KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 10.11.2016

JOIN(2016) 49 final

WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Międzynarodowe zarządzanie oceanami - program działań na rzecz przyszłości oceanów

{SWD(2016) 352 final}

1.Oceany jako globalne wyzwanie o priorytetowym znaczeniu

Oceany mają kluczowe znaczenie dla przyszłości Unii Europejskiej i wielu narodów na całym świecie. Stwarzają one ogromne możliwości pobudzania wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i innowacji. Szacuje się, że wartość produkcji światowej gospodarki oceanicznej wynosi 1,3 bln EUR i może zwiększyć się ponad dwukrotnie do 2030 r. 1 .

Oceany odgrywają kluczową rolę w regulowaniu systemu klimatycznego. Wytwarzają połowę dostępnego nam tlenu oraz absorbują większość światowej nadwyżki ciepła i około 25 % emisji CO2 2 . Liczne kraje wyspiarskie i nadmorskie (w tym małe rozwijające się państwa wyspiarskie) są zależne od zasobów morskich i podatne na potencjalny wpływ działalności człowieka na ochronę tych zasobów i ich zrównoważone wykorzystanie. Nasz sposób postępowania z oceanami ma fundamentalne znaczenie. Niektóre najpilniejsze globalne wyzwania, w tym zmiana klimatu, ubóstwo oraz zapewnienie wystarczającej ilości bezpiecznej żywności o odpowiedniej wartości odżywczej dla światowej populacji, która według szacunków w 2050 r. osiągnie 9 miliardów, mogą być skutecznie podjęte jedynie w przypadku, gdy oceany będą bezpieczne, chronione, czyste i zarządzane w sposób zrównoważony.

Nasze oceany są zagrożone nadmierną eksploatacją, zmianą klimatu, zakwaszeniem, zanieczyszczeniami i zmniejszającą się różnorodnością biologiczną. Na całym świecie obserwowany jest rozwój gospodarek morskich i nadmorskich, jednak ich powodzenie zależy od bardziej zrównoważonego gospodarowania. Dostęp do szlaków morskich jest czasami ograniczony przez nielegalne działania, wzmożoną aktywność piracką, zbrojne napaści i inne formy przestępczości na morzu. Próby zgłaszania roszczeń terytorialnych lub morskich poza ramami ustanowionymi na mocy Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS), poprzez zastraszanie, przymus lub siłę, mogą mieć wpływ nie tylko na stabilność regionalną, ale też na gospodarkę światową. Wiedza o nielegalnych działaniach w sektorze morskim jest zasadniczym czynnikiem umożliwiającym zrównoważone zarządzanie w oparciu o przepisy.

Wyzwaniem pozostają dokładne i terminowe informacje o stanie zasobów i ekosystemów morskich. Postęp techniczny konieczny na potrzeby zrównoważonego rozwoju działalności morskiej zależy od ulepszonych badań.

Wszystkie powyższe wyzwania zostały dostrzeżone na poziomie ogólnoświatowym. Podczas szczytu Rio+20 szefowie państw i rządów zobowiązali się do ochrony i odbudowy oceanów i ekosystemów morskich oraz do zrównoważonego zarządzania zasobami oceanów zgodnie z prawem międzynarodowym, tak aby dopilnować wszystkich trzech wymiarów zrównoważonego rozwoju. UE zobowiązuje się do stosowania takiego zintegrowanego podejścia.

W programie działań NZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 uznano ochronę i zrównoważone wykorzystanie oceanów za jeden z 17 celów zrównoważonego rozwoju (SDG 14) oraz za część programu ściśle powiązanych działań. Po raz pierwszy ochrona i zrównoważone wykorzystanie oceanów są ujęte z innymi najpilniejszymi światowymi wyzwaniami zrównoważonego rozwoju w ramach nadrzędnego światowego programu politycznego oraz jako takie zostały uwzględnione w kilku celach zrównoważonego rozwoju i w kilku założeniach 3 . Społeczność światowa musi przekuć powyższe zobowiązania na działanie. UE w pełni identyfikuje się z tym celem i angażuje się w jego realizację. Działania określone w niniejszym wspólnym komunikacie są integralnie związane z odpowiedzią UE na program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030. Są one również traktowane priorytetowo w ramach globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 4 .

1.1. Konieczność lepszego zarządzania oceanami

Korzystanie z oceanów i ich zasobów reguluje UNCLOS. Konwencję wspiera sieć regionalnych i międzynarodowych instytucji i forów odpowiedzialnych za dalsze regulowanie działań sektorowych, które mają miejsce na morzu 5 . Tworzone przez nie ramy zapewniają szeroki zbiór przepisów i zasad. Są one jednak nieco niejednorodne i nieskoordynowane. Na całym świecie upowszechnia się pogląd, że środowiskiem morskim i morską działalnością człowieka, w tym działalnością lądową mającą wpływ na oceany, należy zarządzać skuteczniej w celu rozwiązania problemu rosnącej presji na oceany.

Przeprowadzone w 2015 r. konsultacje Komisji 6 potwierdziły, że obecne ramy nie gwarantują zrównoważonego zarządzania oceanami:

Ramy są niekompletne i wymagają dalszego opracowania. Pozostają istotne luki prawne, zwłaszcza w odniesieniu do ochrony i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej mórz na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego (ISA) nie ukończyła jeszcze kodeksu górniczego ustanawiającego niezbędne przepisy i procedury związane z górnictwem morskim;

Uzgodnione przepisy i ustalenia często nie są skutecznie wdrażane i jednolicie stosowane. Jesteśmy daleko od osiągnięcia ogólnoświatowych celów, takich jak osiągnięcie maksymalnego podtrzymywalnego połowu w ramach rybołówstwa do 2015 r. lub objęcie ochroną 10 % obszarów przybrzeżnych i morskich do 2020 r., w szczególności poprzez ustanowienie chronionych obszarów morskich 7 . Brak terminowej ratyfikacji zagraża wejściu w życie ważnych konwencji morskich, np. Konwencji dotyczącej pracy w sektorze rybołówstwa Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP);

Działania organizacji międzynarodowych odpowiedzialnych za oceany są niewystarczająco skoordynowane. Choć różne rodzaje działalności morskiej są ze sobą wzajemnie powiązane, w większości podlegają one regulacjom odpowiednim dla danego sektora. Koordynacja działań organów międzynarodowych, które zajmują się różnymi sektorami, często ma charakter doraźny lub w ogóle nie istnieje 8 . Organizacje i mechanizmy, które mogłyby odgrywać istotną rolę we wzmacnianiu ogólnych ram, np. UN-Oceans czy Międzyrządowa Komisja Oceanograficzna (IOC), często dysponują słabymi mandatami;

Nielegalne i przestępcze działania mają znaczący wpływ na podmioty gospodarcze, środowisko morskie i osoby pracujące w sektorze morskim. UE poprawiła własne ramy bezpieczeństwa i promuje współpracę międzynarodową i regionalną w dziedzinie bezpieczeństwa, ale jest jeszcze wiele do zrobienia, aby wyeliminować przypadki bezprawnych czynów na morzu. Problemem pozostaje brak godnej pracy w niektórych rodzajach działalności związanej z oceanami. Warunki pracy na statkach uczestniczących w nielegalnej działalności są czasem znacznie poniżej norm międzynarodowych lub nawet są niezgodne z prawem, co bezpośrednio wpływa nie tylko na pracowników, ale także na zdolność sektora do działania w sposób zrównoważony;

Potrzebna jest większa koordynacja między politykami wewnętrznymi i zewnętrznymi UE, takimi jak strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego, synergia czarnomorska, strategia UE na rzecz regionu Morza Adriatyckiego i Morza Jońskiego, Unia dla Śródziemnomorza oraz wymiar północny;

Zainteresowane strony (w tym przedsiębiorstwa, naukowcy i organizacje społeczeństwa obywatelskiego) powinny bardziej angażować się w przygotowywanie i wdrażanie międzynarodowych ram regulacyjnych. Pozwoliłoby to osiągnąć wyższy poziom zgodności oraz ułatwiłoby tworzenie uzupełniających rozwiązań w zakresie zarządzania, takich jak dobrowolne zobowiązania i wymiana najlepszych praktyk. Podstawą zarządzania oceanami powinny być solidne badania naukowe i wiedza.

1.2. Rola UE

W celu zagwarantowania, aby morza były bezpieczne, chronione, czyste i zarządzane w sposób zrównoważony, potrzebne jest spójne, międzysektorowe i opierające się na przepisach podejście międzynarodowe. Takie podejście przyczyni się również do osiągania rezultatów na rzecz obywateli UE w obszarach priorytetowych, takich jak zatrudnienie, wzrost gospodarczy, konkurencyjność, zrównoważony rozwój, odporność na zmianę klimatu oraz pokój i bezpieczeństwo. Promowanie opartych na przepisach dobrych rządów na morzu przyczyni się do wzmocnienia praw człowieka, wolności i demokracji, stworzenia równych warunków działania dla przedsiębiorstw oraz poprawy warunków pracy na całym świecie. Jest to zgodne z rolą UE jako silnego globalnego podmiotu.

UE ma również odpowiednie możliwości kształtowania międzynarodowego zarządzania oceanami w oparciu o posiadane doświadczenia w zakresie opracowywania zrównoważonego podejścia do zarządzania oceanami, zwłaszcza w ramach swojej polityki ochrony środowiska (w szczególności dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej), zintegrowanej polityki morskiej (w szczególności dyrektywy w sprawie planowania przestrzennego obszarów morskich), zreformowanej wspólnej polityki rybołówstwa, działań przeciwko nielegalnym, nieraportowanym i nieuregulowanym połowom (połowom NNN) oraz swojej polityki w zakresie transportu morskiego.

UE opracowała również zbiór narzędzi bezpieczeństwa w celu rozwiązania kwestii powiązań między wewnętrznymi i zewnętrznymi wymiarami bezpieczeństwa. Jej globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa potwierdza potrzebę podejścia opierającego się na silniejszych powiązaniach – między wewnętrznymi i zewnętrznymi aspektami polityki, w całej polityce zewnętrznej oraz między państwami członkowskimi a instytucjami UE. Należy tworzyć efekty synergii z innymi dziedzinami polityki (np. dotyczącymi cyberbezpieczeństwa, cyberobrony oraz gospodarki o obiegu zamkniętym) i strategiami (np. strategią UE w zakresie bezpieczeństwa morskiego (EUMSS) 9 oraz podobnymi strategiami regionalnymi 10 ). W ten sposób wkład UE we wzmocnienie zarządzania oceanami będzie stanowić wsparcie dla celu w postaci globalnego wzrostu i bezpieczeństwa w sektorach morskich.

UE opracowała EUMSS w celu skutecznego i kompleksowego sprostania wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa morskiego, stosując odpowiednie instrumenty międzynarodowe, unijne i krajowe. Należy ją stosować zgodnie z niniejszym komunikatem w celu ułatwienia współpracy międzysektorowej i zwiększenia potencjału wzrostu gospodarczego. UE wciąż aktywnie przyczynia się do globalnego bezpieczeństwa morskiego, bazując na swoim doświadczeniu w zakresie zwalczania piractwa w zachodniej części Oceanu Indyjskiego oraz przemytu i nielegalnego obrotu w rejonie Morza Śródziemnego, Morza Czarnego i Morza Bałtyckiego oraz badając możliwości istniejące w Zatoce Gwinejskiej 11 , na Morzu Południowochińskim oraz w Cieśninie Malakka.

Unia Europejska współpracuje w zakresie zarządzania oceanami z dwustronnymi, regionalnymi i wielostronnymi partnerami na całym świecie, a jej głównym mechanizmem prawnym jest UNCLOS. Posiada ona strategiczne partnerstwa i umowy z kluczowymi podmiotami i partnerami międzynarodowymi. Współpracuje w szerokim zakresie z różnymi wschodzącymi potęgami. Jest stroną wielu umów i konwencji. Unia Europejska i jej państwa członkowskie łącznie są największym dawcą pomocy na świecie.

UE powinna wykorzystywać istniejące rozwiązania służące poprawie zarządzania oceanami i wzmocnieniu koordynacji z forami międzynarodowymi i regionalnymi. UE aktywnie stara się rozwijać współpracę z sąsiadami w zakresie polityki morskiej i gospodarki oceanicznej, w tym w oparciu o europejską politykę sąsiedztwa, zarówno w jej wymiarze wschodnim, jak i południowym. Wnosi również istotny wkład w globalne zarządzanie pracą w transporcie morskim oraz w ogólnoświatowe zwalczanie pracy przymusowej i handlu ludźmi.

Działania podejmowane przez UE i jej państwa członkowskie muszą być bardziej powiązane w ramach całej polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Ich łączna waga znacznie zwiększy możliwości pozytywnej zmiany. UE powinna zapewnić spójność działań między polityką wewnętrzną i zewnętrzną, zgodnie ze swoim zobowiązaniem do zwiększenia spójności polityki na rzecz zrównoważonego rozwoju. UE powinna wspierać efekty synergii z innymi dziedzinami polityki UE, w tym z polityką rozwoju i strategiami takimi jak EUMSS.

Ponadto w UE znajduje się dziewięć regionów najbardziej oddalonych. Ze względu na swój wkład w wymiar morski UE oraz swoją pozycję w regionach Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego regiony te są ważnymi podmiotami mogącymi aktywnie przyczynić się do lepszego zarządzania oceanami. 

Aby zapewnić, że oceany są bezpieczne, chronione, czyste i zarządzane w sposób zrównoważony, Komisja i wysoki przedstawiciel proponują 14 zbiorów działań w trzech obszarach priorytetowych: 

poprawa ram międzynarodowego zarządzania oceanami;

ograniczenie presji na morza i oceany i stworzenie warunków dla zrównoważonej niebieskiej gospodarki; oraz

poprawa międzynarodowych badań i danych dotyczących oceanów.

2. Poprawa ram międzynarodowego zarządzania oceanami

Opierając się na międzynarodowym konsensusie, iż należy wzmocnić ramy zarządzania oceanami, Komisja i wysoki przedstawiciel będą dążyć do realizacji następujących działań:

Działanie 1:    Usunięcie braków w ramach międzynarodowego zarządzania oceanami

Komisja i wysoki przedstawiciel będą nadal współpracować z państwami członkowskimi oraz partnerami międzynarodowymi na rzecz promowania wdrażania instrumentów wielostronnych, które zostały uzgodnione, ale jeszcze nie weszły w życie. Komisja i wysoki przedstawiciel zwiększą wysiłki na rzecz promowania podpisania, ratyfikacji, transpozycji i skutecznego wdrożenia kluczowych światowych instrumentów zarządzania oceanami, takich jak UNCLOS oraz jej istniejące umowy wykonawcze.

Komisja będzie w dalszym ciągu brać aktywny udział w tworzeniu prawnie wiążącego instrumentu w ramach UNCLOS w sprawie ochrony i zrównoważonego wykorzystania morskiej różnorodności biologicznej na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową. W dalszym ciągu będzie wspierać międzynarodowe wysiłki mające na celu ochronę różnorodności biologicznej mórz na innych właściwych forach międzynarodowych, w tym w ramach Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD) oraz Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES).

Wraz z państwami członkowskimi i wszystkimi innymi stronami, w tym partnerami międzynarodowymi, przemysłem i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, Komisja i wysoki przedstawiciel zbadają, jakie dobrowolne, pozaprawne i uzupełniające kroki można podjąć w celu wsparcia zarządzania oceanami.

Działanie 2:    Promowanie regionalnego zarządzania rybołówstwem i współpracy na kluczowych obszarach oceanów celem wyeliminowania regionalnych braków w zarządzaniu

Regionalne organizacje ds. zarządzania rybołówstwem (RFMO) są kluczowymi organizacjami międzynarodowymi w zakresie ochrony i zrównoważonego wykorzystania międzystrefowych i daleko migrujących zasobów rybnych. Poprawa i regularne przeglądy ich wyników (np. w zakresie nauki, przejrzystości przestrzegania przepisów i procesu decyzyjnego) są głównymi elementami działań UE w ramach tych forów.

Większość środkowej części Oceanu Arktycznego, jednego z najbardziej niestabilnych regionów morskich na świecie, nie jest objęta międzynarodowymi systemami ochrony i zarządzania. Zgodnie z niedawno przedstawionym przez siebie projektem zintegrowanej polityki w regionie Arktyki 12 UE powinna dążyć do zapewnienia zrównoważonego rozwoju w regionie i wokół niego w oparciu o współpracę międzynarodową. W szczególności będzie ona wspierać utworzenie RFMO/porozumienia w regionie Arktyki oraz promować ochronę różnorodności biologicznej poprzez ustanowienie chronionych obszarów morskich.

Inne strategie regionalne UE (np. w Zatoce Gwinejskiej i Rogu Afryki) powinny odgrywać zasadniczą rolę w poprawie ochrony zasobów rybnych i zarządzania nimi oraz stwarzać ramy na rzecz rozwiązania kwestii połowów NNN.

Działanie 3:     Poprawa koordynacji i współpracy między organizacjami międzynarodowymi oraz uruchomienie partnerstw oceanicznych na rzecz zarządzania oceanami

UE powinna przyczynić się do poprawy koordynacji i współpracy między organizacjami międzynarodowymi mającymi mandat w zakresie oceanów. Można tego dokonać poprzez protokoły ustaleń i umowy o współpracy w celu wzmocnienia koordynacji między organami o takich samych lub uzupełniających się celach. Komisja rozważy wznowienie tzw. procesu z Kobe dotyczącego RFMO zajmujących się tuńczykiem i rozszerzenie tego procesu na wszystkie RFMO. UE będzie również wspierać rolę wielostronnych mechanizmów współpracy, np. UN-Oceans – w szczególności w kontekście przeglądu jego mandatu w 2017 r., IOC, ISA oraz organizacje kontynentalne i regionalne, które opracowały strategie na rzecz ochrony i poszanowania obszarów morskich.

Komisja bierze udział w rozmowach dwustronnych dotyczących gospodarki morskiej i rybołówstwa z kluczowymi podmiotami polityki w zakresie oceanów, w tym Australią, Kanadą, Chinami, Japonią, Nową Zelandią i Stanami Zjednoczonymi. W ciągu najbliższych pięciu lat zamierza stopniowo przekształcić te rozmowy w „partnerstwa oceaniczne”. Wzmocni to współpracę w kluczowych obszarach zarządzania oceanami, takich jak realizacja celów zrównoważonego rozwoju w zakresie oceanów, budowanie zdolności, promowanie ochrony i zrównoważonego „niebieskiego wzrostu”, badania morskie, międzynarodowe zarządzanie rybołówstwem, godne warunki pracy, zwalczanie połowów NNN i bezpieczeństwo morskie.

Działanie 4: Budowanie zdolności

Komisja i wysoki przedstawiciel będą korzystać z ram polityki zewnętrznej, w tym współpracy na rzecz rozwoju, w celu promowania i budowania zdolności na rzecz lepszego zarządzania oceanami, ochrony i odbudowy różnorodności biologicznej oraz zrównoważonych niebieskich gospodarek wraz ze swoimi partnerami, w tym z organizacjami międzynarodowymi.

Rozwój obszarów morskich i przybrzeżnych musi być zrównoważony ekologicznie oraz musi sprzyjać włączeniu społecznemu. Interakcje i kompromisy pomiędzy sektorami i inwestycjami muszą być jasno określone i sformułowane.

UE posiada szeroką gamę dwustronnych umów o współpracy, partnerstwie i handlu, w tym umów o partnerstwie w sprawie zrównoważonych połowów, w ramach których może wzmocnić współpracę w kwestiach morskich, takich jak „niebieski wzrost”, zarządzanie obszarami morskimi i przybrzeżnymi, prawa i kwalifikacje pracownicze 16 , skutki zmiany klimatu dla oceanów oraz wsparcie dla wdrożenia międzynarodowych zobowiązań.

Częścią tego podejścia będzie również wzmacnianie możliwości budowania zdolności na kluczowych obszarach, takich jak Zatoka Gwinejska, południowy Atlantyk, Azja Południowo-Wschodnia oraz małe rozwijające się państwa wyspiarskie.

Komisja i wysoki przedstawiciel uruchomią zasoby, aby wesprzeć ulepszanie planowania na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki, zwłaszcza w ramach Unii dla Śródziemnomorza i konwencji barcelońskiej. Będą promować dialog regionalny poprzez forum Unii dla Śródziemnomorza w sprawie niebieskiej gospodarki i będą wspierać działania uzgodnione w tych ramach, w tym lepszą współpracę w dziedzinie badań i innowacji w sektorze morskim poprzez inicjatywę BlueMED. 

Działanie 5:    Zapewnianie bezpieczeństwa i ochrony mórz i oceanów 

W EUMSS wskazuje się wyzwania w zakresie bezpieczeństwa, np. piractwo, handel ludźmi, bronią i narkotykami oraz ich przemyt, a także podkreśla się potrzebę wspierania współpracy i wymiany informacji między organami cywilnymi i wojskowymi. W poszukiwaniu rozwiązań globalnych potrzebne są szersza międzynarodowa debata na forach takich, jak ONZ, G7 i G20, oraz dopasowane do potrzeb partnerstwa obejmujące inne państwa i instytucje regionalne (np. Unię Afrykańską i ASEAN).

Komisja i wysoki przedstawiciel we współpracy z państwami członkowskimi będą podejmować działania dwustronne i wielostronne z państwami niebędącymi członkami UE i organizacjami regionalnymi na rzecz ograniczenia i wyeliminowania zagrożeń i elementów ryzyka dla bezpieczeństwa morskiego, w ramach EUMSS i strategii regionalnych (np. na rzecz Zatoki Gwinejskiej, Rogu Afryki), poprzez zintensyfikowanie prac w obszarach priorytetowych 17 .

Nowe rozporządzenie w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej 18  oraz zmienione rozporządzenia w sprawie Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Morskiego (EMSA) i w sprawie Europejskiej Agencji Kontroli Rybołówstwa (EFCA) stanowią podstawę do ściślejszej współpracy między agencjami UE wspierającymi organy państw członkowskich wykonujące funkcje straży przybrzeżnej oraz z państwami niebędącymi członkami UE położonymi wokół europejskich basenów morskich. Prace te będą się również koncentrować na lepszej współpracy między krajowymi służbami straży przybrzeżnej w zakresie wielozadaniowych kampanii, w tym np. wykrywania nielegalnych zrzutów na mocy konwencji MARPOL 19 . W ramach tej współpracy Frontex, EMSA i EFCA podejmują działania wielofunkcyjne, m.in. na rzecz kontroli rybołówstwa, granic i migracji w środkowej części Morza Śródziemnego. W celu uzupełnienia tych działań siły zbrojne UE są również zaangażowane w zwalczanie przemytu ludzi, ochronę statków, przeciwdziałanie piractwu i monitorowanie działalności połowowej poprzez operację SOPHIA i ATALANTA, współpracując również z NATO przy wypełnianiu swoich obowiązków.

   

3.Zmniejszenie presji na morza i oceany oraz stworzenie warunków dla zrównoważonej niebieskiej gospodarki

Aby zapewnić dobry stan oceanów jako systemów wspierania życia i źródła zasobów, konieczne jest zwiększenie skuteczności zarządzania oceanami. Działania UE powinny się koncentrować na zmianie klimatu oraz jej skutkach, zanieczyszczeniu i eutrofizacji mórz, zachowaniu, ochronie i odbudowie ekosystemów morskich i różnorodności biologicznej oraz zrównoważonym wykorzystaniu zasobów morskich.

Działanie 6:    Wdrożenie porozumienia COP 21 oraz łagodzenie szkodliwych skutków zmiany klimatu dla oceanów, wybrzeży i ekosystemów

Komisja będzie działać na rzecz ochrony roli ekosystemów morskich i przybrzeżnych w ograniczaniu skutków zmiany klimatu. We współpracy z wysokim przedstawicielem będzie dążyć do osiągnięcia szerokiego konsensusu politycznego w sprawie konieczności zachowania naturalnej funkcji oceanów jako pochłaniacza „niebieskiego dwutlenku węgla” poprzez współpracę z unijnymi i międzynarodowymi podmiotami politycznymi, w kontekście negocjacji w sprawie zmiany klimatu i odpowiednich konwencji międzynarodowych dotyczących środowiska.

Komisja będzie działać na rzecz zintensyfikowania działań związanych z oceanami na szczeblu UE w celu wykonania porozumienia paryskiego w sprawie zmian klimatu, np. na rzecz redukcji emisji żeglugowych, przyszłego rozwoju odnawialnych źródeł energii. Wraz z wysokim przedstawicielem będzie współpracować z państwami członkowskimi i partnerami międzynarodowymi na rzecz promowania włączania takich środków do krajowych działań wynikających ze zobowiązań określonych w porozumieniu paryskim. Ponadto Komisja będzie wspierać przyjęty na szczeblu międzynarodowym plan działań na rzecz radzenia sobie m.in. ze skutkami ocieplenia oceanów, podniesienia się poziomu mórz i ich zakwaszenia. Prace te będą się opierać na piątym sprawozdaniu oceniającym Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu i jego przyszłym sprawozdaniu specjalnym na temat zmiany klimatu oraz oceanów i kriosfery.

Działanie 7:    Zwalczanie nielegalnych połowów oraz wzmocnienie zrównoważonego zarządzania oceanicznymi zasobami żywności w skali światowej

Zwalczanie połowów NNN na całym świecie jest jednym z priorytetów UE. Co najmniej 15 % połowów ryb na całym świecie jest nielegalnych, co odpowiada wartości 8–19 mld EUR rocznie. UE współpracuje z innymi państwami, aby zainicjowały one reformy strukturalne swoich systemów zarządzania rybołówstwem. Celem jest zintensyfikowanie tego działania w ciągu najbliższych 5 lat. W szczególności Komisja dąży do zintensyfikowania wielostronnych działań na rzecz ograniczenia połowów NNN poprzez wzmocnienie instrumentów, które pozwalają śledzić i identyfikować jednostki pływające i obywateli biorących udział w nielegalnych praktykach, oraz na rzecz zwiększenia roli najważniejszych instytucji międzynarodowych, takich jak Interpol.

UE będzie współpracować z międzynarodowymi partnerami; zapewniać wsparcie dla budowania zdolności technicznych i administracyjnych na rzecz zwalczania połowów NNN; promować współpracę międzyinstytucjonalną; oraz dokonywać oceny negatywnych społecznych skutków tych praktyk.

Działanie 8:    Zakaz szkodliwych dotacji połowowych

Dotacje połowowe przyczyniające się do przełowienia, nadmiernej zdolności połowowej oraz połowów NNN od dawna stanowią problem w skali międzynarodowej. Na Światowych Szczytach Zrównoważonego Rozwoju w 2002 i 2012 r. wezwano do zaprzestania udzielania takich dotacji. Obecnie w programie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030 wyznaczono termin (2020 r.) zakończenia ich udzielania.

Wspierane będą międzynarodowe starania na rzecz ograniczenia nadmiernej zdolności połowowej światowych flot rybackich i przeławiania przez te floty oraz na rzecz zakazania szkodliwych dotacji. Pomoże to w negocjacjach w ramach WTO dotyczących zakazania dotacji, które przyczyniają się do przełowienia, nadmiernej zdolności połowowej oraz połowów NNN.

Działanie 9:    Walka z odpadami morskimi oraz „morzem plastiku”

Odpady morskie są poważnym zagrożeniem dla naszych oceanów. Komisja podjęła już działania w celu rozwiązania tego problemu u źródła i będzie znacząco wzmacniać to działanie.

Komisja zaproponuje środki służące zminimalizowaniu wytwarzania odpadów w cyklu życia produktu, począwszy od wyboru materiałów, poprzez projektowanie produktu, produkcję, konsumpcję i recykling, po unieszkodliwienie odpadów.

Zgodnie z planem działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym UE zaproponuje do 2017 r. strategię dotyczącą tworzyw sztucznych obejmującą takie kwestie, jak zdolność do recyklingu, biodegradowalność, obecność substancji niebezpiecznych w niektórych tworzywach sztucznych i odpady morskie, zawierającą wyraźny element międzynarodowy dotyczący przeciwdziałania wyciekaniu tworzyw sztucznych do środowiska. Przyczyni się to do zmniejszenia ilości odpadów znajdywanych na plażach i zgubionych narzędzi połowowych o co najmniej 30 % do 2020 r. Przyczyni się to również do ograniczenia objętości mikrodrobin plastiku wprowadzanych do środowiska morskiego, w tym w razie konieczności poprzez ograniczenie ich stosowania w produktach.

To z kolei przyczyni się do realizacji programu działań do roku 2030. Strategia uwzględni również globalny charakter problemu i potrzebę podjęcia działań zbiorowych, w tym w kontekście wielostronnych umów środowiskowych. Zostaną rozważone możliwości usprawnienia walki z odpadami morskimi w zewnętrznych działaniach i pomocy rozwojowej UE, tak aby powstrzymać napływ odpadów z tworzyw sztucznych do oceanów świata, a w przypadkach uzasadnionych ochroną środowiska i wykonalnych technicznie, uczestniczyć w dobrze skoordynowanych działaniach polegających na usuwaniu odpadów.

Działanie 10:    Promowanie planowania przestrzennego obszarów morskich (PPOM) na poziomie światowym

Zrównoważone wykorzystanie oceanów i ich różnorodności biologicznej, w tym osiągnięcie odpowiednich celów zrównoważonego rozwoju, zależy od właściwego planowania i zarządzania w zakresie działań człowieka, zarówno na obszarach jurysdykcji krajowej, jak też poza takimi obszarami. PPOM może zapewnić skuteczną organizację korzystania z zasobów morskich na danym obszarze morskim, obejmującą wyznaczenie chronionych obszarów morskich, zarządzanie nimi i tworzenie ich sieci 22 . Zainteresowanie PPOM wzrasta na całym świecie, a w ciągu ostatniej dekady wypracowano pokaźny zbiór doświadczeń i najlepszych praktyk.

W 2017 r. Komisja rozpocznie współpracę ze wszystkimi odpowiednimi podmiotami w celu opracowania projektów międzynarodowych wytycznych w celu promowania wykorzystania PPOM i powiązanych procesów przez państwa partnerskie i na szczeblu międzynarodowym, zwłaszcza w ramach ONZ.

Działanie 11: Osiągnięcie globalnego celu zakładającego objęcie ochroną 10 % obszarów morskich i przybrzeżnych oraz propagowanie skutecznego zarządzania chronionymi obszarami morskimi

Stan różnorodności biologicznej mórz jest obecnie alarmujący. W ciągu ostatnich 30 lat tropikalne rafy straciły ponad połowę koralowców, z których są zbudowane. Obecnie tylko 3,4 % mórz i oceanów stanowi chronione obszary morskie – odsetek ten jest znacznie mniejszy niż globalnie uzgodniony cel ochrony na rok 2020, tj. 10 %. Odbudowa i ochrona ekosystemów morskich przyniesie korzyści zarówno środowiskowe, jak i gospodarcze. Zwiększenie zasięgu chronionych obszarów morskich do 30 % mogłoby wygenerować do 920 mld USD w okresie od 2015 r. do 2050 r. 23 . 

Różne organizacje i fora pracują nad różnego rodzaju narzędziami zarządzania obszarami, zgodnie ze swoimi odpowiednimi kompetencjami 24 . Chronione obszary morskie są jednak skuteczne tylko wtedy, gdy są dobrze zarządzane i stanowią ekologicznie spójną sieć. Zarządzanie nimi wymaga odpowiedniego planowania, jak również zasobów ludzkich i finansowych.

Komisja przyczyni się do zwiększenia skuteczności chronionych obszarów morskich na całym świecie poprzez promowanie wymiany najlepszych praktyk oraz poprzez wspieranie wysiłków na rzecz spójnych sieci. Komisja będzie również wspierać współpracę regionalną i międzynarodową na rzecz opracowania długoterminowych, trwałych mechanizmów finansowania chronionych obszarów morskich 25 . 

Nowa umowa wykonawcza na mocy UNCLOS w sprawie ochrony i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej mórz na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową może pomóc osiągnąć cel 10 % ochrony w skali światowej i znacząco zwiększyć zasięg chronionych obszarów morskich na morzu pełnym.

4.    Poprawa międzynarodowych badań i danych dotyczących oceanów

Solidna wiedza naukowa o oceanach jest niezbędna do skutecznego podejmowania większości powyższych działań i gwarantuje, że zasoby są wykorzystywane w sposób zrównoważony. Wymaga to znacznych inwestycji w aktywa i sprzęt. Wymiana wiedzy i danych zapewnia maksymalne korzyści dla społeczeństwa.

Unia Europejska i jej państwa członkowskie mają znaczne osiągnięcia w finansowaniu badań morskich oraz poprawie dostępności danych i ich interoperacyjności. Współpraca z partnerami międzynarodowymi, w tym łączenie zasobów, stanowi kolejny niezbędny krok do zapewnienia bazy wiedzy potrzebnej do skutecznego zarządzania oceanami.

Działanie 12:    Spójna strategia UE w zakresie obserwacji oceanów, danych o oceanach i rejestrowania informacji na temat środowiska morskiego

Europejska sieć informacji i obserwacji środowiska morskiego (EMODnet) umożliwia badaczom, organom publicznym, przedsiębiorstwom i społeczeństwu obywatelskiemu wyszukiwanie, przeglądanie, pobieranie i wykorzystywanie danych i produktów informacyjnych z ponad 100 morskich instytutów badawczych w zakresie batymetrii, geologii, siedlisk, właściwości fizycznych i chemicznych oraz organizmów żywych mórz w całej Europie.

Dostosowanie pracy UE do działań jej międzynarodowych partnerów może znacznie poszerzyć wiedzę leżącą u podstaw zarządzania oceanami, w tym poprzez znaczne poprawienie jakości zintegrowanego systemu rejestrowania naturalnego kapitału i usług ekosystemowych, który jest opracowywany we współpracy z Europejską Agencją Środowiska i partnerami międzynarodowymi.

Działanie 13:    Zwiększenie inwestycji w „niebieską” naukę i „niebieskie” innowacje

Unia Europejska i państwa członkowskie UE wydają około 2 mld EUR rocznie na badania morskie. Ponad 260 mln EUR pochodzi z programu w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”. Ważne jest utrzymanie tego poziomu ambicji. Celem konkretnego obszaru docelowego „niebieski wzrost” są przekrojowe badania morskie; wspiera on również polityki związane z oceanami, w tym w zakresie rybołówstwa, energetyki morskiej i transportu morskiego.

Państwa członkowskie w coraz większym stopniu koordynują lub integrują swoje programy badawcze celem rozwiązania wspólnych problemów na poziomie UE (np. poprzez inicjatywę w zakresie wspólnego planowania „Zdrowe i wydajne morza i oceany”, projekty Black Sea Horizon oraz EMBLAS) oraz na poziomie basenu morskiego (np. poprzez inicjatywy na rzecz Morza Bałtyckiego BONUS oraz Morza Śródziemnego BLUEMED).

Działanie 14:    Międzynarodowe partnerstwa w dziedzinie badań, innowacji i nauk oceanicznych

Unijna działalność badawczo-naukowa dotycząca oceanów może czerpać znaczne korzyści ze współpracy z instytucjami spoza UE. Decydującym krokiem naprzód była Deklaracja z Galway z 2013 r. w sprawie współpracy w rejonie Oceanu Atlantyckiego między UE, USA a Kanadą. Komisja będzie kontynuować realizację Deklaracji z Galway.

Aby zwiększyć umiejętności konieczne do tworzenia innowacji i osiągnięcia konkurencyjności, Komisja będzie w dalszym ciągu wspierać branżowe partnerstwo w zakresie technologii morskiej w kontekście planu działania na rzecz współpracy sektorowej w zakresie umiejętności.

Zgodnie z zaleceniem OECD, aby sprzyjać ściślejszej współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki i technologii morskiej, Komisja zbada również możliwości ustanowienia międzynarodowych sieci wymiany doświadczeń w zakresie promowania innowacyjnych technologii morskich dopasowanych do istniejących narzędzi.

5.Wnioski

Na UE spoczywa ważny obowiązek wobec oceanów i mórz. Odgrywa ona istotną rolę jako orędownik zrównoważonego rozwoju, globalny uczestnik ram zarządzania oceanami oraz użytkownik zasobów oceanów. UE powinna zintensyfikować swoje starania służące zagwarantowaniu, aby oceany były bezpieczne, chronione, czyste i zarządzane w sposób zrównoważony, ku pożytkowi współczesnych i przyszłych pokoleń.

Komisja i wysoki przedstawiciel są zaangażowani w poprawę zarządzania oceanami, skupiając się na przedstawionych powyżej obszarach priorytetowych. W ramach tych starań będą propagować efekty synergii między politykami i strategiami UE sprzyjające lepszemu zarządzaniu oceanami, np. poprzez zwiększenie bezpieczeństwa morskiego i promowanie zrównoważonego rozwoju.

Będą współdziałać z państwami członkowskimi, organizacjami i partnerami międzynarodowymi oraz organizacjami i podmiotami regionalnymi w celu realizacji proponowanych działań i szukania nowych sposobów i środków usprawniania międzynarodowego zarządzania oceanami. Wspólnie z wysokim przedstawicielem Komisja stworzy unijne forum zainteresowanych stron poświęcone oceanom i morzom na całym świecie. Będzie ono służyć pomocą w dalszej realizacji omawianej inicjatywy i umożliwi regularny dialog na temat działań UE na rzecz poprawy międzynarodowego zarządzania oceanami. Pierwsze spotkanie forum odbędzie się w 2017 r.

Komisja i wysoki przedstawiciel będą przekazywać regularne sprawozdania z postępów powyższych działań, a pierwsze z nich zostanie przedstawione w ciągu dwóch lat od przyjęcia niniejszego komunikatu.

(1)  The ocean economy in 2030 [Gospodarka oceaniczna w 2030 r.], OECD Publishing, Paryż (2016).

(2)  Climate change 2014 – Impacts, adaptation and vulnerability [Zmiana klimatu w 2014 r. – skutki, przystosowanie i zagrożenia], piąte sprawozdanie oceniające Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), grupa robocza II, rozdział 6.

(3)  Oceany i obszary przybrzeżne są uwzględnione nie tylko w SDG 14 (oceany), ale w szeregu innych celów zrównoważonego rozwoju, takich jak: eliminacja ubóstwa (SDG 1), bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważone rolnictwo (SDG 2), zdrowie (SDG 3), czysta woda i system sanitarny (SDG 6), nowoczesna energia (SDG 7), wzrost gospodarczy i zatrudnienie (SDG 8), klimat (SDG 13), ekosystemy i różnorodność biologiczna (SDG 15) oraz partnerstwa (SDG 17).

(4)  Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe – A Global Strategy for the European Union’s Foreign and Security Policy [Wspólna wizja, wspólne działanie: Silniejsza Europa – globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej] (28 czerwca 2016 r.).

(5)  Obejmują one IMO w odniesieniu do żeglugi, ISA w odniesieniu do górnictwa morskiego, FAO oraz RFMO w odniesieniu do rybołówstwa, UNEP, wielostronne umowy środowiskowe, regionalne konwencje morskie i inne wielostronne umowy środowiskowe w odniesieniu do ochrony i zrównoważonego wykorzystania środowiska morskiego oraz Międzyrządową Komisję Oceanograficzną UNESCO w odniesieniu do naukowych badań morza. W UNCLOS przewidziano również mechanizm sądowniczy służący obowiązkowemu pokojowemu rozstrzyganiu sporów dotyczących jej wykładni lub stosowania: Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza.

(6)  http://ec.europa.eu/dgs/maritimeaffairs_fisheries/consultations/ocean-governance/doc/ocean-governance-summary_en.pdf.

(7)  Program działań ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku 2030, cel zrównoważonego rozwoju 14.5 oraz plan strategiczny na lata 2011-2020, cel 11 z Aichi dotyczący różnorodności biologicznej.

(8)  Np. Konwencja o różnorodności biologicznej/Międzynarodowa Organizacja Morska; Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa/regionalne organizacje ds. zarządzania rybołówstwem/Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem/Konwencja o różnorodności biologicznej.

(9)

     Strategia Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa morskiego, 11205/14, przyjęta przez Radę do Spraw Ogólnych w dniu 24 czerwca 2014 r.

(10)  Strategia Unii Europejskiej dotycząca Zatoki Gwinejskiej, przyjęta przez Radę do Spraw Zagranicznych w dniu 17 marca 2014 r.; Unijne Ramy Strategiczne dla Rogu Afryki, przyjęte przez Radę do Spraw Zagranicznych w dniu 14 listopada 2011 r.

(11)  W odniesieniu do Zatoki Gwinejskiej (od Senegalu do Angoli) UE, zgodnie z „kompleksowym podejściem”, opracowała strategię (2014 r.) oraz plan działania (2015 r.), aby wesprzeć podjętą pod przewodnictwem afrykańskim inicjatywę w zakresie procesu z Jaunde, uzgodnioną przez przywódców państw Afryki Zachodniej i Środkowej w czerwcu 2013 r.

(12) Wspólny komunikat pt. Zintegrowana polityka Unii Europejskiej w sprawie Arktyki, JOIN(2016) 21 final.

(13) Np. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego; Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem; Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska; Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Światowa Organizacja Handlu.

(14)

     CBD COP XII/23;

https://www.cbd.int/decision/cop/default.shtml?id=13386

(15)  https://cites.org/eng/res/index.php

(16) M.in. poprzez Międzynarodową konwencję IMO o wymaganiach w zakresie wyszkolenia, wydawania świadectw oraz pełnienia wacht dla załóg statków rybackich, 1995 r. (STCW-F)

(17) Obejmuje to: prace nad skoordynowanym podejściem do kwestii związanych z bezpieczeństwem morskim na forach międzynarodowych (np. ONZ, G7 oraz G20) oraz w drodze rozmów na wysokim szczeblu; usprawnianie i wspieranie unijnego reagowania na poziomie regionalnym w dziedzinie obszarów morskich (np. antypiracka operacja „Atalanta” na Oceanie Indyjskim oraz operacja EUNAVFOR MED Sophia na Morzu Śródziemnym w celu zwalczania sieci przemytu ludzi i handlu ludźmi); oraz budowanie zdolności w zakresie bezpieczeństwa morskiego wraz z państwami niebędącymi członkami UE i organizacjami regionalnymi.

(18)  Rozporządzenie (UE) 2016/1624 w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 i uchylające rozporządzenie (WE) nr 863/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady, rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2004 i decyzję Rady 2005/267/WE.

(19) Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki; MARPOL 73/78.

(20) COM(2015) 636 final.

(21) Dyrektywa 2000/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie portowych urządzeń do odbioru odpadów wytwarzanych przez statki i pozostałości ładunku.

(22)  Dyrektywa UE z 2014 r. w sprawie PPOM, komunikat z 2008 r. w sprawie podejścia UE do PPOM oraz wytyczne UNESCO w sprawie PPOM zawierają szereg elementów wspierających rozwój PPOM.

(23) OECD. The Ocean Economy in 2030 [Gospodarka oceaniczna w 2030 r.], OECD Publishing, Paryż (2016).

(24) RFMO, regionalne konwencje morskie (Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku – konwencja OSPAR) w sprawie chronionych obszarów morskich, IMO w sprawie szczególnie wrażliwego obszaru morskiego (PSSA); dyskusje na temat chronionych obszarów morskich na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową są częścią negocjacji w sprawie różnorodności biologicznej na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową.

(25) W tym poprzez projekty finansowane ze środków unijnych, takie jak program pilotażowy PE w sprawie transatlantyckiej współpracy dotyczącej chronionych obszarów morskich.

(26) http://www.japan.go.jp/g7/_userdata/common/data/20160517communique.pdf   

(27) Komunikat – Strategia jednolitego rynku cyfrowego dla Europy (COM(2015) 192 z 6.5.2015 r.).