23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/1

1.1

De Commissie heeft „flexizekerheid” gedefinieerd als „een geïntegreerde strategie om zowel de flexibiliteit als de zekerheid op de arbeidsmarkt te verbeteren”. In dit advies wordt nader ingegaan op een aantal aspecten van dit concept, dat het Comité, juist tijdens de huidige crisis, zeer belangrijk acht om zoveel mogelijk mensen aan het werk te houden en zoveel mogelijk mensen zonder een baan zoveel mogelijk kansen te geven om zo snel mogelijk nieuw werk te vinden. Werkgevers en werknemers moeten in het kader van de sociale dialoog samenwerken om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen op de arbeidsmarkt blijven.

1.2

In deze tijden van diepe crisis en hoge werkloosheid moet flexizekerheid minder dan ooit worden geïnterpreteerd als een middel om ontslagen te vergemakkelijken of de sociale bescherming in het algemeen of meer specifiek van werklozen te ondermijnen. Het Comité is van mening dat het in de huidige periode prioritair is om het zekerheidsaspect (in de breedste zin des woords) van flexizekerheid te versterken.

1.3

Reeds in eerdere adviezen heeft het Comité op het belang van interne flexizekerheid gewezen. De huidige crisis toont aan dat maatregelen dienaangaande bedrijven helpen om de terugval van orders op te vangen zonder tot ontslagen over te gaan. Bedrijven met door de sociale partners overeengekomen arbeidsduurregistratie kunnen sneller op de door de crisis veroorzaakte nieuwe marktsituatie inspelen dan ondernemingen die dergelijke instrumenten ontberen. Uit de crisis kan met name duidelijk de les worden getrokken dat de sociale partners registratie en flexitime moeten promoten. Het is nodig dat dergelijke instrumenten zo aantrekkelijk mogelijk moeten worden gemaakt voor bedrijven en werknemers.

1.4

Flexizekerheid heeft alleen kans van slagen met goed opgeleide werknemers. Er bestaat een nauw verband tussen nieuwe vaardigheden en de creatie van nieuwe banen. Bedrijven hebben er alle belang bij te investeren in de voortgezette opleiding van hun personeel maar het is ook de plicht van werknemers zich voortdurend bij te scholen. In de strategie „Lissabon 2010 plus” zullen hopelijk oplossingen worden aangereikt voor deze problemen.

1.5

Ook toont de crisis het belang van de sociale dialoog aan. De laatste maanden hebben de sociale partners blijk gegeven van hun inspanningen ter zake. Het Comité raadt het Zweedse voorzitterschap en de Commissie aan om een internetplatform op te zetten voor de uitwisseling van ervaringen betreffende de initiatieven van de sociale partners, waarbij de respectieve nationale, regionale en lokale situaties worden gerespecteerd.

1.6

De sociale partners onderhandelen momenteel over een autonoom kader om de arbeidsmarkten open te stellen. Het Comité denkt dat een overeenkomst dienaangaande zeer behulpzaam kan zijn om de meest kwetsbare mensen die vanwege de crisis hun baan hebben verloren weer aan werk te helpen. Ook kijkt het uit naar de gezamenlijke monitoring en evaluatie van de tenuitvoerlegging van flexizekerheid, die de sociale partners in hun werkprogramma 2009-2010 hebben opgenomen.

1.7

De hoge snelheid en de intensiteit van de economische terugval herinneren veel werkgevers aan de topjaren, waarin zij slechts met de grootste moeite voldoende gekwalificeerd personeel konden vinden. Zij denken nu op langere termijn en denken na over de zeker komende economische opleving. Daarom zijn zij niet geneigd om uitsluitend uit eventuele bezuinigingsoverwegingen voor de korte termijn teveel banen te schrappen. Dat laat onverlet dat geen enkel bedrijf economische basisregels kan negeren, want in eerste instantie streeft iedere onderneming naar overleven. Voor de betrokken arbeidskrachten is het in de eerste plaats zaak om zo snel mogelijk weer aan het werk te kunnen gaan. Die mensen moeten dus snel en zeer deskundig worden bijgestaan. Daarom moeten de lidstaten er serieus over nadenken hoe zij de personele bezetting van hun arbeidsbureaus kwantitatief en kwalitatief kunnen opvoeren om mensen weer zo snel mogelijk aan een baan te helpen.

1.8

Gegeven de nationale en regionale specificiteiten en sectorale verschillen zou de Unie haar werkzaamheden met het oog op Europees perspectief maar met respect voor het subsidiariteitsbeginsel moeten voortzetten. Het Comité doelt daarbij op verwezenlijking van een Europees kader om het Europees sociaal model te verstevigen. Dat model ontwikkelt zich momenteel van een theoretisch naar een in de praktijk onomzeilbaar concept. (1) Verder moet worden nagedacht over een Lissabon-vervolgproces (Lissabon 2010 plus) om verder te werken aan de nog niet beantwoorde en nog te komen uitdagingen, die wel eens hardnekkig zouden kunnen zijn. Daarbij zou een evenwichtige uitvoering van flexizekerheid een belangrijke rol moeten spelen.

1.9

Voorts dient te worden benadrukt dat bij de nationale hervormingen van de arbeidsmarkt voorkomen moet worden dat het aantal onzekere arbeidsplaatsen (meer flexibiliteit dan zekerheid) niet nog verder gaat toenemen dan de laatste jaren het geval is geweest. Het EESC is het eens met de bezorgdheid die het CvdR in zijn advies van 7 februari 2008 (2) uitsprak. Het CvdR vreest dat een dominantie van externe flexibiliteit de deur opent voor vergaande deregulering van de gangbare arbeidsverhoudingen, hetgeen zou gaan leiden tot een toename van door onzekerheid gekenmerkte arbeidsovereenkomsten.

2.1

Het Zweedse voorzitterschap verzoekt het EESC om een advies over „flexizekerheid”. Daarover heeft het Comité zich reeds uitgesproken (3), maar het fenomeen presenteert zich nu in een nieuwe context. Tijdens de door het Zweedse voorzitterschap op 7 juli 2009 te Stockholm georganiseerde hoorzitting bleek dat het verschijnsel wegens de financiële crisis opnieuw onder de loep moest worden genomen.

2.2

Flexizekerheid wordt op verschillende manieren benaderd. In haar Mededeling COM(2007) 359 final geeft de Commissie de volgende definitie: „een geïntegreerde strategie om zowel de flexibiliteit als de zekerheid op de arbeidsmarkt te verbeteren”. (4) Die definitie lag ook aan de basis van de conclusies van de buitengewone top van Praag (7 mei 2009) en daarom wordt in dit advies tevens uitgegaan van die gemeenschappelijke interpretatie.

2.3

Benadrukt moet worden dat het arbeidsmarktbeleid krachtens het subsidiariteitsbeginsel een zaak van de lidstaten is. Een eventuele harmonisatie van het arbeidsrecht strijdt met dat beginsel en is niet opportuun want dat zou schadelijk zijn voor tradities en geografische structuren die hun relevantie en betrouwbaarheid hebben bewezen. Bovendien moet worden beseft dat de economieën van de lidstaten niet alle in dezelfde mate zijn ontwikkeld en dat komt tot uiting in de nationale sociale stelsels. Daarom moet de Unie volgens het Comité:

3.1.1

De effecten op korte termijn van de grootste economische crisis in de geschiedenis van de Gemeenschap liggen voor de hand: de schulden van de nationale overheden nemen met ongekende snelheid toe. Weliswaar hebben overal ter wereld de centrale banken de markten met liquiditeit overladen, maar het bancaire systeem functioneert nog altijd niet normaal. Met name het MKB en zelfstandigen hebben de grootste moeite om aan kredieten te geraken. De noodlottige impact van de werkloosheid op de samenlevingen en de interne markt doen zich voelen. Tegelijkertijd is het scheppen van banen een zeldzaamheid en ook een hels karwei.

3.1.2

Hoewel zijn laatste advies ter zake slechts van het voorjaar 2008 dateert benadrukt het Comité dat gegeven de ernst van de huidige sociaal-economische situatie het flexizekerheidsmodel snel moet worden bijgesteld. Het is dan ook ingenomen met het verzoek van het Zweedse voorzitterschap om te onderzoeken hoe de lidstaten flexizekerheid tegen de achtergrond van de mondiale ontwikkeling bij herstructureringen kunnen benutten. Die ontwikkeling wordt gekleurd door de financiële crisis en de tragische gevolgen ervan voor de reële economie en de werkgelegenheid. Verder is de crisis reeds uitgegroeid tot de zwaarste sinds 80 jaar en de impact ervan zal waarschijnlijk de gehele 21e eeuw kenmerken. De zaak wordt nog erger nu de crisis begeleid wordt door twee andere crises die wereldwijd grote uitdagingen vormen: de demografische en de klimaatcrisis.

3.1.3

De crisis vernadert het sociaal-economisch milieu waarin aan hervormingen op de arbeidsmarkt kan worden gedacht. Dat ligt voor de hand ongeacht hoe men aankijkt tegen de opportuniteit, de haalbaarheid, of zelfs de noodzaak of onmogelijkheid om dergelijke structurele hervormingen in tijden van crisis door te voeren. Het Comité wil er echter wel op wijzen dat de (weder)opname van werklozen op de arbeidsmarkt tot de absolute prioriteiten dient te behoren.

3.1.4

Niettemin wil het conclusies aan zijn waarnemingen verbinden om concrete en positieve voorstellen te kunnen doen aangaande de twee parameters van flexizekerheid, te weten flexibiliteit en zekerheid. De maatregelen betreffende deze twee moeten hoe dan ook in evenwicht met elkaar zijn om sociale conflicten, zoals Europa die reeds gekend heeft, te voorkomen.

3.2.1

Interne flexibiliteit dient het resultaat te zijn van de sociale dialoog tussen management en werknemers of hun vertegenwoordigers, alsook tussen de sociale partners en zulks op het niveau van de betrokken bedrijven of sectoren. Met die flexibiliteit wordt banenverlies voorkomen en ook kan zij in moeilijke tijden een belangrijke stabilisator zijn voor de sociale cohesie in Europa. Ondernemers en werknemers moeten in goede verhoudingen samenwerken zodat de bedrijven hun verplichtingen in verband met sociale verantwoordelijkheid daadwerkelijk op zich nemen en er meer werk komt. Ondersteuning van deze maatregelen door de overheden is essentieel maar dat mag niet ten koste gaan van hun mogelijkheden om fundamentele maatschappelijke goederen te verschaffen zoals zekerheid (voedingsmiddelen, luchtvaart, universeel karakter van de diensten van algemeen belang of politiediensten) en onderwijs (inmiddels in de zin van levenslang leren).

3.2.2

Iedere maatschappelijke hervorming moet in haar eigen sociaal-economische en politieke context worden geplaatst. In crisistijd werpt flexizekerheid zonder meer moeilijke vragen op wanneer de gevraagde inspanningen voor hypothetische inzetbaarheid geen garanties opleveren. Beseft dient dus te worden dat flexizekerheid alleen maar zin heeft als alle sociale partners het concept op dezelfde wijze interpreteren. Daarom moet zeer serieus worden nagedacht over het evenwicht tussen zekerheid en flexibiliteit. Daarom wordt de Commissie opgeroepen om zich meer te verdiepen in de mogelijkheden voor interne flexibiliteit, die een efficiënt instrument kan zijn om werkloosheid tegen te gaan. (5)

3.2.3

Het EESC denkt dat flexizekerheid een evenwichtig concept dient te zijn zodat een en ander niet ten koste van zekerheid gaat. De vraag luidt echter, hoe de lidstaten in crisistijd voor een dergelijk evenwicht kunnen zorgen. Daarom moet de zaak nu zorgvuldig worden overwogen om ongewenste sociale en politieke neveneffecten te voorkomen. Dit geldt nog sterker ten aanzien van de „externe” flexibiliteit.

3.2.4

Gegeven het bovenstaande moeten de maatregelen betreffende flexizekerheid over de gehele linie geloofwaardig zijn, en dat geldt met name voor de financiering. Dit zou ertoe kunnen leiden dat de lidstaten hun begroting moeten bijstellen en dat de Unie meer moet ondersteunen. Flexizekerheid zonder zekerheid bestaat immers niet.

3.2.5

Voorzichtige toepassing van verschillende vormen van interne flexibiliteit verdient momenteel de voorkeur boven arbeidsmarkthervormingen die op stimulering van externe flexibiliteit zijn gericht. Maar de Commissie dringt tot op heden op de laatste variant aan. Interne flexibiliteit vormt evenwel onderdeel van talloze cao's in Europa. Dat kan onder meer resulteren in aanpassing van de werktijd en flankerende uren voor opleiding.

3.3.1

Het moet zo blijven dat de sociale partners voortdurend ideeën uitwisselen zodat werkgevers en werknemers er samen voor zorgen dat flexibiliteit en zekerheid permanent en dynamisch zijn gewaarborgd. Dit is van belang voor de toekomstige werkgelegenheidssituatie in Europa en daarom moet het maatschappelijk middenveld bij de discussie worden betrokken. Iedere vorm van werkgelegenheidsbeleid of iedere arbeidsmarkthervorming heeft een grote impact op de samenleving. Die hervormingen mogen dus niet worden los gezien van economische en sociale perspectieven die draagbaar voor de samenleving

3.3.2

Flexizekerheid is een belangrijk instrument om het effect van de financiële crisis en die van de reële economie op arbeid en werkgelegenheid te verzachten. Dit instrument mag evenwel niet worden misbruikt door ontslagen gemakkelijker te maken in landen met een arbeidsrecht dat een zekere bescherming bevat tegen praktijken die in het Engels „hire and fire” worden genoemd. Het Comité kan zich dan ook volledig vinden in het duidelijke standpunt van de Commissie dat flexizekerheid nooit een recht om te ontslaan kan zijn.

3.3.3

Iedere hervorming van het arbeidsrecht dient in samenwerking met de sociale partners gestalte te krijgen want anders is zij tot mislukken gedoemd. Verder is de sociale dialoog een waarborg voor de moderne, sociale participatiedemocratie. Het arbeidsrecht kan dus alleen worden bijgesteld na onderhandelingen tussen de sociale partners. Daarnaast kunnen via de sociale dialoog diverse vormen van interne flexibiliteit worden ingevoerd en dat biedt bedrijven, ongeacht de vraag of hun activiteiten af- of toenemen, veel soepelheid.

3.3.4

Het Comité is ingenomen met het werk dat de Europese sociale partners samen op het gebied van flexizekerheid hebben verricht. Ook is het een goede zaak dat de partners de follow up en evaluatie van de toepassing van flexizekerheid in hun werkprogramma voor 2009 en 2010 hebben opgenomen. Het Comité kijkt uit naar het evaluatieverslag en hoopt dat die gezamenlijke evaluatie een grote impact zal hebben op de vormgeving van de verschillende toepassingsmodaliteiten in de lidstaten.

3.4.1

Bij de analyse en de toepassingsmogelijkheden van flexizekerheid, de financiële beperkingen en de rol van de overheden dient op korte termijn, en altijd met oog voor de voorafgaande sociale dialoog op alle niveaus, in de eerste plaats te worden gekeken naar manieren om een maximumaantal arbeidsplaatsen met zoveel mogelijk meerwaarde te behouden en de sociale bescherming van alle werknemers, ongeacht hun situatie op de arbeidsmarkt, te versterken.

3.4.2

Voorts herinnert het Comité aan de conclusies van het verslag van de Raad (8 en 9 juni) over flexizekerheid in crisistijd. Het is cruciaal werklozen zo snel mogelijk aan een baan te helpen. Die mensen moet met grote spoed steun en efficiënte voorlichting worden geboden. Voorts moeten de lidstaten worden geprikkeld om beter gebruik van de bestaande Europese fondsen te maken en ook moeten zij er alles aan doen om de kwaliteit te verhogen van alle werkgelegenheidsinstrumenten. Daarbij gaat het bijv. om kwalitatief hoogwaardige arbeidsbureaus waarvan de activiteiten en doelmatigheid moet worden opgevoerd.

3.4.3

De Commissie merkt terecht op dat uitkeringen wegens technische werkloosheid op korte termijn een efficiënt middel kunnen zijn om banen te behouden, werkloosheid te vermijden en de koopkracht te handhaven. Die uitkeringen hebben drie effecten: de kennis en de vaardigheden van de werknemer blijven voor het bedrijf behouden, de werknemer wordt niet van de arbeidswereld uitgesloten en, door een golf werklozen te vermijden, blijft de nationale economie stabiel. De crisis heeft aangetoond dat „working time accounts” (WTA) en flexibel beheer van de arbeidstijd moeten worden gestimuleerd. Ondernemingen met WTA kunnen veel sneller op nieuwe marktsituaties reageren en zich aanpassen aan plotse dalingen van de vraag. De lidstaten en de Unie worden verzocht om dit instrument zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor werknemers en bedrijven.

3.4.4

Het Comité moedigt de sociale partners op alle niveaus, dus ook op microniveau, aan om zich te richten op de sociale dialoog en de compromissen die in deze periode van ernstige crisis daaruit voor alle partners voortvloeien, alsook op het behoud en creëren van banen en zonder daarbij de lonen aan te tasten. De overheden moeten manieren vinden om daarbij als katalysator op te treden en akkoorden in dit verband te steunen of zelfs te belonen. Het Comité stelt het Zweedse voorzitterschap en de Commissie voor om een webplatform op te richten ter intensivering van de uitwisseling van informatie en ervaringen die zijn opgedaan met praktische initiatieven van de sociale partners, waarbij de diversiteit van nationale, regionale en lokale situaties gerespecteerd blijft.

3.4.5

Verder denkt het Comité dat met de vier door de Commissie geformuleerde dimensies van flexizekerheid en beginselen daarbij inderdaad ertoe kan worden bijgedragen om de werkloosheid in Europa terug te dringen. Het is evenwel onontbeerlijk om erop te letten dat kwalitatief hoogwaardige banen worden gecreëerd. Daarbij speelt sociale bescherming een zeer belangrijke rol want die is cruciaal voor de sociale samenhang in Europa. In dit verband mogen de nationale arbeidsmarkthervormingen niet resulteren in een toename van het de laatste jaren toch al stijgende aantal onzekere banen en zulks omdat flexibiliteit de voorkeur boven zekerheid kreeg. De Commissie zou op gezette tijden de balans op moeten maken van de tenuitvoerlegging van de beginselen van flexizekerheid die in wetten en regelingen betreffende de arbeidsmarkt zijn opgenomen. Verder moeten die beginselen meer nadruk krijgen in de vervolgagenda voor het proces van Lissabon. Daarnaast moeten de werkzaamheden van de sociale partners op die agenda worden afgestemd.

3.5.1

Het Zweedse voorzitterschap zou een discussie moeten opstarten over de aspecten van flexizekerheid die, zoals in sommige lidstaten reeds het geval is, op Europees niveau kunnen bijdragen tot het overwinnen van de mondiale financiële en economische crisis, waarbij zoveel mogelijk arbeidsplaatsen worden gered en de sociale samenhang in de Unie niet op losse schroeven wordt gezet. De EU heeft er alle belang bij om de vaardigheden van haar arbeidskrachten te behouden want na de crisis heeft zij die alleszins nodig. Dit geldt des te meer in het licht van de vergrijzing: in de meeste lidstaten zal het aantal gekwalificeerde arbeidskrachten fors teruglopen.

3.5.2

Ontslag van gekwalificeerd personeel in crisistijd herbergt risico's met het oog op de komende heropleving want het gebrek aan kennis neemt op die manier alleen maar toe. Alarmerender is nog dat veel Europese ondernemingen overgaan tot beperking van hun stageplaatsen of banen voor pas afgestudeerden. Ook daarmee ondergraven ze hun toekomst. Overigens functioneert flexizekerheid alleen voor hooggeschoolden. Ophouden met opleiden strijdt dus met dit hervormingsinstrument. Er bestaat een nauw verband tussen nieuwe vaardigheden en de creatie van nieuwe banen. In de strategie „Lissabon 2010 plus” moeten hier oplossingen komen. Bedrijven hebben de neiging om in de permanente opleiding van hun werknemers te investeren, maar het is ook zo dat de werknemer zelf voor zijn opleiding verantwoordelijk is.

3.5.3

Levenslang leren in het kader van flexizekerheid dient deel uit te maken van de logica van duurzame ontwikkeling van de samenlevingen binnen de Unie en daarmee als voorbeeld voor de rest van de wereld te dienen. Opleiding van werknemers moet gericht zijn op het scheppen van meer kwaliteitsbanen en ontwikkeling van een duurzame economie.

3.5.4

Flexizekerheid berust in wezen op betere inzetbaarheid. De kwaliteit van de onderwijssystemen en de doelmatigheid van permanente educatie zijn hier bepalend. Aan een belangrijke voorwaarde voor flexizekerheid is niet voldaan zolang de lidstaten er niet voor openstaan om hun onderwijsstelsel ten behoeve van levenslang leren te wijzigen, meer aandacht te schenken aan hun voorschools onderwijs, meer middelen voor onderwijs uit te trekken, en permanente beroepsopleiding in het kader van werk fiscaal te stimuleren en te vergemakkelijken. De nationale overheden worden er dan ook toe opgeroepen om al deze onderwijskwesties tot absolute prioriteit te verheffen. Verder pleit het Comité ervoor dat de lidstaten gezamenlijk de Europese onderwijs- en opleidingssector gaan promoten.

3.6.1

Het Comité is zeer gehecht aan het Verdrag van Lissabon en hoopt dat het door de 27 lidstaten zal worden goedgekeurd. In dat verdrag is sprake van een sociale interne markt. In artikel 2 van het EG-Verdrag wordt een „sociale markteconomie” als doelstelling van de Gemeenschap genoemd. Dat is een belangrijke vernieuwing. Deze nieuwe tendens in de richting van een veel socialere interpretatie van het Gemeenschapsrecht zal zeker gevolgen hebben voor de toekomstige Europese wetgeving en voor de jurisprudentie van het Hof van Justitie.

3.6.2

Bepaalde politieke ontwikkelingen in een paar lidstaten stemmen tot zorg over de uiteindelijke goedkeuring van het verdrag. Het Comité blijft evenwel optimistisch want er is geen alternatief, geen „plan B”. Vooral in tijden van crisis moeten de instellingen in het Europa met 27 lidstaten veel efficiënter kunnen werken dan op basis van het Verdrag van Nice mogelijk is. Daarom moeten de Europese instellingen het dossier flexizekerheid voorbereiden met het oog op de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon dit jaar of uiterlijk in 2010 en in het licht van de ontwikkeling van de crisis. Die inwerkingtreding zal onder meer tot gevolg hebben dat het EG-recht een actuelere dimensie van „zekerheid” zal bevatten.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/6

1.1

Het EESC staat achter de doelstellingen van de vier pijlers van de strategie voor het Oostzeegebied. Deze komen erop neer dat de regio wordt ontwikkeld tot een 1) welvarend 2) veilig 3) ecologisch duurzaam en 4) aantrekkelijk en toegankelijk gebied.

1.2

Het EESC heeft waardering voor het uitgebreide raadplegingsproces dat is voorafgegaan aan de definitieve uitstippeling van de strategie, en voor de rol die de sociale partners en andere actoren tijdens dit proces hebben kunnen spelen. Het Comité wil bij dezen nogmaals wijzen op de cruciale rol van het maatschappelijk middenveld bij de tenuitvoerlegging van de Oostzeestrategie en herbevestigt zijn steun aan de oprichting van een Baltic Sea Civil Society Forum, waardoor het maatschappelijk middenveld gemakkelijker zal kunnen worden betrokken bij de ontwikkeling van de strategie.

1.3

Het EESC is ingenomen met het in het kader van de strategie opgestelde actieprogramma, dat bestaat uit vijftien prioritaire acties, voor de uitvoering waarvan telkens een van de betrokken Oostzeestaten verantwoordelijk zal zijn.

1.4

De strategie voor het Oostzeegebied heeft zijn goede en minder goede kanten. Haar sterkste punten zijn de grote reikwijdte ervan en het feit dat er regelmatig een evaluatie door de Commissie en de Europese Raad zal plaatsvinden. De zwakke kanten hebben te maken met de ingewikkelde structuur en de bestuurlijke problemen bij de uitvoering ervan. Het beheer valt onder de verantwoordelijkheid van 21 DG's en 8 lidstaten + Rusland. Met haar vier pijlers, vijftien prioritaire acties en talloze horizontale acties is er in de strategie een „variabele geometrie” ingebouwd, die de uitvoering ervan wel eens onmogelijk zou kunnen maken. Het EESC is van mening dat alles in het werk moet worden gesteld om de bestuurlijke regelingen voor de uitvoering van de strategie te versimpelen.

1.5

Het EESC heeft als belangrijke taak ervoor te zorgen dat er tijdens het uitstippelen en ten uitvoer leggen van de strategie een goede geest van samenwerking heerst. De oprichting van een Baltic Sea Civil Society Forum is een positieve stap, waardoor het maatschappelijk middenveld meer inspraak krijgt bij de toekomstige ontwikkeling van de strategie.

1.6

De strategie voor het Oostzeegebied vormt een grote uitdaging voor het EESC en zeker voor de leden van het Comite die uit dit gebied afkomstig zijn. Deze worden dan ook geacht het initiatief te nemen bij het behartigen van de belangen van het maatschappelijk middenveld via het Civil Society Forum. Gezien het feit dat de strategie voor het Oostzeegebied bedoeld is voor een aantal jaren, is het zeer belangrijk dat er binnen het EESC een permanente groep in het leven wordt geroepen die als taak heeft, ervoor te zorgen dat het Comité een effectieve rol gaat gaan spelen in een proces dat wellicht als model kan dienen voor macroregionale samenwerking in de Europese Unie als geheel.

2.1

De afgelopen jaren is er meer belangstelling gekomen voor macroregionale samenwerking. In de EU is men tot de conclusie gekomen dat macroregio's een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het cohesiebeleid en kunnen helpen om het ontwikkelingsniveau overal in de lidstaten gelijk te trekken. Europa kent reeds bepaalde vormen van macroregionale samenwerking. Zo is er de Visegrád-Groep, die de Tsjechische Republiek, Hongarije, Polen en Slowakije omvat en waarin deze landen samenwerken op verschillende gebieden van gemeenschappelijke belang, zulks in de geest van de Europese integratiegedachte (1). In 2008 is het Euro-Mediterrane Partnerschap, vroeger bekend onder naam „Barcelonaproces”, nieuw leven ingeblazen tijdens de Top van Parijs voor het Middellandse-Zeegebied. Dit Partnerschap, dat alle 27 lidstaten van de Europese Unie plus 16 partnerlanden uit het zuidelijke deel van de regio en het Midden-Oosten omvat, stelt zich ten doel oplossingen te vinden voor gemeenschappelijke problemen, zoals de vervuiling van de zee, maritieme veiligheid, kwesties op energiegebied en ontwikkeling van het bedrijfsleven (2).

2.2

In november 2006 heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen waarin wordt opgeroepen om een Oostzeestrategie uit te stippelen. Deze strategie voor het inmiddels tot macroregio uitgeroepen Oostzeegebied werd op 10 juni 2009 goedgekeurd door de Commissie en op 19 juni 2009 voorgelegd aan de Europese Raad. Het Zweedse voorzitterschap zal de discussie over de strategie met het oog op goedkeuring door de Raad eind oktober 2009 verder aanzwengelen. Onderhavig verkennend advies is aangevraagd door het Zweedse voorzitterschap, dat de strategie beschouwt als een belangrijk onderdeel van zijn werkprogramma. In dit advies zal, vanuit het standpunt van het maatschappelijk middenveld, een analyse worden gegeven van de voorgestelde Oostzeestrategie en worden ingegaan op de voorbereiding en structuur ervan en op het bijbehorende actieprogramma. Er zal worden voortgebouwd op de conclusies van het onlangs goedgekeurde EESC-advies „De Oostzeeregio: rol van het maatschappelijk middenveld bij het verbeteren van de regionale samenwerking en het vaststellen van een strategie voor de regio” (3).

2.3

Er is behoefte aan een Oostzeestrategie vanuit het besef dat de Europese Commissie, de lidstaten, de regio's, de plaatselijke overheden en andere betrokken partijen effectiever dienen samen te werken om doeltreffender gebruik te kunnen maken van de programma's en beleidsinstrumenten. De Oostzee is een van de drukst bevaren mariteme regio's ter wereld, wat valt af te leiden uit het kaartje in de bijlage bij dit advies, waarop de dagelijkse scheepvaartbewegingen in beeld zijn gebracht. De Oostzeeregio bestaat uit acht EU-lidstaten die aan de Oostzee grenzen (Finland, Zweden, Denemarken, Duitsland, Polen, Estland, Letland en Litouwen) plus Rusland. Toen de Europese Raad de Commissie verzocht om zich te belasten met de uitstippeling van de strategie, is besloten om het thema externe betrekkingen te koppelen aan het bestaande kader van de noordelijke dimensie (4). Het EESC steunt het initiatief om een alle Oostzeestaten omvattende strategie voor macroregionale ontwikkeling op te stellen.

2.4

Het proces dat heeft geleid tot de ontwikkeling van de strategie, is enig in zijn soort. De Commissie gaat ervan uit dat, als de Oostzeestrategie blijkt te werken, er een soortgelijke aanpak kan worden ontwikkeld voor andere macroregio's, zoals de Donauregio (5), de alpiene regio en het Middellandse-Zeegebied.

2.5

De strategie gaat gepaard met een actieprogramma dat bestaat uit vijftien prioritaire actieterreinen, gegroepeerd rond de vier pijlers. De acties zullen per prioritair terrein worden gecoördineerd door een van de lidstaten in het Oostzeegebied, die bij de uitvoering geacht wordt samen te werken met alle betrokken partijen (6).

2.6

De Oostzeestrategie en de acties die in het kader hiervan zijn voorzien, zullen worden gefinancierd via bestaande instrumenten: de structuurfondsen van de EU (55 miljard euro tussen 2007 en 2013), de nationale begrotingen van de afzonderlijke Oostzeestaten, ngo's, particuliere bronnen en financiële instellingen zoals de EIB, de NIB en de EBRD.

2.7

Naast de vier pijlers voorziet de strategie in horizontale maatregelen ter ontwikkeling van de territoriale samenhang. Het gaat hierbij o.a. om:

3.6.1

Ondertussen dient de strategie echter gebruik te maken van bestaande mogelijkheden, zoals het Europese initiatief Gezamenlijke programmering van onderzoek, dat de volledige steun heeft gekregen van het EESC. Dit initiatief zal de in de strategie voor de Oostzee opgenomen aanbeveling van de Commissie kracht bijzetten, namelijk om het potentieel van de Oostzeeregio op het vlak van onderzoek en ontwikkeling in haar geheel te benutten en zo de welvaart ter plekke te bevorderen.

4.1

Het EESC heeft reeds een voorstel gelanceerd voor de oprichting van een „Baltic Sea Civil Society Forum” en zich bereid verklaard te beginnen met de voorbereidende werkzaamheden hiervoor (10). Het is de bedoeling dat dit Forum zijn activiteiten parallel aan de strategie ontplooit en een bijdrage levert aan de tweejaarlijkse herziening ervan. Het succes van de raadplegingsronde ter voorbereiding op de strategie is er het zoveelste bewijs van hoe belangrijk het is dat het publieke debat en de voorlichting over de uitvoering van de strategie worden voortgezet.

4.2

Het EESC heeft samen met de sociaal-economische raden van de lidstaten uit de Oostzeeregio de belangrijke taak om tijdens de fase van implementatie van de strategie een goede sfeer van samenwerking te scheppen. Ter versterking van de institutionele opbouw en de participatiestructuren van het maatschappelijk middenveld in met name de nieuwe lidstaten en buurlanden als Rusland, zou kunnen worden overgegaan tot grensoverschrijdende betrekkingen en samenwerkingsverbanden tussen zusterorganisaties, zoals vakbonden, consumentenverenigingen, gemeenschaps- en vrijwilligersorganisaties e.d. De leden van het Comité, in het bijzonder die uit de acht Oostzeestaten, kunnen zich hier verdienstelijk maken als terreinverkenners, gesprekspartners en rapporteurs, zodat het Comité op de hoogte kan blijven van de stand van zaken met de strategie (haar voortgang, successen en uitdagingen) en aldus kan bijdragen tot de verwezelijking van de doelstellingen ervan.

4.3

Het EESC stelt met voldoening vast dat er in de Oostzeestrategie een serieuze poging wordt ondernomen om een geïntegreerde aanpak m.b.t. macroregionale samenwerking te ontwikkelen. Het Comité heeft hier al langere tijd voor gepleit, evenals het Europees Parlement.

4.4

Wat de tenuitvoerlegging betreft ondersteunt het EESC de brede aanpak zoals die in de strategie wordt bepleit. Hierbij nemen de lidstaten het voortouw bij de coördinatie van de maatregelen die worden genomen in het kader van de 15 prioritaire actiegebieden en de hierop aansluitende speerpuntprojecten.

4.5

Men zou kunnen zeggen dat de strategie inzake het Oostzeegebied een goede kans is voor het EESC om zich te bewijzen. Het Comité zou zich hier volledig kunnen inzetten, ondanks de hierboven beschreven problemen t.a.v. het beheer van de strategie. Een en ander is vooral een uitdaging voor de EESC-leden die afkomstig zijn uit de acht Oostzeestaten waarop de strategie betrekking heeft. Van hen wordt verwacht dat ze het initiatief nemen als het erop aankomt, bij de tenuitvoerlegging van de strategie het maatschappelijk middenveld te vertegenwoordigen via het Baltic Sea Region Civil Society Forum. Aangezien de strategie naar verwachting nog vele jaren van kracht zal zijn, valt er veel voor te zeggen om binnen het Comité een ad hoc-waarnemingspost voor het Oostzeegebied of studiegroep op te richten, zodat het EESC als geheel een effectieve bijdrage kan leveren aan wat in de toekomst beslist een model voor macroregionale samenwerking in de Europese Unie zal worden.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/10

1.1

In reactie op een verzoek van het Zweedse EU-voorzitterschap gaat het EESC in dit verkennende advies in op de vraag hoe de EU-strategie inzake alcoholgerelateerde schade duurzaam en multisectoraal kan worden gemaakt en op de lange termijn kan worden gericht (1). Het streven van het Zweedse EU-voorzitterschap is om de horizontale alcoholstrategie van de EU te helpen uitvoeren en om preventieve langetermijnmaatregelen op nationaal en op EU-niveau van de grond te helpen krijgen.

1.2

Dit advies bouwt voort op het eerdere EESC-advies over alcoholgerelateerde schade, waarin de volgende vijf onderwerpen aan de orde kwamen: terugdringen van alcoholgerelateerde verkeersongevallen; voorkomen van alcoholgerelateerde schade onder volwassenen en op het werk; voorlichting, onderwijs en bewustmaking; en een gemeenschappelijke gegevensbank (2).

1.3

In dit advies komen de volgende vier prioriteiten van het voorzitterschap aan de orde:

Om tot een integrale benadering te komen dienen al deze thema's en andere relevante zaken samen aangepakt te worden.

1.4

Het drinkgedrag loopt sterk uiteen van land tot land, maar het merendeel van de consumenten drinkt meestal verantwoord (zie paragraaf 3.2) (3). Toch baart het het EESC zorgen dat naar schatting 15 % van de volwassen bevolking in de EU regelmatig een schadelijke hoeveelheid alcohol drinkt. Kinderen zijn het kwetsbaarst als het op alcoholgerelateerde schade aankomt. Daarom moeten er beleidsmaatregelen worden ontwikkeld om vooral de 15 % die tot de risicogroep behoort te bereiken.

1.5

Alcoholreclame is een van de factoren die ertoe kunnen bijdragen dat kinderen en pubers alcohol beginnen te drinken of, als zij hier al mee waren begonnen, nog méér gaan drinken. Daarom zouden kinderen minder aan alcoholreclames moeten worden blootgesteld.

1.6

Een adequaat prijsbeleid voor alcoholhoudende producten kan een efficiënt middel zijn om vooral onder lage-inkomensgroepen en jongeren alcoholgerelateerde schade terug te dringen. Voor de beschikbaarheid en distributie van en reclame voor alcohol is regelgeving nodig; zelfregulering schiet wat dit betreft tekort.

1.7

Om de mensen meer bewust te maken van het gevaar van het foetale alcoholsyndroom zijn voorlichtingscampagnes op nationaal en EU-niveau nodig.

1.8

Op EU-niveau is er meer informatie nodig over het gevolg van alcoholgebruik voor de kans op een gezonde en waardige oude dag.

1.9

Het alcoholbeleid moet het hele spectrum bestrijken en een gevarieerde mix aan maatregelen bevatten die hun schadebeperkende werking al in de praktijk hebben bewezen.

2.1

Krachtens artikel 152, lid 1, van het EG-Verdrag (4), waarin staat dat het optreden van de Gemeenschap een aanvulling vormt op het nationale beleid, is de EU bevoegd en verantwoordelijk voor de aanpak van volksgezondheidsproblemen in verband met schadelijk en gevaarlijk gebruik van alcohol.

2.2

In 2001 keurde de Raad een aanbeveling goed betreffende alcoholgebruik door jongeren (5), waarin de Commissie wordt verzocht de ontwikkelingen en getroffen maatregelen op dit terrein op de voet te volgen en verslag uit te brengen van de noodzaak tot verdere acties.

2.3

In de Conclusies van juni 2001 en van juni 2004 (6) riep de Raad de Commissie op voorstellen in te dienen voor een alomvattende strategie van de Gemeenschap ter beperking van alcoholgerelateerde schade, met als doel het nationale beleid aan te vullen.

2.4

In 2006 publiceerde de Commissie de mededeling „Een EU-strategie ter ondersteuning van de lidstaten bij het beperken van aan alcohol gerelateerde schade” (7). De bedoeling hiervan was om een overzicht te geven van de maatregelen van de Commissie en de lidstaten en om na te gaan hoe de Commissie het volksgezondheidsbeleid van de lidstaten nog verder kan aanvullen en ondersteunen. Volgens het EESC bevat de mededeling bij lange na geen „alomvattende strategie” (8). Het ontbreekt namelijk aan een transparante analyse van alle relevante beleidsterreinen en van de problemen waarop sommige lidstaten door de wetgeving voor de interne markt zijn gestuit bij de handhaving van een solide alcoholbeleid (9). Ook staat nergens in de strategie te lezen dat alcohol een psychoactieve drug is, een stof die bij buitensporig gebruik toxisch en voor sommigen verslavend kan zijn.

2.5

Het Hof van Justitie heeft bij herhaling bevestigd dat terugdringing van alcoholgerelateerde schade een belangrijk en zinvol doel is voor het beleid op het vlak van de volksgezondheid, maar dat de maatregelen adequaat moeten zijn en moeten stroken met het beginsel van subsidiariteit (10).

2.6

Door alle betrokken partijen is binnen het in 2007 opgerichte Europees Forum Alcohol en Gezondheid goed werk verricht. Soortgelijke ontwikkelingen op lokaal niveau zijn welkom.

3.1

Wereldwijd is de Europese Unie het gebied waar de meeste alcohol wordt geconsumeerd: omgerekend 11 liter pure alcohol per persoon per jaar (11). De totale consumptie is weliswaar afgenomen vanaf de jaren zeventig tot halverwege de jaren negentig, maar wat betreft consumptie en schade, en ook de vorm die deze schade aanneemt, zijn er nog altijd grote verschillen tussen de lidstaten (12). Maar een significant percentage van de bevolking blijft schadelijke drinkgewoonten tentoonspreiden (13).

3.2

Het merendeel van de consumenten drinkt meestal verantwoord. Het EESC maakt zich echter zorgen over de naar schatting 55 miljoen volwassenen in de EU (15 % van de volwassen bevolking) die regelmatig in een voor hen schadelijke mate consumeren (14). Schadelijke alcoholconsumptie leidt vermoedelijk tot 195 000 sterfgevallen per jaar in de EU ten gevolge van ongevallen, leverziekten, kanker enz. Schadelijk gebruik van alcohol is in de EU de op twee na belangrijkste oorzaak van vroege sterfgevallen en ziekten. (15).

3.3

Schadelijke alcoholconsumptie is volgens het EESC niet een op zich staand probleem, maar terug te voeren op tal van mogelijke oorzaken, zoals armoede, maatschappelijke uitsluiting, gezinssituatie en stress op het werk.

3.4

Er is in Europa niet alleen sprake van cultuurverschillen met betrekking tot alcoholgebruik, maar ook met betrekking tot schadelijke en gevaarlijke alcoholconsumptie, mede onder kinderen en pubers (16). Bij het uitwerken van beleidsmaatregelen die op de verschillende culturen moeten zijn toegesneden en gericht moeten zijn op de risicogroepen doen de Commissie en de lidstaten er goed aan om deze nationale en lokale patronen in aanmerking te nemen.

3.5

Kinderen zijn zeer gevoelig voor schade veroorzaakt door alcohol. Naar schatting 5 tot 9 miljoen kinderen ondervinden in hun gezinssituatie de negatieve gevolgen van alcohol. Alcohol wordt verantwoordelijk geacht voor 16 % van de gevallen van kindermisbruik en -verwaarlozing. Alcoholgebruik leidt ook tot de geboorte van ongeveer 60 000 baby's met ondergewicht (17).

3.6

Schadelijk en gevaarlijk gebruik van alcohol kan niet alleen negatieve gevolgen hebben voor de gebruiker, maar ook voor anderen. In de regels voor gezondheid en veiligheid op het werk zou daarom aandacht moeten worden geschonken aan het voorkomen van alcoholgerelateerde schade. Dat is in de eerste plaats een taak van de werkgever. Een alcoholbeleid op de werkplek kan het aantal alcoholgerelateerde ongevallen en absenteïsme helpen verminderen en de arbeidscapaciteit vergroten. Het EESC dringt er bij werkgevers, vakbonden, lokale overheden en andere relevante organisaties op aan nauw samen te werken en gezamenlijk actie te ondernemen om alcoholgerelateerde schade op het werk tegen te gaan.

3.7

Alcohol is belangrijk voor de Europese economie vanwege de accijnzen en het effect op de handelsbalans. Maar schadelijke alcoholconsumptie heeft ook gevolgen voor de economie: hogere kosten voor gezondheidszorg, hogere maatschappelijke kosten en productiviteitsverlies. Voor 2003 bedroegen de kosten van alcoholgerelateerde schade voor de economie van de EU naar schatting 125 miljard euro, ofwel 1,3 % van het BBP (18).

4.1

Het EESC dringt erop aan dat de Commissie het door alle lidstaten in 1995 goedgekeurde Europees Handvest inzake Alcohol van de WHO erkent (19), met name het ethische principe dat alle kinderen en adolescenten er recht op hebben om op te groeien in een omgeving die hen behoedt voor de negatieve gevolgen van alcoholconsumptie en hen, voor zover mogelijk, beschermt tegen reclame voor alcoholische dranken.

4.2

In de aanbeveling van de Raad werden de lidstaten opgeroepen doeltreffende mechanismen op het gebied van reclame, marketing en kleinhandel in te voeren om te garanderen dat alcoholproducten niet werden ontworpen of gebruikt om er kinderen of adolescenten mee te verlokken.

4.3

Het „comazuipen” onder jonge volwassenen (15-24 jaar) baart de EU en de lidstaten steeds meer zorgen. 24 % van de drinkende leden van deze leeftijdsgroep zei in 2006 minstens één keer per week aan comazuipen te doen (20). Bier (40 %) en sterke drank (30 %) zijn de meest genuttigde alcoholhoudende dranken onder tieners (21), gevolgd door wijn (13 %), alcopops (11 %) (22) en cider (6 %). Het alcoholgebruik onder jongeren, inclusief de kans op comazuipen, neemt ook toe door verkoopbevorderende praktijken als „happy hour” en „twee voor de prijs van één” (23). Een stap in de goede richting zou zijn dat de overheid strenger controleert in verband met de minimumleeftijd voor alcoholconsumptie.

4.4

Alcoholreclames beïnvloeden de houding van jongeren tegenover alcohol. Zo zijn jongeren door toedoen van de reclame eerder geneigd om een positief effect van alcoholgebruik te verwachten (24). Een groep wetenschappers van het Europees Forum Alcohol en Gezondheid trof bij de beoordeling van een aantal longitudinale studies consistente bewijzen aan dat niet- drinkende jongeren onder invloed van alcoholreclames het risico lopen te gaan drinken en dat hun reeds drinkende leeftijdgenoten geneigd zijn er méér door te gaan drinken. Het gegeven dat slechts een klein onderdeel van de hele marketingstrategie is onderzocht maakt deze bevindingen des te frappanter (25).

4.5

Het EESC vindt het verontrustend dat alcoholreclames kinderen aanzetten tot drinken (26). Keer op keer blijkt uit onderzoek dat jongeren onder invloed van televisiereclames en als sponsors optredende drankmerken eerder geneigd zijn om alcohol gaan drinken of, als zij hier al mee waren begonnen, nog méér te gaan drinken (27).

4.6

Volgens het deskundigencomité van de wereldgezondheidsorganisatie volstaan op vrijwilligheid gebaseerde systemen niet om jongeren beïnvloedende marketing te voorkomen en lijkt zelfregulering alleen te werken als er voortdurend de aannemelijke dreiging is dat de overheid zelf de regulering ter hand zal nemen (28).

4.7

Actoren in de keten van alcoholhoudende producten hebben verklaard dat zij meer willen doen om voorschriften en zelfregulerende maatregelen na te leven (29). Zij dienen de acties van de lidstaten aan te vullen om erop toe te zien dat hun producten op een verantwoorde manier worden geproduceerd, gedistribueerd en gepromoot. Zo dragen zij bij aan de vermindering van alcoholgerelateerde schade.

4.8

De richtlijn over audiovisuele mediadiensten levert een bijdrage aan het opstellen van minimumnormen voor alcoholreclames. In deze richtlijn staat dat alcoholreclames niet specifiek op minderjarigen mogen zijn gericht, alcoholconsumptie niet mogen associëren met een verbetering van de lichamelijke conditie dan wel meer sociaal of seksueel succes, en niet de indruk mogen wekken dat alcoholhoudende dranken een stimulerend, kalmerend of spanningsreducerend effect hebben (30). Volgens het EESC is er meer nodig dan alleen deze richtlijn om kinderen afdoende te beschermen tegen alcoholreclames.

4.9

De Commissie zou de geringere blootstelling van kinderen aan (reclames voor) alcoholhoudende producten als een specifieke doelstelling moeten formuleren. Ook zou hiervoor strengere regelgeving moeten worden vastgesteld.

5.1

De pan-Europese belangstelling voor maatregelen ter bestrijding van alcoholgerelateerde schade neemt toe. Alcohol zorgt in Europa voor werkgelegenheid, levert accijnzen voor de staatskas op en draagt via de handel aan de economie van de EU bij. In naar wordt geschat 15 % van de gevallen is alcoholgebruik echter schadelijk voor individuen en voor de samenleving als geheel. Naar schatting bedroegen de kosten als gevolg van alcoholmisbruik in de EU in 2003 125 miljard euro, ofwel 1,3 % van het BBP (31).

5.2

In de EU wordt volgens de RAND-studie alcohol steeds meer gekocht op verkooppunten zonder tapvergunning en elders genuttigd. Alcohol is daar namelijk meestal goedkoper dan op verkooppunten met tapvergunning (32). De studie had echter vooral betrekking op de prijs op verkooppunten zonder tapvergunning; een vergelijking tussen deze prijs en de prijs op verkooppunten met tapvergunning ontbrak.

5.3

Uit onderzoek komt naar voren dat alcohol tussen 1996 en 2004 in de hele EU goedkoper is geworden. In sommige landen is de prijs meer dan gehalveerd (33). Er blijkt een positief verband te zijn tussen de betaalbaarheid en de consumptie van alcohol in de EU (34).

5.4

Jongeren reageren sterk op verhogingen van de alcoholprijs: ze gaan minder vaak drinken en nuttigen daarbij ook kleinere hoeveelheden (35). Uit ander onderzoek blijkt echter dat mensen met lage inkomens in reactie op prijsverhogingen nog schadelijker drinkgedrag gaan vertonen, bijv. door zich in te drinken (36) en thuis, alvorens uit te gaan, goedkopere alcoholhoudende drank te nuttigen. Zeker gezien de toename van schadelijk drinkgedrag onder jongeren zijn deze bevindingen van groot belang voor het alcoholbeleid in de EU.

5.5

Wereldwijd wordt 3,8 % van alle sterfgevallen en 4,6 % van het aantal verloren levensjaren en het aantal jaren geleefd met een handicap toegeschreven aan alcohol. Er is een positief verband tussen de consumptie van alcohol en verwondingen en doden door verkeersongevallen (37). Alcohol is de enige oorzaak van bepaalde ziekten (bijvoorbeeld alcoholische leverontsteking en alcoholische alvleesklierontsteking) en een van de oorzaken van andere ziekten en kwalen (zoals bepaalde soorten kanker, hartziekten en beroertes en levercirrose) (38). Schadelijke alcoholconsumptue is een oorzaak van misdaad, geweld, gezinsontwrichting, riskant seksueel gedrag en de verspreiding van seksueel overdraagbare aandoeningen (39).

5.6

In de hele EU zijn 2 000 moorden, 17 000 verkeersdoden (dat is een derde van alle verkeersdoden), 27 000 doden door ongevallen en 10 000 zelfmoorden mede het gevolg van excessief episodisch drinken (40).

5.7

Een prijsbeleid voor alcoholhoudende producten zou een efficiënt middel kunnen zijn om alcoholgerelateerde schade terug te dringen (41). Prijsbeleid moet niettemin deel uitmaken van langetermijnmaatregelen waaraan wordt gedacht om het ontstaan van alcoholgerelateerde schade duurzaam en multisectoraal te bestrijden.

5.8

Alcoholbeleid moet het hele spectrum bestrijken en een gevarieerde mix aan maatregelen bevatten die hun schadebeperkende werking al in de praktijk hebben bewezen. Hierbij valt te denken aan maatregelen om alcoholgebruik in het verkeer terug te dringen en elementaire gezondheidszorg. Met alcohol samenhangende schade kan niet met één enkele maatregel worden voorkomen.

5.9

Voor de beschikbaarheid en distributie van en reclame voor alcohol is efficiënte handhaving van de regelgeving nodig. Zelfregulering is deel van de oplossing, maar schiet zonder andere maatregelen tekort. Het beperken van de verkoop onder de kostprijs en van verkoopbevorderende acties zou mogelijk moeten zijn en hoeft niet handelsbelemmerend of strijdig met de EU-wetgeving te zijn.

6.1

Een gezonde en productieve bevolking is bepalend voor de toekomst van Europa. Het is derhalve volgens het EESC zeer zorgwekkend dat steeds meer jongeren ziekten oplopen ten gevolge van schadelijke en gevaarlijke alcoholconsumptie (42).

6.2

De Commissie wijst erop dat kinderen recht hebben op effectieve bescherming tegen economische uitbuiting en andere vormen van misbruik (43). Het EESC staat hier volledig achter.

6.3

Schadelijke en gevaarlijke alcoholconsumptie heeft negatieve gevolgen, niet alleen voor de drinker, maar ook voor anderen, vooral in verband met ongevallen, verwondingen en geweld. In gezinnen zijn kinderen het kwetsbaarst.

6.4

Naar schatting 5 tot 9 miljoen kinderen ondervinden in gezinssituaties de negatieve gevolgen van alcohol, en alcohol wordt mede verantwoordelijk geacht voor 16 % van de gevallen van kindermisbruik en -verwaarlozing. Jaarlijks leidt alcoholgebruik ook tot de geboorte van ongeveer 60 000 baby's met ondergewicht (44). Andere nadelige gevolgen voor kinderen zijn armoede en maatschappelijke uitsluiting, die ook later nog van invloed kunnen zijn op hun gezondheid, opleiding en welzijn.

6.5

Daders van huiselijk geweld, een ernstig probleem in veel landen (45), blijken vaak zware drinkers te zijn (46). Huiselijk geweld kan ook zonder alcohol plaatsvinden, maar bij sommigen kan zwaar drinken tot gewelddadig gedrag aanzetten. Bestrijding van buitensporig drankgebruik komt niet alleen de slachtoffers en de geweldplegers, maar ook de kinderen in dergelijke gezinnen ten goede.

6.6

Al voor de geboorte kunnen kinderen schade oplopen door alcohol. Het foetale alcoholsyndroom (FAS) is een continuüm van permanente geboorteafwijkingen (van lichamelijke en cognitieve aard, inclusief gedragsstoornissen) die worden veroorzaakt doordat de moeder tijdens de zwangerschap alcohol drinkt.

6.7

Maar weinig mensen zijn op de hoogte van FAS en de gevolgen ervan. De verspreiding van op feiten gebaseerde voorbeelden van programma's om alcoholgerelateerde schade tijdens de zwangerschap te voorkomen, is van essentieel belang (47). Het EESC is voor gerichte voorlichtingscampagnes op nationaal en EU-niveau over de gevaren van FAS.

7.1

Ouderen zijn gevoeliger voor alcohol. Specifieke problemen zijn onder meer evenwichtsstoornissen (met als gevolg een grotere kans op vallen) en beginnende kwalen, waardoor ouderen sneller geneigd kunnen zijn om alcohol te gebruiken. Ongeveer een op de drie ouderen heeft op latere leeftijd een drankprobleem gekregen, vaak door het verlies van een dierbare, een slechte lichamelijke gezondheid, geringe mobiliteit en sociaal isolement (48).

7.2

Gevaarlijke alcoholconsumptie kan ook de geestelijke gezondheid van ouderen aantasten en leiden tot angsten, depressie en verwardheid.

7.3

Stoornissen door alcoholgebruik komen veel voor bij ouderen, en dan vooral bij sociaal geïsoleerde, alleen wonende mannen (49). Problematisch alcoholgebruik gaat gepaard met gezondheidsproblemen van lichamelijke, psychologische, sociale en cognitieve aard. Zo'n 3 % van de 65-plussers lijdt aan deze stoornissen (50), al is het mogelijk dat veel gevallen nooit ontdekt worden doordat de diagnostische criteria en de screening op jongere volwassenen zijn toegesneden. Ouderen met alcoholproblemen zijn doorgaans echter wel gemakkelijker te behandelen dan jongere volwassenen met dezelfde problemen.

7.4

Alcohol kan de werking van bepaalde medicijnen versterken en van andere medicijnen verzwakken. Het is van belang dat beroepskrachten in de gezondheidszorg, mantelzorgers en ouderen beter worden voorgelicht over de mogelijke wisselwerking tussen medicijnen en alcohol.

7.5

Op EU-niveau is er meer informatie nodig over het gevolg van alcoholgebruik voor de kans op een gezonde en waardige oude dag.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/15

1.1

Het verzoek van het Zweedse voorzitterschap om het verband tussen gendergelijkheid, economische groei en arbeidsparticipatie te analyseren heeft als verdienste dat hiermee een zekere afstand tot de thematiek kan worden genomen, om deze beter te kunnen beoordelen. Het thema gendergelijkheid is immers al behandeld in tal van rapporten en studies en is onderwerp van richtlijnen, wetten, aanbevelingen en overeenkomsten. Toch blijven de ongelijkheden in werkelijkheid hardnekkig voortbestaan. Zij zijn een erfenis uit de vorige eeuwen; pas sinds 50 jaar wordt getracht de ongelijkheden te bestrijden. Hoewel de gelijkheid van mannen en vrouwen nu door wetten wordt beschermd, moeten de mentaliteit en het gedrag van individuen en de samenleving als geheel nog een verandering ondergaan. In het onderhavige advies worden veranderingen voorgesteld op drie gebieden: de organisatie van tijd, de erkenning van kwalificaties voor banen in de persoonsgebonden dienstverlening en de m/v-verhouding, zowel in beroepssectoren als op besluitvormingsniveau.

1.2

De aanbevelingen van het EESC zijn dus gericht tot de lidstaten, de Commissie en de sociale partners, maar ook tot alle andere actoren van de samenleving.

Aan het adres van de lidstaten:

1.3

De groei wordt afgemeten aan de toename van het BBP. Deze indicator is echter ontoereikend om de economische bijdrage van vrouwen weer te geven. Om het verband tussen gendergelijkheid en groei te bestuderen, moet de berekeningsmethode worden herzien.

1.4

Bevordering van de gendergelijkheid moet worden beschouwd als een middel om:

Aan het adres van de Commissie:

1.5

De Commissie wordt verzocht de inspanningen van de lidstaten voor de toepassing van de routekaart voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen te controleren en beoordelen, en een platform te bieden voor de uitwisseling van goede praktijken en ervaringen.

Aan het adres van de sociale partners:

1.6

De sociale partners worden verzocht om zich bij hun gemeenschappelijke acties op het gebied van gendergelijkheid te concentreren op rollenpatronen, bevordering van de rol van vrouwen in het besluitvormingsproces, ondersteuning van een evenwichtige combinatie van werk en privéleven en terugdringing van de beloningsverschillen;

1.7

om te zorgen voor een verbetering van de kennis en de instrumenten ter bestrijding van de segregatie van de arbeidsmarkt en ter bevordering van een evenwichtiger m/v-verhouding;

1.8

om beroepen in de persoonsgebonden dienstverlening te professionaliseren door te zorgen voor een betere erkenning van de vereiste vaardigheden.

Aan het adres van alle actoren van het maatschappelijk middenveld en van beleidsmakers:

2.1

De noodzaak van maatregelen om de arbeidsparticipatie van vrouwen te verbeteren, maakt onlosmakelijk deel uit van de Lissabonstrategie, die van de EU een concurrentiële kenniseconomie moet maken.

2.2

De Commissie schreef in haar verslag van 2008 over de gelijkheid tussen mannen en vrouwen (1) het volgende: „De arbeidsparticipatie van vrouwen heeft de voorbije jaren de grootste bijdrage geleverd tot de voortdurende groei van de werkgelegenheid in de EU. Tussen 2000 en 2006 is de werkgelegenheid in de EU-27 gestegen met meer dan 12 miljoen personen, waaronder 7,5 miljoen vrouwen (…). Zo bedraagt de arbeidsparticipatie van vrouwen met jonge kinderen slechts 62,4 % tegenover 91,4 % bij de mannen. Dit wil zeggen dat er een verschil van 29 % bestaat. Meer dan driekwart van de deeltijdse werknemers zijn vrouwen (76,5 %), hetgeen neerkomt op één op drie vrouwen tegenover minder dan één op tien mannen.”

2.3

In het verslag van 2009 (2) wordt de arbeidsparticipatie van vrouwen geraamd op 58,3 %, tegenover 72,5 % voor mannen, en het percentage parttime werkende vrouwelijke werknemers op 31,2 %, tegenover 7,7 % voor mannen. Verder wordt erop gewezen dat vrouwen overwegend werkzaam zijn in sectoren waar het werk minder goed wordt betaald, en dat de verdeling wat betreft hoge functies in instellingen en ondernemingen nog steeds ongelijk is.

2.4

Hoewel gendergelijkheid nog geen realiteit is, behoort de situatie van werkende vrouwen in Europa tot de beste van de wereld; de Europese Unie kan zich erop voorstaan dat zij zich van meet af aan voor deze kwestie heeft ingezet en dat zij hiervoor statistieken en wetgeving in het leven heeft geroepen en onderzoeken en analyses heeft gedaan.

2.5

Ondanks de geboekte vooruitgang en positieve resultaten blijft het economisch potentieel van vrouwen onderbenut. Bovendien zal de ongekende economische en financiële crisis waarschijnlijk een andere impact op vrouwen hebben dan op mannen, gezien hun verschillende posities in de economische, sociale en gezinssfeer.

2.6

Aangezien er op dit gebied al zeer veel werk is verricht en er al aanbevelingen zijn geformuleerd en besluiten zijn genomen door de Europese instellingen en de Europese sociale partners – zo heeft het Comité in negen jaar tijd 14 adviezen (3) uitgebracht over thema's die verband houden met gendergelijkheid – zal het onderhavige advies zich beperken tot het verband tussen gendergelijkheid, economische groei en arbeidsparticipatie, tegen de achtergrond van de doelstellingen van de Lissabonstrategie om de arbeidsparticipatie van vrouwen te bevorderen (4).

3.1.1

Sinds de jaren ′60 is de arbeidsparticipatie van vrouwen continu gestegen. In de jaren ′70 hebben vrouwen massaal de stap naar de arbeidsmarkt gezet, waarmee de gendergelijkheid een grote stap dichterbij is gekomen. Zodra zij de mogelijkheid hadden om zelf te beslissen over moederschap en/of om verder te leren, hebben zij, net als mannen, hun vaardigheden willen inzetten ten dienste van de samenleving en niet alleen van hun gezin, en financiële onafhankelijkheid willen verwerven. Betaalde arbeid biedt een persoonlijk inkomen, betere garanties op het gebied van sociale zekerheid en pensioen en een bescherming tegen armoede in geval van (echt)scheiding of weduwschap.

3.1.2

De toetreding van vrouwen tot de arbeidsmarkt heeft nieuwe behoeften gecreëerd, waaraan de markt heeft moeten voldoen. Tot dan toe werkten vrouwen thuis, wat niet meetelde voor het bruto binnenlands product. Toen vrouwen de huiselijke kring zijn gaan verlaten, moesten banen worden gecreëerd om de taken die zij thuis verrichtten over te nemen. Men denke aan kinderoppassen en huishoudelijke hulpen, maar ook aan andere beroepen.

3.1.3

Het werk van vrouwen heeft behoeften gecreëerd die hebben bijgedragen tot de economische ontwikkeling. Toen vrouwen betaalde banen kregen zijn gezinnen overgegaan tot de aanschaf van elektrische huishoudapparaten, een tweede auto en kant-en-klare maaltijden; kinderen en ouders zijn meer buiten de deur gaan eten en gezinnen zijn een beroep gaan doen op diensten en opvangmogelijkheden voor zieken, gehandicapten en ouderen – die tot dan toe meestal door huisvrouwen werden verzorgd – en op buitenschoolse kinderopvang. Met twee salarissen konden gezinnen een huis kopen, culturele activiteiten ontplooien, reizen… Zo is werkgelegenheid gecreëerd in de industrie (elektrische huishoudapparatuur, auto's en levensmiddelen), in de bedrijfscatering, in de gezondheids- en sociale sector, in de buitenschoolse opvang, op kinderdagverblijven en in het onderwijs, in de bouwsector en in de sectoren toerisme, vrijetijdsbesteding, cultuur, personenvervoer, enz.

3.1.4

De afgelopen veertig jaar is deze transformatie van huishoudelijk onbetaald werk in betaalde banen een motor van groei geweest. Maar is hier echt sprake van groei, of is alleen de berekeningswijze veranderd? De economie houdt geen rekening met huishoudelijk werk, dat echter noodzakelijk is voor de werking van de samenleving. Daarom rijpt de vraag hoe de groei moet worden berekend.

3.2.1

Volgens een analyse van de EU (5) moet de bijdrage van de gendergelijkheid aan de economie niet alleen worden afgemeten aan de grotere winstgevendheid van ondernemingen. Zich inzetten voor gendergelijkheid is een productieve investering die bijdraagt tot de algemene economische vooruitgang, groei en werkgelegenheid. Gendergelijkheid kan bijdragen tot de ontwikkeling, dankzij: 1) een grotere arbeidsparticipatie van vrouwen, oftewel een betere benutting van de investeringen in hun onderwijs en opleiding, 2) meer economische onafhankelijkheid voor vrouwen, 3) een betere integratie van vrouwen in het belastingstelsel, waarmee zij bijdragen tot het collectief welzijn.

3.2.2

Alhoewel de bijdrage van gendergelijkheid aan de economie het engere verband van bedrijfsvoering en diversiteitsmanagement in een bedrijf overschrijdt, zijn er toch ook indicaties dat gendergelijkheid economische voordelen oplevert binnen de bedrijven zelf. Naarmate bedrijven meer vrouwen in hun directie hebben, worden ze winstgevender.

3.2.3

Beleid voor gendergelijkheid kan worden gezien als een goede investering in menselijk kapitaal (zelfs als met economische ontwikkeling niet meer dan economische groei wordt beoogd) waar mensen, bedrijven, regio's en landen voordeel van kunnen hebben. Een doelmatigere benutting van het potentieel van hoog opgeleide vrouwen bergt ook economische voordelen in zich.

3.2.4

Naarmate vrouwen meer economische onafhankelijkheid verwerven, gaan zij meer goederen en diensten verbruiken en krijgen gezinshuishoudingen meer koopkracht, wat goed is voor de economie. Bij de uitstippeling van nationaal, regionaal en lokaal economisch beleid zou meer rekening moeten worden gehouden met de bijdrage die vrouwen aan de economie leveren.

3.3.1

Nu de economische en ecologische crisis de vraag doet rijzen welk soort ontwikkeling wenselijk is, gaan er stemmen op om het BBP als enige indicator van groei ter discussie te stellen. Overwogen moet worden om daar andere indicatoren aan toe te voegen (6).

3.3.2

Welke indicatoren er ook worden gebruikt: vrouwen bevinden zich nog altijd in een ongelijke positie, en de samenleving draait voor de kosten daarvan op. Het is niet logisch dat de lidstaten evenveel investeren in het onderwijs van jongens als in dat van meisjes – zes op de tien afgestudeerden met een Europees universitair diploma is vrouw – maar dat zij vervolgens niet méér doen om vrouwen te steunen op de arbeidsmarkt. Gelijke overheidsuitgaven voor het onderwijs van beide geslachten zouden vrouwen in staat moeten stellen dezelfde verantwoordelijkheids- en salarisniveaus te bereiken als mannen. Vrouwen moeten de huidige veranderingen aangrijpen om de nieuwe vaardigheden te verwerven die nodig zijn voor de nieuwe beroepen. De bijdrage van vrouwen aan de samenleving, hun hoge mate van geschooldheid en al hun mogelijkheden om in de toekomst aan de behoeften van de arbeidsmarkt tegemoet te komen, krijgen nog steeds te weinig waardering en erkenning.

3.3.3

Het bestrijden van de ongelijkheid van vrouwen en mannen is niet alleen een ethische kwestie, maar houdt ook verband met een beter humanresourcesmanagement. Naarmate er meer vrouwen werken, wordt er meer welvaart gegenereerd, worden er meer goederen en diensten verbruikt en nemen de belastinginkomsten toe. Een gemengd personeelsbestand verbetert het innovatiepotentieel. Door koppels de middelen te geven hun kinderwens te verwezenlijken en ouders in staat te stellen hun baan te behouden, wordt de demografische achterstand tegengegaan. Als Europa wenst te investeren in mensen, dan moet zij allereerst de struikelblokken voor vrouwen aanpakken (7).

3.3.4

Het ontwikkelingspotentieel van vrouwen wordt vooral afgeremd door:

3.3.5

Door de inspanningen erop te richten dat vrouwen gemakkelijker toegang krijgen tot de arbeidsmarkt en op de arbeidsmarkt kunnen blijven en door het loonverschil tussen mannen en vrouwen aan te pakken, kan voor meer groei en betere banen worden gezorgd, kan armoede worden voorkómen en zullen er minder vrouwen een beroep doen op sociale voorzieningen, met alle kosten van dien. De armoede is in Europa vooral te vinden in de categorie alleenstaande vrouwen met kinderen (9).

3.3.6

Bij de vroegere verdeling van de taken verdiende de man een inkomen, waarmee de gezins-, sociale en huishoudelijke taken van zijn echtgenote werden gefinancierd. In het geval van tweeverdieners is het niet zo dat een van de twee salarissen opgaat aan de financiering van diensten die in de plaats komen van het werk dat eerst door de huisvrouw werd verricht; het extra geld wordt gebruikt voor de aanschaf van materiële goederen.

3.3.7

Op het werk van de huisvrouw zit geen prijskaartje, maar door de transformatie in betaald werk heeft het een prijs gekregen die de gebruikers niet willen of kunnen betalen. Kinderoppassen, gezinshulpen en huishoudelijke hulpen krijgen de laagste salarissen betaald, werken in deeltijd en hebben meerdere werkgevers (particulieren die een paar uur per week de rol van werkgever hebben), waarbij het vaak ook nog om zwartwerk gaat. Huishoudelijke arbeid vormt de hoofdmoot van het zwartwerk in Europa.

3.3.8

Ouders vertrouwen dat wat hen het meest dierbaar is, hun baby, toe aan personen die ruim onder modaal verdienen, terwijl zij wel een hoog vaardigheidsniveau verwachten. Een huishoudelijke hulp krijgt wél de sleutel van de woning, maar niet een salaris waarin dat vertrouwen wordt weerspiegeld. Het niveau van de vaardigheden is moeilijk in te schatten, omdat gezinnen een taak die zij ook zelf kunnen uitvoeren als „gemakkelijk” beschouwen. Alleen is de verzorging van eigen kinderen weliswaar geen beroep, maar is de verzorging van andermans kinderen dat wel (dit vergt kennis van psychologie, voedingsleer en hygiëne, concentratie, luistervaardigheid, aandacht, voortdurende waakzaamheid, enz.). De vereiste vaardigheden, die vaak worden beschouwd als vaardigheden die vrouwen „van nature” bezitten en die dus niet als „professioneel” worden aangemerkt, worden vaker van ouders op kinderen doorgegeven dan op school aangeleerd.

—

de participatiegraad van vrouwen kan stijgen, waardoor er een extra behoefte aan diensten wordt gecreëerd;

—

de lonen van vrouwen kunnen worden opgewaardeerd, waardoor meer koopkracht wordt gecreëerd, naast extra consumptiecapaciteit en belastinginkomsten;

—

vrouwen meer politieke posten en functies waar besluiten worden genomen, kunnen gaan bekleden, wat een positief effect heeft op de prestaties van ondernemingen en openbare instellingen;

—

meer vrouwelijke ondernemers meerwaarde opleveren en voor de economie inkomen genereren in de vorm van meer banen en meer innovatie.

4.2.1.1

De grootste hindernis voor gendergelijkheid is momenteel de seksesegregatie op de arbeidsmarkt. Er zijn „mannelijke” en „vrouwelijke” beroepen. De lonen van „vrouwelijke” beroepen zijn vaak lager. Onvrijwillige deeltijdarbeid en onzekere arbeidsbetrekkingen komen vaker voor onder vrouwen.

4.2.1.2

Zolang bepaalde beroepen nog vooral door vrouwen of vooral door mannen worden uitgeoefend, zullen daar nog stereotype labels op worden geplakt. Bewezen is dat zowel mannen als vrouwen alle beroepen kunnen uitoefenen. We zien dat beroepen die lange tijd door mannen werden gedomineerd (onderwijzer, rechter, huisarts) nu door vrouwen worden gedomineerd. Waarom is het zo moeilijk om een evenwichtige m/v-verhouding te bereiken? Het is zaak de kennis hierover te vergroten om de segregatie van de arbeidsmarkt aan te pakken en de gemengdheid te bevorderen. Zo kan tevens worden voorkomen dat tekorten op de arbeidsmarkt ontstaan, waarvan sommige sectoren de dupe dreigen te worden.

4.2.1.3

De belemmeringen voor gemengde beroepen en functies houden verband met onbewuste denkbeelden en percepties. Zij zijn geworteld in het onderwijsstelsel en houden verband met de andere beroepskeuzen van meisjes en van jongens. Ouders en onderwijzers moeten zich meer bewust worden van de gevolgen van de beroepskeuze die op jonge leeftijd wordt gemaakt. Werkgevers- en vakbondsvertegenwoordigers, die een rangorde van beroepskwalificaties vaststellen tijdens loononderhandelingen, spelen een cruciale rol, waarvoor het nodig is dat zij de waarde van in huishoudelijk en gezinsverband opgedane vaardigheden kennen. Ook leidinggevende functies zijn niet gemengd. Er moeten maatregelen worden genomen om de gemengdheid in grote ondernemingen en bij de overheid te bevorderen.

4.2.2.1

Banen in de persoonsgebonden dienstverlening moeten echte beroepen worden, met erkende beroepskwalificaties, eigen opleidingen en diploma's, en een carrièreopbouw. Om de exclusieve relatie tussen particuliere werkgever en gezinshulp te doorbreken, moeten bedrijven en overheidsdiensten in de sector persoonsgebonden dienstverlening worden opgericht. Gezinnen moeten geen werkgevers meer zijn maar klanten of gebruikers, die een x -aantal uren huishoudelijke arbeid, bejaardenzorg of kinderoppas, bijles voor schoolgaande kinderen enz. kopen of krijgen. In sommige Europese landen bestaat al een systeem waarbij de werkverschaffende onderneming of overheidsdienst verantwoordelijk is voor de veiligheid van goederen en personen en nagaat of de personen die de diensten aan huis komen verrichten, over de juiste kwalificaties beschikken. Zo hebben de werknemers slechts één werkgever, wordt hun reistijd vergoed en hebben zij toegang tot beroepsopleiding en alle collectieve voorzieningen. Dit systeem zou moeten worden veralgemeniseerd. Ook dient een Europees referentiekader te worden uitgewerkt voor banen in de dienstverlening aan huis, waarin zowel psychologische aspecten (vertrouwen, empathie, aandacht, luistervaardigheid, waakzaamheid, enz.) aan bod komen als de vereiste kennis (voedingsleer, gevolgen van gebruikte producten voor gezondheid en milieu, enz.), naast de materiële en technische aspecten van huishoudelijke arbeid.

4.2.2.2

Als voor dit werk een erkende beroepskwalificatie nodig wordt, zullen deze diensten, die de meeste gezinnen zich nu al niet kunnen veroorloven, nog duurder worden. Een financiële bijdrage van de overheid en van ondernemingen – voor zover daarover bedrijfsafspraken zijn gemaakt – kan tot gevolg hebben dat deze diensten voor iedereen betaalbaarder worden.

4.2.2.3

De professionalisering van de persoonsgebonden dienstverlening en de betere beloning zullen ervoor zorgen dat deze beroepen een betere m/v-verhouding gaan kennen. Als mannen eenmaal bereid worden om te werken als huishoudelijke hulpen, kinderoppassen en gezinshulpen zal de gendergelijkheid een grote sprong voorwaarts hebben gemaakt.

4.2.3.1

Vaders besteden minder tijd aan gezins- en huishoudelijke taken dan moeders. Vaders bewust maken van de belangrijke rol die zij spelen ten aanzien van hun kinderen en mannen aanmoedigen om hun verantwoordelijkheid voor de verzorging van hun bejaarde ouders of zieke gezinsleden niet uit de weg te gaan, zijn voorwaarden voor gelijkheid.

4.2.4.1

De uitbouw van kinderopvang moet niet als een kostenpost worden beschouwd, maar als een investering. Volgens Gösta Esping-Andersen (10) verdienen werkende moeders de ontvangen subsidies op lange termijn terug dankzij de toename van hun inkomen gedurende hun werkende leven en de belasting die zij betalen. Die extra belastingsinkomsten compenseren de oorspronkelijke overheidssteun, met positieve gevolgen voor de kinderen die naar de opvang gaan. Bovendien helpt deze investering de bevolkingsafname in Europa af te remmen.

4.2.5.1

De ontwikkeling van deze diensten vraagt om een systeem van „wederzijdse financiering” (door de overheid, ondernemingen en klanten) (11). In sommige recente bedrijfsakkoorden worden persoonsgebonden diensten aangeboden als alternatief voor loonsverhogingen. Het aanbieden van diensten waarmee werk en privéleven beter kunnen worden gecombineerd, maakt deel uit van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen.

4.2.6.1

Het hierboven bedoelde dienstenaanbod alléén is niet voldoende om werk en gezinsleven te combineren. Het grootbrengen en opvoeden van kinderen vraagt gedurende een periode van het leven om tijd. De vrijwillige keuze voor deeltijdwerk kan helpen om het beroeps-, gezins- en privéleven beter met elkaar te verzoenen, maar mag de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt niet verzwakken, vooral wanneer zij kostwinner zijn, en mag vaders er niet van weerhouden zich met hun gezin bezig te houden. Beide ouders moeten voor hun kinderen kunnen zorgen.

4.2.6.2

Naast kinderen zijn er nog andere familieleden die om tijd vragen: mensen aan het einde van hun leven, zieken, bejaarde ouders. Nu alle pensioenstelsels worden hervormd, moet worden afgestapt van de visie volgens welke het leven in drie periodes wordt ingedeeld: studie, werk en pensioen. Iedereen moet zijn leven lang kunnen leren en over een voldoende aantal jaren „tijdskrediet” kunnen beschikken voor gezinsactiviteiten, sociale bezigheden, verenigingsleven, politieke of burgeractiviteiten. Het zou mogelijk moeten zijn om de pensioenleeftijd uit te stellen als een werknemer ervoor kiest om tijdens zijn of haar loopbaan daar verlof voor op te nemen (met een financiering volgens de pensioenregeling).

4.2.7.1

Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in alle leidinggevende functies, politieke posten, hogere bestuursfuncties en directies van grote ondernemingen, terwijl ondernemingen die relatief veel vrouwen tellen in hun directiecomité juist de beste financiële prestaties laten zien. Vrouwen richten minder vaak bedrijven op en zijn minder vaak zelf ondernemer. Mannen zijn ondervertegenwoordigd in de familiale sfeer, en nemen minder vaak ouderschapsverlof op.

4.2.7.2

Vrouwen die een positie hebben veroverd in een typisch mannelijke omgeving zouden vrouwen die dat ook ambiëren, kunnen helpen (mentoraat). Wellicht is dwang noodzakelijk: grote openbare instellingen en grote particuliere ondernemingen zouden maatregelen moeten nemen om te zorgen voor een voldoende aantal vrouwen in leidinggevende functies.

—

24 maart 2009 over het „Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van zelfstandig werkzame mannen en vrouwen en tot intrekking van Richtlijn 86/613/EEG”, rapporteur: SHARMA, (PB C 228 van 22-9-2009)

—

13 mei 2009 over het „Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 92/85/EEG van de Raad inzake de tenuitvoerlegging van maatregelen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid op het werk van werkneemsters tijdens de zwangerschap, na de bevalling en tijdens de lactatie”, rapporteur: HERCZOG, CESE 882/2009 (PB C 277 van 17.11.2009)

—

22 april 2008 over de „Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's — Bestrijding van de beloningsverschillen tussen vrouwen en mannen”, rapporteur: KÖSSLER (PB C 211 van 19-08-2008)

—

11 juli 2007 over „Inzetbaarheid en ondernemingszin – rol van het maatschappelijk middenveld, de sociale partners en de decentrale overheden rekening houdend met de genderproblematiek”, rapporteur: PARIZA CASTAÑOS (PB C 256 van 27-10-2007)

—

11 juli 2007 over de „Rol van de sociale partners bij het combineren van beroeps-, gezins- en privéleven”, rapporteur: CLEVER (PB C 256 van 27.10.2007)

—

12 juli 2007 over „Arbeidskansen voor prioritaire categorieën (Lissabonstrategie)”, rapporteur: GREIF (PB C 256 van 27-10-2007)

—

13 september 2006 over de „Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's — routekaart voor de gelijkheid van vrouwen en mannen 2006-2010”, rapporteur: ATTARD (PB C 318 van 23-12-2006)

—

14 februari 2006 over „De vertegenwoordiging van vrouwen in besluitvormingsorganen van de sociaal-economische belangenorganisaties in de Europese Unie”, rapporteur: ETTY (PB C 88 van 11-04-2006)

—

14 december 2005 over het „Voorstel voor een besluit van het Europees Parlement en de Raad betreffende het Europees Jaar van gelijke kansen voor iedereen (2007) - Voor een rechtvaardige samenleving”, rapporteur: HERCZOG (PB C 65 van 17-03-2006)

—

29 september 2005 over „Armoede onder vrouwen in Europa”, rapporteur: KING (PB C 24 van 31-01-2006)

—

28 september 2005 over het „Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot oprichting van een Europees Genderinstituut”, rapporteur: ŠTECHOVÁ (PB C 24 van 31-01-2006)

—

15 december 2004 over het „Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke kansen en gelijke behandeling van mannen en vrouwen in werkgelegenheid en beroep”, rapporteur: SHARMA (PB C 157 van 28-06-2005)

—

3 juni 2004 over het „Voorstel voor een richtlijn van de Raad tot uitvoering van het beginsel van gelijke behandeling van vrouwen en mannen bij de toegang tot en de levering van goederen en diensten”, rapporteur: CAROLL (PB C 241 van 28-09-2004)

—

25 januari 2001 over het „Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 76/207/EEG betreffende de tenuitvoerlegging van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen ten aanzien van de toegang tot het arbeidsproces, de beroepsopleiding en de promotiekansen, en ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden”, rapporteur: WAHROLIN (PB C 123 van 25-4-2001).

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/22

1.10.1

Daarom verzoekt het Comité de Commissie en de lidstaten in dit verband om statistische registers in te voeren. Het denkt daarbij met name aan de voorbereiding van satellietrekeningen overeenkomstig de geharmoniseerde criteria van het Europees stelsel van economische rekeningen (ESER) die gedetailleerd worden behandeld in het handboek voor het opstellen van de satellietrekeningen van de ondernemingen in de sociale economie: coöperaties en onderlinge maatschappijen  (1)en het verslag van het Comité over de sociale economie in de Europese Unie.  (2)

2.4.1

Tevens kan het voorkomen dat een grote onderneming geen aandeelhouders heeft en haar winst herinvesteert of aan goede doelen besteedt, zoals de spaarbanken in sommige Europese landen. (7)

2.4.2.

Verder geldt in veel lokale micro- en middelgrote en kleine ondernemingen dat het genereren van waarde niet uitsluitend winstbejag betekent, maar ook sociale doelstellingen dient als arbeidsomstandigheden of zelfbeheer.

2.9.1.

Over het algemeen moet het MKB worden gesteund maar de Small Business Act alleen is daarvoor ontoereikend. (11) Mkb’s bieden in het huidige klimaat van economische recessie en banenverlies vaak een manier om banen te behouden omdat de stakeholders die deze bedrijven opstarten en controleren een nauwe band hebben met de sector waarin zij opereren en hebben aangetoond dat zij bijzonder goed in staat zijn om banen te creëren en te behouden. Mkb’s zijn de natuurlijke kweekvijvers van ondernemingscultuur en permanente opleidingscentra voor bedrijfsdirecteuren en –leiders.

3.2.1

Deze grote of kleine bedrijven zijn gevestigd in gebieden of sociale stratificaties die problemen en uitdagingen kennen die een risico voor de interne markt en de sociale samenhang inhouden; zij internaliseren sociale kosten en genereren positieve externe gevolgen.

3.2.2

Die bedrijven wortelen in de lokale gemeenschap en richten zich in de eerste plaats op de behoeften van de mensen, daarom verhuizen ze niet, werken echt mee tegen ontvolking van het platteland en dragen bij tot de ontwikkeling van achtergebleven regio’s en gemeenten. (23)  (24)

3.6.1

Sommige van die bedrijven hebben reeds deelgenomen aan sectorale besprekingen. Daarbij valt te denken aan de Association of European Cooperative and Mutual Insurers (AMICE), sommige leden van de Cooperatives Europe  (27), de Europese vereniging van coöperatieve banken (FBE) en de Europese Spaarbankvereniging (ESBV). (28)

4.1.1

De verwezenlijking van de interne markt mag niet prevaleren boven de doeleinden en de instrumenten van een wettelijk en regelgevingkader dat recht doet aan de respectieve kenmerken van de marktpartijen. Er dient oog te bestaan voor alle specifieke bedrijfsvormen om voor gelijke kansen te zorgen. Doorgaans bestaat momenteel een dergelijk kader slechts voor grote, beursgenoteerde ondernemingen en de toepassing ervan op alle soorten bedrijven schept belemmeringen voor kleinere ondernemingen. De regelingen dienen er echter toe te dienen om de actoren efficiënt te laten werken, waardoor het systeem rechtvaardiger wordt. Dit omvat het vennootschapsrecht, boekhoudkundige voorschriften, het mededingings- en het fiscaal recht, statistische harmonisatie en ondernemingsbeleid.

4.2.1

Europese NV’s en coöperaties hebben hun Europese statuten, maar bedrijven die deze ontberen, hebben te kampen met diverse belemmeringen op de interne markt. De Europese mkb’s hebben flexibele Unie-wetgeving nodig om gemakkelijker grensoverschrijdend te kunnen opereren. Ook hebben de coöperaties behoefte aan vereenvoudiging van de verordening betreffende de Europese coöperatieve vennootschap (ECV) want de complexiteit van die regeling vertraagt de ontwikkeling van deze categorie bedrijven.

4.2.2

Het ontbreken van toereikende wetgeving weerhoudt stichtingen ervan om op Europees niveau op voet van gelijkheid met entiteiten met een andere ondernemingsvorm te werken. Het Comité is daarom ingenomen met de resultaten van een haalbaarheidstudie betreffende Europese statuten voor stichtingen en verzoekt de Commissie om de effectbeoordeling begin 2010 af te ronden door een voorstel te doen voor een verordening die stichtingen van Europese omvang in staat zal stellen om met dezelfde kansen als andere actoren op de interne markt te opereren. (29)

4.2.3

Om dezelfde redenen wordt de Commissie verzocht om eveneens werk te gaan maken van de goedkeuring van Europese statuten voor Europese verenigingen en onderlinge maatschappijen.

4.3.1

De boekhoudingregels moeten op de verschillende bedrijfsvormen worden toegesneden. De obstakels waarmee beursgenoteerde ondernemingen worden opgezadeld door de invoering van het nieuwe International Accounting System (IAS) vormen een ander voorbeeld van beperkingen op het gebied van de boekhoudingvoorschriften. Het kan niet zo zijn dat de verslaglegging door Europese bedrijven wordt geharmoniseerd ten koste van de in de Unie bestaande diversiteit van ondernemingsvormen.

4.3.2

In het speciale geval van coöperaties is het uiteraard moeilijk om een duidelijke, algemene en niet-discriminerende definitie op te stellen van eigen vermogen. Dat kan namelijk een negatief en vernietigend effect hebben op de diversiteit van ondernemingsvormen. Het Comité dringt er dan ook bij de Commissie op aan om de identiteit van coöperaties te respecteren en op boekhoudkundig gebied het aandeel van de leden als eigen vermogen te beschouwen en niet als schuld, zolang het lid de coöperatie niet verlaat. (30)

4.3.3

Voorts gaat het Comité akkoord met de aanbeveling van de Groep „Larosière” (31) dat boekhoudkundige normen moeten stroken met bedrijfsmodellen, procyclisch gedrag dienen te stimuleren en langetermijninvesteringen en de stabiliteit van bedrijven niet mogen aantasten.

4.4.1

Ieder bedrijf moet ongeacht de rechtsvorm op zijn manier zaken kunnen doen. Daarom mogen de concurrentiebepalingen niet op een uniform ondernemingsgeestmodel zijn gebaseerd, dienen discriminatoire praktijken te worden vermeden en moeten nationale goede praktijken worden gerespecteerd. Het gaat er niet om, privileges toe te kennen maar juist om tot faire mededingingsbepalingen te komen. In lijn met een eerder advies (32) pleit het EESC er dan ook voor dat in de concurrentie- en fiscale regels wordt vastgelegd dat de kostenverschillen die niet voortvloeien uit inefficiënte productieprocessen, maar het gevolg zijn van de internalisering van sociale kosten, worden vergoed.

4.4.2

Verder heeft het Comité reeds uitgelegd dat sommige instrumenten van mededingingsbeleid niet neutraal zijn wanneer het om uiteenlopende ondernemingsvormen gaat: Waar het gaat om de regelgeving op het gebied van belastingheffing, overheidsopdrachten en mededinging vraagt de sociale economie vanwege haar bijzondere karakter vaak om speciale regelingen.  (33) Zo zijn voornamelijk de grote bedrijven ontvangers van overheidssteun voor O&O&I-investeringen ten behoeve van vergroting van het concurrentievermogen van productiesystemen; zij doen daar dan ook het meeste aan. Tegelijkertijd hebben zij meer keuzemogelijkheden inzake de locatie waar zij gaan produceren en kunnen zij dus qua infrastructuur gaan „subsidieshoppen”. Soms gaat dat ten koste van de concurrentiepositie van kleine bedrijven, die geen opties voor de plaats van hun activiteiten hebben.

4.4.3

In het mededingingrecht moet ook oog bestaan voor de specifieke positie van sociale bedrijven die niet goed te verkopen goederen en diensten voortbrengen ten behoeve van marginale of aan sociale uitsluiting blootstaande personen en waarvan het productieproces in hoge mate op altruïstische inbreng steunt.

4.5.1

In sommige lidstaten hebben sommige bedrijven vaak te maken met ongelijkheid, die op zich niets te maken heeft met het productieproces maar wel met het feit dat het allocatiesysteem op de markt niet optimaal functioneert. (34) Het Comité schaart zich achter de richtlijn inzake verlaagde BTW-tarieven voor lokale diensten, die voornamelijk het MKB raakt, en wijst andermaal op zijn instemming met het door de Commissie geformuleerde beginsel dat belastingvoordelen voor een bepaald soort onderneming gelijke tred moeten houden met de wettelijke beperkingen of de sociale meerwaarde die dergelijke bedrijven belichamen. (35) In dit verband zou de Commissie de lidstaten moeten verzoeken om na te gaan of het mogelijk is de betrokken bedrijven op basis van hun aangetoond maatschappelijk nut of hun vastgestelde bijdrage aan de regionale ontwikkeling fiscaal te stimuleren. (36) Verder moeten er met name oplossingen worden gevonden voor het probleem dat non-profitorganisaties in sommige lidstaten de betaalde BTW over door hen voor hun activiteiten ten behoeve van het algemeen belang aangetrokken goederen en diensten niet kunnen terugvorderen. Ook moet de aandacht worden gevestigd op fiscale regelingen die van toepassing zijn op NGO’s wier economische activiteiten niet op het algemeen belang zijn gericht.

4.5.2

Momenteel hebben mkb’s weinig mogelijkheden om in O&O&I te investeren, maar dergelijke investeringen zijn belangrijk om efficiënt te produceren en een bedrijf competitief te houden. Dit levert een concurrentienadeel op dat moet worden gecompenseerd door belastingvoordelen toe te kennen aan mkb’s die daar wel in investeren. Afhankelijk van het land in kwestie wordt een breed scala aan compensaties aanbevolen zoals extra aftrekmogelijkheden voor diverse investeringen in I&O, restitutie in geval van het uitblijven van winst en verlaging van sociale lasten. Gegeven de strategische rol die het MKB in de economie van de Unie speelt, beveelt het Comité aan dat iedere lidstaat een optimale combinatie hanteert van compensaties om het voortbestaan en de groei van de mkb’s in zijn economie te stimuleren. Belangrijker nog is dat met dergelijke maatregelen de ontwikkeling van mkb’s die aan I&O doen gedurende de eerste jaren na hun oprichting kan worden gesteund.

4.6.1

De totale cijfers betreffende de verschillende bedrijfsvormen worden op nationaal en EU-niveau opgesteld volgens de regels van ESER 95. De economische statistieken inzake coöperaties, onderlinge maatschappijen, verenigingen, stichtingen en andere entiteiten zijn zeer beperkt en op basis van heterogene criteria opgesteld en dat maakt het moeilijk om de bijdragen van deze organisaties tot de macro-economische hoofddoelstellingen te analyseren en te evalueren. Daarom is er op verzoek van de Commissie een handleiding opgesteld (37) met behulp waarvan in dit verband nationale statistieken op grond van homogene nationale boekhoudkundige criteria kunnen worden voorbereid. Het Comité roept ertoe op om deze nieuwe analytische instrumenten te gebruiken om in alle lidstaten geharmoniseerde statistieken op te stellen voor genoemde entiteiten en ten behoeve van efficiënte beleidsuitvoering.

Ten slotte verdient het ook aanbeveling om een methode te ontwerpen die kan bijdragen tot oprichting van een Europese waarnemingspost voor microbedrijven.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/29

—

de basis te leggen voor een economisch ontwikkelingsproces (gestructureerde productieketens, het opzetten van bedrijfstakken, …);

—

een sociaal-maatschappelijk ontwikkelingsproces op gang te brengen (opzetten van gezondheids- en onderwijsvoorzieningen, …), en

—

een begin te maken met milieubeheer (behoud van de biodiversiteit, beheer van

—

CO2- emissies, …).

1.4.1

Beide certificeringssystemen beogen rekening te houden met de vele facetten van eerlijke handel:

1.4.2

Hoewel er op het vlak van zelfregulering vooruitgang is geboekt, wil het EESC erop wijzen dat het model gebaseerd moet worden op het Europese certificeringssysteem, dat o.m. inhoudt dat aan de hand van externe controle door een onafhankelijke erkende instantie wordt nagegaan of aan de technische voorschriften is voldaan. Dit alles doet vanzelfsprekend niets af aan het feit dat ook de algemene wettelijke bepalingen voor het op de markt brengen van levensmiddelen in acht moeten worden genomen.

2.1

Onderwerp van het advies is de eerlijke handel, d.w.z. het alternatieve handelspartnerschap van producent tot consument zoals dit de laatste decennia is opgebouwd door de fair trade-beweging. Andere bestaande systemen ter bevordering van handelsactiviteiten met een min of meer duurzaam karakter worden hier niet behandeld, omdat zij niet voldoen aan alle criteria voor eerlijke handel zoals genoemd in par. 1.4.1.

2.2

De eerlijke handel is opgezet met als oogmerk economische betrekkingen op te bouwen met producenten uit ontwikkelingslanden, die in de internationale handel aan de zijlijn staan. In het streven naar duurzame ontwikkeling is eerlijke handel voor landen in het zuiden van grote maatschappelijke relevantie. Opzet is armoede te helpen bestrijden, met name door middel van steun aan producentenorganisaties. In het noorden wil eerlijke handel dan weer een lans breken voor een duurzamer consumptiemodel.

2.3

De sector, die nog in de kinderschoenen staat en volop in ontwikkeling is, kent een flinke groei en kan op een groeiende belangstelling van de Europese consument rekenen.

2.4

Toch is men er nog niet. Het vertrouwen van de consument moet worden versterkt. Velen dragen het concept van eerlijke handel een warm hart toe, maar vinden dat de informatie te wensen overlaat en dat het niet ondenkbaar is dat grote ondernemingen of detailhandelbedrijven misbruik maken van het concept.

2.5

Gespecialiseerde circuits blijven een belangrijke afzetmarkt voor producten van eerlijke handel. Er zijn tal van kleinschalige structuren die waardering genieten bij de consument.

3.1

Artikel 23 van de Verklaring van de Rechten van de mens uit 1948 stipuleert dat „Een ieder, die arbeid verricht, […] recht [heeft] op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert.”

3.2

De eerste aanzetten tot eerlijke handel ontstonden in de jaren '50 in de V.S. Later volgden Groot-Brittannië en de rest van Europa. Men werd zich bewust van de schade die de importketens van de industrielanden op sociaal en economisch vlak toebrachten.

3.3

Ook de UNCTAD (United Nations Conference for Trade and Development) hekelt in 1964 de oneerlijke handelsverhoudingen en wijst de internationale gemeenschap erop dat de regels van de internationale handel menselijk en sociaal gezien onaanvaardbaar zijn. De landen uit het Zuiden eisen handel op voet van gelijkheid: „Trade, not aid”.

3.4

Enkele data uit de geschiedenis van de eerlijke handel:

3.5

De regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) houden rekening met het menselijke noch sociale aspect noch met het milieu. De drang om aan dit onevenwicht een einde te maken beweegt sommigen ertoe te kiezen voor een menselijke vorm van handel. Zij zijn ervan overtuigd dat eerlijke handel de wereld kan veranderen. Eerlijke handel draait om transparantie, goed bestuur en verantwoord handelen en draagt aldus bij tot duurzame ontwikkeling.

4.1

Wil men de steun van het grote publiek behouden, dan is het voor de eerlijke handel, en ethisch verantwoord consumptiegedrag van de burger in het algemeen, van het grootste belang dat er middelen worden vastgesteld waarmee:

4.2

Het EESC merkt op dat bij het vaststellen van normen voor eerlijke handel de grondrechten van de werknemer (ILO) in acht zijn genomen en rekening is gehouden met milieunormen, biodiversiteit en een betere beloning van producenten in de internationale handelsbetrekkingen.

4.3

Sommigen zullen „eerlijke handel” een contradictio in terminis noemen, omdat het marktmechanisme zich niets aantrekt van menselijke waarden. Toch zal het een van de grootste uitdagingen van de 21e eeuw worden om handel te koppelen aan de sociale dialoog teneinde tot eerlijkere verhoudingen in de wereldhandel te komen. Het EESC wil hieraan graag een bijdrage leveren. Door betere handelsvoorwaarden te bieden en de rechten te erkennen van producenten en werknemers die tijdens de ronde van Doha nog op een zijspoor werden gezet, kan immers de basis worden gelegd voor duurzame ontwikkeling.

4.4

Tegelijkertijd leidt de invoering van nieuwe keurmerken en gedragscodes door nieuwkomers op de markt, die ook pretenderen eerlijke handelspraktijken na te streven, tot verwarring bij de consument. Het concept van eerlijke handel, zowel de beginselen als de criteria die het wezen ervan uitmaken, dreigen te verwateren. Het grote aantal referentie- en waarborgsystemen opent namelijk de deur voor economisch opportunisme, gebaseerd op waarborgsystemen die weliswaar minder duur zijn voor degenen die doorgaans later in de productieketen de kosten ervan dragen, maar die ook niet in het minst bijdragen tot een versterking van de positie van ontwikkelingslanden. Het EESC pleit om deze reden voor een internationaal certificeringssysteem opgezet door organisaties van eerlijke handel (zie de eerdere voorstellen over terminologie), waarbij wel altijd van een onafhankelijk en erkend controleorgaan sprake moet zijn en de geldende levensmiddelenwetgeving vanzelfsprekend in acht moeten worden genomen).

4.5

Het EESC dringt erop aan dat in alle landen van de Europese Unie dezelfde criteria voor producten van eerlijke handel worden gehanteerd. Aangezien er nog geen officiële, juridisch bindende Europese definitie is, stelt het EESC voor de door de Commissie recentelijk nog in haar Mededeling over eerlijke handel (1) aangehaalde definitie van FINE (waarbij FLO, IFAT, NEWS! en EFTA zijn aangesloten), over te nemen, nl.:

„Eerlijke handel is een handelspartnerschap, gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, dat streeft naar meer rechtvaardigheid in de internationale handel. Eerlijke handel draagt bij tot duurzame ontwikkeling door betere handelsvoorwaarden te bieden aan en de rechten veilig te stellen van achtergestelde producenten en arbeiders vooral in het Zuiden. Eerlijke-handelsorganisaties zijn (samen met de consumenten) actief op het vlak van steun aan de producenten, bewustmaking en campagnewerk om te komen tot veranderingen in de regels en de praktijken van de conventionele internationale handel”.

5.1

Eerlijke handel moet producenten de best mogelijke beloning garanderen. Dit vereist een stabiele basis en inkomsten die toereikend zijn om naar behoren in zijn levensonderhoud te voorzien, overeenkomstig de definitie die de producentenorganisaties en vakbonden in de regio en het land in kwestie overeengekomen zijn.

5.2

De prijs dient te worden gebaseerd op de gemiddelde productiekosten afhankelijk van

5.3

Eerlijke handel dient gebonden te zijn aan bepaalde voorwaarden. Uitbuiting van werknemers, met name van kinderen, dient o.m. te worden afgewezen en de regels van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) moeten in acht worden genomen, ook als de sociale wetgeving van het land in kwestie zulks niet vereist.

5.4

Eerlijke handel moet voorzien in een gedeeltelijke voorafbetaling van voedingsmiddelen om producenten in staat te stellen grondstoffen te kopen.

5.5

Het milieu en de natuurlijke hulpbronnen dienen ten volle in acht worden genomen in het productieproces van voedingsmiddelen evenals de wettelijke bepalingen die in de Europese Unie van toepassing zijn.

5.6

Eerlijke handel dient zowel op de hogere als de lagere niveaus banen van sociaal nut te scheppen (waarbij ook kansarmen de mogelijkheid moeten krijgen weer op de arbeidsmarkt mee te tellen).

5.7

Eerlijke handel moet garant staan voor daadwerkelijke traceerbaarheid en volledige, permanente en publieke transparantie van alle onderdelen van de productieketen, (context, prijs, marge,..).

5.8

Eerlijke handel moet de basis leggen voor een economie gebaseerd op solidariteit teneinde duurzame ontwikkeling te bewerkstelligen.

5.9

Eerlijke handel mag alleen worden afgerekend op concrete resultaten en verbintenissen, niet op mooie intentieverklaringen.

5.10

Eerlijke handel is een algemeen erkende manier om een nieuw mondiaal voedselbeleid in te voeren, waarin de mens centraal staat.

6.1

Levensmiddelen vormen de hoofdmoot van de omzet van eerlijke handel. Aan kop staat koffie, maar ook thee, chocolade, gedroogde vruchten, kruiden, rijst, granen, suiker, honing en jam nemen een belangrijke plaats in. Verse producten zijn nog niet zo lang geleden op de markt geïntroduceerd. In de distributiecircuits voor eerlijke handel spelen zij nog steeds een marginale rol vanwege de trage bevoorrading, maar de verkoop ervan is aanzienlijk gestegen sinds consumentencoöperaties en andere particuliere detailhandelaars producten van eerlijke handel zijn gaan aanbieden.

6.2

Om de situatie van de kleine producenten in ontwikkelingslanden te verbeteren moet eerlijke handel de ontwikkeling van een levensmiddelenindustrie bevorderen, zodat sociaal duurzame banen kunnen worden gecreëerd.

6.3

Ook dient eerlijke handel zich in de eerste plaats te richten op de grotere bedrijfstakken om het proces meer politiek gewicht te verlenen, uiteraard zonder dat de belangen van de producent uit het oog worden verloren.

7.1

Alle landen die bij de eerlijke handel in landbouwproducten zijn betrokken, liggen op het zuidelijk halfrond. Het relatief transparante handelsproces van de eerlijke handel heeft duidelijk laten zien hoe gering het aandeel van de consumentenprijs is dat naar de producent terugvloeit (van elke 100 euro die worden uitgegeven, vloeien slechts 20 euro terug naar de plaatselijke economie) en hoe groot het aandeel van de toegevoegde waarde (bijv. in de verwerkende industrie en in de detailhandel) is dat in de ontwikkelde landen blijft. De vraag is of eerlijke handel de regels van de internationale handel daadwerkelijk kan veranderen.

8.1

Het Comité is van mening dat certificering de beste waarborg biedt voor de consument. Certificering is een procedure waarbij een (volgens een officiële procedure) erkende, onafhankelijke en onpartijdige organisatie een certificaat afgeeft als bewijs dat een dienst, product of proces aan specifieke in een bestek opgenomen eisen (dit kunnen normen zijn) voldoet. Certificering en erkenning zijn beide controleprocedures: in het eerste geval wordt getoetst of voldaan wordt aan specifieke eisen, in het tweede geval of een instantie over de vereiste kwaliteiten beschikt. Wil men de steun van het grote publiek behouden, dan is het voor de eerlijke handel, en ethisch verantwoord consumptiegedrag van de burger in het algemeen, van het grootste belang dat er middelen worden vastgesteld waarmee:

8.2

De sector heeft met het oog hierop waarborgsystemen ingevoerd die hun legitimiteit ontlenen aan het feit dat zij het resultaat zijn van onderhandelingen met diverse belanghebbende partijen.

8.3

De betrokken organisaties streven naar complementaire waarborgen. Dit betekent dat moet worden bekeken in hoeverre de twee benaderingen convergeren en coherent zijn. Tot dusverre is slechts een inventaris van de actuele situatie opgemaakt.

8.4

Deze controlesystemen zijn onontbeerlijk. Een goed waarborgsysteem is van cruciaal belang om te voorkomen dat er in de noordelijke landen een wirwar van uiteenlopende wetten en regels ontstaat en om de consumentenbelangen te beschermen. De organisaties van eerlijke handel hebben al internationale criteria vastgesteld en een Handvest opgesteld waarin de beginselen van eerlijke handel zijn vastgelegd. Nu komt het erop aan de samenwerking te continueren om tot een gemeenschappelijk certificeringssysteem voor producenten te komen.

9.1

Eerlijke handel helpt armoede te bestrijden met behoud van de bases voor duurzame ontwikkeling.

9.2

Het externe beleid van de Europese Unie ondersteunt de ontwikkeling van de landbouwsector in ontwikkelingslanden. Steun aan kleine landbouwproducenten om over te schakelen op eerlijke handel zou kunnen zijn voor het uitkeren van de subsidies. Dit zou de duurzame ontwikkeling in deze landen ten goede komen.

10.1

Eerlijke handel kan niet los worden gezien van de commerciële, sociale, educatieve en politieke dynamiek die achter het handelen van lokale en internationale spelers schuilgaat.

10.2

Het is een sociaal-economische vernieuwing die gedragen wordt door het maatschappelijk middenveld en als doel heeft verandering te brengen in internationale handelspraktijken waarbij het menselijke aspect onvoldoende aandacht krijgt. Eerlijke handel staat voor de uitdaging om

11.1

Producten van eerlijke handel komen altijd uit ontwikkelingslanden. Sommige producten, bijv. suiker, wijn en bananen, worden echter ook in Europese landen geproduceerd waar de sociale normen veel hoger zijn en de kosten dus hoger kunnen liggen dan bij een erkend product van eerlijke handel.

11.2

Om deze heikele situatie te vermijden zou er voor de betrokken productieketens een internationale producentenorganisatie moeten worden opgericht, die compromisoplossingen dient uit te dokteren waarin alle partijen zich kunnen vinden.

12.1

Tal van mensenrechtenorganisaties hekelen de negatieve effecten van de internationale handel (WTO).

12.2

Kijken wij naar de actoren en belanghebbende partijen in de wereld die zich inzetten voor eerlijke handel, dan zien wij zowel kwalitatieve als kwantitatieve verschillen. Hun vermogen om heel het veelzijdige terrein van eerlijke handel te bestrijken maakt hun aanpak tot een zinvol initiatief, dat van grote invloed kan zijn.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/35

1.1

De centrale doelstellingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, waaronder de continuïteit van de voedselvoorziening, zijn onveranderlijk actueel en vereisen dat overal in de EU, dus ook in de noordelijke gebieden, de agrarische productie gehandhaafd blijft.

1.2

In onderhavig advies ligt de nadruk op de specifieke natuurlijke, klimatologische en geografische eigenschappen en problemen van de noordelijke gebieden in de EU. Het gaat hier om gebieden waar men bij de agrarische productie te maken heeft met bepaalde beperkingen i.v.m. het koude klimaat, zodat er meer kosten moeten worden gemaakt dan in gebieden met gunstigere agroklimatologische omstandigheden.

1.3

In noordelijke gebieden liggen de agrarische productiekosten hoger en is de productiviteit veel geringer dan in gunstiger gelegen landbouwgebieden. De voortdurend dalende opbrengsten, gepaard aan een afnemende motivatie bij de producenten, vormen een gevaar voor het voortbestaan van de landbouw in de noordelijke regio's van Europa. Dit gevaar kan worden voorkomen door gebruik te maken van adequate agrarische beleidsinstrumenten.

1.4

In gebieden met natuurlijke handicaps zal moeten worden doorgegaan met het bedrijven van landbouw, wil men het behoud van traditionele landschappen en waardevolle natuurgebieden waarborgen. Verstrekking van compenserende vergoedingen voor agrarische probleemgebieden is een middel om dit te verwezenlijken, mits deze gerichter en effectiever dan voorheen wordt bestemd voor gebieden waar het meeste gevaar bestaat dat landbouwgronden in onbruik raken.

1.5

Om daadwerkelijk resultaten te kunnen bereiken, zal naast het opstellen van nieuwe criteria ter afbakening van de categorie „agrarisch probleemgebied” ook moeten worden gekeken naar de financieringsvoorwaarden. Eén mogelijkheid is om de compenserende vergoedingen voor probleemgebieden te integreren in de subsidieregelingen van de eerste pijler van het GLB. Door het huidige systeem, waarbij de omvang van de directe steun gebaseerd is op productiecijfers uit het verleden, worden landbouwers in gunstiger gelegen gebieden bevoordeeld. De steunverlening aan probleemgebieden is niet voldoende om de ongunstigere productievoorwaarden in gebieden met natuurlijke handicaps te compenseren.

1.6

Bij het bepalen van de omvang van de steun aan probleemgebieden zal in de toekomst voor elk afzonderlijk gebied rekening moeten worden gehouden met de totale kosten die hier moeten worden gemaakt om de natuurlijke handicaps en ongunstige productievoorwaarden het hoofd te bieden: hoe slechter de natuurlijke omstandigheden zijn, des te meer steun zal er moeten worden verleend. Toch zullen er ook bepaalde onder- en bovengrenzen voor de steun moeten worden vastgesteld.

1.7

Bij het vaststellen van de natuurlijke handicaps moet niet alleen worden gekeken naar de voor de vegetatiecyclus bepalende positieve temperatuursom, maar ook naar de negatieve temperatuursom die in de winterperiode voor elk gebied geldt.

1.8

De noordelijke gebieden bevinden zich ver af van de grote markten in Europa, terwijl de plattelandsregio's er uiterst dunbevolkt zijn en de landbouwgronden een versnipperd geheel vormen, waardoor de agrarische productiekosten hoog oplopen. Om te verhinderen dat deze gebieden ontvolkt raken en de landbouwproductie tot stilstand komt, dienen ze te worden gesteund met de voor probleemgebieden bestemde compenserende vergoedingen. Daarom stelt het EESC voor om bij het vaststellen van criteria voor probleemgebieden ook rekening te houden met de geringe bevolkingsdichtheid en om aanvullende criteria op te stellen ter ondersteuning van agarische activiteiten in bosrijke streken.

1.9

Het EESC beveelt aan om de in dit advies gesignaleerde specifieke natuurlijke, klimatologische en sociaal-economische omstandigheden in noordelijke regio's in aanmerking te nemen als er nieuwe criteria voor het definiëren van probleemgebieden (gebieden met natuurlijke handicaps) worden uitgewerkt en vastgelegd. Zo zou men kunnen overwegen om deze gebieden naar het voorbeeld van bergachtige regio's een specifieke status te verlenen.

2.1

Het EESC heeft reeds eerder het thema van de probleemgebieden behandeld in een aantal initiatiefadviezen (1).

2.2

Op 21 april 2009 heeft de Europese Commissie haar Mededeling COM (2009) 161 final gepubliceerd, waarin ze voorstelt het begrip „probleemgebied” opnieuw te definiëren en hiertoe nieuwe afbakeningscriteria op te stellen. De Commissie stelt o.a. voor om de oude benaming „probleemgebied” te vervangen door „gebied met natuurlijke handicaps”. Het EESC juicht dit toe.

2.3

De interne markt van de EU waarborgt het vrije verkeer van goederen en diensten, wat met zich meebrengt dat op de lange termijn bijzondere steunmaatregelen moeten worden getroffen om de agrarische productie in de noordelijke gebieden met hun relatief hoge eenheidskosten veilig te stellen. Gebeurt dit niet, dan heeft dit ook negatieve gevolgen voor de sociale en ecologische duurzaamheid en de biologische diversiteit van deze gebieden.

2.4

De binnen de verschillende lidstaten bestaande regelingen voor probleemgebieden en de gevolgen hiervan vallen moeilijk met elkaar te vergelijken. Doordat er zoveel verschillende criteria zijn, schieten de huidige steunregelingen voor probleemgebieden tekort als het erom gaat de door natuurlijke en klimatologische omstandigheden bepaalde specifieke productievoorwaarden in aanmerking te nemen. Deze worden daarom niet op adequate en evenredige wijze gecompenseerd.

2.5

Om op de lange termijn wereldwijd en Europees de continuïteit van de voedselvoorziening te verzekeren, zal ook in de noordelijke gebieden van de Europese Unie de landbouwproductie gehandhaafd dienen te blijven. Voorspeld wordt dat de klimatologische voorwaarden voor landbouwactiviteiten in de noordelijke gebieden door de opwarming van de aarde de komende 50 à 100 jaar kunnen verbeteren. Als gevolg van de opwarming zal zich in zuidelijke gebieden woestijnvorming voordoen, waardoor de productie in Europa zich gaandeweg naar het noorden zou kunnen gaan verplaatsen.

3.1

De agrarische productie in het noorden van de EU onderscheidt zich van die in de centraal en zuidelijk gelegen delen van Europa door een aanzienlijk kortere vegetatiecyclus, een veel lagere temperatuursom die de groei van gewassen bepaalt, en een vochtoverschot gedurende het grootste deel van het jaar. De hoeveelheid regen die er jaarlijks valt, is ongelijkmatig verdeeld: in het voorjaar en de zomer – juist als de gewassen kiemen, uitlopen en groeien – is het gebrek aan regen een probleem, terwijl er in het najaar weer te veel regen valt, waardoor het binnenhalen van de oogst wordt bemoeilijkt, wat weer ten koste gaat van de kwaliteit ervan.

3.2

De landbouw in noordelijke gebieden heeft ook ernstig te lijden onder de lange winters, wanneer de grond bevriest. De temperatuur kan zelfs dalen tot onder de min 40 °Celcius. De diepte waarop de vorst in de grond doordringt, hangt af van de negatieve temperatuursom en de dikte van het sneeuwdek. In Letland en Estland kan de vorst één meter diep zitten en in het noorden van Finland en Zweden twee meter. Omdat het zo lang duurt voordat de sneeuw gesmolten is en de grond ontdooit, kan er in het voorjaar pas laat worden ingezaaid en komt de vegetatiecyclus traag op gang. Afhankelijk van de breedtegraad en de afstand tot de zee valt de periode waarin in de noordelijke gebieden met de voorjaarszaai kan worden begonnen, tussen eind april en midden juni. Daarom moet bij het opstellen van criteria ter afbakening van probleemgebieden ook rekening worden gehouden met de negatieve temperatuursom per regio.

3.3

De inrichting van gebouwen in de noordelijke gebieden kost meer geld dan elders, omdat de fundamenten, waterleidingen en rioleringen op vorstvrije diepte moeten worden aangelegd en de buitenmuren geïsoleerd moeten worden. Ook de kosten van verwarming in de winter en het ruimen van sneeuw kunnen hoog oplopen.

3.4

Omdat het proces van bodemvorming in het noorden pas na het einde van de ijstijd is ingezet, is de bodemlaag er dun. De kwaliteit en samenstelling van de bodem in deze gebieden wisselt. De grond is over het algemeen drassig en veelal keiig en bestaat voor een te groot deel uit leem, zand of veen, zodat er veel geld moet worden besteed aan bodemverbetering. Hierbij moet in de eerste plaats worden gedacht aan de aanleg en het onderhoud van drainagesystemen, maar ook aan de bekalking van landbouwgronden.

3.5

Kenmerkend voor de noordelijke regio's is de door ijskappen gevormde heuvelachtige en gefragmenteerde structuur van het bodemoppervlak, met schrale bossen, draslanden en andere natuurlijke formaties als dominerende landschapselementen. Daardoor zijn de landbouwgronden klein van omvang en liggen ze er verspreid bij. Er zijn gebieden waar een gemiddeld landbouwbedrijf minder dan één hectare groot is en de verschillende percelen ook nog eens heel ver van de boerderij verstrooid in de bossen liggen. Daardoor is het niet mogelijk om grotere en efficiëntere landbouwmachines te gebruiken en hebben de bedrijven te maken met hogere productie- en (interne) transportkosten. Dergelijke natuurlijke handicaps kunnen ook niet worden gecompenseerd door over te schakelen op een ander soort bebouwing van de grond of door de landbouwproductie op een andere wijze te rationaliseren. Er zullen dan ook aanvullende criteria moeten worden gehanteerd als men rekening wil gehouden met de natuurlijke handicaps van bosrijke gebieden. Een van die criteria zou het aandeel akkergrond per hectare kunnen zijn. Als steunmaatregel aan probleemgebieden kan ook worden gedacht aan een compensatie van de hoge transportkosten waarmee boerenbedrijven te maken hebben.

3.6

Het platteland in noordelijke gebieden is zeer dunbevolkt: de grote steden niet meegerekend, wonen er per vierkante kilometer gemiddeld nog geen tien mensen en in perifere gebieden zelfs minder dan drie. Daardoor moeten er aanzienlijke kosten worden gemaakt om het vervoer, de productie en de toegang tot openbare en particuliere diensten te waarborgen. Door het proces van mechanisering is de arbeidsproductiviteit in Noord-Europa in de 20e eeuw sterk gestegen en is het aantal arbeidsplaatsen op het platteland gedaald. De geringe bevolkingsdichtheid en de schaarse dienstverlening werken weer de ontvolking van het platteland in de hand: veel landbouwers houden ermee op, omdat hun kinderen het boerenbedrijf niet willen overnemen. Toch is nog altijd zo dat de landbouw, samen met de bosbouw en het toerisme, de economische ruggegraat van het leven op het platteland in noordelijke gebieden vormt. Omdat de plattelandsgemeenten zo klein zijn, liggen de kosten van de openbare dienstverlening, bijv. voor schoolonderwijs en informeel leren, per hoofd van de bevolking er beduidend hoger. In dunbevolkte plattelandsgebieden is het leven duur, omdat de schaarse bevolking slechts een beperkte groep consumenten en afnemers van diensten vormt. De afgelegen gebieden in het noorden liggen zo ver weg van de grote centra dat de mensen niet dagelijks heen en weer kunnen pendelen om er te werken of gebruik te maken van diensten. Als steunmaatregel aan probleemgebieden kan worden gedacht aan een compensatie van de extra kosten voor het vervoer van deze centra (de markt) naar de ver weg gelegen boerderijen.

3.7

Hoe minder mensen er in Noord-Europa in plattelandsgebieden wonen, des te duurder zijn de kosten van levensonderhoud door de grote afstanden die moeten worden afgelegd om toegang te verkrijgen tot goederen, diensten, gezondheidscentra, scholen enz. Het is dan ook van vitaal belang dat in de dunbevolkte noordelijke gebieden de werkgelegenheid zowel in de landbouw als daarbuiten op peil blijft resp. wordt uitgebreid. Hiernaar zal zowel in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid als in het regionaal beleid moeten worden gestreefd. Alleen bij een succesvolle uitvoering van maatregelen in het kader van deze twee beleidsterreinen is er kans dat er geen eenzijdige trek van het land naar de stad meer plaatsvindt, dat de ontvolking van het platteland een halt wordt toegeroepen en dat wordt voorkomen dat perifere gebieden economisch en sociaal verkwijnen. Ten slotte is het ook voor de gehele Europese Unie vanuit veiligheidsoogpunt van belang dat deze aan de buitengrenzen van de EU gelegen gebieden niet ontvolkt raken.

3.8

De bossen en drassige gebieden in het noorden zijn samen met de extensieve landbouw en seminatuurlijke ecosystemen bepalend voor de biologische diversiteit en soortenrijkdom. Bovendien is Noord-Europa het broedgebied van miljoenen trekvogels, die er fourageren op de akkers en niet-bemaaide weiden.

3.9

Door de natuurlijke handicaps en de hoge transportkosten ten gevolge van de verspreide ligging van landbouwpercelen en de geringe bevolkingsdichtheid zijn de landbouwbedrijven in de noordelijke gebieden minder rendabel en liggen de inkomsten lager dan elders. Dit heeft er weer toe geleid dat er tot nu toe in het kader van de eerste pijler van het GLB slechts lage steunbedragen zijn uitbetaald. Als we in de noordelijke gebieden met hun natuurlijke handicaps de benutting van landbouwgronden, de duurzaamheid van de productie en het beheer van het landschap willen waarborgen, dient de agrarische producenten een inkomen te worden gegarandeerd dat vergelijkbaar is met dat in gebieden met gunstige productievoorwaarden. Anders zullen de mensen hun dorpen verlaten en het land niet meer bewerken en zullen goed beheerde cultuurlandschappen overwoekerd raken en hun vruchtbaarheid verliezen. Het EESC geeft de Europese Commissie in overweging om de bijzondere trekken van de noordelijke gebieden nader in ogenschouw te nemen en deze eventueel net als bergachtige regio's een specifieke status toe te kennen.

3.10

De natuurlijke handicaps kunnen qua aard en omvang heel verschillend zijn per regio. Daarom zal men bij het vaststellen van de hoogte van de steunverlening aan probleemgebieden voor elke afzonderlijke regio moeten laten meewegen welke kosten er al met al moeten worden gemaakt om de natuurlijke handicaps en ongunstige productievoorwaarden te compenseren. Hoe slechter de natuurlijke omstandigheden zijn, des te hoger zal de steun moeten uitvallen. Niettemin zal er voor de steunverlening zowel een bovengrens als een ondergrens moeten worden vastgesteld.

4.1

De akkerbouw in de noordelijke gebieden heeft te kampen met koude winters, korte vegetatiecycli, een lage effectieve temperatuursom en een vochtoverschot, waardoor er veel moet worden geïnvesteerd in ontwatering. De drainagesystemen gaan, afhankelijk van het gebruikte materiaal, ongeveer 30 à 50 jaar mee en moeten daarna worden vervangen. Daarbovenop komen nog de onderhoudskosten en de uitgaven voor herstelwerkzaamheden. Vochtige bodems kunnen alleen worden bewerkt als dergelijke drainagesystemen worden aangelegd en onderhouden.

4.2

De bodem in de noordelijke gebieden is door het kristallijne moedergesteente resp. zandsteen over het algemeen zuur. Om het land geschikt te maken voor bebouwing, moet er om de zes à acht jaar kalk worden gestrooid, wat extra kosten met zich meebrengt: kosten die niet hoeven te worden gemaakt in gebieden waar de bodem een neutrale pH-waarde heeft. Op zich wordt de bodem niet vruchtbaarder als er kalk over wordt uitgestrooid, maar bekalking is wel noodzakelijk als men zure bodems in cultuur wil brengen en de permanent aanwezige natuurlijke handicaps enigszins wil ondervangen. Naar de mening van het EESC zal er bij het afbakenen van probleemgebieden en het vaststellen van nieuwe criteria meer rekening moeten worden gehouden met het probleem van zure bodems.

4.3

In de noordelijke gebieden moet alle graan in speciale eesten worden gedroogd, omdat het vochtgehalte op het oogstmoment nog altijd 30 % kan bedragen. Graan kan alleen worden opgeslagen als het wordt gedroogd en het vochtgehalte tot 12-14 % wordt teruggebracht. De bouw van eesten vergt aanzienlijke investeringen en ook de voor het droogproces benodigde energie brengt aanzienlijke extra kosten met zich mee. Het kostenplaatje voor eesten en andere drooginstallaties kan oplopen tot wel 300 000 euro, terwijl de installaties slechts 10 tot 15 jaar, afhankelijk van hun gebruiksintensiteit, meegaan. Op grond van cijfers die door landbouwbedrijven zijn verstrekt, kost het drogen van graan gemiddeld 20 à 25 euro per ton, al kunnen het vochtgehalte van graan en de voor het drogen benodigde hoeveelheid energie van jaar tot jaar verschillen. Als men uitgaat van een gemiddelde oogst in de noordelijke gebieden van drie tot vier ton per hectare, dan lopen de productiekosten per hectare aldus op met 60 à 100 euro.

4.4

De verbouwde gewassen moeten meer dan elders vorstbestendig zijn en zelfs in staat om de vaak in juni nog optredende nachtvorsten te overleven. Daarom is de graanoogst beperkter van omvang. Door het korte groeiseizoen kunnen er geen soorten als bijv. voedermais worden verbouwd, die een langere groeicyclus kennen en permanent hogere temperaturen nodig hebben. Deze gewassen zouden de kosten voor veeteelt aanzienlijk kunnen doen dalen. Men is dan ook gedwongen om voornamelijk ingekuild gras als veevoeder te gebruiken, waarvan de eenheidsprijs hoger ligt dan die van voedermais.

4.5

Vooral fruitbomen, bessenstruiken en groenten hebben te lijden van nachtvorst. Om de tien jaar of vaker is er tijdens de bloei sprake van zo'n strenge nachtvorst dat de hele oogst verloren gaat. Er bestaan weliswaar methoden om schade door nachtvorst te voorkomen – zoals beregening, rook, afdekfolie e.d. – maar deze vergen allemaal extra inzet van financiële middelen en arbeidskrachten.

4.6

Wegens de korte vegetatiecyclus moet alle landarbeid binnen een heel korte tijd worden verricht. Daardoor moeten er relatief veel landbouwmachines worden ingezet, wat de gemiddelde investeringenskosten per hectare nog verder doet oplopen.

5.1

In het noorden is de tijd waarin het vee in de wei staat, korter dan elders (van halverwege mei tot september). Daardoor moet er meer stalvoer voor de winter worden ingeslagen, wat de productiekosten mede de hoogte in drijft. Bovendien moeten er voor de opslag van wintervoer speciale ruimtes worden gebouwd. Vaak kan in verband met de weersgesteldheid niet op het optimale tijdstip worden begonnen met het binnenhalen van het hooi, wat de voedingswaarde ervan nadelig beïnvloedt. De frequente regenbuien in de tijd dat hooi en kuilgras moet worden binnengehaald, kunnen de kwaliteit van het veevoer aantasten.

5.2

De bouwkosten voor stallen en andere gebouwen in de veehouderij liggen hoger dan in warmere gebieden, omdat de fundamenten, waterleidingen en rioleringen op vorstvrije diepte moeten worden aangelegd (in Estland bijv. minstens 1,2 meter diep).

5.3

Verder moeten er extra kosten worden gemaakt om de boerderijen en landwegen in de winter sneeuw- en ijsvrij te houden. Vanwege de vorstschade moet het wegdek om de vijf à tien jaar worden vernieuwd. In verband met de geringe bevolkingsdichtheid in de noordelijke landen zijn er veel onverharde en halfverharde wegen. Om deze te onderhouden en te herstellen zijn aanvullende financiële middelen nodig, m.n. in het voorjaar ter egalisering van het wegdek en in de zomer ter voorkoming van stofoverlast.

5.4

De kosten per kilogram geproduceerde melk liggen in dunbevolkte gebieden, in verband met de lange afstanden die moeten worden afgelegd om de melk op te halen, hoger dan in dichtbevolkte gebieden waar intensieve landbouw wordt bedreven. Zo is op veel zee-en riviereilanden de melkproductie stopgezet, omdat deze vanwege de transportkosten onrendabel is geworden. Ook het vervoer van andere voor de productie benodigde goederen naar de boerderijen is duurder.

—

de bevolking van deze gebieden plaatselijke levensmiddelen kan afnemen en de continuïteit van de voedselvoorziening in de EU bij opwarming van de aarde veilig wordt gesteld;

—

er werkgelegenheid behouden blijft en ontvolking van het platteland wordt voorkomen;

—

de biodiversiteit behouden blijft en in veel gevallen zelfs nog wordt uitgebreid;

—

het landschap zijn open karakter bewaart en aantrekkelijk blijft voor toeristen en recreanten, en

—

de veiligheid van de EU wordt gewaarborgd.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/39

1.1

In het kader van het streven naar een zuinig en duurzaam energiebeleid heeft het EESC zich gedurende de laatste mandaatsperiode beziggehouden met de diverse thema's en aspecten van het Europese energie-efficiëntiebeleid (zoals externe dimensie, energieproblematiek op de korte en lange termijn en voorzieningszekerheid). Het acht het belangrijk dat de resultaten van zijn energie-efficiëntiedagen de erkenning krijgen die ze verdienen en dat daar samen met alle betrokken partijen, de eindgebruikers en de lidstaten op wordt voortgeborduurd. Daarom roept het de Commissie en het nieuw gekozen Europees Parlement op om zijn aanbevelingen uit eerdere adviezen (1) alleszins ter harte te nemen.

1.2

Voorts is het van mening dat een op efficiëntie en nieuwe en „schone” technologieën gericht energiebeleid een oplossing kan zijn voor de milieuproblematiek, maar ook voor de te grote afhankelijkheid van de energievoorziening en voor de hoge grondstoffenprijzen, die worden doorberekend aan de eindgebruikers.

Er zou veel meer aan moeten worden gedaan om de eindgebruikers (in het bijzonder consumenten en kleine ondernemers) stelselmatig te betrekken bij de verwezenlijking van de nieuwe doelstellingen die de Europese Raad in maart 2007 heeft vastgesteld, en bij de aanpak van de huidige economische crisis.

1.3

Het Europees en nationaal sociaal partnerschap zou de eindgebruikers van energie en met name kleine ondernemingen, hun vertegenwoordigende organisaties alsook lokale publieke en particuliere verengingen en coöperaties ertoe kunnen aanzetten om een grotere bijdrage te leveren aan de verwezenlijking van de Europese doelstellingen op het gebied van energie-efficiëntie en de „green economy”. Daarmee zou, mits dit in het juiste kader gebeurt, bijvoorbeeld binnen de Europese sociale dialoog (ook op sectoraal niveau), een concrete bijdrage kunnen worden geleverd aan de groei van de werkgelegenheid en het ontstaan van nieuwe soorten gekwalificeerde banen en nieuwe diensten in de energiesector.

1.4

Het besluit om het energiebeleid een sterkere Europese dimensie te verlenen, zal er ongetwijfeld ook toe leiden dat de interne markt en de nationale markten meer zullen streven naar een strategie van duurzame ontwikkeling en naar nauwere wetenschappelijke en technologische samenwerking. Met dat laatste kan een impuls worden gegeven aan publieke en particuliere investeringen en ook aan vormen van versterkte samenwerking tussen de lidstaten.

1.5

Het is betreurenswaardig en zelfs zorgelijk dat er geen homogene en gedetailleerde informatie voorhanden is over energie-efficiëntie op het niveau van de eindgebruikers. Vooral ook omdat het op Europees niveau ontbreekt aan historische en voor de eindgebruikers toegankelijke gegevens, is het lastig om statistisch betrouwbare en geharmoniseerde indicatoren uit te werken.

Tevens is het zorgwekkend dat de lidstaten, in strijd met de betrokken richtlijn, niet op tijd hun nationale actieplannen voor energie-efficiëntie (NEEAP's) hebben opgesteld.

1.6

Voor een volledige, homogene en effectievere tenuitvoerlegging op nationaal niveau van het Europese energie-efficiëntiebeleid is het dringend noodzakelijk dat de Commissie en de lidstaten samen, na een systematische raadpleging van de vertegenwoordigers van eindgebruikers, een Europees en algemeen geaccepteerd monitoringsysteem invoeren dat rechtvaardig en transparant is en dat het mogelijk maakt om energierekeningen met elkaar te vergelijken.

1.7

Voor een betere tenuitvoerlegging van het Europese energie-efficiëntiebeleid dient het sectorale aspect daarvan te worden versterkt. Op die manier kan dit beleid ook beter worden gemonitord en kunnen de effecten ervan beter worden geanalyseerd. Die effecten verschillen immers per economische activiteit. Dat geldt voor bedrijven die energie afnemen (en waarvan het verbruik en het type processen zeer uiteen kunnen lopen), maar ook voor bedrijven die in de verschillende takken van de energiesector actief zijn (zoals producenten en monteurs van installaties, energieleveranciers, bouwbedrijven enz.) en waarvoor er nog talrijke onbenutte mogelijkheden zijn om energie te besparen.

1.8

Het EESC pleit ervoor om de Europese programma's (zoals het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie (CIP), Intelligente energie voor Europa e.d.) zo snel mogelijk te vereenvoudigen, om de eindgebruikers daar meer bij te betrekken en om de daaruit voortvloeiende maatregelen (net als in het programma ECAP) meer op elkaar af te stemmen. Om die reden zou er een nieuw geïntegreerd programma moeten komen, zodat dergelijke activiteiten beter kunnen worden gecoördineerd en de eindgebruikers er meer profijt van kunnen trekken.

Het EESC roept de EU, de lidstaten en het bedrijfsleven op om voldoende te investeren in toegepast onderzoek en de terbeschikkingstelling van de resultaten daarvan aan de eindgebruikers, in energiebesparing dankzij nieuwe ICT-mogelijkheden voor de technische sector en de hightechindustrie, en in ontwikkeling en innovatie op het gebied van energie. Ook zou er wereldwijd nauwer moeten worden samengewerkt op dit terrein.

1.9

De EU dient zo snel mogelijk met fiscale instrumenten en beleidsmaatregelen voor energiebesparingen en met maatregelen voor adequatere kredietverstrekking voor energiebesparende projecten te komen. Dan wordt het voor alle eindgebruikers en met name het mkb en publiek-private partnerschappen gemakkelijker om al dan niet gezamenlijk over te stappen op efficiëntere en duurzamere productiemethoden.

Het EESC beseft dat onderwijs en opleiding cruciaal zijn voor de verspreiding van een cultuur van energie-efficiëntie in heel Europa. Daarom pleit het voor speciaal overleg met de sociale partners en alle stakeholders op Europees en nationaal niveau over een heroriëntatie van de beschikbare Europese financiële middelen (zodat de vaardigheden en competenties op het gebied van energie-efficiëntie kunnen worden geconsolideerd) en over verbetering van de voorlichting en bewustmaking van het grote publiek.

2.1

Richtlijn 2006/32/EG moet zorgen voor:

Om dit alles te bewerkstelligen, zijn in de richtlijn de volgende algemene doelstellingen vastgelegd:

—

De maatregelen gingen niet ver genoeg en konden bij de omzetting op nationaal niveau gemakkelijk worden omzeild.

—

De nationale actieplannen en omzettingsmaatregelen bleken minder coherent en minder effectief dan in de richtlijn was voorzien.

—

De ondersteunende programma's en maatregelen waren nauwelijks op elkaar afgestemd en te versnipperd.

—

Door het gebrek aan homogeniteit in de gegevens en informatie die noodzakelijk zijn voor de monitoring en de beoordeling van de impact van de richtlijn op de eindgebruikers, is het initiatief uiteindelijk ontoereikend gebleken en konden niet alle nodige elementen worden aangedragen voor een coherente en duurzame totstandbrenging van energie-efficiëntie in de EU.

—

ten behoeve van de eindgebruikers en met name het bedrijfsleven (en meer in het bijzonder het mkb en de ambachtelijke sector) een Europese taskforce van deskundigen en een netwerk van onafhankelijke organisaties op het gebied van energie-efficiëntie kunnen opzetten;

—

periodiek verslag kunnen uitbrengen over het EU-beleid en het effect daarvan voor de eindgebruikers (meer in het bijzonder het mkb);

—

gebruik kunnen maken van een meertalig, gebruiksvriendelijk en laagdrempelig informatieplatform en de betrekkingen tussen de vertegenwoordigende organisaties op Europees en nationaal niveau en de belangrijkste stakeholders kunnen consolideren en verbeteren.

4.1.1

Wat de eindgebruikers betreft, zijn er bij de omzetting van de richtlijn voor de eindgebruikers nog altijd serieuze problemen met:

Daarom moet er meer toezicht komen en moeten de bevoegde nationale en Europese instanties strengere sancties kunnen opleggen. Ook moet de monitoring van de energiebedrijven efficiënter en stringenter verlopen (zie artt. 11 en 13 van de richtlijn).

4.1.2

Ten behoeve van de eindgebruikers moeten, in zowel technisch als politiek opzicht, de „financieringsinstrumenten voor energiebesparing” toegankelijker worden gemaakt en moeten de daarmee samenhangende „mechanismen” soepeler functioneren, zeker als het gaat om energieheffingen. Deze instrumenten en de resultaten die daarmee worden geboekt, dienen in nauwe samenwerking met de Europese en nationale overkoepelende organisaties van eindgebruikers speciaal worden gemonitord, waarbij vooral ook moet worden gekeken naar manieren om het „rebound effect” te beperken. Zoals is vastgesteld tijdens de in samenwerking met de CNEL (de Italiaanse nationale raad voor economie en arbeid) georganiseerde hoorzitting van het EESC over „Aanscherping van de energie-efficiëntiemaatregelen en -programma's van eindgebruikers” van 9 juli 2009, gaat de verbetering van de energie-efficiëntie soms gepaard met een stijgend in plaats van een dalend energieverbruik. Zo'n boemerangeffect wordt ook wel rebound effect genoemd.

4.1.3

Energieaudits en witte certificaten (art. 12) zijn eveneens bijzonder belangrijk voor de ontwikkeling van energiediensten. De lidstaten dienen daar dan ook meer gebruik van te gaan maken.

Met het oog op het scheppen van nieuwe soorten banen en de verbetering van de concurrentiepositie van de energieproducerende bedrijven zou er vanuit de Europese sociale dialoog (ook op sectoraal niveau) eveneens een zinvolle bijdrage kunnen worden geleverd aan de tenuitvoerlegging van energie-efficiëntiemaatregelen.

4.1.4

Er zullen rekenmethoden worden ingevoerd om energiebesparingen te meten. De methoden die al worden toegepast, zijn niet voldoende ontwikkeld en geharmoniseerd. Daarom moeten er in overeenstemming met de eindgebruikers uniforme methoden worden vastgesteld die door alle lidstaten worden gehanteerd.

Tot slot moet worden opgemerkt dat de Commissie talloze inbreukprocedures heeft ingesteld tegen lidstaten die gedeeltelijk of volledig hebben verzuimd om de richtlijn om te zetten, en dat de kosten en rompslomp daarvan uiteindelijk op het bord zullen komen van de eindgebruikers.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/43

—

maatregelen om de samenwerking tussen ondernemingen en werknemers te bevorderen;

—

gemeenschappelijke en beter gecoördineerde beleidsmaatregelen;

—

snellere besluitvormingsmechanismen;

—

een meer eenvoudige en transparante wetgeving.

1.5.1

Het EESC beseft dat verscheidene van de landen die tot de oprichters van de Europese Gemeenschap behoren, in deze tijden van crisis de regels van de interne markt (mededinging, staatssteun) aan hun laars lappen. Maar zij begaan een fout (1)

1.5.2

In de huidige situatie zou de Raad, bijgestaan door het EP en de Commissie, een „Strategisch pact” in het leven moeten roepen, dat het volgende omvat:

—

een strategie van weerstand en overleving, waarmee het mogelijk wordt gemaakt om op volgroeide markten te opereren dankzij een grotere specialisatie, kostenreducties, een sterke diversifiëring in aangrenzende sectoren of nieuwe formules;

—

een strategie van proces-, product- en diensteninnovatie, met een verandering van markt en technologie, en met nieuwe materialen die leiden tot nieuwe producten;

—

nieuwe initiatieven, met de ontwikkeling van nieuwe ondernemingsvormen, nieuwe sectoren of nieuwe initiatieven; er moet werk worden gemaakt van een foresight om nieuwe producten met groeimogelijkheden aan te wijzen (leidende markten of lead markets) waarop nieuwe investeringen moeten worden geconcentreerd;

—

een op excellence gerichte territoriale marketing, via afspraken met onderzoekscentra, om de technologische contaminatie te vergroten;

—

financiële steun, via de ontwikkelingsfondsen, onder meer door gebruik te maken van de borgstelling door het EIF (4);

—

kapitalisatie van het risicokapitaal van consortia, via een overeenkomst tussen administraties en het bankwezen, waarmee micro- en kleine ondernemingen uitstel van betaling kunnen krijgen om vooral de werkgelegenheid in stand te houden;

—

sanering van kortlopende schulden, om micro- en kleine ondernemingen in staat te stellen zich te concentreren op productie- en marketingactiviteiten en after sales-dienstverlening;

—

steun aan een innovatieve tertiaire sector (groene economie), door gebruik te maken van de innovatieve opleidingsmogelijkheden van het Europees Sociaal Fonds;

—

ontwikkeling van een persoonlijke dienstverlening van hoog niveau, mede door opwaardering en versterking van de sociale en gezondheidszorg (5);

—

totstandkoming van een infrastructuurbeleid dat bijdraagt tot innovatieve keuzes ter bevordering van een economie met een lage CO2-uitstoot, en het scheppen van gunstige woonvoorwaarden;

—

versterking van de energie-efficiëntie- en milieucriteria in overheidsopdrachten;

—

aanmoedigen van nieuwe en efficiëntere producten ter vervanging van de oude, met behulp van financieringsmaatregelen;

—

een betere toegang tot informatie;

—

een gemakkelijker gebruik van grondstoffen.

—

deze steun geen protectionistisch karakter heeft of de vrije mededinging belemmert;

—

ondernemingen die steun ontvangen zich er met name voor inspannen de werkgelegenheid op hetzelfde niveau te houden;

—

de cao’s worden nageleefd en de koopkracht van de werknemers hetzelfde blijft;

—

tijdens periodes met een verminderde productie, werknemers een opleiding kunnen volgen om nieuwe vaardigheden te verwerven, en dat zij hierbij worden gesteund;

—

de financiële overheidssteun geen verkapte vorm van inkomen wordt voor aandeelhouders, via dividend of andere methoden om aandelen terug te kopen;

—

de steun zoveel mogelijk de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten bevordert, overeenkomstig de milieubeschermingscriteria;

—

de steun de mededinging niet verstoort, en van tijdelijke en degressieve aard is;

—

er adequate toezichtmechanismen zijn, ter bescherming van de belastingbetalers.

2.1

De productie- en dienstensectoren vormen de ruggengraat van de Europese economie. Dankzij de totstandkoming van de interne markt hebben deze sectoren zich sterk ontwikkeld, volgens gemeenschappelijke regels en normen.

2.2

De bedoelde sectoren staan voor uitzonderlijke uitdagingen:

2.3

De huidige wereldwijde recessie ondermijnt de inspanningen die de verschillende sectoren leveren om:

2.4

De huidige crisis plaatst de ondernemingen niet alleen voor de uitdaging dat zij moeten zien te overleven, maar biedt ook veel kansen voor ontwikkeling en innovatie. Ondernemingen mogen echter niet aan hun lot worden overgelaten. Het ondernemerschap en het scheppen van arbeidsplaatsen moeten worden aangemoedigd door zo snel mogelijk hervormingen door te voeren waarmee het ondernemingsklimaat wordt verbeterd, onnodige administratieve rompslomp wordt teruggedrongen, de interne markt in stand wordt gehouden en wordt verbeterd, de investering van risicokapitaal wordt aangemoedigd, innovatie en maatregelen op het gebied van „flexizekerheid” worden gestimuleerd, minder en betere wetgeving wordt uitgevaardigd en wordt geïnvesteerd in betrekkingen tussen universiteiten/wetenschapswereld en bedrijfsleven, in het onderwijs en de opleiding van human resources, vooral in technisch-wetenschappelijke studierichtingen, en in de ontwikkeling van leidende markten.

2.5

Het EESC onderstreept dat het van belang is te focussen op de huidige situatie en de mogelijke toekomstperspectieven van de belangrijkste productie- en dienstensectoren, met name de toeristische sector, rekening houdend met verschillende, onderling gerelateerde fundamentele aspecten:

3.1

In de Verenigde Staten is het BBP in het vierde kwartaal van 2008 met 1 % gedaald, nadat het in het voorgaande kwartaal met 0,1 % was verminderd. Het Japanse BBP is met 3,3 % gedaald, nadat het in het voorgaande kwartaal met 0,6 % was verminderd. Het BBP van de eurozone is met 1,5 % gedaald, na een terugval met 0,2 % in het voorgaande kwartaal (15).

3.2

Het werkloosheidscijfer neemt snel toe, en volgens de OESO zal het tegen het einde van 2010 rond de 12 % liggen. De lonen stijgen veel langzamer of blijven op hetzelfde niveau.

3.3

De Commissie benadrukt in dit verband (16): „Zolang slechts mondjesmaat leningen worden verstrekt, zullen maatregelen om de vraag te stimuleren en het vertrouwen van de consument te herstellen, niet het gewenste effect hebben. (…) Dit is een mondiale crisis en er is pas sprake van een volledig herstel als de hoofdrolspelers van de wereldeconomie weer groeien en handel met elkaar drijven.”

3.4

Het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV) is dezelfde mening toegedaan: „De situatie zal eerst slechter worden voordat zij misschien zal verbeteren, en zij zal alleen verbeteren indien er een fundamenteel nieuwe manier van denken komt: we moeten afstappen van het comfortabele maar onrealistische idee dat we kunnen terugkeren naar „business as usual”, en overgaan op een nieuwe economische realiteit waarbij wij investeren in mensen, innovatie en duurzame ontwikkeling, en een herwaardering van de rol van de overheid inzake:

3.5

Tijdens de bijeenkomst van de G-20 in Londen op 18 maart 2009 heeft de Unie van industrie- en werkgeversfederaties in Europa (Businesseurope) onderstreept dat „de financiële crisis een verwoestend effect heeft op ondernemingen, nu de belangrijkste motoren van groei worden getroffen door een beperkte toegang tot financiering. (…) Er zijn economische prikkels nodig om de algehele ineenstorting van de economie te voorkomen” (18).

4.1

Er groeit een steeds bredere consensus en een toenemende bundeling van krachten om los van de bestaande regels uitzonderlijke maatregelen te nemen en politieke noodoplossingen te zoeken om koste wat het kost ondernemingen, industriesectoren, productie- en dienstenactiviteiten, werkgelegenheid, inkomens en consumptieve bestedingen van huishoudens in stand te houden.

4.2

Beleid dat erop gericht is de economische, werkgelegenheids- en sociale gevolgen van de crisis te beperken door de intern geaccumuleerde spanningen af te wentelen op de buurlanden, vormt niet alleen een valse oplossing voor het probleem, maar dreigt ook uit te monden in nationalistische en protectionistische maatregelen die de moeizaam tot stand gekomen internationale samenwerking en regionale integratie zou kapotmaken.

4.3

Het EESC is van mening dat de volgende acties een fundamenteel en onontbeerlijk onderdeel moeten zijn van iedere crisismaatregel:

4.4

Het EESC is ervan overtuigd dat de huidige crisis zal leiden tot een institutionele sprong naar grotere economische integratie, gericht op de ontwikkeling van een kwaliteitseconomie en meer en betere werkgelegenheid.

4.5

Het EESC acht het echter nog belangrijker dat een kwaliteitssprong wordt gemaakt naar een grotere politieke integratie van het continent, omdat dit de enige manier is om een compromis te vinden waarbij egoïsme en nationale prioriteiten vaarwel wordt gezegd en een gemeenschappelijke toekomst wordt nagestreefd.

4.6

Het EESC is ervan overtuigd dat als het project van de Europese integratie nieuw leven wordt ingeblazen, in de geest van Jean Monnet zoals ten tijde van de ondertekening en tenuitvoerlegging van het Verdrag van Parijs tot oprichting van de EGKS, het mogelijk zal zijn nieuwe grondslagen te leggen om een Europees economisch herstel in te luiden.

4.7

Er moet snel worden overgegaan tot de voltooiing van de ratificatie van het Verdrag van Lissabon, om het Europese bouwwerk een architectuur te geven die met een grotere beleidscoördinatie kan reageren op de uitdagingen.

5.1

De afgelopen maanden was er een drastische stijging van het aantal bedrijfsherstructureringen. Veel ondernemingen hebben afvloeiingsplannen uitgewerkt, met grote sociale gevolgen, onder meer voor de toekomstperspectieven van jongeren (20). Andere ondernemingen zijn failliet verklaard.

5.2

Het EESC is ervan overtuigd dat human resources de sleutel zullen zijn tot de opleving van het concurrentievermogen van de EU, op zowel het vlak van capaciteiten en kwalificaties van de beroepsbevolking als van het nieuwe governancemodel voor het management.

5.3

Volgens het EESC zijn investeringen in arbeidskrachten en instandhouding van de werkgelegenheid van essentieel belang om het concurrentievermogen van de Europese industrie te bevorderen, wat zowel kwalificaties en nieuwe vaardigheden van werknemers als het nieuwe model voor maatschappelijk verantwoord ondernemen betreft (21).

5.4

Gezien de reikwijdte van de crisis moeten werknemers die het slachtoffer zijn geworden van de crisis snel toegang krijgen tot opleidings- en werkgelegenheidsmaatregelen die zijn gericht op groeisectoren, zoals bv. de sector hernieuwbare energie.

5.5

Ook moeten maatregelen ter ondersteuning van gezinnen worden overwogen, om de vraag te stimuleren (22).

6.1

De deïndustrialisering. De afgelopen jaren, vooral rond de eeuwwisseling, hebben de Commissie en veel lidstaten het industrie- en productiebeleid misschien wat verwaarloosd, om voorrang te verlenen aan de rijkdom die afkomstig was van de ontwikkeling van complexe financiële systemen, voornamelijk op basis van Noord-Amerikaanse modellen.

6.2

In 2005 heeft de EU verschillende richtsnoeren goedgekeurd voor een geïntegreerd Europees industriebeleid, gebaseerd op een combinatie van sectorale en horizontale initiatieven, in 2007 gevolgd door een tussentijdse herziening, als bijdrage tot de EU-strategie voor groei en werkgelegenheid (23). In 2008 heeft de EU vervolgens een actieplan (24) inzake een duurzaam industriebeleid gelanceerd, waarover het EESC reeds een advies (25) heeft uitgebracht.

6.3

In het beleid voor het herstel van de productie- en dienstensectoren moet een centrale rol zijn weggelegd voor maatschappelijk verantwoordelijke en concurrerende ondernemingen, ondernemingen van de sociale economie en een steeds beter gekwalificeerde en participerende beroepsbevolking.

6.4

De strategie van Lissabon moet haar geloofwaardigheid behouden. De lidstaten en EU-instellingen moeten aantonen dat zij in staat zijn hun beleid aan te passen aan deze nieuwe context, door duidelijke prioriteiten en nieuwe methodes aan te wijzen voor het uitstippelen van de post-Lissabonstrategie in de komende maanden. De hervormingen moeten versneld worden doorgevoerd, met duidelijke en punctuele prioriteiten en haalbare en controleerbare tijdschema’s.

6.5

Volgens het EESC zou de ontwikkeling van de Europese productie- en dienstensectoren moeten verlopen via een verbetering van processen en producten. Het EESC vraagt op dit gebied krachtige maatregelen van de EU.

6.6

Volgens het EESC zou de industriestrategie de volgende punten moeten omvatten:

6.7

Er moet iets worden gedaan aan de specifieke situatie van het MKB, vooral wat betreft de gebrekkige toegang tot krediet en leningen. De voor het MKB bedoelde fondsen missen momenteel hun doel.

6.8

De „Small Business Act” waarover het EESC een advies (29) heeft uitgebracht, is niet opgewassen tegen de uitdaging, zeker niet gezien de huidige economische en financiële moeilijkheden, omdat hiervoor onvoldoende financiële middelen zijn uitgetrokken. Desalniettemin is het belangrijk dat de Small Business Act-strategie in alle lidstaten onverkort, nauwgezet en stelselmatig wordt toegepast

6.9

Zeker in de huidige situatie zijn, naast de toegang tot krediet, de volgende punten waarop het EESC al verschillende keren heeft gewezen, van kapitaal belang:

6.10

Wat specifieke sectoren betreft, heeft de Commissie, na een uitgebreide raadpleging, een aantal productiesectoren aangewezen waarop de stimulerings- en revitaliseringsmaatregelen moeten worden gericht. Voor de startfase van het „Europees initiatief voor leidende markten” (31) zijn zes markten aangewezen:

6.11

De door de Commissie gebruikte methode zou ook tot andere sectoren moeten worden uitgebreid. Er zouden dus gebieden moeten worden vastgesteld waar gezamenlijke actie aan de hand van de voornaamste beleidsinstrumenten en randvoorwaarden, alsmede versterkte samenwerking tussen de voornaamste belanghebbenden de ontwikkeling van de markt kan versnellen zonder de marktwerking te verstoren (32). Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van de Europese defensie-industrie, waarvoor, na de oprichting van het Europees Defensieagentschap en de vooruitgang op het gebied van gemeenschappelijke veiligheid, een meer gecoördineerd Europees beleid zou moeten worden uitgestippeld (33).

6.12

Om het Europese industriebeleid doeltreffend te maken moet rekening worden gehouden met de specifieke context van afzonderlijke sectoren als de sector van motorvoertuigen (auto’s, vrachtwagens en motoren (34), de chemische sector, de scheepsbouw, de kolen- en staalsector, de bouwsector, de glas- en keramieksector, de cementsector, de textiel- en kledingsector, de agro-voedselsector, de sector metaalbewerking en elektromechanica, de lucht- en ruimtevaartsector, de IT-sector, de energiesector, de gezondheidszorg, enz.

6.13

Om de introductie van innovatieve concepten te ondersteunen acht het EESC het essentieel dat de nieuwe instrumenten van het industriebeleid verder worden ontwikkeld, zoals de gezamenlijke technologische initiatieven, innovatieve overheidsopdrachten en het actieplan voor een duurzame productie en consumptie.

6.14

Het EESC is van mening dat ook in de dienstensector vaart moet worden gezet achter liberaliseringen, vooral wat betreft de prestaties van vrije beroepen en andere nog voortbestaande restricties op het stuk van tarieven en numerus clausus-bepalingen.

6.15

Het EESC dringt met klem aan op Europese maatregelen ter ondersteuning van de dienstverlening aan bedrijven, door innovatieve diensten en inhoud te ontwikkelen ten gunste van burgers, consumenten, werknemers en bedrijven. Daarbij moeten de digitalisering en de verspreiding van breedbandtechnologieën worden versneld, en moeten de belemmeringen voor e-government en interoperabiliteit van systemen worden weggenomen.

6.16

Volgens het EESC zou het gemeenschappelijk buitenlands beleid moeten worden versterkt en zich strenger moeten opstellen ten opzichte van de rest van de wereld.

7.1

Zoals altijd steunt het EESC de initiatieven ter ontwikkeling van een beleid voor duurzame winning, productie en consumptie, dat volledig moet worden geïntegreerd in het overige EU-beleid, teneinde potentiële uitdagingen om te vormen tot concurrentiekansen voor ondernemingen (35).

7.2

Het EESC is ervan overtuigd dat het optreden van de EU gericht moet blijven op ambitieuze doelstellingen, maar dan wel geschraagd door juridische en financiële instrumenten die het Europese concurrentievermogen niet op de helling zetten door meer lasten voor bedrijven en burgers met zich mee te brengen, maar die goede praktijken, innovatie en technologische verbetering juist in de hand werken.

7.3

Het EESC hamert op het belang van geschikte initiatieven waarmee de EU een internationale leidersrol op zich kan nemen met betrekking tot energie-efficiëntie, toename van de capaciteit om energie op te wekken uit hernieuwbare energiebronnen en ontwikkeling van technologieën voor het opvangen van CO2.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/52

1.1

Een centrale doelstelling van het Europese project moet kwaliteitswerk voor iedereen zijn.

1.2

Het vraagstuk „armoede onder werkenden” moet een terugkerend thema worden in de Europese sociale dialoog.

1.3

De instrumenten voor kennisvergaring omtrent dit verschijnsel moeten zo snel mogelijk worden verbeterd, zodat er in Europa een goed inzicht ontstaat in de onderlinge verschillen en overeenkomsten.

1.4

Er moet worden gekeken naar de mogelijkheden van nieuwe combinaties van sociale zorg en werkgelegenheid, zodat werkenden te allen tijde kunnen rekenen op een fatsoenlijk inkomen en zodoende de voorwaarden kunnen worden geschapen waarmee in hun primaire behoeften (huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs voor werkenden en hun kinderen enz.) kan worden voorzien.

1.5

Kwaliteitswerk vereist een goede basis- en vervolgopleiding. Op verschillende niveaus (nationaal, regionaal) moeten er maatregelen worden genomen om een klimaat te creëren dat voorkomt dat jongeren voortijdig hun school verlaten.

1.6

De inspanningen en discussies op het gebied van flexizekerheid moeten worden voortgezet, zodat er een nieuw evenwicht kan worden gevonden tussen flexibiliteit (de noodzakelijke speelruimte voor het bedrijfsleven) en vergroting van de zekerheid (bescherming van werknemers) door middel van concrete maatregelen waarmee armoede onder werkenden kan worden tegengegaan en uitgebannen.

1.7

In het kader van het door de Commissie uitgeroepen Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting in 2010 moet er op Europees en nationaal niveau een voorlichtingscampagne worden opgezet om de publieke opinie te mobiliseren.

2.1

Op EU-niveau zijn allerlei studies verschenen en vernieuwende ideeën gelanceerd op het gebied van armoede onder werkenden, die aantonen dat werk, zeker in het licht van de huidige sociaaleconomische omstandigheden, niet per definitie bescherming biedt tegen armoede.

2.2

In haar „Voorstel voor het gezamenlijk verslag over sociale bescherming en sociale inclusie 2009” (1), dat gebaseerd is op de nieuwe nationale strategische verslagen, onderstreept de Commissie het belang van het vraagstuk armoede onder werkenden en kwaliteitswerk. Dit thema en de concrete problemen die daarmee samenhangen, nemen ook een belangrijke plaats in in de communautaire inspanningen op het gebied van „actieve integratie”. Deze inspanningen richten zich op armoedebestrijding, maar ook op ondersteuning bij het creëren van kwaliteitsbanen voor iedereen.

2.3

Gezien de economische crisis en vooral de aanzienlijke stijging van de werkloosheid en de toegenomen druk op de overheidsfinanciën is dit vraagstuk actueler dan ooit. Toch is het belangrijk om enige afstand te nemen van de dagelijkse conjuncturele schommelingen en dit vraagstuk niet alleen te zien in het licht van de bijzondere situatie van dit moment, maar ook als een structureel probleem dat hopelijk door positieve ontwikkelingen op de middellange en lange termijn in de sociale zekerheid en het werkgelegenheidsbeleid zal worden aangepakt.

2.4

De Commissie, die momenteel een document opstelt over werk en armoede, heeft 2010 uitgeroepen tot Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting. Voor bijna 80 miljoen mensen in de EU (16 % van de bevolking) is armoede een alledaags verschijnsel. Een flink aantal van die mensen moet worden aangemerkt als „arme werkenden”. Van de werkende bevolking leeft 8 % onder de armoedegrens (2).

2.5

In zijn advies over „Het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting (2010)” (3) benadrukt het EESC dat er voor een volledige bewustmaking naast de algemeen gebruikelijke indicator „relatieve armoede” ook nog andere maatstaven voor armoede moeten worden gehanteerd, zodat duidelijk wordt hoe hardnekkig en alarmerend dit probleem is. Afgezien van deze technische details, kunnen er dankzij één Europese definitie ook vergelijkingen worden gemaakt en kunnen de belangrijkste ontwikkelingen goed in kaart worden gebracht.

3.1

Alvorens in te gaan op het verschijnsel „armoede onder werkenden” moet eerst worden uitgelegd wat er onder beide begrippen, d.w.z. „werkende” en „armoede”, wordt verstaan. Een werkende kan als „arm” worden bestempeld op grond van het persoonlijk inkomen dat gedurende de looptijd van een arbeidsovereenkomst is vergaard (het loon uit werk), maar ook op grond van de algehele materiële omstandigheden van het gezin. Met werk wordt de individuele professionele activiteit bedoeld en met armoede de ontoereikendheid van de middelen voor het hele huishouden. In bepaalde gevallen kunnen mensen die (zo te zien) geen armoede kennen, snel onder de armoedegrens afglijden.

3.2

Bij armoede moet worden gekeken naar het huishouden, maar bij activiteit naar het individu. Het gaat dus om twee analyseniveaus die met elkaar worden verbonden. Armoede onder werkenden hangt in de eerste plaats samen met de arbeidsvoorwaarden en het soort werk dat wordt verricht, en vervolgens ook met het bestaansniveau van het huishouden van de persoon in kwestie. Het feit dat er twee elementen in het spel zijn, is een complicerende factor. Zo is iemand met een zeer laag inkomen niet automatisch arm (bijvoorbeeld omdat er een substantiëler inkomen is uit andere bronnen). Daarentegen kan iemand als arm worden gekwalificeerd, ook al komt het inkomensniveau in de buurt van het gemiddeld maandinkomen van zijn of haar land en wordt dat inkomen in de betreffende samenleving als toereikend beschouwd. Iemand kan geen baan hebben (werkloos zijn), maar door een uitkering toch ver boven de armoedegrens leven. Aan de andere kant zijn er mensen met een drukke baan die een laag inkomen genieten en veel monden moeten voeden en daardoor onder de armoedegrens leven.

3.3

De aanpak van het probleem armoede onder werkenden vraagt dan ook om een gezamenlijke inspanning op het gebied van werkgelegenheidsbeleid, sociaal beleid en gezinsbeleid.

3.4

In het kader van de Europese werkgelegenheidsstrategie (die zelf integraal deel uitmaakt van de Lissabon-strategie) is vermindering van het aantal arme werkenden uitgegroeid tot een van de prioriteiten van de Europese Unie. Met dat doel voor ogen is er in 2003 een begin gemaakt met de ontwikkeling van een indicator om gegevens te evalueren en vergelijken. In juli 2003 heeft het Comité voor sociale bescherming van de EU in het kader van zijn werkzaamheden op het gebied van het communautaire proces inzake sociale inclusie zijn goedkeuring gehecht aan een gemeenschappelijke indicator voor de evaluatie van het aantal arme werkenden in de Unie en van een aantal van de belangrijkste sociaaldemografische kenmerken van deze categorie burgers.

3.5

Volgens de definitie van dit comité is een „arme werkende” iemand die gedurende het referentiejaar (als werknemer of zelfstandige) grotendeels gewerkt heeft en deel uitmaakt van een huishouden met een totaal inkomen van minder dan 60 % van het mediane inkomen in zijn of haar land. Belangrijk is dat zo iemand meer dan de helft van het jaar werkt. Om precies te zijn gaat het bij de indicator „risico van armoede ondanks werk” om personen die gedurende het referentiejaar minstens zeven van de twaalf maanden hebben gewerkt (4).

4.1

De Commissie heeft eind 2008 haar jaarverslag uitgebracht over de sociale ontwikkelingen in de lidstaten in het kader van de gemeenschappelijke doelstellingen van de Europese strategie op het gebied van sociale bescherming en sociale inclusie (zie bijlage) (5). Daaruit blijkt dat 16 % van de Europeanen eind 2006 het gevaar liep om in armoede terecht te komen. In de EU leeft 8 % van de werkende bevolking onder de armoedegrens. De getallen variëren van 4 % of minder (Tsjechië, België, Denemarken, Nederland en Finland) tot 13 en 14 % (respectievelijk Polen en Griekenland) (6). Armoede onder werkenden hangt samen met een laag inkomen (d.w.z. een inkomen van minder dan 60 % van het mediane inkomen), gebrekkige kwalificaties, arbeidsonzekerheid, een slechte inkomenspositie voor bepaalde zelfstandigen en een situatie waarin deeltijdwerk vaak de enige optie is. Deze vorm van armoede hangt ook samen met de economische positie van de andere leden van het huishouden. De Commissie wijst erop dat voor gezinnen met kinderen één inkomen niet meer voldoende is om aan armoede te ontkomen.

4.2

Er is veel kritiek op het gebruik van de indicator „relatieve armoede”, omdat die niet echt beantwoordt aan de grote verscheidenheid van situaties waarin er sprake is van gebrek. Inkomensarmoede is natuurlijk maar één aspect van armoede. Binnen de EU wordt gewerkt aan de ontwikkeling van andere indicatoren, die een verschillend en aanvullend beeld moeten opleveren van dit verschijnsel.

4.3

Naast de maatstaven voor financiële armoede worden er ook maatstaven ontwikkeld voor armoede in relatie tot levensomstandigheden. Zo wordt op EU-niveau ook de „materiële achterstand” gemeten (zie bijlage). Deze indicator meet het relatieve aantal personen in een huishouden dat niet kan beschikken over minimaal drie van de volgende negen elementen: 1) voldoende geld voor onverwachte uitgaven; 2) één week vakantie per jaar; 3) voldoende geld om leningen af te betalen; 4) minimaal om de dag één warme maaltijd met vlees, kip of vis; 5) een afdoende verwarmde woning; 6) een wasmachine; 7) een kleurentelevisie; 8) een telefoon; 9) een eigen auto. Uiteraard kan men zich afvragen in hoeverre deze materiële voorwaarden als indicatoren moeten worden aangemerkt. Tezamen leveren ze echter een interessant beeld op. Binnen de EU bestaan er grote verschillen in materiële achterstand (3 % voor Luxemburg tegenover 50 % voor Letland). Deze verschillen zijn veel groter dan de verschillen op het gebied van financiële armoede (die variëren van 10 tot 21 %).

4.4

De armoedeclassificatie van de lidstaten ziet er heel anders uit als er naar materiële achterstand wordt gekeken. Toch gaat het daarbij om armoede in het algemeen en niet om die van werkenden. Voor elke lidstaat zal er binnen afzienbare tijd een overzicht moeten komen van de situatie van arme werkenden in termen van materiële achterstand. Armoede onder werkenden is immers niet alleen een kwestie van een laag inkomen, maar ook van levenskwaliteit (werk, gezinsleven, sociaal leven).

5.1

Een van de belangrijkste factoren die tot armoede onder werkenden leiden, is arbeidsonzekerheid. Veel actoren, zoals het Europees Verbond van Vakverenigingen en de Europese vakbonden, maken zich zorgen over dit verschijnsel, dat steeds meer om zich heen grijpt. Europa telt meer dan 19,1 miljoen werknemers met een contract voor bepaalde tijd (7) en circa 29 miljoen „schijnzelfstandigen” (voornamelijk in de bouw). Het aantal werkenden dat te maken heeft met arbeidsonzekerheid, bedraagt daarmee bijna 48,1 miljoen. Uiteraard is deze groep in elke lidstaat en zeker binnen Europa zeer heterogeen. Niettemin gaat het om tientallen miljoenen mensen die niet zeker zijn van hun arbeidsplaats en die daardoor, ondanks hun baan, naar de armoede kunnen afglijden.

5.2

Werkgevers wijzen erop dat armoede onder werkenden een ingewikkeld vraagstuk is en dat er duidelijk een verband bestaat tussen opleidingsniveau en het risico om in armoede terecht te komen. Zij pleiten dan ook voor een efficiënter en rechtvaardiger onderwijs- en opleidingssysteem. Bovendien is het van essentieel belang dat „werk lonend wordt gemaakt” (8). Dit betekent dat er een goede balans moet worden gevonden tussen belastingstelsels en de stelsels van sociale zekerheid.

5.3

Armoede onder werkenden kan het gevolg zijn van een laag salaris (dat vaak niet in verhouding staat tot de verrichte werkzaamheden) en van veranderingen in het gezinsmodel. Wat de gezinsstructuren betreft, valt er in de lidstaten in meer of mindere mate een ontwikkeling te bespeuren die zich kenmerkt door een steeds grotere instabiliteit, meer scheidingen en een toenemend aantal eenoudergezinnen. Het gevolg is dat steeds meer gezinnen afhankelijk zijn van één inkomen en dus een groter risico lopen om in de armoede terecht te komen. Al in het „Gezamenlijk verslag over sociale bescherming en sociale inclusie 2007” (9) heeft de Commissie erop gewezen dat werk weliswaar de beste bescherming maar geen absolute garantie is tegen armoede. Daarom zijn er uit solidariteitsoverwegingen meer en betere maatregelen nodig voor steun aan zwakkere groepen, zoals gezinnen, vrouwen, jongeren, studenten, gehandicapten, ouderen en migranten. Daarbij moet niet worden vergeten dat kinderarmoede vaak een gevolg is van armoede onder werkenden.

5.4

Door de stijgende kosten voor vervoer, huisvesting, gezondheidszorg enz. wordt de positie van werknemers er niet beter op. Met name werknemers met een minimum of minder dan modaal inkomen worden hierdoor getroffen, omdat zij meestal buiten de werkgelegenheidsgebieden wonen.

5.5

Armoede onder werkenden kan het gevolg zijn van een laag opleidings- en kwalificatieniveau, van het ontbreken van de juiste vaardigheden voor een redelijk betaalde baan of van ontoereikende arbeidsomstandigheden. De meest kwetsbare groepen zijn ouderen, jongeren, vrouwen, grote gezinnen, gehandicapten, vroegtijdige schoolverlaters en migranten. Daarom is het belangrijk dat de werkplek toegankelijk wordt gemaakt voor gehandicapten en dat ieder kind een goede start kan maken door al vroeg onderwijs te genieten. Daarnaast moet er ook iets worden gedaan aan het nog altijd veel te hoge percentage (15 %) vroegtijdige schoolverlaters in Europa.

5.6

Op de keper beschouwd is armoede onder werkenden heel vaak een gevolg van onvoldoende werkgelegenheid. Armoede onder werkenden is, zowel voor werknemers als bepaalde zelfstandigen, een complex vraagstuk waaraan allerlei nauw verweven factoren ten grondslag liggen. Met een holistische benadering zouden er effectieve instrumenten moeten kunnen worden gevonden voor de problemen die met dit verschijnsel gepaard gaan. Zonder een breed opgezet beleid op het gebied van groei en aanpassing aan de globalisering (alsook de gevolgen van de huidige crisis) kunnen er geen effectieve programma’s worden ontwikkeld voor de aanpak van armoede onder werkenden.

6.1

In de eerste plaats moet er in macro-economische termen worden nagedacht over de aanpak van armoede onder werkenden. Met ad-hocmaatregelen kunnen de achterliggende oorzaken namelijk niet worden weggenomen, zeker niet in de huidige crisis. Alle Europese instellingen moeten zich richten op werk, al dan niet in loondienst, en meer in het bijzonder op kwaliteitswerk voor iedereen.

6.2

Zwakke indicatoren. De ontwikkeling van gemeenschappelijke en betrouwbare indicatoren met betrekking tot armoede onder werkenden moet worden voortgezet. Dankzij Europese investeringen en de open coördinatiemethode is er reeds veel vooruitgang geboekt. Toch moeten er verdere stappen worden gezet en moet de kennis nog beter worden onderbouwd met aanvullende gegevens over het aantal arme werkenden, de omvang van deze vorm van armoede en de mate van inkomensongelijkheid tussen de arme werkenden (op nationaal en Europees niveau).

6.3

Vanuit technisch oogpunt is het belangrijk dat er voor deze statistische vraagstukken gebruik kan worden gemaakt van nationale gegevens, die uitgaan van een nationale drempel, maar ook van louter Europese gegevens, die uitgaan van een Europese drempel. Op die manier kunnen er, in aanvulling op hetgeen nu mogelijk is met de bestaande indicator, andere classificaties worden opgesteld en andere visies worden ontwikkeld.

6.4

Rechtvaardige en fatsoenlijke beloning op basis van een intensievere sociale dialoog. De aanpak van armoede onder werkenden dient ook vergezeld te gaan van een ambitieus loonbeleid. Alle voorstellen voor de invoering van de formule loon = inflatie + passende bijdrage aan de productiviteitsstijging van de betreffende branche met het oog op de internationale concurrentiepositie moeten worden aangemoedigd en ondersteund. In die zin moeten de loononderhandelingen – de hoeksteen van de sociale dialoog – eveneens een cruciale rol spelen in de bestrijding van armoede onder werkenden. Op sectoraal, nationaal en Europees niveau bestaat er geen financiële prikkel voor bedrijven om het cao-overleg tot een goed einde te brengen. Het voeren van een echte sociale dialoog wordt met andere woorden niet beloond. De vooruitgang die er is geboekt op het punt van fatsoenlijk werk, moet worden toegeschreven aan de sociale dialoog, de inspanningen van de sociale partners, het verantwoordelijkheidsgevoel van de bedrijven, de stimulerende en corrigerende maatregelen van de overheden en de rol die banken momenteel spelen ten aanzien van het mkb. De strijd tegen zwartwerk is van doorslaggevende betekenis voor de aanpak van armoede onder werkenden, omdat het vaak de meest kwetsbare groepen zijn die daarmee te maken krijgen (migranten, werknemers zonder vaste baan), maar ook omdat dit de aanzet kan geven tot slavernij, hetgeen natuurlijk in strijd is met het Handvest van de grondrechten.

6.5

Steun voor ondernemers en zelfstandigen. Armoede onder werkenden komt veel voor bij ondernemers en zelfstandigen, vooral in de oprichtingsfase van een onderneming. Er moeten dan ook ondersteuningsmechanismen worden ontwikkeld, temeer daar veel kleine en middelgrote ondermeningen op den duur voor werkgelegenheid zorgen. Het mkb is goed voor 80 % van de economische groei, maar veel startende ondernemers genieten in de beginfase weinig of geen inkomen en dreigen hun gezin mee te sleuren in de armoede.

6.6

Aanpassing van de onderwijssystemen. Vooral voor minder gekwalificeerde werknemers is levenslang leren van cruciaal belang voor het verbeteren van kennis en vaardigheden en voor het vinden van een eerlijk en fatsoenlijk betaalde baan.

6.7

Aanpassing van de sociale zekerheid. De aanpak van armoede onder werkenden dient gepaard te gaan met een rationalisering van de beschikbare maatregelen. De sociale voorzieningen moeten beter worden gecombineerd met nieuwe voorzieningen voor kinderopvang en mobiliteitssteun (mobiliteit moet net als werk lonend zijn), die arme werkenden in staat stellen een beter betaalde baan te vinden.

6.8

Een niet-onaanzienlijk deel van de daklozen in sommige lidstaten blijken een beroepsactiviteit uit te oefenen. Daarom is het belangrijk dat de middelen voor sociale woningbouw met voorrang worden ingezet voor deze categorie burgers, die hun werk en daarmee hun betrekkelijke stabiliteit dreigen te verliezen omdat ze over slechte of zelfs helemaal geen huisvesting beschikken.

6.9

Oog voor de arbeidsomstandigheden en het werk. Aangezien armoede onder werkenden nauw samenhangt met de arbeidsvoorwaarden, is het van essentieel belang om zich te richten op aan arbeidsomstandigheden gerelateerde aspecten als reiskostenvergoeding, maaltijdvergoedingen, huisvesting en kinderopvang. Verder zouden bedrijven die mensen in dienst nemen, moeten kunnen onderzoeken hoe hun arbeidscontracten zo veel mogelijk werkzekerheid kunnen garanderen en hoe hun werknemers hun vaardigheden kunnen vergroten en verbeteren.

6.10

Voorlichten en mobiliseren. Ten slotte moeten de publieke opinie en de media in het kader van het Europees Jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting worden gemobiliseerd. Door het verschijnsel armoede onder werkenden te analyseren, door te praten over de mensonterende gevolgen daarvan en door dit onderwerp onder de aandacht te brengen van de Europese burgers zou er een einde kunnen worden gemaakt aan de ellendige positie van arme werkenden, die daarmee hun waardigheid zouden kunnen terugvinden. Het doel is niet zozeer om medelijden te wekken, als wel om de burgers te mobiliseren in het streven naar kwaliteitswerk voor iedereen en daarmee ook naar een ethisch hoogstaander Europees sociaal model.

23.12.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 318/57

1.3.1

De groep-De Larosière stelt voor om in goede tijden strengere kapitaaleisen voor banken te hanteren en in slechte tijden soepeler eisen. Dit zou een riskant voorstel kunnen zijn omdat het moeilijk is om in geval van conjunctuurschommelingen economische voorspellingen te doen. Toch bewijst Spanje dat een systeem met variabele kapitaaleisen kan werken. Het Comité is derhalve van mening dat moet worden nagedacht over de vraag wanneer een dergelijke maatregel kan worden ingevoerd.

1.3.2

Het Comité is van oordeel dat strengere kapitaaleisen en transparantie absoluut noodzakelijk zijn voor transacties die buiten de balans worden gehouden. De Spaanse overheden hadden de strengste regels voor posten buiten de balans en de Spaanse banken hebben het minst te lijden gehad onder de crisis.

1.3.3

Er is vaak misbruik gemaakt van „posten buiten de balans” en „special purpose vehicles”. Banken hebben risicovolle activa niet op hun balans vermeld om de kapitaalvereisten te omzeilen en soms ook om belasting te ontduiken. Het Comité vindt dan ook dat hier strengere regels voor moeten komen.

1.3.4

Het risicogehalte van bankactiva moet duidelijker worden aangegeven. Dat is volgens het Comité een eerste vereiste bij de follow-up van het rapport. Net als de groep-De Larosière vindt het Comité dat banken en financiële instellingen altijd een deel van het risico in hun boeken moeten blijven vermelden wanneer zij riskante activa doorverkopen. De risico's van financiële producten moeten duidelijk worden aangegeven. Transparantie van financiële producten is noodzakelijk om het vertrouwen in de financiële markten te herstellen. Ook hier wil het Comité weer naar Spanje verwijzen. Nieuwe producten mogen niet op de financiële markt worden gebracht voordat zij door een monetaire autoriteit zijn gecontroleerd. Over de invoering van dergelijke controles moet worden overlegd. De vraag is of de controles nationaal moeten worden uitgevoerd of dat er een gemeenschappelijk controlesysteem voor de hele EU moet komen. Gezien het grensoverschrijdende karakter van financiële activiteiten valt het meest te zeggen voor een Europees systeem.

1.3.5

Het zogeheten parallelle banksysteem bestaat uit diverse vormen van ongereguleerde kredietverstrekking. Deze nieuwe vormen van financiële activiteit hebben zich kunnen ontwikkelen zonder enige regulering, zelfs niet op het vlak van kapitaalreserves. Het Comité vindt het een goede zaak dat ook hier regels voor worden ingevoerd. Ook voor beleggingsfondsen wil de groep-De Larosière gemeenschappelijke regels, definities van verschillende producten en strengere controle invoeren. Daar valt eveneens niets tegen in te brengen.

1.3.6

Het is noodzakelijk dat de eisen voor bedrijfsvoering van banken en auditing worden aangescherpt. Het Comité is van oordeel dat de rol van auditors onderbelicht is gebleven in de aanbevelingen van de groep-De Larosière. Als de auditors hun werk goed hadden gedaan, dan had de verspreiding van risicovolle activa kunnen worden beperkt. Managers van financiële instellingen moeten kunnen vertrouwen op auditors wat de waardering van activa betreft. De rol van auditors en de boekhoudkundige methoden moeten worden meegenomen in de aanpassing van Basel II.

1.3.7

Het rapport bevat goede aanbevelingen voor bonusregelingen. Deze moeten op meerdere jaren betrekking hebben en resultaatafhankelijk zijn en mogen niet al op voorhand worden toegezegd. Het Comité vindt dat de kortetermijnvisie plaats moet maken voor een langetermijnvisie, waarbij bonussen niet zijn gebaseerd op speculatieve transacties. In dit verband staat het Comité achter het idee om belasting te gaan heffen op financiële transacties en de opbrengst daarvan eventueel aan ontwikkelingshulp te besteden. Een extra eis moet zijn dat bonussen niet mogen worden gebaseerd op algemene ontwikkelingen maar op de vraag of de bank een betere prestatie heeft neergezet dan de algemene trend. Bovendien zouden deze bonussen aan een maximum moeten worden gebonden om excessen en onverantwoorde risico's te voorkomen. In een zogeheten exit-strategie moet worden opgenomen dat de enorme bedragen die financiële instellingen uit de staatskas hebben ontvangen, moeten worden terugbetaald en niet opnieuw naar hoge winsten en bonussen gaan.

1.4.1

De groep-De Larosière pleit voor een Europees orgaan voor macroprudentieel toezicht op het financiële systeem dat, indien nodig, waarschuwt voor financiële risico's. Voorgesteld wordt de verantwoordelijkheid hiervoor bij de ECB/het ESCB te leggen en een speciale raad in het leven te roepen die een en ander in de praktijk brengt. Dat deze raad administratief aan de ECB wordt gekoppeld is goed, maar formeel gezien moet het toezicht worden uitgeoefend door het ESCB. Het toezicht moet op alle nationale financiële systemen van toepassing zijn en ook het bestuur van die nieuwe raad moet door het ESCB worden benoemd.

1.4.2

Het rapport stelt een nieuw systeem voor microprudentieel toezicht voor dat in twee fases wordt geïmplementeerd. Voor het toezicht op banken, beleggingsfondsen en effectenhandelaren zijn verschillende autoriteiten verantwoordelijk. In de eerste fase moeten gemeenschappelijke regels voor toezicht worden vastgesteld en moeten verschillen in nationale uitvoering uit de weg worden geruimd. Ook de sanctiemogelijkheden moeten in dit stadium worden geharmoniseerd. Het Comité ziet niet in waarom met deze eerste fase zou worden gewacht en stelt het derhalve op prijs dat de Commissie in haar mededeling voorstelt om vaart te zetten achter de voorbereiding van het systeem voor microprudentieel toezicht.

1.4.3

Volgens het Comité zal het zonder de noodzakelijke harmonisering erg moeilijk zijn om colleges van nationale toezichthouders, die controle uitoefenen op internationaal opererende banken, te managen. Als de verschillen in regelgeving voor nationale toezichthouders blijven bestaan, zullen de drie nieuwe autoriteiten in de praktijk genoodzaakt zijn om een deel van dit toezicht voor hun rekening te nemen.

1.4.4

In het bestuur van die autoriteiten mogen niet alleen bankiers zetelen. Ook vakbonden, rekeninghouders en het EESC, als vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld, zouden hierin een plaats moeten krijgen.

1.5.1

In discussies over de financiële markt wordt tegenwoordig de term „stresstest” gebruikt: een onderzoek waaruit blijkt hoe stressbestendig het banksysteem van een land is in geval van een financiële crisis. Gezien de huidige financiële crisis ligt het belang van een dergelijke test voor de hand. De hamvraag is echter of de resultaten van die test bekend moeten worden gemaakt. Indien het IMF de resultaten publiceert van een test waaruit blijkt dat het banksysteem van een land niet opgewassen is tegen een crisis, dan kan hierdoor juist een crisis ontstaan.

2.1

De financiële en economische crisis is van een - in vredestijd - nooit eerder geziene omvang. De depressie van de jaren dertig speelde zich af in een tijd dat de economieën in de wereld niet zo onderling verweven waren als nu. Toen waren het vooral de VS en Europa die werden getroffen. Nu is het in hoge mate een wereldwijde crisis.

2.2

Wat begon als een financiële crisis is uitgegroeid tot een economische crisis met recessie in grote delen van de wereld, met als vermoedelijk gevolg een sociale crisis met hoge werkloosheid. Hoe groot die wordt zal afhangen van het beleid dat wordt gevoerd om de crisis te bestrijden. Tegelijkertijd is een politieke crisis ontstaan, waardoor regeringen ten val zijn gekomen.

2.3

Dit advies gaat echter alleen over de financiële crisis en over eventuele maatregelen om herhaling te voorkomen. Het beperkt zich tot slechts een onderdeel van deze allesomvattende crisis: het gaat niet over de economische crisis of over maatregelen om de huidige financiële crisis het hoofd het bieden, zoals overheidssteun voor de financiële sector. Het gaat hier alleen over de toekomst en met name over het toezicht op de financiële sector.

2.4

Dat was namelijk de opdracht van de groep-De Larosière, die een rapport heeft uitgebracht dat door het Comité in het onderhavige advies wordt behandeld. De groep-De Larosière heeft haar taak ruim opgevat. Dat was nodig om een volledig beeld van de situatie te schetsen en goed doordachte voorstellen te kunnen presenteren.

2.5

De huidige crisis begon in de financiële sector. Voordat de groep-De Larosière haar rapport uitbracht, had de crisis al dusdanig ernstige vormen aangenomen dat de Europese Commissie diverse voorstellen voor aanpassing van de wetgeving had geformuleerd. Het belangrijkste daarvan is waarschijnlijk het voorstel om een kredietbeoordelingsinstantie op te richten. Ook is een voorstel voor een richtlijn inzake bepaalde soorten van financiële activiteiten gepresenteerd. Op 27 mei 2009 verscheen een mededeling over het gedeelte van het rapport-De Larosière dat over financieel toezicht gaat. Volgens bijlage 1 bij de mededeling verschilt deze op slechts vijf punten met het rapport-De Larosière. Dit wordt toegelicht in de paragrafen 6.2.4, 6.3.1 en 6.3.5. Het Comité zal een apart advies uitbrengen over de concrete voorstellen voor aanpassing van de wetgeving. Hoewel de Europese Commissie in die mededeling niet verder ingaat op de rest van het rapport-De Larosière, is het Comité van mening dat ook die onderdelen van essentieel belang zijn voor de toekomst van de financiële sector.