwarantują różne umowy międzynarodowe.

6.12.

Istniejące środki prawne i polityczne UE i państw członkowskich umożliwiają wpływanie na sposób wykorzystania gruntów za pomocą subwencji lub podatków. Dzięki odpowiedniemu zastosowaniu instrumentów WPR i dzięki polityce gruntowej można zadbać o to, by produkcja była możliwa i opłacalna także dla małych gospodarstw rolnych, co z kolei pozwoliłoby zapobiec koncentracji gruntów.

6.13.

W ramach zreformowanej WPR z pewnością można byłoby wprowadzić pułapy i ukierunkowywać płatności bezpośrednie tak, aby pierwsze hektary miały większą wagę, oraz w uproszczony sposób wypłacać pomoc inwestycyjną i bezpośrednią małym gospodarstwom rolnym. EKES wątpi jednak, że obecne ograniczenia znacząco przyczynią się do zapobieżenia koncentracji gruntów i że z takich możliwości dostatecznie korzysta się w państwach członkowskich, w których występują największe różnice między gospodarstwami rolnymi i najwyższa intensywność koncentracji gruntów. EKES zaleca państwom członkowskim częste stosowanie tej opcji i wzywa instytucje Unii Europejskiej do wprowadzenia silniejszego mechanizmu redystrybucji subwencji.

6.14.

Grunty rolne są ograniczonym zasobem naturalnym, więc ich masowe wykupywanie zagraża realizacji celów zawartych w art. 39 i 191 TFUE. Dlatego EKES wzywa Komisję Europejską i Parlament Europejski do podjęcia działań dotyczących uregulowania użytkowania gruntów (zarządzania nimi).

6.15.

EKES zaleca, by we wszystkich państwach członkowskich zarówno dla osób fizycznych, jak i prawnych, wprowadzono górną granicę nabywania gruntów rolnych. Prawo pierwszeństwa zakupu powinno przysługiwać tym, których grunty rolne tego pułapu nie przekraczają. Właściwe organy mogą korzystać z prawa pierwszeństwa zakupu tylko w przypadku tych rolników, którzy tego pułapu nie przekraczają.

6.16.

W proces podejmowania decyzji w sprawie wykorzystania gruntów należy włączyć społeczności lokalne, co zarazem oznacza, że muszą one dysponować większymi prawami i możliwościami.

6.17.

W dziedzinie użytkowania gruntów wytwarzanie żywności powinno mieć pierwszeństwo przed produkcją biopaliw.

6.18.

Trzeba prowadzić politykę, która będzie sprzyjała nie koncentracji gruntów, lecz przechodzeniu od produkcji przemysłowej do mniejszych jednostek produkcyjnych, co zwiększyłoby również samowystarczalność żywnościową. W państwach członkowskich UE powinny istnieć instytucje państwowe, które miałyby przegląd sytuacji w zakresie własności i wykorzystania gruntów rolnych. W tym celu do państwowych baz danych na poziomie krajowym należałoby wprowadzać informacje nie tylko o właścicielu gruntów, lecz także o ich użytkowniku. Dzięki tego rodzaju danym można by przeprowadzać niezbędne badania i reagować na ewentualne zmiany.

6.19.

EKES wnosi, by Komisja Europejska i Parlament, stosując jednolitą procedurę, starannie zbadały, jak te środki polityczne i ograniczenia wpływają w różnych krajach na koncentrację gruntów. Jednocześnie należy przeanalizować zagrożenia, jakie koncentracja gruntów może stanowić dla bezpieczeństwa żywnościowego, zatrudnienia, środowiska naturalnego i rozwoju obszarów wiejskich.

6.20.

EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie UE do składania do Komisji Europejskiej i FAO sprawozdań w sprawie wykorzystywania i stosowania dobrowolnych wytycznych dotyczących odpowiedzialnego zarządzania własnością ziemi, łowisk i lasów (VGGT, przyjętych przez FAO w 2012 r.) w ich politykach zarządzania gruntami. Wytyczne VGGT mają zasięg globalny (art. 2 ust. 4), który obejmuje także Europę. W wytycznych VGGT wzywa się państwa do stworzenia wielostronnych platform, przy zaangażowaniu i udziale grup najbardziej dotkniętych problemem, w celu monitorowania realizacji wytycznych i dostosowania do nich polityk tych państw (13).

6.21.

EKES także w przyszłości będzie uważnie śledzić rozwój zjawiska koncentracji gruntów, badać jego następstwa i uczestniczyć w opracowywaniu propozycji dotyczących jego zahamowania. Ponadto także WFAL (World Forum on Access to Land and Natural Resources) popiera tę inicjatywę i wzywa Komisję Europejską i Parlament do wsparcia tej działalności.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/24

Sprawozdawca:

Padraig WALSHE

1.1.

Komitet jest zdania, że uzgodnione w 2008 r. zniesienie od 31 marca 2015 r. systemu kwot mlecznych stanowi zasadniczą zmianę. Od wprowadzenia w dniu 1 kwietnia 1984 r. tego kompleksowego systemu zarządzania produkcją, z upływem czasu stało się coraz wyraźniej widoczne, że nie udało się wystarczająco skutecznie wesprzeć i ustabilizować cen mleka i dochodów rolników, a produkcja mleka w UE spadła, podczas gdy na świecie znacznie wzrosła.

1.2.

EKES uważa, że polityka UE w stosunku do mleczarstwa po zniesieniu systemu kwot mlecznych, tj. po 2015 r., musi nie tylko umożliwiać wzrost i rozwój, lecz także zapobiegać porzucaniu chowu bydła mlecznego i wspierać drobniejszych producentów rolnych, zwłaszcza na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i w regionach górskich. Musi ona umożliwić rolnikom w UE, a w ostatecznym rozrachunku również gospodarce UE, korzystanie z rosnących światowych rynków mleczarskich, uznając i promując jednocześnie równie wartościowy wkład gospodarczy i społeczny znajdujących się w trudnej sytuacji małych gospodarstw mleczarskich w wielu europejskich regionach.

1.3.

EKES sądzi, że należy tego dokonać poprzez wykorzystanie w pełni przepisów II filaru WPR na lata 2014–2020 i pakietu mlecznego w celu zapewnienia utrzymania rodzinnych gospodarstw mleczarskich na całym terytorium. Należy wspierać uczestnictwo w organizacjach producentów, które mogą pomóc rolnikom w poprawie ich pozycji w łańcuchu dostaw, natomiast środki dotyczące transferu wiedzy powinny zostać ukierunkowane na pomoc rolnikom w zwiększaniu efektywności technicznej i gospodarczej.

1.4.

Niemniej zdaniem EKES-u budżety i środki przeznaczone na filar II bądź środki przewidziane w pakiecie mlecznym, który stanowi obecnie część WPR na lata 2014–2020, z całą pewnością nie wystarczą do ochrony znajdujących się w trudnej sytuacji producentów mleka czy to na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i obszarach górskich, czy to poza nimi. Dodatkowe środki mogą być konieczne do zapewnienia tym rolnikom dostatecznych dochodów i sprawiedliwego udziału w zyskach rynkowych. Należy im również umożliwić korzystanie z usług doradczych dotyczących wydajności, dywersyfikacji i przekierowania produkcji, by pomóc im w podejmowaniu jak najlepszych decyzji z myślą o ich przyszłości i przyszłości ich następców, pamiętając o ograniczonych możliwościach generowania dochodów przez ich znajdujące się w niekorzystnej sytuacji gospodarstwa.

1.5.

EKES uważa, że równie istotne jest zapewnienie komercyjnym i konkurencyjnym producentom mleka na wszystkich obszarach, w tym tych, które są bardziej odpowiednie do celów zrównoważonej i konkurencyjnej produkcji mleczarskiej przeznaczonej na eksport, możliwości rozwijania przedsiębiorstwa w reakcji na szybko rosnący popyt światowy, co przyczyni się do wzrostu zatrudnienia i dochodów gospodarki na obszarach wiejskich UE. Niemniej jednak głównym wyzwaniem dla tych rolników będzie duża zmienność dochodów związana z wahaniami zarówno cen produktów mleczarskich (i w związku z tym cen mleka u producentów), jak i kosztów produkcji. Niezbędne jest, aby UE ułatwiała opracowywanie przez państwa członkowskie oraz sektor rozwiązań fiskalnych i prostych instrumentów zabezpieczających, takich jak umowy przewidujące stałą marżę, do których rolnicy mieliby łatwy dostęp.

1.6.

EKES zdecydowanie przekonuje, że należy dokonać przeglądu rozwiązań tworzących „siatkę bezpieczeństwa” w ramach nowej WPR, a także na bieżąco kontynuować ten przegląd, ze względu na niedostateczny poziom tych rozwiązań, aby zapewnić, że będą one lepiej odzwierciedlać faktyczne koszty produkcji.

1.6.1.

Trzeba rozwijać promocję produktów mleczarskich zarówno na rynkach krajowych, jak i eksportowych UE. UE musi wspierać poszukiwanie i rozwój nowych rynków oraz dbać o to, by międzynarodowe umowy handlowe były wyważone i zapewniały eksporterom z UE sprawiedliwy dostęp.

1.6.2.

Na rynku krajowym UE musi dążyć do popularyzacji korzyści zdrowotnych ze spożycia przetworów mlecznych, które to korzyści zostały potwierdzone w ostatnich badaniach naukowych.

1.6.3.

UE musi również wzmocnić regulację rynku detalicznego w celu uregulowania spekulacji prowadzonej przez detalistów oraz poprawy zdolności rolników do odzyskania poniesionych kosztów.

1.7.

Wreszcie, trzeba uznać i wesprzeć kluczową rolę spółdzielni w sektorze mleczarskim. Spółdzielnie odgrywają wiodącą rolę w światowym przemyśle mleczarskim. Zgodnie z badaniem Rabobank z lipca 2014 r. (1) spośród dziesięciu największych na świecie zakładów mleczarskich cztery są spółdzielniami. Spółdzielnie mogą odgrywać znacznie większą rolę we wspieraniu producentów mleka w obliczu niestabilności niż prywatni nabywcy/przetwórcy mleka, gdyż ich dostawcy są przeważnie również ich udziałowcami. Oferują także znacznie bardziej stabilne zobowiązania długoterminowe do skupu mleka od zrzeszonych w nich członków po cenach do przyjęcia z ekonomicznego punktu widzenia.

2.1.

Średnia cena mleka w UE we wrześniu 2014 r. wynosiła 37,47 centa/kg (źródło: „LTO milk review”) (2), co oznacza 8,2-procentowy spadek w stosunku do średniej ceny w lutym 2014 r. zgłoszonej przez to samo źródło.

2.2.

Do późnej wiosny utrzymywaniu się wysokich cen sprzyjał silny popyt światowy. Jednakże rozpoczęła się korekta cen, gdyż wzrost produkcji w grupie głównych eksporterów (+ 4,3 % rocznie w okresie styczeń – wrzesień 2014 r.) następuje szybciej niż znaczący wzrost popytu (+2–2,5 % rocznie), będący udziałem przede wszystkim rynków wschodzących. Ostatnio, dodatkowy wpływ na ceny towarów, a tym samym ceny producenta w drugiej połowie 2014 r., miało czasowe wycofanie się Chin z rynku, z powodu nadmiernych zakupów dokonanych w poprzednich miesiącach, oraz embargo na przywóz unijnych produktów mleczarskich do Rosji, stanowiących 33 % eksportu produktów mleczarskich z UE.

2.2.1.

W związku z szybko spadającymi cenami mleka pod koniec 2014 r. producenci mleka w UE są słusznie zaniepokojeni prawdopodobnym wpływem kilku następnych miesięcy na ich dochody w miarę, jak UE odchodzić będzie od systemu kwot, a produkcja z innych regionów świata będzie nadal rosnąć, przynajmniej w perspektywie krótkoterminowej. Słusznie kwestionują również gotowość i zdolność UE do wspomożenia ich w okresie nieuchronnie niskich cen mleka i dochodów w tym sektorze w związku z przyszłymi kryzysami.

2.3.

Średnio- i długoterminowe perspektywy dla mleka i przetworów mlecznych nadal pozostają zdecydowanie korzystne zarówno na rynku światowym, jak i na rynkach krajowych. Światowy popyt nadal zachowuje się w sposób dynamiczny, zwłaszcza w gospodarkach wschodzących, oraz ma solidne oparcie w postaci trwałych tendencji demograficznych. Nawet na dojrzałych rynkach krajowych w Europie rośnie popyt na tradycyjne produkty wysokiej jakości, z których wiele powstaje na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, z mleka wyprodukowanego przez gospodarstwa znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, i jest wysoce cenionych przez konsumentów. Innowacyjne produkty mleczarskie, takie jak żywność dla sportowców, żywność medyczna i żywność dla niemowląt na bazie serwatki, a także inne przetwory mleczne, są kategoriami produktów wysokiej wartości, których sprzedaż szybko rośnie zarówno na rynkach krajowych, jak i międzynarodowych.

2.4.

Można oczekiwać wzrostu produkcji po zniesieniu kwot zwłaszcza w tych państwach członkowskich, w których obecnie jest ona ograniczona kwotami, takich jak Irlandia, Niemcy, Niderlandy, Dania, Austria i Polska, a także Francja.

2.5.

Nadal jednak istnieją wątpliwości co do zdolności ram regulacyjnych UE do stawienia czoła przypadkom skrajnych wahań na rynkach lub sytuacji kryzysowej, zwłaszcza gdy chodzi o pomoc rolnikom w radzeniu sobie w sytuacji, kiedy marże i dochody są niestabilne, oraz o zapewnienie zrównoważonego rozwoju produkcji mleka w całej Unii Europejskiej.

2.6.

Rosyjskie embargo i wywołany przez nie efekt domina na wszystkich rynkach przetworów mlecznych w UE były pierwszym sprawdzianem dla nowego unijnego systemu zarządzania kryzysowego. Ograniczony wpływ ponownego wprowadzenia dopłat do prywatnego przechowywania sera (przed nagłą z nich rezygnacją) oraz dopłat do prywatnego przechowywania masła i odtłuszczonego mleka w proszku, a także przedłużony okres zakupu interwencyjnego i większe wydatki na promocję sprawiają, że wątpliwości są uzasadnione. Trzeba opracować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia kryzysów rynkowych, lecz przede wszystkim UE musi być przygotowana na ich szybką i stanowczą realizację.

2.6.1.

UE może wyciągnąć wnioski ze swojej reakcji na poważne załamanie popytu na przetwory mleczne i spadek ich cen, które nastąpiły wskutek kryzysu finansowego w latach 2008–2009. Powolność działań Komisji Europejskiej sprawiła, że w 2009 r. dopiero po 6 miesiącach skupu interwencyjnego masła i 8 miesiącach skupu interwencyjnego odtłuszczonego mleka w proszku ceny rynkowe zaczęły się podnosić powyżej pełnego ekwiwalentu ceny interwencyjnej. Przez większą część roku 2009 (marzec–grudzień), a także w 2010 r. (do sierpnia) przyjmowano masło do prywatnego przechowywania. W 2009 r. na wszystkie środki interwencyjne wspierające rynki przeznaczono łącznie 370 mln EUR, z czego 181 mln EUR na refundacje wywozowe. W 2010 r. na ten sam cel przeznaczono łącznie 529 mln EUR, z czego 186 mln EUR na refundacje wywozowe. W 2010 r. Komisja Europejska uzyskała 31 mln EUR ze sprzedaży zapasów interwencyjnych odtłuszczonego mleka w proszku i masła, a w 2011 r. kolejne 73 mln EUR ze sprzedaży odtłuszczonego mleka w proszku. Znaczące ilości zapasów zostały również wykorzystane w ramach programu pomocy osobom najbardziej potrzebującym, który w przeciwnym razie wymagałby wkładu finansowego z budżetu UE (3).

2.6.2.

Również w latach 2009–2010 Parlament Europejski głosował za bezpośrednim wypłaceniem producentom mleka w UE 300 mln EUR. Wypłata ta wynosiła nieco poniżej 600 EUR na rolnika (na podstawie przydziału kwoty w Irlandii) i została przekazana z dużym opóźnieniem na początku 2010 r., gdy ceny zaczynały się już podnosić. Nie jest jasne, ile kosztowało zastosowanie tego środka. To doświadczenie uczy, że takie płatności bezpośrednie w niewielkim stopniu zmieniają sytuację na rynku, a w ostatecznym rozrachunku niewielka dotacja dla rolnika bardzo dużo kosztuje.

2.6.3.

W czasie kryzysu na rynku mleczarskim w 2009 r. koszty produkcji były znacznie niższe niż obecnie. Koszty produkcji w Irlandii wynosiły wówczas 19c/l i do 2014 r. wzrosły do 25,6c/l. Interwencyjna „siatka bezpieczeństwa”, którą stanowią obecne ceny interwencyjne skupu odtłuszczonego mleka w proszku i masła, odpowiada cenie producenta w wysokości około 20c/l, w związku z czym straciła zupełnie związek z kosztami produkcji ponoszonymi przez rolników.

2.7.

Przedstawiono pomysły, w jaki sposób wyposażyć UE w środki umożliwiające zachowanie opłacalnej produkcji mleczarskiej w sytuacjach kryzysowych i w jaki sposób lepiej radzić sobie ze szkodliwymi skutkami dla produkcji mleka w regionach znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Ważne jest, aby przedstawione środki były adekwatne do potrzeb i spójne z europejskim rynkiem mleczarskim, na którym ceny przetworów mlecznych, nawet w krajach, które nie są eksporterami, znajdują się obecnie pod znacznym wpływem globalnych trendów. Faktu tego nie zmieni proponowanie jakichkolwiek form jednostronnego zarządzania produkcją mleka w UE, nawet o dobrowolnym charakterze.

3.1.

Prognozy ONZ dotyczące globalnych tendencji demograficznych i społeczno-gospodarczych wskazują, że liczba ludności na świecie wzrośnie z 7 mld obecnie do 8,4 mld w roku 2030 r. i 9,6 mld w roku 2050 (4). Oczekuje się, że większość, jeśli nie całość, tego wzrostu przypadnie na kraje wschodzące, i będzie mu towarzyszyć równoważny wzrost „klasy średniej”. W wydanym w 2012 r. dokumencie analitycy HSBC Global (5) stwierdzają, że do 2050 r. liczba ludności osiągającej przynajmniej średni poziom dochodów wyniesie 2,6 mld, co będzie stanowić więcej niż jedną trzecią obecnej liczby ludności na świecie. Grupa tych osób będzie nie tylko liczniejsza, lecz także zamożniejsza i wymagająca, gdy chodzi o nawyki konsumpcyjne. Osoby te w coraz większym stopniu dążą do zaspokojenia zapotrzebowania na proteiny w postaci raczej białka zwierzęcego niż roślinnego.

3.2.

W tym kontekście przetwory mleczne zajmują szczególnie znaczącą pozycję, ponieważ są one postrzegane przez rządy i obywateli jako element zdrowego żywienia społeczeństwa, pożądany i często wspierany przez oficjalne czynniki (np. program „mleko w szkole” w Chinach).

3.3.

OECD i FAO w ostatnim wydaniu przeglądu „Agricultural Outlook” (6) przewidują, że globalny popyt na przetwory mleczne będzie wzrastał o ok. 2 % rocznie do 2023 r., zwłaszcza w odniesieniu do odtłuszczonego mleka w proszku, serwatki i sera, natomiast w przypadku masła wzrost ten będzie nieco wolniejszy i wyniesie ok. 1 %. W 7. indeksie cen mleka opublikowanym w październiku 2014 r. międzynarodowe przedsiębiorstwo produkujące opakowania do przetworów mlecznych Tetra Pak zasugerowało, że roczny wzrost popytu w tym okresie wyniesie 3,6 %. Zarówno ci, jak i inni eksperci, tacy jak GIRA, IFCN i CNIEL (7), stwierdzili, że w długim okresie wzrost produkcji będzie starał się nadążyć za wzrostem popytu, ponieważ stosunkowo niewiele regionów nadaje się wybitnie do produkcji zrównoważonej pod względem ekologicznym i konkurencyjnej. Wśród nich znajduje się kilka regionów UE, położonych zwłaszcza na krańcach północnych i zachodnich Unii.

4.1.

Podczas gdy ogólne perspektywy przedstawiają się bardzo pomyślnie, przejściowe braki równowagi między popytem a podażą, takie jak obecny, będą tymczasowo wywoływać presję na ceny, a tym samym i na dochody gospodarstw. Zjawisko to nasili się dodatkowo z powodu występowania podobnych zmiennych światowych tendencji w przypadku zbóż i innych składników pasz. Biorąc pod uwagę trendy demograficzne, wydarzenia te będą najprawdopodobniej krótkotrwałe, jednak w przypadku braku nowych strategii dostosowawczych mogą się one potencjalnie okazać bardzo destrukcyjne.

4.2.

Zmienność cen mleka, a co za tym idzie dochodów, jest stosunkowo nowym doświadczeniem dla wszystkich europejskich producentów mleka. Zjawisko to wystąpiło po wycofaniu wielu środków wsparcia rynku i obniżeniu ceł przywozowych w latach 2005–2007, na początku poprzedniej reformy WPR.

4.3.

Podczas gdy zastąpienie wsparcia rynku płatnościami bezpośrednimi dla rolników przyczyni się do pomocy rolnikom zmagającym się ze zmiennością dochodów, pewne dodatkowe strategie będą niezbędne ze względu na poziom redystrybucji płatności i ekstremalne wahania dochodów rynkowych.

5.1.

Po raz pierwszy rolnictwo zostało uwzględnione w międzynarodowej umowie handlowej, gdy zawarto porozumienie Rundy Urugwajskiej w ramach GATT (obecnie WTO), które obowiązywało w latach 1986–1994. Doprowadziło to do zasadniczych zmian w kierunku polityki UE. Możliwości importu wzrosły wskutek ogólnego obniżenia stawek celnych i wprowadzenia bezcłowych kontyngentów przywozowych. Nowe porozumienie GATT wiązało się również z przesunięciem wsparcia z rynków na płatności bezpośrednie dla rolników, które później stały się coraz bardziej oddzielone od produkcji. Wprowadzony zaledwie 2 lata wcześniej europejski system kwot mlecznych pozostał bez zmian i był kilkakrotnie przedłużany.

5.2.

W 2003 r., podczas przeglądu śródokresowego ówczesnej WPR, państwa członkowskie UE zgodziły się wycofać system kwot z dniem 31 marca 2015 r. Po podjęciu decyzji, w 2008 r., wprowadzono dalsze środki łagodzące w celu łatwiejszego zniesienia systemu kwot. Zmiana kierunku polityki, która wyraźnie odchodzi od ograniczeń produkcji czy też zarządzania produkcją, następuje w czasie gwałtownego wzrostu światowych rynków. Sensownym rozwiązaniem jest zatem umożliwienie europejskim producentom mleka i europejskiemu przemysłowi mleczarskiemu – a ostatecznie gospodarce UE – zaopatrywania tych rynków, co częściowo zrekompensuje olbrzymie straty udziału w rynku poniesione w ciągu 30 lat stagnacji kwot.

5.3.

Jednak ze względu na nową zmienność cen po wdrożeniu poprzedniej WPR, która doprowadziła do poważnego kryzysu dochodów z przetworów mlecznych w 2009 r., ponownie zaczęto się zastanawiać nad korzyściami z ograniczenia produkcji, a w ciągu kilku ostatnich lat w różnych kręgach brukselskich omawiano szereg różnych propozycji opartych na zarządzaniu produkcją.

5.4.

Jednym z przykładów jest „propozycja Dantina” przyjęta latem 2013 r. przez PE podczas negocjacji w sprawie WPR na lata 2014–2020. Zakłada ona, że w przypadku zakłóceń na rynku, rolnicy byliby zachęcani do dobrowolnego ograniczenia produkcji („wykup”) oraz nakładano by kary na tych, którzy ją zwiększają. Propozycja ta stała się przedmiotem analizy przeprowadzonej na zlecenie Europejskiego Stowarzyszenia Mleczarskiego (EDA) (8) przez dr Michaela Keane’a i dr Declana O’Connora.

5.5.

Grupa ekspertów z firmy Ernst & Young zbadała także dla Komisji Europejskiej przyszłe warianty polityki dotyczącej sektora przetworów mlecznych pod następującymi tytułami: „Równowaga rynkowa i konkurencyjność” oraz „Zrównoważona produkcja mleka, w tym jej wymiar terytorialny” (9).

5.6.

W obu badaniach zwrócono uwagę na fakt, że zarządzanie produkcją oraz kwoty nie są już skutecznymi środkami podtrzymywania i stabilizowania cen mleka oraz dochodów rolników. W obu badaniach podkreślono także, iż proponowany „wykup” lub inne podobne środki w zakresie zarządzania produkcją, byłyby trudne do wdrożenia w całej UE, jako że poziom cen, które mogą spowodować kryzys dochodów różni się znacznie w zależności od kraju. Wykup byłby również nieskuteczny, ponieważ bardzo powoli zaczyna działać i jest kosztowny ze względu na poziom rekompensaty, który zachęciłby producentów do dobrowolnego zmniejszenia produkcji. Dr Keane i dr O’Connor podkreślają także, że gdyby środki te miały zostać wdrożone, mogłoby to mieć szereg negatywnych, przewidywalnych i niezamierzonych konsekwencji dla normalnego funkcjonowania rynku produktów mlecznych, oraz sprawiłoby, że praktycznie niemożliwe stałoby się inwestowanie i planowanie na poziomie gospodarstw i zakładów przetwórstwa.

5.7.

Przede wszystkim jednak, w badaniach przeprowadzonych przez dr Keane’a i dr O’Connora podkreśla się z naciskiem, że proponowane środki mogą być w jakikolwiek sposób skuteczne jedynie wtedy, gdy zostaną zastosowane w gospodarce zamkniętej, lub gdy wszyscy znaczący dostawcy międzynarodowi wprowadzą tę politykę w otwartej gospodarce. W przypadku, gdy polityka ta byłaby, zgodnie z tym, co zaproponowano, wprowadzana jednostronnie, przyniosłaby ona największe korzyści naszym międzynarodowym konkurentom, podczas gdy konkurencyjność producentów mleka w UE spadłaby, ale nadal odczuwaliby wpływ na cenę mleka wywołany decyzjami dotyczącymi produkcji podejmowanymi przez konkurentów z USA i z Nowej Zelandii.

5.8.

Podczas gdy produkcja mleka w UE była ograniczana systemem kwot, światowa produkcja mleka gwałtownie wzrosła – o 22 % zaledwie w okresie ostatnich 10 lat. W tym samym okresie, nasi konkurenci, zwłaszcza z Nowej Zelandii i USA, którzy wykazują silne proeksportowe nastawienie, znacznie zwiększyli swoją produkcję, podczas gdy produkcja w UE spadała, zaś ograniczenia w postaci kwot nie ochroniły gospodarstw mleczarskich w UE przed poważnymi szokami cenowymi w latach 2007–2009.

5.9.

Należy również przypuszczać, że strategie wzrostu eksportu tych krajów, zbudowane w oparciu o pewne bardzo dobrze nagłośnione plany inwestycyjne zwłaszcza w Nowej Zelandii i USA, będą kontynuowane po roku 2015. Jeżeli UE nie wejdzie do gry, zostaniemy wypchnięci z głównych światowych rynków eksportowych, czego poważne koszty poniosą gospodarstwa mleczarskie w UE. W sensie bardziej ogólnym odbije się to także na zatrudnieniu i dochodach w gospodarce wiejskiej UE.

6.1.

Firma Ernst & Young w swym opracowaniu zaleciła również stanowczo wzmocnienie siatki bezpieczeństwa w przypadku kryzysów na rynku. Podkreśliła ona znaczenie pomocy producentom mleka w radzeniu sobie z nową zmiennością dochodów spowodowaną wysoce zmiennymi cenami mleka i kosztami produkcji, wymieniając w tym kontekście instrumenty zarządzania ryzykiem, takie jak instrumenty zabezpieczające, korzystanie z rynków terminowych itp.

6.2.

UE musi umożliwić państwom członkowskim przygotowanie rozwiązań fiskalnych, które pomogą rolnikom odłożyć w dobrych latach środki, które można byłoby wykorzystać w działalności i w celach podatkowych tylko w gorszych latach, zaś w międzyczasie można byłoby je również wykorzystywać jako dźwignię finansową, by umożliwić inwestycje rolnikom, którzy chcą rozwinąć działalność.

6.3.

UE musi również stymulować, wspierać i ewentualnie także regulować dostarczanie przez przemysł opcji zabezpieczania cen i marż, które umożliwiają rolnikom korzystanie w najprostszy możliwy sposób z opcji w celu ustalenia cen mleka oraz marż dla pewnego odsetka swojej produkcji i na określony czas – bez konieczności angażowania się w złożone transakcje rynków terminowych. Rolnicy w Stanach Zjednoczonych mają już dostęp do tego rodzaju instrumentów, za pośrednictwem spółdzielni mleczarskich, a kilka podmiotów skupujących mleko (przedsiębiorstwo Glanbia w Irlandii i Fonterra w Nowej Zelandii) przedstawiło programy ustalania cen i marż, z których mogą korzystać rolnicy. Kluczowe znaczenie będzie miało zwiększenie dostępności takich rozwiązań w całej Europie.

6.3.1.

System stałych cen mleka związany z wartością indeksu Glanbia umożliwia rolnikom dobrowolną sprzedaż pewnej części mleka po stałej cenie przez 3 lata. Cena jest korygowana co roku stosownie do poziomu inflacji kosztów nakładów, tak że rolnicy mają zagwarantowaną również sporą części swojej marży. Od 2010 r. zrealizowano cztery takie trzyletnie programy, które cieszyły się popularnością przewyższającą ofertę, gdyż dawały rolnikom dużą pewność co do dochodu, jaki otrzymają za część mleka. Szacuje się, że w ramach tego programu zakupiono 22 % całego mleka nabytego przez przedsiębiorstwo Glanbia. Większość rolników, którzy uczestniczyli w pierwszym programie, zgłosiła chęć dalszego udziału.

6.4.

Z ekonomicznego punktu widzenia decydujące znaczenie ma również to, by UE dokonała przeglądu przepisów tworzących podstawę jej „siatki bezpieczeństwa”. Niezmienione od połowy 2008 r. ceny interwencyjne na rynku mleka oferują poziom „wsparcia” równoważny ok. 19 centom/l netto dla kosztów przetworzenia – co nie pozostaje już w żadnym związku zarówno z obecnie dużo wyższym poziomem cen produktów mleczarskich w ujęciu globalnym i na szczeblu UE, ani też ze znacznym wzrostem kosztów produkcji podstawowej. UE musi zrewidować w górę poziomy siatki bezpieczeństwa, zwiększając cenę interwencyjną odtłuszczonego mleka w proszku i masła w sposób odpowiadający przynajmniej wzrostowi kosztów produkcji, i musi na bieżąco monitorować adekwatność swej siatki bezpieczeństwa do kosztów produkcji.

6.5.

Sektor mleczarstwa musi rozważyć możliwość wprowadzenia dodatkowego instrumentu reagowania kryzysowego, zwłaszcza w przypadku silnych wahań cen, które zagrażają egzystencji rolników.

6.6.

Z punktu widzenia rolników spółdzielnie są najskuteczniejszą formą prawną prowadzenia gospodarstwa mleczarskiego. Priorytetem spółdzielni jest zwrot dla udziałowców (rolników), czy to za pomocą dywidendy, czy też cen mleka. Podstawą ich działalności jest dobrobyt i interes gospodarczy członków.

6.7.

Spółdzielnie mają wyjątkowe możliwości, by zaoferować rolnikom opcje zarządzania niestabilnością, takie jak umowy w cenach stałych lub zakontraktowanie (lock-in) ceny mleka lub marży na określony okres czasu.

6.8.

Wszelkie przyszłe kierunki polityki w dziedzinie mleczarstwa muszą należycie uwzględniać znaczenie spółdzielni i nie mogą powodować trudności dla tej idealnej z punktu widzenia rolnika struktury.

6.9.

Trzeba również zająć się kwestią niezdolności rolników do odzyskania kosztów od sieci sklepów detalicznych. Konsumenci nie czerpią znacznych korzyści z drastycznych obniżek cen przetworów mlecznych, lecz detaliści zawsze starają się osiągnąć jak największe zyski, naciskając na dostawców, gdy światowe ceny przetworów mlecznych spadają tak jak obecnie. Niższe ceny hurtowe uzyskane pod naciskiem detalistów – które są częściowo wątpliwe z etycznego, a być może również prawnego punktu widzenia – prowadzą do wzrostu marży sklepu i spekulacji kosztem pozostałej części łańcucha dostaw i konsumentów. Rolnicy są na samym końcu tego łańcucha i nie mają możliwości ochrony swojej marży w celu utrzymania dochodu rodzinnego. Szybsza interwencja Komisji na rynku pomogłaby w szybszym przezwyciężeniu kryzysów rynkowych i zminimalizowała naciski detalistów wspomniane w tym punkcie.

7.1.

Produkcja mleczarska wnosi znaczący wkład społeczno-gospodarczy i środowiskowy we wszystkich regionach UE. Uznanie i popieranie tego wkładu, który w wielu regionach opiera się na małych gospodarstwach znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, jest od dawna jednym z celów WPR. Wiele środków, które są odpowiednie w tym kontekście, obejmuje II filar WPR oraz nowe przepisy, zawarte obecnie w WPR/wspólnej organizacji rynku, które zostały po raz pierwszy wprowadzone jako „pakiet mleczny”.

7.1.1.

Jednak zniesienie kwot mogłoby przyspieszyć przenoszenie produkcji mleka w UE do regionów położonych na północy i zachodzie, gdzie produkcja może być wydajniejsza. Doprowadziłoby to prawdopodobnie do zmniejszenia lub porzucenia produkcji na (uboższych) obszarach, gdzie jej koszty są wyższe, pogłębiając dysproporcje między tymi regionami.

7.1.2.

Przeważająca większość gospodarstw w państwach członkowskich UE ma bardzo niewiele krów (w 75 % gospodarstw jest ich mniej niż 9) (10). Podczas gdy wiele z nich produkuje z pewnością mleko w celu zaspokojenia potrzeb swych własnych rodzin, ewidentna jest ich niekorzystna sytuacja ekonomiczna, tym bardziej, że wiele z nich położonych jest na obszarach górskich lub na obszarach o innych niekorzystnych warunkach gospodarowania.

7.1.3.

Komisja Europejska musi zapoczątkować spójny projekt rozwoju obszarów wiejskich i sektora mlecznego dla obszarów górskich, regionów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, które specjalizują się w produkcji mleka, oraz państw członkowskich, w których produkcja mleka opiera się na bardzo małych stadach.

7.1.4.

Oprócz pakietu środków dotyczących transferu wiedzy lub być może w jego ramach kluczowe znaczenie miałoby udostępnienie tym gospodarstwom usług doradczych i edukacyjnych, by pomóc im w podejmowaniu słusznych decyzji biznesowych z myślą o przyszłości ich i ich następców. Można by udzielać im porad w sprawie sposobu dywersyfikacji, zwiększenia wydajności i wielkości, jeżeli opłaca się to ekonomicznie, a także – w stosownych przypadkach – wykonywania innego zawodu przez obecnego rolnika lub jego następcę (przekwalifikowania).

7.2.

W regionach zagrożonych zaprzestaniem użytkowania gruntów, niewystarczającym wypasem lub innymi negatywnymi skutkami dla środowiska, płatności środowiskowe w ramach II filaru można by, pod pewnymi warunkami, przekierować konkretnie do rolników prowadzących gospodarstwa mleczarskie.

7.3.

Należy zachęcać producentów mleka znajdujących się w niekorzystnej sytuacji we wszystkich regionach do angażowania się w działania organizacji producentów i organizacji międzybranżowych w celu promowania produkcji wysokiej jakości oraz zwiększenia znaczenia i wpływu tych rolników w łańcuchu dostaw.

7.4.

Można także wykorzystywać płatności dla młodych rolników, aby zachęcić do zmiany pokoleniowej w sytuacji, gdy ucieczka ze wsi z powodu ograniczonych możliwości wytworzenia dochodu stanowi problem. W przypadku takich rolników można wspierać inwestycje, oferując korzystne pożyczki lub inne podobne programy.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/31

1.1.

EKES przyznaje, że nadwrażliwość elektromagnetyczna jest zjawiskiem szeroko rozpowszechnionym, co budzi zaniepokojenie Komitetu. Należy zauważyć, iż w kwestii tej prowadzi się dalsze intensywne badania, które pozwolą zrozumieć ten problem i jego przyczyny. EKES odnotowuje również, że w ostatnich latach zagadnienie to było przedmiotem dogłębnej analizy ze strony Komitetu Naukowego ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia – SCENIHR (wstępna opinia na temat potencjalnych skutków zdrowotnych narażenia na działanie pól elektromagnetycznych (EMF), SCENIHR, 29 listopada 2013 r., http://ec.europa.eu/health/scientific_committees/emerging/docs/scenihr_o_041.pdf), który wkrótce zakończy prace nad swoją najnowszą opinią, przygotowaną po szerokich konsultacjach społecznych.

1.2.

EKES zdaje sobie sprawę, że główne wnioski z tego sprawozdania nie będą znacząco odbiegać od wstępnej opinii z 2013 r., w której stwierdzono: „Ogólnie rzecz biorąc, istnieją dowody, iż narażenie na działanie pól o częstotliwości radiowej nie powoduje objawów ani nie wpływa na funkcje poznawcze u ludzi. W swojej poprzedniej opinii Komitet Naukowy orzekł, że pola elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej – przy poziomach narażenia poniżej obowiązujących maksymalnych dopuszczalnych wartości – nie mają szkodliwego wpływu na rozrodczość ani na rozwój. Uwzględnienie zaktualizowanych danych dotyczących ludzi i zwierząt nie zmienia tej oceny” (wstępna opinia na temat potencjalnych skutków zdrowotnych narażenia na działanie pól elektromagnetycznych (EMF), SCENIHR, 29 listopada 2013 r., http://ec.europa.eu/health/scientific_committees/emerging/docs/scenihr_o_041.pdf).

1.3.

W przytoczonej wstępnej opinii SCENIHR odnotowano także, iż nowy materiał dowodowy zgromadzony od czasu wydania poprzedniej opinii z 2009 r. dodatkowo potwierdza wniosek, że nie ma związku przyczynowo-skutkowego między narażeniem na działanie pól elektromagnetycznych o częstotliwościach radiowych a występowaniem dolegliwości. Stwierdza się w niej, że niejednokrotnie samo przekonanie badanej osoby, iż narażona jest na działanie pól (mimo że narażenie takie nie występuje), wystarczy do wywołania objawów.

1.4.

Jednak z myślą o rozwianiu niesłabnących obaw społeczeństwa oraz mając na względzie zasadę ostrożności, EKES wzywa Komisję do kontynuowania prac w tej dziedzinie, zwłaszcza że wciąż potrzebne są dalsze badania mające na celu zgromadzenie dowodów dotyczących ewentualnego wpływu na zdrowie wynikającego z długotrwałego narażenia na działanie pól elektromagnetycznych, na przykład w związku z korzystaniem z telefonu komórkowego przez ponad 20 lat.

1.5.

Pozostaje jeszcze kwestia postrzegania problemu przez opinię publiczną. Powszechne występowanie pól elektromagnetycznych uznawane jest przez niektóre osoby za zagrożenie – w miejscu pracy, dla rodziny czy w przestrzeni publicznej. Podobne grupy w równym stopniu zaniepokojone są wielokrotnym narażeniem na działanie różnych substancji chemicznych, rozpowszechnieniem przypadków nietolerancji pokarmowej czy też narażeniem na kontakt z cząstkami stałymi, włóknami lub bakteriami obecnymi w środowisku. Osoby te potrzebują wsparcia nie tylko w odniesieniu do rzeczywistych objawów choroby, lecz także w związku z wyrażanymi przez nie obawami dotyczącymi współczesnego społeczeństwa.

1.6.

Komitet zauważa, że osoby cierpiące na zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej odczuwają realne dolegliwości. Należy dołożyć starań w celu poprawy stanu zdrowia takich osób, z naciskiem na obniżanie poziomu niepełnosprawności, jak to opisano w działaniu COST „Biomedycyna i biologia molekularna” BM0704 (BMBS COST Action BM0704 Emerging EMF Technologies and Health Risk Management [„Nowe technologie EMF oraz zarządzanie zagrożeniem dla zdrowia”]).

2.1.

Celem niniejszej opinii jest analiza obaw wyrażanych przez niektóre grupy w społeczeństwie obywatelskim na temat stosowania nadajników działających na częstotliwościach radiowych w urządzeniach wykorzystywanych w przemyśle i w gospodarstwach domowych oraz w usługach opartych na łączności bezprzewodowej. Kwestia ta uznawana jest za istotną przez osoby, które cierpią na szereg nieswoistych dolegliwości i które przyjęły termin „zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej” za definicję i domniemaną przyczynę występujących u nich objawów.

3.1.

Niestety – z punktu widzenia takich osób – przeważająca opinia medyczna i naukowa głosi, iż nie ma jednoznacznych dowodów na istnienie związku między szerokim wachlarzem objawów określanych mianem zespołu nadwrażliwości elektromagnetycznej a narażeniem na działanie pól elektromagnetycznych czy pól o częstotliwościach radiowych. W związku z tym Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stwierdza, że „ze wszystkich przeprowadzonych dotąd badań wynika, iż ekspozycje mieszczące się poniżej maksymalnych dopuszczalnych poziomów, jakie przewidziano w wydanych w 1998 r. przez Międzynarodową Komisję Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP) wytycznych dotyczących pól elektromagnetycznych w pełnym zakresie częstotliwości 0–300 GHz, nie powodują żadnych niepożądanych skutków dla zdrowia” (WHO: http://www.who.int/peh-emf/research/en/). Niemniej jednak organizacje działaczy w kilku krajach wciąż prowadzą kampanie nawołujące do szerszego uznania tego domniemanego problemu oraz do podjęcia intensywniejszych działań zapobiegawczych i zaradczych w kwestii natężenia i rozpowszechnienia występowania pól elektromagnetycznych. Podmioty te uznają brak działań ze strony władz w najlepszym razie za przejaw bierności, w najgorszym zaś za element szerszego spisku, w który uwikłane są rządy oraz interesy handlowe lub zagraniczne niechętne stawić czoła wyzwaniu, jakim byłyby szeroko zakrojone działania dostosowawcze konieczne w wypadku, gdyby należało zmniejszyć lub ograniczyć stosowanie „wifi” (lub innych urządzeń zasilanych energią elektryczną).

3.2.

UE, zarówno przed wydaniem w 1999 r. zalecenia Rady w sprawie ograniczenia narażenia ogółu ludności na pola elektromagnetyczne (od 0 Hz do 300 GHz) (zalecenie Rady 1999/519/WE), jak i po jego wydaniu angażowała się i nadal angażuje się aktywnie w tę problematykę, zabiegając o najlepsze opinie naukowe i medyczne, przedstawiane przez szereg grup roboczych oraz działający przy Komisji Europejskiej Komitet Naukowy ds. Pojawiających się i Nowo Rozpoznanych Zagrożeń dla Zdrowia (SCENIHR). W rezultacie nieustannie napływają analizy, opracowania i opinie, które odzwierciedlają powagę, z jaką zagadnienie to traktowane jest przez władze oraz środowiska medyczne, badawcze i naukowe.

3.3.

Problem ten nie ogranicza się jednak tylko do Unii Europejskiej. W listopadzie 2014 r. Komisja Europejska zorganizowała 18. doroczną Konferencję w sprawie Globalnej Koordynacji Polityki Badań Naukowych i Polityki Zdrowotnej w dziedzinie Pól Elektromagnetycznych o Częstotliwościach Radiowych, podczas której dokonano przeglądu szeroko zakrojonych prac badawczych w tej dziedzinie prowadzonych na całym świecie. Jak dotąd wspomniane opinie naukowe nie dają naukowych podstaw, które uzasadniałyby zmianę dopuszczalnych wartości narażenia (podstawowych ograniczeń i poziomów odniesienia) przewidzianych w zaleceniu Rady 1999/519/WE. Komisja przyznaje jednak, że niektóre podstawowe dane niezbędne do oceny pewnych rodzajów ryzyka są nadal ograniczone, zwłaszcza jeśli chodzi o długotrwałe narażenie na działanie słabych pól, co uzasadnia potrzebę prowadzenia dalszych badań.

3.4.

Osoby cierpiące na zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej nadal utrzymują, że działania w sprawie nękających ich problemów, podejmowane zarówno przez państwa członkowskie, jak i samą UE, są dalekie od tego, co ich zdaniem jest konieczne. Większość organów ds. zdrowia publicznego nie zgadza się jednak z taką opinią (na przykład Narodowy System Opieki Zdrowotnej (NHS) w Zjednoczonym Królestwie – zob. http://www.nhs.uk/Conditions/Mobile-phone-safety/Pages/QA.aspx#biological-reasons). Przeważająca większość przeprowadzonych dotąd niezależnych badań wskazuje, że osoby, które we własnym mniemaniu cierpią na zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej, nie potrafią odróżnić narażenia na rzeczywiste działanie pól elektromagnetycznych od narażenia na działanie nieistniejących pól (czyli braku narażenia). Doświadczenia z „podwójnie ślepą próbą” świadczą o tym, że ludzie, którzy skarżą się na nadwrażliwość elektromagnetyczną, nie są w stanie wykryć obecności pól elektromagnetycznych i zgłaszają problemy zdrowotne z takim samym prawdopodobieństwem zarówno w wypadku narażenia zerowego, jak i w przypadku ekspozycji na rzeczywiste działanie pól elektromagnetycznych (British Medical Journal nr 332 (7546): ss. 886–889).

3.5.

Nie chodzi tu jednak o zaprzeczenie realności występowania objawów przypisywanych zespołowi nadwrażliwości elekromagnetycznej. Oczywiście wiele osób samodzielnie stwierdza u siebie szereg wzajemnie niepowiązanych dolegliwości, które łączy z polami elektromagnetycznymi. Odsetek ludności stawiającej u siebie tę diagnozę różni się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich. Światowa Organizacja Zdrowia stwierdza: „Zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej nie cechuje się jasnymi kryteriami diagnostycznymi i nie ma żadnych naukowych podstaw, by wiązać objawy przypisywane temu zespołowi z narażeniem na działanie pól elektromagnetycznych. Ponadto zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej nie jest diagnozą medyczną; nie jest jasne, czy stanowi on jednostkę chorobową” (WHO: Pola elektromagnetyczne a zdrowie publiczne, http://www.who.int/peh-emf/publications/facts/fs296/en/).

3.6.

Należy natomiast stwierdzić, że termiczny wpływ pól elektromagnetycznych na organizm człowieka jest zjawiskiem znanym już od ponad 100 lat i jak już wspomniano, obowiązują w tym zakresie zalecenia Rady UE dotyczące pól elektromagnetycznych i międzynarodowe normy bezpieczeństwa dotyczące promieniowania, które są przedmiotem regularnych przeglądów. Na poziomie UE przyjęto następujące instrumenty prawne w dziedzinie pół elektromagnetycznych:

3.7.

Co się tyczy badań naukowych, Komitet odnotowuje, że od 2000 r. Komisja Europejska nie tylko angażuje się aktywne w tę kwestię, lecz także udostępniła środki finansowe w wysokości 37 mln EUR na badania w dziedzinie pól elektromagnetycznych i telefonów komórkowych.

3.8.

EKES wyraził zaniepokojenie omawianymi kwestiami w opiniach wydanych na temat tych przepisów podczas procesu ich sporządzania, popierając ograniczenie narażenia na promieniowanie niejonizujące. Niemniej jednak charakterystyczną cechą osób cierpiących na zespół nadwrażliwości elektromagnetycznej jest uznawanie występujących u nich objawów za skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych na poziomie znacznie poniżej dopuszczalnych wartości określonych w przepisach.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/34

1.1.

EKES zachęca turecki rząd i administrację, by uznały, że organizacje społeczeństwa obywatelskiego są istotną częścią społeczeństwa i odgrywają kluczową rolę w procesie zbliżania Turcji do wartości i dorobku prawnego UE. Celem musi być stworzenie społeczeństwa, w którym wszystkie grupy społeczne będą mogły odgrywać istotną rolę. Turcja musi pracować – w ramach wspólnych wysiłków – nad stworzeniem ram instytucjonalnych i prawnych dla pluralistycznej kultury opartej na uczestnictwie, wzajemnym uznaniu i wymianie.

1.2.

Należy przestrzegać rozdziału władz – w ramach rządów prawa – we wszystkich dziedzinach, co jest podstawowym warunkiem działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Nieproporcjonalne interwencje państwa, które nadmiernie utrudniają ich działalność, tak jak ma to miejsce podczas specjalnych audytów, są nie do pogodzenia z tą zasadą. Należy także przestrzegać prawa tych organizacji do korzystania ze środków odwoławczych. Trzeba zdecydowanie zwalczać korupcję.

1.3.

W ramach dialogu UE-Turcja należy zwrócić szczególną uwagę na skuteczne wdrożenie podstawowych praw i wolności, w tym:

1.4.

Rozdział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, a zwłaszcza jasne rozróżnienie i wyraźna odrębność między działalnością rządu a podlegającą przepisom działalnością administracji, są podstawą zapewnienia możliwości działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Zwłaszcza niezawisłe sądownictwo jest podstawą wszelkich rządów prawa.

1.5.

EKES wzywa Radę UE do podjęcia działań zmierzających do otwarcia rozdziału 23 (Sądownictwo i prawa podstawowe) i rozdziału 24 (Sprawiedliwość, Wolność, Bezpieczeństwo) w ramach negocjacji w sprawie przystąpienia Turcji do UE, w celu dalszego wspierania tego procesu w tym kraju.

1.6.

Jednocześnie należy również przestrzegać zasady pionowego rozdziału władz, na przykład zasady samorządu lokalnego.

1.7.

Byłoby korzystnie, gdyby organizacje społeczeństwa obywatelskiego w Turcji uzyskały dostęp do informacji na temat rządowego procesu (decyzyjnego). W tym celu należy regularnie, na przejrzystych zasadach, organizować wysłuchania i konsultacje, by w decyzjach politycznych i administracyjnych móc uwzględnić wnioski z prac organizacji społeczeństwa obywatelskiego i interesy reprezentowanych grup społecznych. Zachęca się rząd i administrację Turcji do angażowania społeczeństwa obywatelskiego w proces formalnych dyskusji (rada społeczno-gospodarcza) i do zapisania tego w konstytucji w ramach procesu reformy konstytucyjnej.

1.8.

Niektóre grupy zawodowe, mianowicie wolne zawody, mają zdaniem EKES-u szczególnie istotną rolę do odegrania w urzeczywistnianiu wolnego i praworządnego społeczeństwa. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości lub opieki medycznej mogą zapewnić jedynie niezależni, wykwalifikowani pracownicy, którym obywatele mogą zaufać w ramach relacji opartych na zaufaniu i wolnych od zewnętrznych ingerencji lub przemocy. Tego rodzaju wymagające zaufania usługi, świadczone na przykład przez prawników, lekarzy lub doradców podatkowych, wymagają wszechstronnego zachowania tajemnicy zawodowej.

1.9.

Dlatego też konieczna jest sprawnie funkcjonująca samoregulacja tych zawodów, np. w izbach zawodowych, które zapewniają wypełnianie szczególnej odpowiedzialności wobec społeczeństwa i indywidualnych osób bez ulegania wpływom politycznym. Podczas misji informacyjnej EKES-u stwierdzono naruszenia w tym względzie.

1.10.

Wskazane jest prowadzenie w Turcji dialogu społecznego na szczeblu krajowym, branżowym i zakładowym, tak by pracodawcy i pracownicy stali się równymi partnerami. Celem powinno być również poprawienie warunków pracy, a także ochrona bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, które muszą znaleźć wyraz w kompleksowych prawach pracowniczych (1).

2.1.

Wizyta członków EKES-u w Stambule i Ankarze w dniach 9–10 września 2013 r. pokazała, że warunki pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Turcji są czasami wyraźnie ograniczone. W niektórych wypadkach przedstawiciele i pracownicy tych organizacji doświadczali poważnych ograniczeń osobistych czy wręcz przemocy fizycznej ze strony instytucji państwowych.

2.2.

Celem kolejnej wizyty w Ankarze i Diyarbakırze w dniach 1–3 lipca 2014 r. było zbadanie bieżącej sytuacji i rozwoju warunków działalności społeczeństwa obywatelskiego w Turcji. Przeprowadzono rozmowy z przedstawicielami tureckiego społeczeństwa obywatelskiego w celu ustalenia, czy od września 2013 r. odnotowano jakiekolwiek zmiany warunków pracy tych organizacji.

2.3.

Oprócz tych wizyt odbywały się także regularne posiedzenia Wspólnego Komitetu Konsultacyjnego UE-Turcja, który monitoruje proces przystąpienia Turcji do UE. Członkowie EKES-u mieli możliwość odbycia rozmów z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, którzy nie zostali zaproponowani jako partnerzy do dyskusji w ramach Wspólnego Komitetu Konsultacyjnego UE-Turcja.

2.4.

Wspomniane dyskusje z przedstawicielami różnorodnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego i rządu, w tym samorządu lokalnego, zaznajomiły ich z warunkami pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Turcji i z wszelkimi zmianami w tym zakresie. Celem było uwzględnienie indywidualnych doświadczeń i interpretacji poszczególnych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, by uzyskać całościowy obraz. Odzwierciedla on nie tyle kontekst prawny, ile sytuację faktycznie obserwowaną w praktyce, która ma decydujące znaczenie dla osobistego zaangażowania w działalność organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.5.

Zakłada się przy tym, że nawet w optymalnej sytuacji warunki działalności nigdy nie będą w stanie w pełni zadowolić wszystkich podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. Należy raczej dążyć do stałej optymalizacji warunków zaangażowania się społeczeństwa obywatelskiego poprzez zapewnienie równowagi interesów w celu dalszego kształtowania się demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa, tak jak ma to miejsce we wszystkich państwach członkowskich UE w ramach czynnego procesu.

2.6.

EKES wzywa zarówno Turcję, jak i Unią Europejską, do traktowania dialogu ze społeczeństwem obywatelskim jako absolutnie niezbędnego warunku zbliżenia ich społeczeństw i do uczynienia wszystkiego, co w ich mocy, by wspierać ten proces. Zostanie on zwieńczony sukcesem jedynie wówczas, jeśli będzie procesem wzajemnego uczenia się prowadzonym w ramach stałego i otwartego dialogu.

3.1.

Turcja osiągnęła zdecydowany postęp, jeśli chodzi o podstawowe zasady rozdziału władz i niezależności samorządu, chociaż konieczne jest podjęcie dalszych istotnych wysiłków w ich wdrażaniu. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego powinny mieć możliwość oparcia swej działalności na wiarygodnych ramach prawnych. Chodzi między innymi o to, by obowiązujące prawo zapewniało im wystarczającą swobodę działania i by było także odpowiednio przestrzegane i stosowane przez państwo i administrację. Ta pewność prawa w odniesieniu do warunków działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ich pracowników musi być przejrzysta i zagwarantowana.

3.2.

Głównym przedmiotem krytyki była faktyczna realizacja postanowień konstytucji, rozumiana jako pewność, że władze publiczne przestrzegają praw indywidualnych. Niezależnie od formalnej zgodności z prawem konkretnych działań administracyjnych czy też ewentualnego naruszenia przepisów, w niektórych przypadkach podstawa lub uzasadnienie działalności państwa nie były zagwarantowane i przejrzyste, stąd też środki państwowe postrzegano jako arbitralne.

3.3.

Zainteresowanemu należy zawsze przedstawić w zrozumiały sposób podstawę prawną danego środka, stronę odpowiedzialną za jego wprowadzenie oraz uzasadnienie decyzji lub środka. Trzeba również zawsze zapewnić w praktyce i odpowiednio udokumentować niezwłoczny dostęp do środków odwoławczych.

4.1.

Wszyscy pracownicy organizacji społeczeństwa obywatelskiego także odpowiadają za swoje postępowanie, tak jak każdy inny obywatel. Z powodu ich zaangażowania nie można im wyrządzać nieuzasadnionych szkód osobistych lub narzucać ograniczeń. Zwłaszcza ich życie prywatne oraz ich rodzin zasługuje na pełną ochronę.

4.2.

EKES zdaje sobie sprawę z tego, że w wielu wypadkach przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego byli adresatami pogróżek słownych i że podejmowano przeciwko nim środki prawne. Czasem byli też zagrożeni osobiście, a także doświadczali nieuzasadnionego ograniczenia ich działalności w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego. Niektóre z opisanych ograniczeń nałożono w kontekście protestów odbywających się w parku Gezi w maju i czerwcu 2013 r. i związanego z tym postępowania sądowego.

4.3.

Delegacja EKES-u była głęboko zszokowana doniesieniami o tym, że po protestach w parku Gezi zakazano lekarzom leczenia rannych oraz zażądano wydania dokumentacji medycznej jako akt dochodzeniowych. Ponadto według tych doniesień wszczęto dochodzenia wobec niektórych lekarzy oskarżonych o takie przestępstwa jak nieprzestrzeganie przepisów rządowych z powodu odmowy wykonania poleceń władz publicznych. Niezależna i objęta tajemnicą opieka zdrowotna jest prawem człowieka, bez względu na wydarzenia polityczne i status danej osoby, i musi być świadczona zgodnie z przysięgą Hipokratesa. W opiece zdrowotnej, podobnie jak w wypadku reprezentacji prawnej, poszanowanie tajemnicy zawodowej przez wszystkie strony jest podstawą opartego na zaufaniu działania i cechą państwa prawa. Przestrzeganie tych zasad przez wszystkich urzędników państwowych ma wykraczające poza jednostkowe przypadki znaczenie dla ogólnego funkcjonowania demokracji opartej na rządach prawa i dla wiary obywateli w poszanowanie ich praw.

4.4.

EKES zaleca władzom tureckim, by starały się odzyskać utracone zaufanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego poprzez zapewnienie przejrzystych i praworządnych decyzji na wszystkich szczeblach władzy oraz całkowitej niezależności decyzji organów ustawodawczych, sądowych i wykonawczych.

4.5.

W ramach procesu przystąpienia do UE można by wspierać zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w demokratyczny proces decyzyjny poprzez otwarcie Rozdziału 23 (Sądownictwo i prawa podstawowe) i 24 (Sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo) i proaktywne wdrażanie określonych w nich podstawowych praw i wolności.

4.6.

EKES podkreśla, że niezawisłość sądownictwa, w tym sędziów, jest podstawowym elementem wolnego społeczeństwa obywatelskiego w demokracji. Zwłaszcza sędziowie muszą mieć możliwość wymierzania sprawiedliwości w sposób niezawisły i w zgodzie z prawem, bez bycia poddawanym pośrednim wytycznym innych organów, osobistym naciskom czy też groźbom poniesienia osobistego uszczerbku.

5.1.

EKES pragnie, by turecki rząd i administracja w większym stopniu korzystały z potencjału organizacji społeczeństwa obywatelskiego przy przygotowywaniu i przekazywaniu decyzji politycznych dzięki regularnemu konsultowaniu się z nimi przed podjęciem decyzji i umożliwieniu im dostępu do informacji na temat procesów decyzyjnych władz publicznych, z myślą o dialogu. Wiele tureckich organizacji społeczeństwa obywatelskiego skarżyło się na brak możliwości włączenia się w procesy decyzyjne rządu. W państwach członkowskich UE przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego są regularnie konsultowani przed podjęciem decyzji w celu uwzględnienia w tym procesie wspólnego stanowiska i interesów członków tych organizacji oraz podniesienia jakości i zwiększenia społecznej akceptowalności decyzji. Konsultacje z zaangażowanymi grupami społecznymi lub grupami, do których adresowane są decyzje – postrzegane jako stały element procedury ustawodawczej i regulacyjnej – po pierwsze umożliwiają organom państwowym wcześniejsze ustalenie potencjalnych obszarów wymagających udoskonaleń, a po drugie pozwalają wykorzystać zainteresowane organizacje do przekazania decyzji w kręgach ich wpływu.

5.2.

Zachęca się rząd i administrację Turcji do angażowania społeczeństwa obywatelskiego, także mniejszości, w proces formalnego ustrukturyzowanego kształtowania opinii na temat polityki poprzez powołanie rady społeczno-gospodarczej i do zapisania tego w konstytucji w ramach procesu reformy konstytucyjnej.

5.3.

Przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego mieli wrażenie, że ich komunikacja z członkami i opinią publiczną w czasie misji informacyjnej była bardzo ograniczona. Twierdzili, że dostęp do prasy jest utrudniony czy praktycznie niemożliwy ze względu na niekiedy oligopolistyczną strukturę mediów, a często również zdecydowanie jednostronne ukierunkowanie redakcji. Zgłaszali ponadto silne zależności gospodarcze i bezpośrednie wywieranie wpływu na media. Twierdzili także, że powodowało to ograniczenia zarówno w informowaniu o pracy organizacji społeczeństwa obywatelskiego, jak i w możliwości swobodnego dyskutowania na tematy polityczne, w tym wyrażania krytycznego stanowiska wobec rządu.

5.4.

EKES uważa, że brakuje dalszych kroków na rzecz stworzenia wolnego, różnorodnego środowiska medialnego. Należy bezzwłocznie zaprzestać represji wobec dziennikarzy przedstawiających krytyczne poglądy, w tym ich więzienia.

5.5.

EKES zajmuje krytyczne stanowisko wobec tymczasowej blokady usług mikroblogowych Twitter. Rząd turecki powinien wspierać wolność opinii, w tym w mediach społecznościowych, i zezwalać na nią jako na element ożywionej wymiany poglądów w demokracji.

6.1.

Należy poważnie potraktować ochronę mniejszości społecznych, jako sprawdzian funkcjonowania demokracji. Należy systematycznie likwidować dyskryminację ze strony organów państwowych, a kwestię dyskryminacji przez strony trzecie rozwiązać przy pomocy środków prawnych i zapobiegać jej poprzez publiczne kampanie edukacyjne. W ramach procesu przystąpienia do UE można by było ułatwić zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w demokratyczne procesy decyzyjne poprzez otwarcie rozdziału 23 (Sądownictwo i prawa podstawowe) i rozdziału 24 (Sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo) i niezwłoczne wdrożenie określonych w nich podstawowych praw i swobód.

6.2.

Chociaż określenie kobiet jako mniejszości nie jest trafne, EKES apeluje do Turcji, by stosowała instrumenty ochrony mniejszości do propagowania równości płci. W tym celu Turcja powinna wdrożyć konwencję ONZ o prawach kobiet. Turcja powinna przyjąć za cel polityczny promowanie dziewcząt i kobiet we wszystkich dziedzinach społecznych, zwłaszcza w dostępie do rynku pracy, w tym do służby cywilnej, a także czynnie go realizować. Państwo tureckie powinno wspierać matki znajdujące się w trudnej sytuacji poprzez zapewnianie niezależnego fachowego poradnictwa, by zmniejszyć liczbę nielegalnych aborcji. Trzeba kontynuować i rozwijać sprawdzone praktyki w zakresie współpracy pomiędzy organizacjami praw kobiet a państwem tureckim.

6.3.

Turcja powinna nadal dążyć do integracji mniejszości kurdyjskiej jako części społeczeństwa tureckiego i promować kulturę i język Kurdów.

6.4.

EKES zwraca się do Turcji, by objęła ochroną przed dyskryminacją i włączyła do społeczeństwa osoby o innej orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej.

6.5.

EKES dowiedział się, że w niektórych wypadkach narusza się zasadę państwa świeckiego zapisaną w konstytucji Turcji. W szczególności w oficjalnych dokumentach tożsamości żąda się deklaracji wyznania. Członkowie mniejszości religijnych, w tym alewici, mają nierówne szanse w życiu społecznym i w dostępie do zatrudnienia. Turcja proszona jest o podjęcie dalszych wysiłków na rzecz niedyskryminacyjnego włączenia mniejszości religijnych do społeczeństwa.

7.1.

EKES odnotował niedociągnięcia w zakresie systematycznego włączania pracowników w proces podejmowania odpowiednich decyzji. Związki zawodowe donoszą o przypadkach ograniczania wolności zrzeszania się i zgromadzeń, która jest zasadniczym warunkiem przynależności do związków zawodowych. Ponadto EKES dowiedział się o wywieraniu osobistego nacisku na związkowców, zwłaszcza członków rad zakładowych, co jest sprzeczne ze swobodą zrzeszania się.

7.2.

EKES odnotował z zaniepokojeniem niedociągnięcia w zakresie opracowywania i wdrażania środków bezpieczeństwa i higieny pracy, co również przed misją informacyjną prowadziło do wypadków, takich jak wypadek w kopalni w Somie w maju 2014 r. Komitet wzywa turecki rząd i administrację, by przy udziale pracowników rozwijały zabezpieczenia chroniące życie i bezpieczeństwo pracowników i zapewniały ich powszechne wdrożenie.

8.1.

W niektórych miejscach w Turcji zasadę samorządności lokalnej można nadal określić mianem procesu wzajemnego uczenia się, podczas którego konieczne jest stopniowe określenie i skonkretyzowanie roli i uprawnień różnych organów władzy. EKES odnotowuje, że pionowy rozdział władz stosowany jest w Turcji także jako narzędzie tworzenia powiązań struktur państwowych z grupami społecznymi. Zauważa ponadto, że procesy demokratyczne powinny być silniej utrwalone na szczeblu lokalnym i regionalnym. Może to być jeszcze jedna okazja do włączenia organizacji społeczeństwa obywatelskiego mających bezpośrednie powiązania lokalne w polityczny proces decyzyjny, na przykład za pośrednictwem świadomych obywateli i niezależnych doradców.

9.1.

Państwo i media mogłyby czynić więcej, by krzewić w społeczeństwie zrozumienie dla różnorodności grup społecznych, a także uświadamiać potrzebę istnienia organizacji społeczeństwa obywatelskiego i grup interesów, tak by mniejszości postrzegane były jako uprawniona i wzbogacająca część społeczeństwa tureckiego.

9.2.

Profesjonalna działalność i rozwój organizacji społeczeństwa obywatelskiego wymagają realizowanej w praktyce pluralistycznej i partycypacyjnej struktury społecznej. Zależy to nie tylko od posiadania mechanizmu instytucjonalnego, który pozwoliłby organizacjom społeczeństwa obywatelskiego działać legalnie, lecz również od zapewnienia praktycznych warunków ramowych dla ich zaangażowania. Oprócz indywidualnego przekonania o słuszności realizowanych interesów i wartości wolontariat zależy również od tego, czy poszczególne osoby spotykają się z uznaniem za ich zaangażowanie.

9.3.

Podczas rozmów z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego dano wyraz poczuciu, że zamiast uzasadnionej reprezentacji interesów toczy się nierówna walka z władzami. Niepokojące było używanie niekiedy określeń przywołujących na myśl sprzeciw, nieufność i opór wobec sił społecznych lub państwowych. Ta postawa nie sprzyja wzajemnemu zrozumieniu lub osiąganiu znaczącego postępu poprzez obopólne zmiany i grozi podziałami grup społecznych w Turcji.

9.4.

Zachęca się władze i organizacje społeczeństwa obywatelskiego do nawiązania dialogu i rozmów trójstronnych z ich europejskimi organizacjami partnerskimi, aby przezwyciężyć klimat nieufności i strachu oraz propagować wzajemny szacunek i zaufanie.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/39

Sprawozdawczyni:

Renate HEINISCH

1.

1.1.

Zmiana rozporządzenia (WE) nr 726/2004 (1) jest częścią pakietu rozporządzeń mającego na celu nowe uregulowanie europejskiego prawodawstwa dotyczącego weterynaryjnych produktów leczniczych. Z wymienionego wyżej rozporządzenia skreśla się odniesienia do weterynaryjnych produktów leczniczych, a tym samym całkowicie oddziela się przepisy dotyczące produktów leczniczych stosowanych do celów weterynaryjnych od przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi. Jest to celowe ze względu na odmienne warunki ramowe w obu tych obszarach i Komitet popiera takie rozwiązanie. Komitet jest zdania, że proponowane zmiany wymienionego wyżej rozporządzenia są logicznie spójne. Nie przedstawia konkretnych propozycji co do tych zmian, gdyż nie wydają się one też konieczne. EKES zaleca zatem poparcie wniosku dotyczącego rozporządzenia w przedstawionym brzmieniu.

1.2.

Dużo bardziej istotne niż dokonane we wspomnianym rozporządzeniu skreślenie odniesień do weterynaryjnych produktów leczniczych są jednak nowe przepisy dotyczące weterynaryjnych produktów leczniczych, przedstawione równocześnie we wniosku dotyczącym rozporządzenia COM(2014) 558 final – 2014/0257 (COD).

1.3.

Po pierwszym przeczytaniu owego dokumentu Komitet przyjmuje z zadowoleniem również wnioski dotyczące rozporządzenia w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych, zmiany rozporządzenia (WE) nr 726/2004 ustanawiającego wspólnotowe procedury, oraz rozporządzenia dotyczącego wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania paszy leczniczej. Dostrzega jednak w szeregu kwestii potrzebę wprowadzenia ulepszeń, tak aby faktycznie osiągnąć założone cele, tzn. zwiększenie dostępności weterynaryjnych produktów leczniczych, zmniejszenie obciążeń administracyjnych, stymulowanie konkurencyjności i innowacji oraz poprawę funkcjonowania rynku wewnętrznego.

1.4.

Instytucje UE muszą wziąć pod uwagę, że wszystkie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu leków weterynaryjnych mają wpływ na łańcuch żywnościowy i zdrowie ludzkie, szczególnie ze względu na różne formy infiltracji i uwalniania do wody wskutek nanotechnologii, uzdatniania ścieków, nowej przepuszczalności w przypadku niektórych wód podziemnych itd. Jak stwierdzono we wcześniejszych opiniach, EKES jest tym faktem zaniepokojony.

1.5.

Głębiej sięgający komentarz na ten temat nie jest jednak zadaniem Komitetu.

2.1.

W 2001 r. ujednolicono przepisy dotyczące produkcji, dystrybucji i stosowania weterynaryjnych produktów leczniczych (dyrektywa 2001/82/WE (2)). Równolegle przekształcono także rozporządzenie regulujące m.in. scentralizowaną procedurę dopuszczania do obrotu oraz kwestię Europejskiej Agencji Leków (rozporządzenie (WE) nr 726/2004). W wymienionych dokumentach uregulowano wydawanie pozwoleń na dopuszczanie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych, ich produkcję, wprowadzanie do obrotu, nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii oraz stosowanie tych produktów w ciągu całego ich cyklu życia. W załącznikach do dyrektywy 2001/82/WE określono również dane, które należy przedstawiać we wnioskach o pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Również rozporządzenie (WE) nr 726/2004 zawiera m.in. przepisy dotyczące weterynaryjnych produktów leczniczych (obok przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi) oraz reguluje współpracę z Europejską Agencją Leków.

2.2.

Przepisy dotyczące udzielania i utrzymywania pozwoleń na dopuszczanie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych mają zostać skreślone z rozporządzenia (WE) nr 726/2004 i przeniesione do nowego rozporządzenia w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych. To nowe rozporządzenie ma objąć wszystkie systemy wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych w Unii, zarówno na poziomie scentralizowanym, jak i krajowym.

2.3.

Koszty procedur i usług związanych z funkcjonowaniem rozporządzenia mają zostać przeniesione na producentów i dystrybutorów danych produktów, względnie także na podmioty ubiegające się o uzyskanie pozwolenia. W tym celu ustanawia się zasady mające zastosowanie do opłat na rzecz Europejskiej Agencji Leków. Obejmują one także przepisy mające na celu uwzględnienie potrzeb dotyczących MŚP, zgodnie z postanowieniami Traktatu z Lizbony.

2.4.

Traktat z Lizbony, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., wprowadza rozróżnienie między przyznanymi Komisji, zgodnie z art. 290 TFUE, uprawnieniami do przyjmowania aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego (procedura delegacji uprawnień), a uprawnieniami do przyjmowania aktów wykonawczych, zgodnie z art. 291 TFUE (procedura wykonawcza).

2.5.

Te dwa typy uprawnień podlegają odmiennym ramom prawnym.

2.5.1.

Wdrożenie uprawnień do przyjmowania aktów delegowanych przewidziane zostało w instrumentach bez wiążącej mocy prawnej, a mianowicie w:

2.5.1.1.

Komitet przyjął niedawno szczegółowy raport informacyjny dotyczący procedury aktów delegowanych. Zdecydowanie zaleca zapoznanie się z tym dokumentem w celu zrozumienia niniejszej opinii (5).

2.5.2.

Wdrożenie uprawnień wykonawczych, zgodnie z art. 291 TFUE, zostało natomiast uregulowane w instrumentach prawnie wiążących:

2.5.3.

Procedura regulacyjna połączona z kontrolą służyła do przyjmowania środków wykonawczych zmieniających „inne niż istotne elementy podstawowych aktów ustawodawczych”. Treści te, zamieszczone w art. 5a „decyzji dotyczącej procedury komitetowej” (8), są bardzo zbliżone do definicji aktów delegowanych. Istotnie, według definicji zamieszczonej w art. 290 TFUE, akt delegowany jest aktem quasi-ustawodawczym przyjmowanym przez Komisję w celu uzupełnienia lub zmienienia „innych niż istotne elementów aktu ustawodawczego”.

2.5.4.

Właśnie z powodu tego podobieństwa artykuł 5a „decyzji dotyczącej procedury komitetowej” oraz procedura regulacyjna połączona z kontrolą zachowują tymczasowo ważność w latach 2009–2014. Celem Komisji jest bowiem spożytkowanie tego ograniczonego czasu na dostosowanie istniejących przepisów objętych procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą do systemu aktów delegowanych.

2.5.5.

Na „prośbę” Parlamentu Europejskiego (9) Komisja, przy wsparciu Rady (10), rozpoczęła więc proces dostosowywania niektórych rozporządzeń, dyrektyw i decyzji.

3.1.

Komisja opublikowała trzy wnioski dotyczące rozporządzenia:

3.2.

Celem pakietu rozporządzeń jest całkowite oddzielenie przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych do celów weterynaryjnych od przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi.

3.3.

W tym celu w pierwszym wniosku skreśla się wszystkie odniesienia do weterynaryjnych produktów leczniczych z rozporządzenia (WE) nr 726/2004 ustanawiającego wspólnotowe procedury wydawania pozwoleń dla produktów leczniczych stosowanych u ludzi i do celów weterynaryjnych i nadzoru nad nimi oraz ustanawiającego Europejską Agencję Leków.

3.4.

Następnie w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych (COM(2014) 558 final) ustanawia się nowe przepisy dotyczące tych produktów. Między innymi planuje się rozszerzenie zakresu scentralizowanej procedury wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu także na weterynaryjne produkty lecznicze, przy czym do produktów tych nadal mogą mieć zastosowanie inne procedury dopuszczania do obrotu (procedura krajowa, procedura zdecentralizowana i procedura wzajemnego uznawania). Celem nowych przepisów jest ponadto ograniczenie nakładów administracyjnych związanych ze zmianą pozwolenia na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych.

3.5.

Główne cele tego rozporządzenia są zasadne, dlatego Komitet je popiera. Szczegółowa analiza tego wniosku nie jest jednak naszym zadaniem.

3.6.

Trzecie rozporządzenie, dotyczące wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania paszy leczniczej oraz uchylające dyrektywę Rady 90/167/EWG (COM(2014) 556 final), ma na celu ustanowienie jednolitych, obowiązujących w całej UE wymogów wytwarzania i stosowania paszy leczniczej. W związku z tym precyzuje ono dotychczasowe ogólne przepisy dyrektywy 90/167/EWG (określającej warunki, na jakich można produkować, wprowadzać na rynek i stosować paszę leczniczą w UE) i w sposób wiążący zobowiązuje do ich stosowania. Ma to prowadzić do zapewnienia sprawnego funkcjonowania konkurencyjnego i innowacyjnego rynku wewnętrznego pasz leczniczych, a jednocześnie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi i zwierząt.

3.7.

Instytucje UE muszą wziąć pod uwagę, że wszystkie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu leków weterynaryjnych mają wpływ na łańcuch żywnościowy i zdrowie ludzkie, szczególnie ze względu na różne formy infiltracji i uwalniania do wody wskutek nanotechnologii, uzdatniania ścieków, nowej przepuszczalności w przypadku niektórych wód podziemnych itd. Jak stwierdzono we wcześniejszych opiniach, EKES jest tym faktem zaniepokojony.

3.8.

Podsumowując, należy stwierdzić, że EKES przyjmuje z zadowoleniem oddzielenie przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych do celów weterynaryjnych od przepisów dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz zasadniczo popiera proponowane nowe przepisy dotyczące weterynaryjnych produktów leczniczych. Pozytywnie ocenia zwłaszcza objęcie weterynaryjnych produktów leczniczych scentralizowaną procedurą wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu oraz propozycje uproszczeń administracyjnych dotyczących składania wniosków o pozwolenie i zarządzania pozwoleniami na dopuszczenie do obrotu tych produktów.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/43

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie szóstego sprawozdania w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, jednak wyraża szereg zastrzeżeń i obaw w związku z tak ważną tematyką.

1.2.

Polityka spójności powinna nadal realizować leżący u jej podstaw cel zapisany w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a mianowicie promowanie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. Współpraca i solidarność muszą służyć harmonijnemu rozwojowi pozwalającemu zapewnić dobrobyt społeczeństwa. Skoncentrowanie się na strategii „Europa 2020” jest ważne, choć niewystarczające w odniesieniu do aktualnych wyzwań.

1.3.

Sprawozdanie jest dowodem wysiłków podejmowanych w celu polepszenia sytuacji w Europie, a jednocześnie omawia się w nim trudności w tej dziedzinie. Kryzys zwiększył nierówności gospodarcze i społeczne, pogłębiając różnice między państwami członkowskimi (bądź wewnątrz nich) oraz ograniczając wzrost i rozwój. Postępy w zakresie konwergencji zostały nie tylko przerwane w wyniku kryzysu, lecz wręcz cofnięte w niektórych wypadkach, a recesja dotyka praktycznie całą strefę euro.

1.4.

W okresach kryzysu, jak obecnie, większość państw członkowskich, a zwłaszcza kraje strefy euro, nie ma warunków do wspierania inwestycji, przez co pogłębiają się różnice między regionami najbardziej oddalonymi a centrum (między państwami Unii bądź wewnątrz państw) oraz dochodzi do niepożądanych skutków w dziedzinie migracji i skupienia inwestycji na lepiej rozwiniętych obszarach, skazując pozostałe na zacofanie i wyludnianie.

1.5.

Polityka oszczędnościowa nie przyniosła ogólnie rzecz biorąc spodziewanych rezultatów. Należy dążyć do równowagi budżetowej, lecz nie za wszelką cenę, gdyż istnieje ryzyko, że przyniesie to skutki przeciwne do zamierzonych i zniweluje pozytywne efekty polityki spójności.

1.6.

Polityka spójności, która często jest pierwotnym źródłem inwestycji, powinna być ambitniejsza, a wręcz dogłębnie zmieniona, jeśli nie przyniesie korzyści w postaci wzrostu i zatrudnienia. Z uzyskanych dotychczas wyników można wysunąć wniosek, iż zasoby są niewystarczające do rozwiązania rzeczywistych problemów. Dlatego też należy znaleźć alternatywne formy finansowania konwergencji, umożliwiające nadanie nowego kierunku polityce spójności, który nie opierałby się wyłącznie na solidarności europejskiej będącej w obecnych czasach wielce delikatną kwestią. Wysiłki na rzecz solidarności europejskiej są spore, lecz mobilizowane w tej dziedzinie zasoby nie wystarczają dla zaspokojenia rzeczywistych potrzeb konwergencji w obliczu rozmiarów niedostatków w regionach najbardziej opóźnionych gospodarczo i społecznie.

1.7.

W gospodarce światowej różne regiony borykają się na różne sposoby ze skutkami globalizacji. Skutki inwestycji w regionach są rozbieżne; trzeba zastanowić się, dlaczego niektóre regiony osiągnęły konwergencję, a inne są do tego niezdolne. Absolutnie konieczne jest ustanowienie, poprzez politykę spójności, nowych form zarządzania umożliwiających regionom sprostanie stojącym przed nimi wyzwaniom. Rola państwa powinna przyczyniać się do uwypuklenia specyficznych atutów regionów, gwarantować przestrzeganie zasad inteligentnych regulacji, zapewniać dynamikę przedsiębiorstw i wspierać rozwój, szczególnie MŚP, a także wzmacniać zdolność do innowacji, promując dobrobyt, jakość życia, spójność społeczną i zrównoważenie środowiskowe.

1.8.

Polityka spójności powinna w dalszym ciągu dążyć do wspierania wzrostu gospodarczego i konkurencyjności, jednak nie zapominając przy tym o celach społecznych na rzecz inteligentnego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. EKES popiera motyw przewodni szóstego sprawozdania „inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”.

2.1.

Należy ukierunkowywać i inwestować fundusze polityki spójności, mając na uwadze podstawowy cel, a mianowicie wspieranie nadzwyczajnego planu inwestycji na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Równolegle do zatwierdzonego planu Junckera należy finansować w pierwszym rzędzie europejskie projekty strukturalne o charakterze transnarodowym (np. sieci różnych rodzajów transportu i łącza szerokopasmowe) i bezpośrednio finansować przedsiębiorstwa (zwłaszcza MŚP) w sektorach żywotnych dla rozwoju lokalnego i gospodarki społecznej.

2.2.

Niedawno przyjęty plan Junckera tworzy nowy Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych finansowany z istniejących funduszy wspólnotowych i przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). Bardzo ambitnym celem jest maksymalne wykorzystanie prywatnych i publicznych funduszy inwestycyjnych, poprzez wybieranie projektów, które mogą zostać szybko wdrożone. W planie zakłada się, że istnieje olbrzymi niezbadany popyt na tego rodzaju inwestycje. Czas pokaże, czy twierdzenie to było słuszne.

2.3.

Mając na uwadze szersze cele, polityka spójności mogłaby poszukiwać niezależnych źródeł finansowania, obok dostępnych funduszy, np. ze strony EBI czy poprzez euroobligacje, bez uszczerbku dla wysiłków w zakresie konsolidacji budżetowej czy spełnienia celów paktu stabilności i wzrostu.

2.4.

Aby zagwarantować efekt mnożnikowy inwestycji, należy przekazać EBI znaczną część funduszy strukturalnych, które pozostały z poprzedniego okresu (2007–2013), jak też fundusze z nowego okresu, tak aby umożliwić rekapitalizację pozwalającą przyciągnąć dostępny na rynku kapitał wysokiego ryzyka służący jako dźwignia finansowa polityki spójności (1).

2.5.

Polityka spójności musi zostać dobrze powiązana z pozostałymi inicjatywami UE, zwłaszcza promowaniem unii gospodarczej i walutowej, tak aby możliwe było osiągnięcie 11 wytyczonych celów i faktyczne zapewnienie „inwestycji na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”.

2.6.

Polityka spójności nie może kwestionować celów z zakresu konsolidacji budżetowej. Najbiedniejsze państwa nie dysponują obecnie środkami, aby wspierać inwestycje publiczne i dlatego nie oferują atrakcyjnych warunków prywatnym inwestorom. Zasada dodatkowości powinna być stosowana z zachowaniem ostrożności i dopasowana w państwach członkowskich borykających się z trudnościami w tej dziedzinie, gdyż niespełnienie tej zasady wpływa na przydział środków, które – w niektórych wypadkach – są jedynym źródłem finansowania inwestycji. EKES popiera zastosowanie złotych zasad dotyczących tymczasowego wyłączenia z paktu budżetowego (i/lub paktu stabilności) współfinansowania funduszy strukturalnych w regionach lub państwach w największym stopniu dotkniętych recesją (2).

2.7.

Zasadnicze znaczenie ma monitorowanie wyników. Komitet jeszcze raz wyraża przekonanie, iż dynamiczne grupy robocze powinny monitorować wyniki pośrednie i końcowe, a następnie przedstawiać je na dorocznym szczycie europejskim (3), który byłby okazją do debaty i przyjęcia środków naprawczych, które okażą się konieczne.

2.8.

Wdrażanie polityki spójności powinno odbywać się przy wyraźnym zaangażowaniu partnerów społecznych. Model zarządzania programami polityki spójności powinien uwzględniać istnienie globalnych subwencji przyznawanych zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu w celu wsparcia ludności i bezpośrednio związanych z rozwiązywaniem konkretnych problemów. Komitet proponował już ten cel, niestety bez konkretnego odzewu ze strony władz europejskich.

2.9.

W celu umożliwienia partnerom społecznym monitorowania konieczne jest stworzenie rzeczywistych mechanizmów monitorowania, tak aby podmioty te nie były jedynie obserwatorami, lecz mogły faktycznie brać udział w całym procesie. Wkład przedstawicieli zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego ma fundamentalne znaczenie nie tylko dla kształtowania programów operacyjnych, lecz także dla monitorowania i oceny wyników. Włączenie partnerów społecznych sprzyja debacie na temat doświadczanych trudności oraz propozycji usprawnień i ulepszeń służących ułatwieniu dostępu do finansowania europejskiego oraz zwiększeniu skuteczności stosowania funduszy.

2.10.

Uproszczenie i harmonizacja przepisów dotyczących programów oraz ujednolicenie procedur i formularzy mają pierwszorzędne znaczenie dla poprawy wyników. Komisja może uprościć niektóre procedury, lecz to państwa członkowskie odgrywają kluczową rolę, gdyż rozporządzenia UE dają możliwości, nie narzucają jednak obowiązków. Należy zachęcać państwa członkowskie do radykalnego uproszczenia procedur i pomijania nieistotnych szczegółów oraz wspierać je w tym zakresie. Komisja mogłaby monitorować te wysiłki, wybierając – gdy tylko to możliwe – rygorystyczne kontrole wyników zamiast kontroli czysto administracyjnych. Uproszczenie może być przedmiotem nadzwyczajnych środków (nowe rozporządzenie) Rady (4).

2.11.

Zastosowanie zasady przydzielania inwestycji i ocena kwalifikowalności wydatków z opcją zwrotu kosztów w oparciu o koszty uproszczone (zasada ryczałtowości) jest możliwe w różnych sytuacjach, np. w wypadku ogólnych kosztów funkcjonowania, gdzie kwalifikujące się wydatki zależą od rezultatów a nie od przypisania rejestrów w oparciu o klucze rozliczeniowe. Należy zachęcać państwa członkowskie do stosowania tej zasady, gdy to tylko możliwe, oraz do uproszczenia procedur.

2.12.

Obok uproszczenia procedur administracyjnych, które nie wnoszą niczego do wyników, trzeba zapewnić szkolenia przedsiębiorców, zwłaszcza z MŚP, ich pracowników i urzędników publicznych. Szkolenia są zasadniczym instrumentem zrozumienia mechanizmów finansowania oraz prawidłowego zastosowania dostępnych funduszy. Szkolenie urzędników publicznych jest szczególnie ważne z punktu widzenia realizacji celu tematycznego dotyczącego poprawy administracji publicznej.

2.13.

Środki zaoszczędzone w wyniku zmniejszenia biurokracji można by przeznaczyć na stworzenie grupy Komisji w celu wspierania państw członkowskich i regionów oraz pomagania im w określaniu i realizowaniu projektów z dziedziny polityki spójności. Ta grupa wsparcia państw i regionów mogłaby, w ostateczności i w wypadku nieprzestrzegania przepisów, zastąpić krajowe organy zarządzające funduszami europejskimi czy to w dziedzinie planowania, czy też wdrażania planów i wypełniania harmonogramów.

2.14.

Celów polityki spójności nie można mierzyć jedynie za pomocą wskaźników ilościowych. Propagowanie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej leżące w centrum polityki spójności obejmuje cele, które należy mierzyć z wykorzystaniem wskaźników jakościowych opracowanych z myślą o mierzeniu rozwoju, a nie jedynie wzrostu. Dla przykładu, jeśli badamy liczbę bezrobotnych osób, które otrzymały szkolenie i pracę, należy również oszacować wpływ tego szkolenia na poprawę warunków życia.

2.15.

Uwarunkowania ex ante wprowadzające szereg okoliczności, które muszą zaistnieć, aby można było uruchomić fundusze, nie mogą prowadzić do wyłączenia niektórych najbardziej zadłużonych regionów, które ze względu na panującą w nich sytuację nie są w stanie inwestować ani przyciągnąć inwestycji w celu stworzenia takich warunków. Uwarunkowania ex ante muszą być stosowane ostrożnie, a wręcz zawieszone na określony czas, gdy istnieje ryzyko kryzysu i deflacji, gdyż w przeciwnym razie może dojść do pogorszenia delikatnej sytuacji w niektórych regionach, dla których możliwość uzyskania finansowania pozwalającego wspierać wzrost coraz bardziej się oddala, co tylko nasili ich problemy.

2.16.

Nie należy stosować warunkowości makroekonomicznej, aby nie karać regionów i ich obywateli za decyzje makroekonomiczne podejmowane na szczeblu krajowym lub europejskim (5).

3.1.

Kwestia reform polityki spójności została już poruszona w piątym sprawozdaniu w sprawie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. EKES zgodził się z ogólnym podejściem.

3.2.

Politykę spójności przedstawia się jako główny motor wzrostu. Jednak nie należy zapominać, że ta rola jest możliwa jedynie pod warunkiem skoordynowania jej z pozostałymi politykami europejskimi. Ważne jest, lecz niewystarczające, by polityka spójności skupiała się na celach strategii „Europa 2020”. Konieczne jest również przygotowanie wspólnych strategii wdrażania, wraz z innymi wspólnymi politykami i instrumentami – gospodarczymi, społecznymi i regionalnymi.

3.3.

Szczególną ostrożność należy zachować przy wdrażaniu polityki spójności w państwach w największym stopniu dotkniętych kryzysem, które borykają się z konsolidacją budżetową, co wpływa na inwestycje publiczne. Równowaga między stosowaniem zasady dodatkowości a potrzebą konsolidacji budżetowej jest niepewna. Brak zdefiniowania celów i sposobów ich osiągnięcia może warunkować konsolidację budżetową i/lub ograniczyć potencjalne skutki polityki spójności.

3.4.

Uznaje się znaczenie polityki spójności dla rozwoju regionów znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, lecz w niektórych wypadkach wzrost ten mógłby być jeszcze większy, jeśli istniałyby lepsze warunki dla rozwoju. Właściwą reakcją, popieraną przez Komitet, jest wprowadzenie kwestii dobrego sprawowania rządów, co ma na celu stworzenie lepszych warunków dla rozwoju zgodnie z wytycznymi OECD.

4.1.

Zostało jeszcze wiele do zrobienia, aby Europa mogła wrócić do poziomów rozwoju, zatrudnienia i dobrobytu sprzed kryzysu. Priorytet strategii „Europa 2020”, a mianowicie inteligentny, zrównoważony wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, opiera się obecnie na procesie dostosowywania polityki spójności.

4.2.

Szóste sprawozdanie nie zawiera jeszcze oceny wpływu polityki spójności w okresie 2007–2013, gdyż ocena ex post rozpocznie się dopiero w 2015 r. Niemniej na podstawie przedstawionych danych można skonstatować, iż wpływ kryzysu był znaczny, a polityka spójności nie była w stanie przeciwdziałać jego skutkom, które utrzymały się, a w niektórych wypadkach nawet zaostrzyły.

4.3.

Niezbędne jest jasne zdefiniowanie strategii dla każdego obszaru inwestycji, która uwzględniałaby specyfikę każdego zaproponowanego regionu. Jak stwierdzono w komunikacie, „projekty powinny być dostosowane do strategii, a nie na odwrót”. Jednakże sama definicja strategii nie wystarczy. Trzeba stworzyć odpowiednie otoczenie regulacyjne, w ramach którego zadba się o rygorystyczne ustalenia, lecz nie stworzy niepotrzebnych i zniechęcających procesów biurokratycznych. Fundamentalne znaczenie ma zapewnienie środowiska sprzyjającego realizacji programów polityki spójności, jak stwierdzono w komunikacie. Komisja powinna zająć zdecydowane stanowisko wobec państw nieprzestrzegających przepisów, unikając tym samym marnowania środków, czego nie zaakceptowałyby państwa będące płatnikami netto.

4.4.

Nowy kierunek polityki spójności przejawia się w dostrzeżeniu korzyści ze wspierania ograniczonej liczby priorytetów z uwagi na niewielkie zasoby dostępne w celu spełnienia wszystkich potrzeb regionów słabiej rozwiniętych. Z jednej strony skoncentrowanie zasobów na wspieraniu projektów mających trwałe skutki dla gospodarki i społeczeństwa i wywierających na nie duży wpływ przynosi korzyści i pozwala rozwiązać konkretne problemy, z drugiej jednak takie podejście może również w niektórych sytuacjach przynieść skutek odwrotny od zamierzonego: w krajach, których regiony wykazują różny stopień rozwoju i brakuje inwestycji prywatnych, nadmierna koncentracja zasobów pozostawi na marginesie wzrostu i rozwoju obszary i sektory, które w innym wypadku mogłyby skorzystać z funduszy polityki spójności i dzięki temu dokonać konwergencji oraz wnieść pozytywny wkład w zintegrowany rozwój.

4.5.

Ponieważ przedstawiono różne dane dotyczące wpływu polityki spójności, nadal trudno oszacować faktyczne konsekwencje inwestycji, co pozwala domniemywać, iż wskaźniki nie zostały wybrane w najodpowiedniejszy sposób. Wydaje się, że zachodzą zmiany, co znajduje poparcie EKES-u. Przewidziano zdefiniowanie celów i pożądanych wyników w jasny i możliwy do zmierzenia sposób. Priorytety, wskaźniki i cele ustanowione w umowach o partnerstwie nie są monitorowane w długiej perspektywie, co pozwala podjąć w razie konieczności działania korygujące, tak aby umożliwić skuteczne zapewnienie odpowiedzialności państw członkowskich za wyniki i wiarygodne monitorowanie środków.

4.6.

Niemniej wybór wskaźników nie powinien ograniczać się zaledwie do wskaźników o charakterze ilościowym. Wymiar ilościowy jest idealny do mierzenia wzrostu, jednak rozwój wymaga wskaźników jakościowych, których nie można pominąć.

4.7.

Miasta uznawane są za siłę napędową wzrostu. Otrzymają one prawie połowę środków EFRR. Inwestycje w miastach i w celu dalszego rozpowszechniania uzyskanych efektów zasługują na poparcie, lecz z pewnymi zastrzeżeniami. EKES zwraca uwagę na fakt, iż takie inwestycje należy podejmować ostrożnie, aby nie doprowadzić do niepożądanej centralizacji. Mimo że napływ ludności do miast może stymulować rozwój, to nadmierne zaludnienie sprzyja ubóstwu i wykluczeniu społecznemu. Z drugiej strony, brak inwestycji w regionach położonych dalej od centrum negatywnie odbija się na jakości życia tamtejszych społeczności, powodując coraz większe wyludnianie się tych obszarów i ucieczkę ludności do miast, co z kolei skutkuje porzuceniem działalności w sektorach rolnictwa, rybołówstwa i przemysłu mających kluczowe znaczenie dla rozwoju UE.

4.8.

Jednym z fundamentów polityki spójności jest skuteczniejsze włączenie partnerów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Komisja opublikowała w styczniu 2014 r. rozporządzenie delegowane w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (6). Z analizy tego dokumentu wynika, że brakuje znaczących innowacji w stosowanych już praktykach. Wymienia się zaledwie podstawowe zasady wyboru i zaangażowania partnerów oraz różne sprawdzone rozwiązania, nie opisując nawet obowiązkowych mechanizmów monitorowania przez partnerów społecznych. W wielu państwach członkowskich partnerzy społeczni nadal odgrywają jedynie marionetkową rolę w podejmowaniu decyzji – podczas konsultacji nie uwzględnia się stanowiska podmiotów najlepiej zaznajomionych z rzeczywistą sytuacją i problemami. Mimo tych trudności EKES potwierdza swoje poparcie dla rozpowszechniania wdrażania europejskiego kodeksu postępowania.

4.9.

EKES miał już okazję wyrazić przekonanie, iż zaangażowanie wszystkich partnerów społecznych i zainteresowanych stron zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na etapie przygotowywania, wdrażania i oceny ex post programów i projektów przyczynia się do poprawy jakości i realizacji tych programów (7).

4.10.

Należy ograniczyć biurokrację. Wykorzystując zalecenia audytów, programy powinny zostać ukierunkowane na kontrolę uzyskiwanych wyników, a nie na sposób ich osiągania, wiążący się ze skomplikowanymi procedurami administracyjnymi wymagającymi gigantycznych i kosztownych struktur publicznych i prywatnych. Biurokracja stanowi rzeczywistą przeszkodę dla działalności wielu przedsiębiorców i skuteczności administracji publicznej. Uproszczenie i ujednolicenie procedur, przepisów i formularzy jest nie tylko możliwe, ale i pożądane.

5.1.

Mimo istnienia dwóch wizji znaczenia i wpływu dobrego rządzenia dla wzrostu gospodarczego, coraz popularniejsze staje się przekonanie, że dobre rządy i skuteczne instytucje publiczne są niezbędnym warunkiem silnego rozwoju gospodarczego. EKES również podziela tę opinię.

5.2.

Odpowiednie i trwałe zagwarantowanie pewności prawa i niezależnego, regularnego systemu sądowego ogranicza marnowanie zasobów administracyjnych i tworzy stabilne warunki sprzyjające inwestycjom, co bezpośrednio wpływa na politykę spójności.

5.3.

Włączenie dobrego rządzenia do polityki spójności, zgodnie z zasadami OECD dotyczącymi skutecznych inwestycji publicznych, odpowiada ogólnej potrzebie i spotyka się z poparciem Komitetu. Trzeba zmniejszyć różnice zachodzące we wdrażaniu projektów i tworzeniu nowych przedsiębiorstw w poszczególnych państwach członkowskich, gdyż słabe zarządzanie wpływa nie tylko na rynek wewnętrzny, lecz także na jednolity rynek, tworząc bariery dla wejścia podmiotów z innych państw członkowskich.

5.4.

W niektórych państwach członkowskich można odnotować potrzebę poprawy koordynacji lub nawet skutecznego sprawowania rządów na poziomie regionalnym – pośrednim szczeblu między władzami krajowymi a lokalnymi, na którym można nakreślić strategie regionalne ważne dla rozwoju i konwergencji regionów. Władza centralna, mimo że często niezdolna do zinterpretowania potrzeb i priorytetów terytorialnych, niekiedy nie przekazuje odpowiednich kompetencji organom regionalnym, które stają się zaledwie wyznacznikiem krajowej władzy politycznej, bez żadnej wartości dodanej dla regionów.

5.5.

W kontekście przedstawionych obaw w związku z dobrymi rządami nie można zapominać, że skuteczniejsza administracja publiczna jest możliwa jedynie, jeśli równolegle do woli politycznej, aby przeprowadzić niezbędne zmiany regulacyjne, zapewni się kształcenie pracowników administracji.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/48

Sprawozdawca:

José Isaías RODRÍGUEZ GARCÍA-CARO

1.1.

EKES z zadowoleniem przyjmuje komunikat, z zastrzeżeniem uwag przedstawionych w niniejszej opinii. Wzywa Komisję i państwa członkowskie, by jak najszybciej przystąpiły do skoordynowanych prac nad wytycznymi strategicznymi zaproponowanymi w dokumencie, którego dotyczy niniejsza opinia.

1.2.

Komitet uważa, że zapewnienie obywatelom UE lepszej jakości życia wymaga, by systemy opieki zdrowotnej w państwach członkowskich UE opierały się na takich zasadach i wartościach, jak powszechność, dostępność, równość i solidarność. Bez tych podstawowych zasad nie możemy rozwinąć wymiaru społecznego Europy, dlatego też trzeba zapewnić ich przestrzeganie i ochronę we wszystkich obszarach polityki UE związanych ze zdrowiem obywateli.

1.3.

Komitet stanowczo stwierdza, że kryzysu gospodarczego dotykającego ogólnie Unię Europejską, a zwłaszcza niektóre państwa, nie można przezwyciężyć za pomocą środków, których skutkiem jest zmniejszenie prawa do ochrony zdrowia europejskich obywateli. Pomimo kosztów i cen świadczeń zdrowotnych zdrowie to nie towar, dlatego nie może zależeć od siły nabywczej obywateli.

1.4.

Zwiększenie skuteczności systemów opieki zdrowotnej jest zależne od zapewnienia wartości zasobów poprzez ich wykorzystanie w jak najskuteczniejszy i najwydajniejszy sposób oraz połączenie koncepcji jakości naukowo-technicznej z zasadą efektywności i zrównoważoności. Jest to zasadniczy element organizacji usług opieki zdrowotnej i praktyki zawodowej pracowników, przy zachowaniu pełnego szacunku dla pacjenta.

1.5.

Komitet uważa za niedopuszczalne, by na początku XXI wieku nadal brakowało porównywalnych danych. Bez aktualnych i istotnych danych nie można poczynić postępów i opracować jednolitych wskaźników, które wspomagałyby podejmowanie decyzji i analizę naukową. Komitet postuluje, by Komisja i państwa członkowskie ułatwiły przyjęcie systemu wiarygodnych wskaźników umożliwiających analizę i przedsięwzięcie środków na szczeblu wspólnotowym.

1.6.

EKES uważa, że pierwszoplanowe znaczenie ma zwalczanie nierówności w opiece zdrowotnej. Różnice istniejące w dziedzinie społecznej, gospodarczej i politycznej mają decydujące znaczenie dla występowania chorób. Z tego względu konieczne jest zaangażowanie państw na rzecz zagwarantowania świadczenia usług opieki zdrowotnej na zasadzie równości, niezależnie od położenia geograficznego, płci, niepełnosprawności, dochodów, wypłacalności, wieku, rasy czy jakichkolwiek innych czynników, a także finansowania tych usług ze środków publicznych (podatków i ubezpieczeń zdrowotnych) w ramach solidarnego podziału zasobów. Komitet uważa, że trzeba utrzymać jak najszerszy wachlarz usług po rozsądnych kosztach i nie dopuścić do tego, by dopłata była przeszkodą w korzystaniu z nich przez osoby znajdujące się w najbardziej niekorzystnej sytuacji.

1.7.

EKES uważa, że pracownicy służby zdrowia są kluczowym elementem systemów opieki zdrowotnej. Wysokiej jakości kształcenie techniczne i zawodowe jest niezbędne do zapewnienia doskonale przeszkolonych pracowników, którzy potrafią zaspokoić potrzeby obywateli UE w zakresie opieki. Jest również zdania, że w państwach członkowskich trzeba m.in. zadbać o aspekty etyczne kształcenia.

1.8.

Komitet uważa, że wsparcie podstawowej opieki zdrowotnej, jako kluczowego elementu usług świadczonych przez systemy opieki zdrowotnej, może się przyczynić do poprawy wyników zdrowotnych i prawidłowości wydatków tychże systemów, co umożliwi ich większą stabilność finansową. Komisja powinna rozwijać rolę koordynującą w kontekście dzielenia się doświadczeniami krajowymi między państwami członkowskimi.

1.9.

Komitet sądzi, że konieczne jest podjęcie starań na rzecz ograniczenia wydatków na produkty farmaceutyczne i na zaawansowane technologie, gdyż są to elementy wywierające decydujący wpływ na zrównoważoność systemów opieki zdrowotnej. Agencje krajowe i wspólnotowe muszą odgrywać decydującą rolę w ocenie skuteczności i bezpieczeństwa, które z punktu widzenia zdrowia mogą prowadzić do opracowania leków i technologii wprowadzanych na rynek.

1.10.

Technologie informacyjno-komunikacyjne muszą odgrywać coraz większą rolę w systemach opieki zdrowotnej państw członkowskich i nie należy przy tym zapominać, że wymiar ludzki musi pozostać pierwszoplanowym elementem e-zdrowia.

1.11.

Aby wspierać dobre zarządzanie systemami opieki zdrowotnej w całej UE oraz zadbać o należyte uwzględnienie opinii pacjentów, podczas gromadzenia danych, monitorowania i oceny prowadzonych w odniesieniu do dostępności, skuteczności działania i odporności systemów opieki zdrowotnej należy w pełni wykorzystywać informację zwrotną od pacjentów oraz zapewnić pełną konsultację ze stowarzyszeniami pacjentów, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i partnerami społecznymi.

2.1.

Art. 168 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że działania Unii w dziedzinie ochrony zdrowia publicznego są prowadzone z poszanowaniem obowiązków państw członkowskich w zakresie określania ich polityki dotyczącej zdrowia, jak również organizacji i świadczenia usług zdrowotnych i opieki medycznej. W ust. 7 stwierdza się, że obowiązki państw członkowskich obejmują zarządzanie usługami zdrowotnymi i opieką medyczną, jak również przydział odpowiednich zasobów.

2.2.

W tym kontekście działanie Wspólnoty dotyczące systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich ogranicza się do kwestii związanych ze zdrowiem publicznym zapisanych we wspomnianym artykule Traktatu. Niemniej Komisja, dzięki swej roli wspierającej, finansującej i koordynującej podejmowane wysiłki, może wnieść sporą wartość dodaną do innych elementów związanych z opieką zdrowotną, umożliwiając państwom członkowskim poczynienie postępów w konsolidacji i usprawnieniu ich krajowych systemów opieki zdrowotnej. Systemy te opierają się na zestawie wartości podzielanych w całej Europie, takich jak ich powszechność, dostęp do opieki wysokiej jakości, równość i solidarność. Zostały one wyrażone przez Radę Unii Europejskiej w czerwcu 2006 r. (1). Ministrowie zdrowia państw członkowskich stwierdzają w swojej deklaracji, że systemy opieki zdrowotnej stanowią zasadniczą część społecznej infrastruktury Europy.

2.3.

W komunikacie Komisji wskazano na szereg trudności, z którymi borykają się europejskie systemy opieki zdrowotnej i które nasilił jeszcze kryzys gospodarczy. Należą do nich koszty opieki zdrowotnej, stopniowe starzenie się naszych społeczeństw i związane z tym zwiększenie częstotliwości chorób przewlekłych, a także natężenie popytu na usługi służby zdrowia, nierównomierne rozłożenie pracowników tego sektora (w niektórych państwach członkowskich jest ich zbyt mało) oraz nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej.

2.4.

Opierając się na tych przesłankach i na konkluzjach Rady UE z czerwca 2011 r. (2) i grudnia 2013 r. (3), Komisja opracowała komunikat będący przedmiotem niniejszej opinii. Komunikat ten został dobrze przyjęty przez Radę UE w czerwcu 2014 r., w konkluzjach dotyczących kryzysu gospodarczego i opieki zdrowotnej (4).

2.5.

W komunikacie przedstawiono agendę UE na rzecz skutecznych, dostępnych i odpornych systemów opieki zdrowotnej, z poszanowaniem kompetencji państw członkowskich. UE dostarczy wytycznych i narzędzi nadzoru i oceny. Zawiera ona następujące elementy:

2.5.1.

wspieranie poprawy skuteczności systemów opieki zdrowotnej obejmujące ocenę skuteczności systemów opieki zdrowotnej, jakość opieki i bezpieczeństwo pacjentów oraz integrację opieki; zwiększenie dostępu do opieki zdrowotnej poprzez działania związane z pracownikami opieki zdrowotnej, racjonalne pod względem kosztów stosowanie leków oraz optymalne wdrożenie dyrektywy 2011/24/UE; poprawę odporności systemów opieki zdrowotnej dzięki ocenie technologii medycznych, systemowi informacji zdrowotnych i e-zdrowiu.

3.1.

Wzrost kosztów opieki zdrowotnej, postępujące starzenie się ludności i związane z tym nasilenie niektórych chorób dotykających głównie osoby starsze to zjawiska, które nie pojawiły się nagle w ostatniej dekadzie, lecz dawały się zaobserwować od dziesięcioleci, a obecny kryzys jedynie je zaostrzył ze względu na mniejsze zasoby dostępne na politykę w tym obszarze. Dlatego też strategiczne podejście powinno mieć na celu znalezienie odpowiedzi na pytanie, jak skutecznie sprostać nieustającemu popytowi na zasoby, z którym będzie borykać się w nadchodzących latach służba zdrowia, by zapewnić usługi coraz starszemu społeczeństwu, wymagającemu więcej opieki w związku ze wzrostem średniej długości życia.

3.1.1.

Promocja zdrowia i zapobieganie chorobom – podstawowe środki ochrony zdrowia – muszą odgrywać istotną rolę w krajowych systemach opieki zdrowotnej. Koszty opieki zdrowotnej można znacząco zmniejszyć, inwestując w edukację zdrowotną i zachęcając do bardziej aktywnego i zdrowego trybu życia prowadzącego do ograniczenia otyłości, palenia tytoniu i spożywania alkoholu. Regularne badania przesiewowe w kierunku raka oraz okresowe badania kontrolne stanu zdrowia mogą umożliwić większej liczbie ludzi starszych dłuższe i zdrowsze życie na emeryturze.

3.2.

Komitet zgadza się, że systemy opieki zdrowotnej w państwach członkowskich muszą opierać się na takich zasadach i wartościach, jak powszechność, dostępność dla wszystkich, równość i solidarność. Gwarantują one wszystkim obywatelom UE prawo do ochrony zdrowia i opieki zdrowotnej, właściwe wykorzystanie w odpowiednim czasie usług opieki zdrowotnej w celu uzyskania jak najlepszych wyników w tej dziedzinie, świadczenie usług opieki zdrowotnej na równych zasadach, niezależnie od położenia geograficznego, płci, niepełnosprawności, dochodów, wieku, rasy czy jakichkolwiek innych czynników, a także finansowanie tych usług ze środków publicznych (podatków lub ubezpieczeń zdrowotnych) w kontekście solidarnego rozłożenia zasobów.

3.3.

Zdaniem Komitetu kryzys gospodarczy, z jakim boryka się Unia Europejska, a szczególnie niektóre państwa członkowskie, nie może stanowić wymówki i prowadzić do powstawania przepaści między obywatelami „pierwszej” i „drugiej” kategorii, gdyż wszyscy mamy to samo prawo do ochrony zdrowia. W tym względzie Komitet powinien zadbać również o to, by z różnych możliwości i zróżnicowanej jakości świadczeń zdrowotnych w różnych państwach członkowskich mogli korzystać również obywatele UE, którzy nie pracują w kraju pochodzenia, lecz tymczasowo za granicą. Zapewnienie skuteczności i zrównoważonego charakteru systemów opieki zdrowotnej wymaga uwzględnienia interesów beneficjentów. Pomimo kosztów i cen świadczeń zdrowotnych zdrowie to nie towar, dlatego nie może zależeć od siły nabywczej obywateli.

3.4.

EKES (5) w swojej opinii w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Solidarność w zdrowiu: zmniejszanie nierówności zdrowotnych w UE” (6) stwierdza, że „Komisja powinna jak najlepiej wykorzystać dostępne instrumenty (np. otwartą metodę koordynacji, oceny wpływu, programy badawcze, wskaźniki, współpracę z organizacjami międzynarodowymi), a także rozważyć razem z państwami członkowskimi nowe metody, by zapewnić, że polityka i działania UE zajmą się czynnikami, które wywołują nierówności zdrowotne w UE lub przyczyniają się do nich”. Komitet potwierdza treść opinii i popiera wszystkie zalecenia poczynione wcześniej w celu zmniejszenia nierówności zdrowotnych.

3.5.

Komitet miał okazję wypowiedzieć się na temat niektórych aspektów komunikatu w opinii (7) w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia programu „Zdrowie na rzecz wzrostu gospodarczego”, trzeciego wieloletniego programu działań UE w dziedzinie zdrowia na lata 2014–2020 (8). W tym kontekście potwierdzamy uwagi poczynione w związku z oceną technologii medycznych, kształceniem pracowników służby zdrowia, wdrożeniem medycyny opartej na dowodach oraz wymianą sprawdzonych rozwiązań.

3.6.

Komitet za istotne uważa włączenie sektora służby zdrowia do europejskiego semestru. Za wystarczające powody uznaje znaczenie tego sektora dla PKB państw członkowskich, zapewnianie przez niego znacznej liczby miejsc pracy oraz jego zdolność do innowacji. Zalecenia wynikające z oceny europejskiego semestru nie mogą jednak podważać zasad i wartości, na których opierają się systemy opieki zdrowotnej w państwach członkowskich Unii.

3.7.

Samo zwiększenie skuteczności systemów opieki zdrowotnej, jedynie w celu poprawienia wyników, oznacza pominięcie innych aspektów, które należy uwzględnić w kontekście niedoboru zasobów i ograniczeń budżetowych. Skuteczny system opieki zdrowotnej o wysokiej wartości pozwala zmaksymalizować jakość usług i wyniki uzyskiwane z wykorzystaniem dostępnych zasobów. Innymi słowy, nie da się rozważać skuteczności systemu bez uwzględnienia zasady efektywności. Zapewnienie wartości zasobów oznacza wykorzystanie ich w jak najskuteczniejszy i najwydajniejszy sposób, łącząc koncepcję jakości naukowo-technicznej z zasadą efektywności i zrównoważoności. Stanowi to zasadniczy element organizacji usług opieki zdrowotnej i praktyki medycznej.

3.8.

Komitet popiera wspólne działania Komisji i państw członkowskich na rzecz wdrożenia na poziomie wspólnotowym wskaźników pozwalających zmierzyć skuteczność inicjatyw podejmowanych w sektorze zdrowia. W tym celu wszystkie państwa powinny ustanowić zatwierdzone systemy gromadzenia informacji, z zachowaniem przejrzystości i obiektywności, tak aby umożliwić ogólną analizę ułatwiającą przedsięwzięcie środków na rzecz współpracy w celu zmniejszenia nierówności w zakresie zdrowia występujących w poszczególnych państwach członkowskich i pomiędzy nimi. Nie do zaakceptowania jest fakt, że na początku XXI wieku nadal brakuje porównywalnych danych. Bez aktualnych, istotnych i odpowiednich danych nie można poczynić postępów i opracować jednolitych wskaźników, które wspomagałyby podejmowanie decyzji i analizę naukową.

3.9.

Użyteczność wskaźników zdrowia opiera się na ich wiarygodności, która jest cechą determinującą zdolność do ustanawiania porównań. Komisja uznaje w komunikacie ten brak wiarygodności, przez który uzyskiwane wyniki nie nadają się zbytnio do porównania. Dlatego też Komitet popiera system podstawowych europejskich wskaźników zdrowotnych, dostarczający porównywalnych danych na temat zdrowia i wpływających na nie zachowań oraz chorób i systemów opieki zdrowotnej, który może pozwolić niektórym państwom członkowskim na ulepszenie systemów informacji i wdrożenie nieistniejących wskaźników, ułatwiając tym samym ogólnie wymianę dobrych praktyk. Podobnie z zadowoleniem przyjmuje ramy wspólnej oceny stanu zdrowia opracowane przez podgrupę ds. wskaźników Komitetu Ochrony Socjalnej.

3.10.

Komitet sądzi, że faktycznemu uznaniu powszechnego charakteru opieki zdrowotnej może stanąć na przeszkodzie problem dostępu do systemu służby zdrowia. Trudności te ujawniają się zawsze w największym stopniu w sektorach społeczeństwa dysponujących najmniejszymi zasobami własnymi. Zmniejszenie nierówności zdrowotnych wymaga w pierwszym rzędzie rozwiązania kwestii dostępności. Wśród zasadniczych elementów pozwalających zapewnić dostęp obywateli do usług opieki zdrowotnej i wymagających podjęcia działań przez państwa członkowskie można wymienić: rzeczywiste ustanowienie podstawowej opieki zdrowotnej na obszarach wiejskich, istnienie służb ratunkowych w pobliżu miejsca zamieszkania, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, dostęp do pomocy specjalistów oraz rozsądne ustalanie odpłatności (z uwzględnieniem poziomu dochodów).

3.11.

EKES podziela obawy Komisji i uznaje, że podpisując konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, musimy również przedsięwziąć wszelkie odpowiednie środki, aby zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do usług zdrowotnych, w tym także zagwarantować, że infrastruktura opieki zdrowotnej będzie dostępna dla osób, które doznają ograniczeń z powodu niepełnosprawności.

3.12.

Komitet zgadza się z Komisją co do konieczności utrzymania stabilnych mechanizmów finansowania usług opieki zdrowotnej. W tym kontekście finansowanie z różnych źródeł za pomocą składek i podatków może zapewnić systemom opieki zdrowotnej ramy stabilności finansowej. Zdaniem Komitetu poprawa odporności czy wytrzymałości tych systemów jest również zależna od wysoce profesjonalnego zarządzania opartego na skutecznych systemach informacji, w ramach którego możliwe byłoby dokładne oszacowanie kosztów opieki zdrowotnej. Te elementy oraz wysoce wykwalifikowany i zmotywowany personel medyczny mogą stanowić podwaliny solidnego i stabilnego zrównoważonego systemu opieki zdrowotnej.

3.13.

EKES podziela opinię Komisji, że jedną z największych słabości systemów opieki zdrowotnej w niektórych państwach członkowskich jest niedobór pracowników medycznych. Problem ten pogłębia się z powodu intensywnej migracji pracowników do innych państw członkowskich, a także poza UE. Wziąwszy pod uwagę, że przyczyny tego zjawiska są zróżnicowane i złożone, Komitet uważa, że zaproponowana przez Komisję agenda powinna zawierać środki podnoszące atrakcyjność zawodów medycznych w oczach młodych ludzi, nie tylko po to, by przybywało kandydatów chcących podjąć naukę w tej dziedzinie, lecz również po to, by wykonywanie tych zawodów było atrakcyjne zarówno z zawodowego punktu widzenia, jak i z punktu widzenia warunków pracy.

4.1.

Obecnie w najbardziej zaawansowanych społeczeństwach ocena skuteczności systemów opieki zdrowotnej rozumiana jest m.in. jako narzędzie odpowiedzialności usługodawców przed usługobiorcami w sektorze zdrowia oraz jako instrument planowania przyszłych działań. W celu pogłębienia zobowiązań zapisanych w Karcie z Tallinna Komitet popiera udostępnienie państwom członkowskim narzędzi i metodologii umożliwiających zbliżenie systemów opieki zdrowotnej oraz zmniejszenie nierówności wewnętrznych i zewnętrznych w ramach tych systemów.

4.2.

Bezpieczeństwo pacjentów niesie ze sobą konieczność minimalizacji niepotrzebnego ryzyka spowodowania szkody, np. przypadkowych urazów w wyniku udzielania pomocy lub błędów lekarskich. Zwiększanie bezpieczeństwa pacjentów oznacza zarządzanie ryzykiem, zgłaszanie, analizowanie i monitorowanie wypadków oraz wdrażanie rozwiązań w celu ograniczania częstotliwości występowania tych problemów. EKES powtarza zalecenia zawarte w opinii (9) w sprawie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie bezpieczeństwa pacjentów, w tym profilaktyki i kontroli zakażeń związanych z opieką zdrowotną (10), i rozciąga je na wszystkie zagrożenia niezwiązane z zakażeniami, podkreślając szczególnie konieczność zgłaszania skutków ubocznych i przedsięwzięcia środków w celu ich wyeliminowania. W tym też kierunku powinny zmierzać podejmowane działania.

4.3.

Opieka zdrowotna nad pacjentami powinna być koordynowana między wszystkimi poziomami ochrony zdrowia, tak aby opieka podstawowa odgrywała większą rolę w wykrywaniu i leczeniu problemów zdrowotnych. Sprawna sieć opieki podstawowej, dobrze rozwinięta i wysoce profesjonalna, pozwala na bliższe zaznajomienie się z problemami zdrowotnymi, uniknięcie przeprowadzania niepotrzebnych badań specjalistycznych oraz zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej dzięki rzadszej hospitalizacji. Komisja powinna rozwijać rolę koordynującą w kontekście dzielenia się doświadczeniami krajowymi między państwami członkowskimi.

4.4.

Znaczenie personelu medycznego w odniesieniu do ogółu zatrudnionych w państwach Unii Europejskiej jest na tyle istotne, by brak tych pracowników można było uznać za problem zdrowotny. W celu uniknięcia tego rodzaju sytuacji planowanie szkoleń personelu służby zdrowia, mimo że należy do kompetencji państw członkowskich, powinno podlegać monitorowaniu i analizie ze strony UE. Tym samym obie strony będą wspólnie dbać o utrzymanie masy krytycznej personelu, co pozwoli na świadczenie usług społeczeństwu, które potrzebuje coraz więcej opieki zdrowotnej. Komitet uważa, że rozwój niezbędnego potencjału edukacyjnego i akademickiego wymaga również wsparcia finansowego.

4.5.

EKES uważa, że wysokiej jakości kształcenie techniczne i zawodowe jest niezbędne do zapewnienia wysoko wykwalifikowanych pracowników medycznych, którzy potrafiliby zaspokoić potrzeby obywateli UE w zakresie opieki. Jest też zdania, że w państwach członkowskich trzeba również zadbać o aspekty etyczne kształcenia.

4.6.

Wydatki na produkty farmaceutyczne są jednym z najważniejszych elementów wpływających na koszt usług opieki zdrowotnej oraz na ich zrównoważony charakter. Opieranie się przy wypisywaniu recept na aktywnych składnikach leku (nazwa generyczna WHO), a nie nazwie handlowej, może pomóc obniżyć koszty farmaceutyczne. W niektórych organizacjach opieki zdrowotnej w UE istnieją przykłady tego rodzaju recept, które mogą zostać wykorzystane w innych państwach. Niemniej wszelkie przewidywane środki powinny uwzględniać potrzeby prowadzenia badań nad nowymi lekami, a także finansowanie takiej działalności.

4.7.

Komitet popiera zamiar optymalnego wdrożenia dyrektywy 2011/24/UE (11), wyrażony przez Komisję w komunikacie będącym przedmiotem niniejszej opinii, lecz sądzi, że nie jest to główny problem w dostępie obywateli do krajowych systemów opieki zdrowotnej. Optymalne wdrożenie dyrektywy nie zwiększy tego dostępu. Zdaniem Komitetu w komunikacie należy rozumieć kwestię zwiększenia dostępności przede wszystkim jako objęcie opieką zdrowotną coraz szerszych kręgów społecznych, aż dostęp stanie się powszechny, zaoferowanie jak najszerszego wachlarza usług o rozsądnych kosztach oraz uniknięcie sytuacji, w której odpłatność stanie się przeszkodą dla osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Zapewnienie pomocy transgranicznej, charakteryzującej się bezpieczeństwem i wysoką jakością, nie gwarantuje obywatelom podstawowych usług opieki zdrowotnej w ich własnych krajach.

4.8.

Badania i innowacje medyczne przekładają się na nowe technologie w dziedzinie zdrowia, stanowiące odpowiedź na wyzwania diagnostyczne i terapeutyczne, z którymi boryka się medycyna. Wysoki koszt tych technologii oraz pożądana skuteczność wymagają solidnego systemu oceny. Zdaniem Komitetu bardzo ważna byłaby wartość dodana, jaką europejska sieć ds. oceny technologii medycznych (EUnetHTA) może wnieść do krajowych i regionalnych organów w państwach członkowskich, sprzyjając tym samym tworzeniu synergii i ułatwiając rozpowszechnianie ocen.

4.9.

Zastosowanie technologii informacyjnych do śledzenia historii leczenia pacjentów stanowi postęp i należy to wykorzystać poza placówkami opieki zdrowotnej. Elektroniczna dokumentacja medyczna, dostępna każdemu lekarzowi zajmującemu się danym pacjentem, powinna być celem, do którego należy zmierzać, mimo że obecnie jest to cel dość odległy. Unia powinna wspierać elektroniczne systemy informacyjne dotyczące opieki zdrowotnej i zdrowia, co pomoże doprowadzić do sytuacji, w której historia leczenia podążałaby za pacjentem. Jest to bardzo użyteczne narzędzie dla pacjentów, lecz jednocześnie wyzwanie dla administracji, która musi koordynować w swoich systemach opieki zdrowotnej kompatybilne aplikacje umożliwiające personelowi medycznemu zapoznanie się z problemami zdrowotnymi obywatela, bez względu na jego miejsce pobytu. To ogromne wyzwanie, lecz zdaniem Komitetu jego podjęcie pozwoliłoby poprawić stan zdrowia obywateli europejskich.

4.10.

EKES uważa, że niezwykle istotne jest, by obywatele mieli dostęp do cyfrowych systemów informacyjnych dotyczących zdrowia. Za przykład może posłużyć dostęp do informacji na temat wyrobów medycznych do stosowania u ludzi, zatwierdzonych przez organy regulacyjne. Takie informacje powinny być zrozumiałe, dokładne, aktualne i pewne, tak by obywatel pragnący uzyskać do nich dostęp mógł w ten sposób uzupełnić informacje uzyskane od zajmującego się nim pracownika służby zdrowia.

4.11.

W swej opinii (12) w sprawie komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Plan działania w dziedzinie e-zdrowia na lata 2012–2020 – Innowacyjna opieka zdrowotna w XXI wieku” (13) Komitet miał okazję wypowiedzieć się w sprawie e-zdrowia. Pragnie potwierdzić zawarte w niej następujące zdanie: „Dzięki e-służbie zdrowia musi zwiększać się wzajemne zaufanie między pacjentami a personelem medycznym. Należy unikać »bezosobowego podejścia« i uwzględniać czynniki psychologiczne”. W sercu e-zdrowia musi znajdować się wymiar ludzki. Podsumowując, należy stwierdzić, że w sercu systemu opieki zdrowotnej znajduje się obywatel.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/54

1.1.1.

EKES uważa za niezbędne i właściwe zaktualizowanie europejskich przepisów w dziedzinie pasz leczniczych w celu zagwarantowania jednolitych warunków wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania pasz leczniczych, przy jednoczesnej ochronie zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz uwzględnieniu oczekiwań konsumentów.

1.1.2.

Komitet popiera wykorzystanie pasz leczniczych jako kolejnego narzędzia na rzecz chowu i hodowli zdrowych zwierząt i poprawy zdrowia publicznego.

1.1.3.

EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w dokumencie Komisji uwzględnia się wytwarzanie, wprowadzanie na rynek i stosowanie paszy leczniczej w przypadku zwierząt nieprzeznaczonych do produkcji żywności, jako alternatywną drogę podawania, zwłaszcza w leczeniu chorób przewlekłych.

1.1.4.

EKES wzywa do umożliwienia dostępu do pasz leczniczych gatunków rzadkich lub akwakultury, dotkniętych obecnie problemem dostępności weterynaryjnych produktów leczniczych, i do zminimalizowania przeszkód w zakresie sprawnej produkcji i dystrybucji. Komitet pozytywnie ocenia również umożliwienie wytwarzania paszy leczniczej z wyprzedzeniem, co pozwoli na lepsze planowanie produkcji i zminimalizowanie zanieczyszczenia krzyżowego. W ten sposób uniknie się nieodpowiedniego zapasu magazynowego wynikającego z terminów ważności produktów leczniczych.

1.1.5.

EKES apeluje, by w rozporządzeniu w większym stopniu uwypuklić rolę lekarza weterynarii lub wykwalifikowanego specjalisty dysponującego odpowiednimi zaświadczeniami, znającego obowiązujące przepisy i w pełni zdolnego do postawienia diagnozy i zastosowania najwłaściwszego leczenia zapewniającego zdrowie i dobrostan zwierząt oraz zdrowie publiczne.

1.1.6.

Zdaniem EKES-u jedynie lekarz weterynarii lub wykwalifikowany specjalista dysponujący odpowiednimi zaświadczeniami może, w ramach swojej działalności, zdecydować o odpowiednim rytmie leczenia, którego nie można określić wyłącznie na podstawie sztywnych przepisów ze względu na różnice między gatunkami, ich stan fizjologiczny, warunki podawania leku, zaawansowanie choroby itp.

1.1.7.

EKES zdaje sobie sprawę z faktu, że dojdzie do zanieczyszczenia krzyżowego paszy niedocelowej substancjami czynnymi zawartymi w paszy leczniczej. Zanieczyszczenie takie musi jednak podlegać zasadzie ALARA (z ang. as low as reasonably achievable: „tak małe, na ile jest to rozsądnie osiągalne”).

1.1.8.

Komitet pozytywnie ocenia różne systemy produkcji oraz uważa za niezwykle ważne, by w przypadku zanieczyszczeń krzyżowych uwzględniano technologie stosowane w tym sektorze i tak ustalano wartości zanieczyszczeń, by nie prowadziły do oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

1.1.9.

Zdaniem EKES-u należy ustanowić system zintegrowanego zarządzania niezużytymi lub przeterminowanymi produktami, aby kontrolować ewentualne zagrożenia związane z tymi produktami w odniesieniu do ochrony zdrowia ludzi i zwierząt lub środowiska.

1.1.10.

Komitet podkreśla również konieczność ustanowienia kryteriów służących właściwej homogeniczności paszy leczniczej, takich jak wartości docelowe.

1.1.11.

Zdaniem EKES-u na wprowadzeniu proponowanych przepisów ucierpieć może handel wewnątrzunijny i uważa on za stosowne nadanie im bardziej elastycznego charakteru z myślą o zwiększeniu konkurencyjności sektora.

1.1.12.

EKES odnotowuje, że lekarze weterynarii lub wykwalifikowani specjaliści dysponujący odpowiednimi zaświadczeniami muszą dopełniać swoich obowiązków i unikać rutynowego leczenia profilaktycznego środkami przeciwdrobnoustrojowymi, mimo że istnieją okoliczności wymagające zapobiegawczego leczenia z wykorzystaniem tych środków (podobnie jak w leczeniu ludzi) w celu zapewnienia zdrowia i dobrostanu zwierząt, a co za tym idzie zdrowia publicznego.

1.1.13.

Komitet uważa, że profilaktykę z wykorzystaniem środków przeciwdrobnoustrojowych należy ocenić na poziomie poszczególnych państw członkowskich, biorąc pod uwagę specyfikę i cechy szczególne systemów produkcji, a także gatunki zwierząt, sytuację w zakresie zdrowia, dostępność leków w każdym kraju itp.

1.1.14.

Zdaniem Komitetu konieczne jest, by omawiany wniosek ustawodawczy zawierał wykaz środków ochrony indywidualnej dla pracowników, w celu uniknięcia narażenia na czynniki chemiczne z powodu pyłu powstałego podczas procesu produkcji i zagrożenia związanego z ich wdychaniem.

1.1.15.

EKES zaleca, by państwa członkowskie wprowadziły specjalne programy szkoleniowe dla pracowników narażonych na działanie czynników chemicznych.

1.1.16.

Komitet uważa, że proponowane rozporządzenie powinno umożliwić państwom członkowskim przyjmowanie aktów wykonawczych pozwalających uniknąć nakładania obciążeń administracyjnych i biurokratycznych na drobnych producentów rolnych wytwarzających na własne potrzeby, bez uszczerbku dla konkretnych regulacji dotyczących bezpieczeństwa i higieny paszy leczniczej.

1.2.1.

Zdrowie zwierząt ma strategiczne znaczenie ze względu na wpływ, jaki wywiera na zdrowie i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, bezpieczeństwo żywności, środowisko i gospodarkę wiejską. W tym celu dostępność weterynaryjnych produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu ma zasadnicze znaczenie dla tego, by lekarze weterynarii i wykwalifikowani specjaliści dysponujący odpowiednimi zaświadczeniami mieli do dyspozycji odpowiednie narzędzia służące kontrolowaniu, zapobieganiu i leczeniu chorób zwierzęcych.

1.2.2.

Podobnie jak w przypadku innych weterynaryjnych produktów leczniczych, antybiotyki są niezbędne do zwalczania infekcji bakteryjnych u zwierząt. EKES uważa, że dostęp do bezpiecznych i skutecznych antybiotyków jest niezbędnym narzędziem lekarzy weterynarii do utrzymania i przywrócenia zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz zdrowia publicznego.

1.2.3.

Komitet przyjmuje zatem z zadowoleniem omawiany wniosek ustawodawczy mający na celu opracowanie aktualnych i proporcjonalnych przepisów oraz dostępność weterynaryjnych produktów leczniczych, z myślą o ochronie zdrowia zwierząt, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa żywności i środowiska naturalnego. Zasadę tę należałoby również stosować w celu zapewnienia dostępności antybiotyków w weterynarii.

1.2.4.

Rynek weterynaryjnych produktów leczniczych ma swoiste właściwości i cechy charakterystyczne odmienne od rynku produktów leczniczych do stosowania u ludzi, w związku z czym Komitet uważa za stosowne, że przedmiotowy wniosek legislacyjny skupia się wyłącznie na weterynaryjnych produktach leczniczych. Dlatego też, mimo że zasady powinny być spójne, sposób stosowania tych zasad powinien być w pełni dostosowany do warunków panujących w sektorze.

1.2.5.

Zdaniem EKES-u obecne przepisy stanowią znaczące obciążenie administracyjne dla sektora, co negatywnie wpływa na niezbędne innowacje. Dlatego Komitet pozytywnie ocenia wprowadzenie uproszczonych norm dotyczących wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu oraz monitorowania produktów po wprowadzeniu ich do obrotu, zmiany pozwoleń na dopuszczenie do obrotu itp., co ma na celu zmniejszenie wspomnianych przeszkód wynikających z biurokracji. Jednak omawiany wniosek można jeszcze ulepszyć.

2.1.1.

We wniosku ustanawia się wymogi dotyczące wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania paszy leczniczej w Unii Europejskiej.

2.1.2.

W tym celu ustala się definicje, z których należy korzystać, zwracając szczególną uwagę na następujące pojęcia:

2.1.3.

Należy podkreślić bardzo pozytywny fakt, jakim jest włączenie paszy leczniczej w zakres rozporządzenia (WE) nr 767/2009 i rozporządzenia (WE) nr 183/2005, które odnosi się do mieszanek paszowych; oznacza to, że pasza lecznicza zostaje uznana za mieszankę paszową.

2.1.4.

Zakres ten zostaje poszerzony, by uwzględnić również gatunki zwierząt nieprzeznaczone do produkcji żywności, takie jak zwierzęta domowe.

2.1.5.

W omawianym wniosku zatwierdza się wykorzystanie pasz leczniczych jako ważnego i bardzo użytecznego narzędzia w zakresie zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego. Ponadto wskazuje się na wartość tego rodzaju paszy dla systemów produkcji, które są bardzo konkurencyjne w Europie.

2.1.6.

Istotną rolę odgrywają w Unii Europejskiej chów zwierząt hodowlanych i odmienność systemów produkcji w poszczególnych państwach członkowskich, dlatego konkurencyjność tego sektora należy zwiększyć dzięki takim narzędziom jak pasze lecznicze.

2.1.7.

W załącznikach do omawianego rozporządzenia wyszczególnia się wszystkie wymogi, które muszą spełniać zakłady produkujące bezpieczne pasze lecznicze, w których produkt leczniczy rozmieszczony jest homogenicznie, a poziom zanieczyszczenia krzyżowego jest niski.

2.1.8.

W omawianym wniosku ustawodawczym uznaje się za niezbędne, by pasze lecznicze importowane przez Unię Europejską spełniały te same wymogi prawne zawarte w rozporządzeniu.

2.1.9.

Wskazuje się na potrzebę wytwarzania paszy leczniczej jedynie z wykorzystaniem dopuszczonych do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych, a ze względu na bezpieczeństwo i skuteczność produktu należy zapewnić kompatybilność wszystkich wykorzystanych związków.

2.2.1.

Wniosek ustawodawczy obejmuje zarówno wymogi w zakresie danych, jak i procedury udzielania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych. Uwzględnia również opakowanie i oznakowanie opakowań, dystrybucję i monitorowanie produktów po wprowadzeniu ich do obrotu (nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii), a także kwestie odnoszące się do kontroli i stosowania weterynaryjnych produktów leczniczych.

2.2.2.

We wniosku nowością jest poszerzenie scentralizowanej procedury wydawania pozwoleń, tak aby można było przedkładać wnioski o dopuszczenie do obrotu dotyczące jakiegokolwiek weterynaryjnego produktu leczniczego. Oznacza to, że ocena wniosku o dopuszczenie do obrotu przeprowadzana jest tylko raz, co umożliwia uniknięcie niepotrzebnych obciążeń administracyjnych i finansowych.

2.2.3.

We wniosku znacznie upraszcza się przepisy dzięki ograniczeniu informacji obowiązkowych na opakowaniu i oznakowaniu opakowań oraz wprowadzeniu możliwości wykorzystania zharmonizowanych piktogramów i skrótów.

2.2.4.

Reguluje się również „okres ochrony” mający zastosowanie do dokumentacji technicznej złożonej w celu uzyskania lub zmiany pozwolenia na dopuszczenie do obrotu; okres ochrony przedłuża się w przypadku ograniczonych rynków i nowych antybiotyków.

2.2.5.

Upoważnia się Komisję Europejską do ustanawiania przepisów wykluczających lub ograniczających stosowanie określonych antybiotyków w sektorze weterynaryjnym.

2.2.6.

Podobnie jak w przypadku produktów leczniczych do stosowania u ludzi, weterynaryjne produkty lecznicze muszą zostać dopuszczone do obrotu, zanim będą mogły zostać wprowadzone do sprzedaży. W tym celu należy przedstawić dane potwierdzające jakość produkcji, bezpieczeństwo (zwierząt, użytkowników i środowiska naturalnego) oraz skuteczność kliniczną. Ponadto w przypadku gatunków zwierząt służących do produkcji żywności należy również przedstawić dane gwarantujące bezpieczeństwo konsumentów.

2.2.7.

Utrzymane zostają cztery procedury wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnego produktu leczniczego (procedura scentralizowana, procedura zdecentralizowana, procedura wzajemnego uznawania i procedura krajowa), z pewnymi zmianami. Ustanawia się również system wprowadzania zmian do warunków pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, który uwzględnia poziom ryzyka. Wprowadza się także oparte na analizie ryzyka podejście do nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii i ustanawia procedurę służącą harmonizacji charakterystyk produktu leczniczego.

2.2.8.

Wniosek zawiera wymogi dotyczące homeopatycznych weterynaryjnych produktów leczniczych, a także m.in. wytwarzania, dostaw i stosowania.

3.1.1.

Komitet popiera wniosek dotyczący rozporządzenia, a także zamiar Komisji, by zharmonizować wymogi dotyczące pasz leczniczych we wszystkich państwach członkowskich.

3.1.2.

EKES przypomina, że wymagania w zakresie wytwarzania pasz leczniczych nie mogą być tak wysokie, by sektorowi produkcji pasz trudno było im sprostać. Nie można ograniczać zanieczyszczenia krzyżowego, które rzeczywiście występuje w tym sektorze, do poziomów technicznie niemożliwych do osiągnięcia i nieodpowiadających zagrożeniu dla zdrowia zwierząt.

3.1.3.

EKES uważa, że chów zwierząt jest ważnym elementem rolnictwa Unii, dlatego należy opracować odpowiednie narzędzia dla hodowców i producentów pasz w celu zapewnienia wysokiej konkurencyjności na rynku. Choć konieczne jest uregulowanie wykorzystania i wytwarzania pasz leczniczych, należy dostosować je do technologii funkcjonujących obecnie w tym sektorze.

3.1.4.

Z przeprowadzonej przez Komisję oceny skutków wynika, że przepisy w zakresie pasz leczniczych pozytywnie wpłyną na rentowność i wzrost gospodarczy w sektorze produkcji pasz leczniczych, z uwzględnieniem innowacyjnych zastosowań weterynaryjnych produktów leczniczych.

3.1.5.

Ważne jest ustalenie poziomów zanieczyszczenia krzyżowego dla pasz leczniczych zgodnych z zasadą ALARA, w oparciu o wiedzę Komisji oraz z wykorzystaniem najlepszych technik produkcyjnych sektora.

3.1.6.

EKES odnotowuje, że omawiane przepisy uwzględniają niektóre elementy produkcji, takie jak mobilne wytwórnie pasz, które muszą być zgodne z zasadami bezpieczeństwa żywności i homogeniczności pasz leczniczych, aby uniknąć wysokich poziomów zanieczyszczeń krzyżowych, a tym samym sprawować nad nimi większą kontrolę.

3.1.7.

Komitet uważa za stosowne, by wymogi omawianego rozporządzenia nie utrudniały handlu wewnątrzunijnego, dlatego należy ułatwić wymianę handlową.

3.1.8.

EKES przypomina, że ponieważ w różnych państwach członkowskich występują rzadkie gatunki, w odniesieniu do których możliwości leczenia są niewielkie, do tej trudności nie należy dodawać jeszcze dalszych przeszkód w zakresie wytwarzania paszy leczniczej dla rzadkich gatunków z wyprzedzeniem.

3.2.1.

EKES uważa, że procedury wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnych produktów leczniczych powinny być zdefiniowane w taki sposób, aby uniknąć niepotrzebnych opóźnień w rzeczywistej sprzedaży w różnych państwach członkowskich pragnących wprowadzić je do obrotu, a także by umożliwić szybkie rozwiązywanie sporów między właściwymi organami.

3.2.2.

EKES jest zdania, że otoczenie regulacyjne powinno wspierać badania, rozwój technologiczny i innowacje w dziedzinie weterynaryjnych produktów leczniczych z myślą o zaspokajaniu potrzeb i stawianiu czoła wyzwaniom związanym ze zdrowiem stojącym przed różnymi gatunkami i modelami produkcyjnymi w Europie.

3.2.3.

W przeszłości istniał problem braku dostępności weterynaryjnych produktów leczniczych dla rzadkich gatunków zwierząt oraz braku szczegółowych wskazówek dotyczących innych gatunków (tzw. rzadkie zastosowania), które to gatunki są szczególnie ważne w Europie ze społecznego i gospodarczego punktu widzenia.

3.2.4.

W tej sytuacji potrzebna jest polityka na poziomie europejskim, która sprzyjałaby rzeczywistemu dostępowi weterynaryjnych produktów leczniczych dla rzadkich gatunków i rzadkich zastosowań, zapewniając przy tym jakość, bezpieczeństwo i skuteczność tych produktów, a także rentowność opracowywania ich dla przedsiębiorstw sektora zdrowia zwierząt.

3.2.5.

Z zadowoleniem przyjmuje zmniejszenie obciążeń administracyjnych dzięki uproszczeniu wymogów dotyczących oznakowania opakowania, weterynaryjnego nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii, zmian dotyczących warunków dopuszczania do obrotu i pozwolenia na dopuszczenie do obrotu weterynaryjnego produktu leczniczego na czas nieokreślony.

3.2.6.

EKES zgadza się z wprowadzeniem elektronicznego systemu składania wniosków i z koncepcją europejskiej centralnej bazy danych, która będzie sprzyjała wymianie informacji między sektorem a agencjami i pozytywnie wpłynie na zmniejszenie obciążeń administracyjnych.

3.2.7.

Równie pozytywnie na zmniejszenie obciążeń administracyjnych wpłyną środki mające na celu poprawę działania systemu weterynaryjnego nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii, co zagwarantuje bezpieczeństwo produktów leczniczych; za bardzo stosowne uznaje się w związku z tym podejście oparte na analizie ryzyka.

3.2.8.

Jednym z celów przeglądu przepisów jest lepsze funkcjonowanie jednolitego rynku. Należy do tego dążyć, nie narażając na szwank realizacji innych celów, takich jak ograniczanie obciążeń administracyjnych i większa dostępność produktów leczniczych. Do osiągnięcia tych celów niezbędna jest skuteczna harmonizacja charakterystyk produktu leczniczego oraz poszanowanie zasad proporcjonalności i wzajemnego uznawania.

3.2.9.

Nowe ramy prawne powinny zachęcać do innowacji i opracowywania nowych leków, zwłaszcza antybiotyków; wymaga to ram regulacyjnych zapewniających przewidywalność i opartych na wiedzy naukowej, z obowiązkowym uwzględnieniem zasady ostrożności.

3.2.10.

We wniosku ustawodawczym należy wspierać stosowanie weterynaryjnych produktów leczniczych zarejestrowanych w UE w sytuacji, gdy brak jest odpowiedniego produktu, zamiast stosowania leków dopuszczonych do obrotu dla ludzi. Bezpieczeństwo i skuteczność weterynaryjnych produktów leczniczych zostały już bowiem potwierdzone w praktyce. Takie postępowanie przyniosłoby o wiele większe korzyści od zastosowania produktów leczniczych dla ludzi, w przypadku których nie wykazano, że są one bezpieczne i skuteczne dla zwierząt. Aspekt ten jest ponadto szczególnie ważny w kontekście oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, ponieważ omawiany wniosek zezwala na stosowanie antybiotyków przeznaczonych dla ludzi w sytuacjach, gdy brak jest produktu leczniczego weterynaryjnego dopuszczonego do obrotu.

4.1.1.

W art. 2 „Definicje” należałoby doprecyzować następujące pojęcia wymienione w dokumencie i mające znaczenie dla opracowywanych przepisów: „substancja czynna”, „pasza niedocelowa”, „mobilna wytwórnia pasz” i „wytwórnia pasz na własne potrzeby”. Ponadto należy również zwrócić uwagę na dostatecznie precyzyjne sformułowanie terminologii, aby uniknąć sprzeczności z określeniami stosowanymi w ustawodawstwie krajowym.

4.1.2.

Należy ustalić bardziej racjonalny termin ważności recept weterynaryjnych, by umożliwić skuteczne leczenie bez szkody dla bezpieczeństwa zwierząt. W związku z tym powinien on zostać przedłużony z trzech tygodni na odpowiedni okres.

4.1.3.

Lekarz weterynarii lub wykwalifikowany specjalista dysponujący odpowiednimi zaświadczeniami powinni, w ramach swojej działalności, określić czas trwania leczenia, odpowiednie dawki leku, czas oczekiwania itp., na podstawie informacji zawartych w charakterystyce produktu leczniczego. Instrukcje te powinny stanowić element recepty na paszę leczniczą wystawionej przez urzędowego lekarza weterynarii. Posiadacz zwierząt musi stosować się do instrukcji zawartych w recepcie i sprawdzić spójność tych instrukcji z informacjami zawartymi w charakterystyce produktu leczniczego. W przypadku rozbieżności producent zostaje zwolniony z odpowiedzialności. Za leczenie zwierząt odpowiada lekarz weterynarii, który zna dany miot i jest odpowiedzialny za jego stan. Zobowiązanie posiadacza zwierząt do ścisłego stosowania się do informacji z charakterystyki produktu leczniczego oznaczałoby de facto, że przejmuje on obowiązki i odpowiedzialność lekarza weterynarii.

4.1.4.

Należy zezwolić na profilaktyczne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych, ale tylko w przypadkach, gdy jest to absolutnie konieczne i uzasadnione. W żadnym wypadku nie należy dopuścić do rutynowego stosowania profilaktyki i należy upowszechniać dobre praktyki w zakresie higieny oraz zastosowania.

4.1.5.

EKES wnosi o wskazanie przepisów, do których odnoszą się wymogi dotyczące jakości wody i kanałów instalacji wodnej. Jeśli chodzi o informacje na etykiecie, dotyczące dopuszczalnej tolerancji, nie należy w żaden sposób rozróżniać produktów, jako że wszystkie one przechodzą ten sam proces dopuszczania do obrotu i podlegają tym samym wymogom.

4.1.6.

Niespójność etykietowania wynika z błędów technicznych lub analitycznych (niepewność co do dawki związana z metodą analityczną oraz rodzajem i zawartością substancji czynnej); sytuacja taka może mieć miejsce niezależnie od tego, czy pasza zawiera środki przeciwdrobnoustrojowe, czy też nie. Ponadto ryzyko błędu w przypadku metod analitycznych służących określeniu ilości środków przeciwdrobnoustrojowych w paszy jest większe niż w przypadku innych substancji, co zmniejsza odtwarzalność i w związku z tym nie usprawiedliwia tak niskiej tolerancji.

4.1.7.

Ponadto EKES pozytywnie ocenia fakt, że homogeniczność produktu gwarantują badania przeprowadzone w celu dopuszczenia go do obrotu.

4.1.8.

Wymóg, aby pasza lecznicza zawierająca dzienną dawkę weterynaryjnego produktu leczniczego stanowiła co najmniej 50 % dziennego zapotrzebowania na paszę, jest uciążliwy do stosowania w praktyce; przepis ten należy uzupełnić następująco: „Pasza lecznicza zawierająca dzienną dawkę weterynaryjnego produktu leczniczego odpowiada co najmniej 50 % dziennego zapotrzebowania na paszę pełnoporcjową lub uzupełniającą obliczonego na podstawie suchej masy”.

4.2.1.

Okres sześciu miesięcy, jaki musi upłynąć od procedury krajowej do przedstawienia wniosku o wzajemne uznawanie, może okazać się problematyczny w przypadku trudnej sytuacji z punktu widzenia zdrowia zwierząt lub zdrowia publicznego. Dlatego w wyjątkowych okolicznościach należałoby dopuścić odstępstwo od wspomnianego okresu sześciu miesięcy. Ponadto w celu uniknięcia opóźnień w procedurach należy ustalić termin zakończenia procedur zdecentralizowanych i wzajemnego uznawania przez właściwe państwo członkowskie.

4.2.2.

Należy zachęcać do opracowywania weterynaryjnych produktów leczniczych w odniesieniu do wszystkich gatunków zwierząt poprzez szerszą ochronę inwestycji i innowacji dotyczącą wszystkich gatunków, a nie tylko gatunków rzadkich. Wskazane byłoby zatem przedłużenie okresu ochrony informacji w odniesieniu do wszystkich gatunków, w tym w przypadku zmiany pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w celu rozszerzenia go na więcej niż jeden gatunek.

4.2.3.

Różne gatunki zwierząt i różne choroby wymagają różnych sposobów podawania, co z kolei wymaga różnych postaci leku (np. płyny, substancje stałe, żele, produkty do wstrzykiwania itp.). Ponieważ zmiana postaci leku wymaga opracowania niemal całego produktu, inwestycja ta powinna podlegać ochronie.

4.2.4.

Należy uelastycznić wymogi dotyczące oznakowania opakowania, zarówno opakowania bezpośredniego, jak i zewnętrznego, by oprócz informacji obowiązkowych zawierało również informacje nieobowiązkowe, które mogą okazać się przydatne dla użytkowników.

4.2.5.

Korzyści wynikające z zastosowania nośników elektronicznych można osiągnąć jedynie pod warunkiem, że we wszystkich państwach członkowskich stosowana będzie jedna zharmonizowana procedura, z wykorzystaniem tego samego formatu, która miałaby zastosowanie do wszystkich procedur.

4.2.6.

Procedura harmonizacji charakterystyki produktu leczniczego powinna mieć charakter wyłącznie administracyjny, by uniknąć ponownej oceny produktów, które od wielu lat sprawdzają się na rynku pod względem bezpieczeństwa i skuteczności, co pozwoli uniknąć zbędnych obciążeń.

4.2.7.

Wniosek ustawodawczy mógłby negatywnie wpłynąć na opracowywanie nowych antybiotyków w weterynarii, ponieważ nie gwarantuje przewidywalnego, stabilnego i przejrzystego rynku, który stanowiłby zachętę dla przedsiębiorstw.

4.2.8.

Wskazane byłoby stworzenie systemu klasyfikacji dla przypadków stosowania produktów leczniczych, gdy brak jest odpowiedniego produktu leczniczego weterynaryjnego, poprzez nadanie pierwszeństwa weterynaryjnym produktom leczniczym zarejestrowanym w UE i ograniczenie korzystania z produktów leczniczych stosowanych u ludzi jedynie do przypadków, gdy nie istnieją weterynaryjne rozwiązania alternatywne.

23.7.2015   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 242/61

1.1.

EKES przyjmuje do wiadomości wniosek dotyczący komunikatu Komisji wzywającego do stworzenia na obszarze Unii Europejskiej prosperującej gospodarki opartej na danych, a więc gospodarki cyfrowej wykorzystującej technologie informacyjne. Skoordynowany plan działania w tym celu powinien przyczynić się do realizacji celów europejskiej agendy cyfrowej. EKES zwraca uwagę na konieczność opracowania szczegółowego planu działań.

1.2.

Istotną rolę w realizacji zamierzeń odegra unijny program „Horyzont 2020” oraz krajowe programy finansowania badań, innowacji i wdrożeń, a także stymulowanie przedsiębiorczości i innowacji sektorowych.

1.3.

EKES podkreśla, że upowszechnienie technologii informacyjnych we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego, kultury i edukacji daje ogromne możliwości rozwoju. Możliwości rozwoju dzięki ICT dotyczą nie tylko europejskich korporacji i dużych firm, ale także innowacyjnych przedsiębiorstw: małych, średnich oraz mikroprzedsiębiorstw.

1.4.

W celu pełnego wykorzystania tych możliwości należy wspierać związane z technologiami informacyjnymi badania i rozwój zarówno w sferze nauk technicznych, jak i społecznych oraz gospodarczych. Komisja Europejska oraz kraje członkowskie UE muszą wypracować skuteczne mechanizmy finansowania badań ze środków publicznych oraz zachęty do finansowania takich badań ze środków prywatnych. EKES wyraził ubolewanie nad pokaźną redukcją środków przewidzianych na finansowanie infrastruktury cyfrowej w ramach instrumentu „Łącząc Europę” i zdecydowanie domaga się wyciągnięcia odpowiednich wniosków. Nowy plan inwestycyjny zaprezentowany przez przewodniczącego Komisji Jeana-Claude’a Junckera w grudniu 2014 r., mający na celu uruchomienie co najmniej 315 miliardów EUR w formie dodatkowych inwestycji publicznych i prywatnych w kluczowych obszarach, takich jak infrastruktura cyfrowa, jest w tym kontekście mile widzianą reakcją polityczną.

1.5.

Aby zagwarantować nieskrępowany rozwój gospodarki opartej na danych, należy zapewniać odpowiednie ramy prawne, strategie i środki ochrony danych osobowych oraz bezpieczeństwa informacji, a także wdrożyć europejską strategię cyberbezpieczeństwa. Ochrona i bezpieczeństwo informacji zwiększą zaufanie konsumentów oraz pewność obrotu gospodarczego dla przedsiębiorców.

1.6.

EKES podkreśla, że w dziedzinie ochrony danych i bezpieczeństwa informacji wymagana jest współpraca administracji krajowych i europejskich z organami regulacji komunikacji elektronicznej oraz ochrony konsumentów i konkurencji.

1.7.

EKES zaleca Komisji wspieranie wszystkich działań zmierzających do realizacji celów europejskiej agendy cyfrowej jako budujących podstawy gospodarki opartej na danych, w tym rozbudowę szybkiej infrastruktury szerokopasmowej oraz powszechnie dostępnych interoperacyjnych i niezawodnych usług chmurowych, przetwarzanie wielkich zbiorów danych (big data), internet przedmiotów (IoT) oraz nowe sieci komunikacji elektronicznej (NGN), m.in. wykorzystujące przygotowywane technologie 5G i kolejne.

1.8.

Technologie cyfrowe pojawiają się i tworzą nowe wartości nie tylko w gospodarce, ale we wszystkich dziedzinach życia społecznego i kulturalnego. Dlatego bardzo ważne jest rozwijanie kompetencji cyfrowych całego społeczeństwa, w tym osób starszych, a także zagrożonych wykluczeniem społecznym, gospodarczym i kulturalnym z powodów zdrowotnych, ekonomicznych lub edukacyjnych. Należy szeroko wprowadzać nowoczesne treści i metody nauczania, zwłaszcza przygotowujące pracowników do przekwalifikowywania i nabywania nowych umiejętności.

1.9.

Administracja publiczna będzie w najbliższych latach musiała umieć optymalnie wykorzystywać dane cyfrowe oraz kanały komunikacji elektronicznej w celu podwyższenia sprawności działania, szerokiej współpracy z obywatelami i korzystania z ich aktywnej partycypacji. Warunkiem takiej partycypacji są odpowiednio zaprojektowane usługi publiczne oraz otwarte dane w formatach maszynowych we wszystkich dziedzinach gospodarki i administracji. EKES zaleca prowadzenie na szeroką skalę szkoleń zwiększających umiejętności cyfrowe pracowników administracji, w tym umiejętności definiowania nowoczesnych usług oraz umiejętności zamawiania i korzystania z usług ekspertów i specjalistów.

1.10.

EKES zaleca, aby administracja publiczna umożliwiała powtórne wykorzystanie informacji publicznych, udostępniając informacje publiczne w postaci otwartych danych w formatach maszynowych, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności. Możliwości ponownego wykorzystania informacji publicznych są szczególnie istotne dla europejskich małych i średnich przedsiębiorstw.

2.1.

Gospodarka oparta na danych i ogólnie gospodarka cyfrowa jest dla krajów Unii Europejskiej obszarem o strategicznym znaczeniu ekonomicznym. Dane w postaci cyfrowej stanowią dziś podstawę działania wszystkich dziedzin gospodarki, administracji publicznej, kultury, opieki społecznej i zdrowotnej. Ich innowacyjne wykorzystanie stanowi główne źródło zwiększania produktywności unijnej gospodarki.

2.2.

Dzięki upowszechnieniu danych w postaci cyfrowej – natywnych i pochodzących z digitalizacji innych form danych – oraz łatwości ich przesyłania i przetwarzania można dziś uważać dane za nowe i niezwykle cenne zasoby naturalne społeczeństwa i gospodarki.

2.3.

Dane cyfrowe są dziś generowane, zbierane i przetwarzane we wszystkich sferach życia gospodarczego i społecznego. Jest już coraz więcej innowacyjnych firm, dla których dane cyfrowe są podstawą i głównym obszarem działania. Szczególnie cennym elementem gospodarki opartej na danych są dane przestrzenne i geolokalizacyjne.

2.4.

Najszybciej rozwijającym się segmentem rynku informatycznego jest obszar wielkich zbiorów danych (big data). Według analiz IDC segment ten w latach 2012–2017 utrzyma średnioroczne tempo wzrostu rzędu 27 % (sześciokrotnie wyższe niż całość rynku ICT) i dzięki temu w 2017 r. wartość światowego rynku technologii i usług big data ma osiągnąć 23,7 mld EUR. Bardzo szybkiego wzrostu oczekiwać można także w dziedzinie usług chmurowych.

2.5.

Wobec obserwowanego rozwoju rozwiązań i zastosowań ze sfery internetu przedmiotów (IoT), m.in. w infrastrukturach inteligentnych miast, w najbliższych latach należy się spodziewać ogromnego wzrostu wolumenu danych, wynikającego z rozwoju IoT. Według prognoz firm analitycznych liczba należących do sfery IoT urządzeń typu smart object wzrośnie na całym świecie do roku 2020 do 26 mld sztuk, kilkakrotnie przekraczając liczbę podłączonych do internetu komputerów. Z tym ogromnym wzrostem wolumenów danych będą musiały sobie poradzić – i twórczo go wykorzystać – zarówno firmy, jak i administracja publiczna.

2.6.

Kwestią niezwykle istotną jest, by ogromny potencjał gospodarczy związany z wielkimi zbiorami danych oraz internetem przedmiotów potrafiła wykorzystać gospodarka krajów UE, w tym innowacyjne firmy dostarczające rozwiązania z tych dziedzin, jak i przedsiębiorstwa ze wszystkich pozostałych sektorów gospodarki unijnej, korzystające z nich w sferach swojej działalności.

2.7.

W komunikacie Komisja Europejska zwraca uwagę na konieczność tworzenia warunków umożliwiających działanie chmur obliczeniowych, infrastruktury wysokowydajnych systemów obliczeniowych (HPC) oraz wykorzystujących te rozwiązania platform i usług. Według oszacowań Komisji (1) usługi chmurowe mogą przyczynić się do wzrostu liczby nowych miejsc pracy w Europie o 2,5 mln i spowodować wzrost PKB krajów UE o 160 mld EUR do roku 2020.

2.8.

Zdaniem Komisji kluczowym elementem rozwoju jest też innowacyjność wykorzystująca potencjał danych (DDI), czyli zdolność przedsiębiorstw oraz administracji publicznej do twórczego wykorzystywania informacji pochodzącej z pogłębionej analizy danych, w tym udostępnionych w ramach ponownego wykorzystania informacji publicznych. Otwarcie danych i udostępnienie ich do ponownego wykorzystania może krajom UE przynieść korzyści ekonomiczne rzędu 40 mld EUR rocznie, natomiast łączne bezpośrednie i pośrednie korzyści gospodarcze wynikające ze stosowania i wykorzystywania informacji sektora publicznego w gospodarce UE-27 szacowane są na poziomie 140 mld EUR rocznie (2).

2.9.

Komisja Europejska podkreśla, że wymagać to będzie działania wysoko wykwalifikowanych specjalistów, szerokiego stosowania otwartych danych oraz tworzenia odpowiednich ram prawnych, dotyczących własności danych, ich ochrony i sposobów udostępniania.

2.10.

Wielką rolę w realizacji zamierzeń odegra unijny program „Horyzont 2020” oraz krajowe programy finansowania badań i innowacji, a także stymulowanie przedsiębiorczości i innowacji sektorowych.

2.11.

Komisja Europejska różnymi środkami wspierać będzie przedsiębiorczość cyfrową w Europie, między innymi poprzez propagowanie otwartego dostępu do danych, ułatwianie dostępu do chmur obliczeniowych, wspieranie powiązań i współpracy lokalnych inkubatorów danych, a także rozwój umiejętności i kompetencji cyfrowych, m.in. w ramach wielkiej koalicji na rzecz cyfrowych umiejętności i miejsc pracy.

3.1.

EKES akceptuje i ogólnie popiera proponowane w komunikacie Komisji cechy prosperującej gospodarki opartej na danych. Jak zaznaczono w komunikacie, analiza danych oznacza lepsze wyniki, procedury i decyzje, co stymuluje innowacyjność i opracowywanie nowych rozwiązań, a także pozwala przewidywać trendy i przygotowywać się na przyszłe wydarzenia. EKES zwraca jednak uwagę, że w komunikacie nie została wyraźnie sformułowana strategia działań Komisji w celu zbudowania w UE takiej gospodarki.

3.2.

EKES zwraca uwagę na wagę niektórych proponowanych w komunikacie działań dotyczących rozbudowy szeroko rozumianej infrastruktury warunkującej działanie gospodarki opartej na danych, a w szczególności dotyczących: