28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/1

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Διδάγματα για την αποφυγή αυστηρών πολιτικών λιτότητας στην ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 227/01)

Εισηγητής:

ο κ. José LEIRIÃO

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.1.2016
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	29.1.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	177/26/18

Εισαγωγή

Στη γνωμοδότηση συνέβαλαν οι εκπρόσωποι των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι που συμμετέχουν στις οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές τριών κρατών μελών (Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία), μετά τις αποστολές της ΕΟΚΕ στα συγκεκριμένα κράτη μέλη με στόχο να κατανοήσουν και να λάβουν υπόψη τις απόψεις των ανθρώπων που μαρτυρούν και βιώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις των επιβαλλόμενων από την τρόικα πολιτικών λιτότητας στην κοινωνία, στον επιχειρηματικό κλάδο, στον κοινωνικό διάλογο και στον διάλογο με τους πολίτες.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το πρώτο δίδαγμα της κρίσης ήταν ότι η ζώνη του ευρώ δεν διέθετε τα εφόδια ώστε να αντιμετωπίσει τη χρηματοπιστωτική κρίση. Η ΕΟΚΕ επικροτεί συνεπώς τη φιλοδοξία της Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση του ευρώ σε καίριες πτυχές με την εγκατάλειψη των πολιτικών λιτότητας και την εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτές είναι οι βάσεις για ένα μεγάλο ευρωπαϊκό συνασπισμό που θα συνεχίσει την οικοδόμηση ενός «κοινού ευρωπαϊκού πεπρωμένου» και θα συμβάλει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης όλων των Ευρωπαίων.

1.2.

Οι ασυνέπειες στον σχεδιασμό των προγραμμάτων προσαρμογής ήταν πολλές και σε διάφορα επίπεδα όπως: ο συντονισμός και η συνεργασία των μελών της τρόικας —Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)— όσον αφορά τον σχεδιασμό για τους πιθανούς κινδύνους της κρίσης, το μέγεθος και την πρόβλεψη τους· το γεγονός ότι τα διδάγματα που αντλήθηκαν από προηγούμενες κρίσεις δεν λήφθηκαν πάντα υπόψη ή δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν στον νέο ενιαίο νομισματικό χώρο και η ύπαρξη ανισορροπίας μεταξύ των μηχανισμών του ΔΝΤ και των μέσων μακροοικονομικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ. Η ΕΟΚΕ, αναγνωρίζοντας παράλληλα την εμπειρογνωμοσύνη του ΔΝΤ, προτείνει σε μελλοντικές καταστάσεις κρίσης που επηρεάζουν ένα κράτος μέλος της ΕΕ τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι τα μόνα αρμόδια για την ανάπτυξη και την υλοποίηση των προγραμμάτων προσαρμογής. Εάν είναι αναγκαία η θέσπιση εταιρικών σχέσεων με άλλους οργανισμούς για την αντιμετώπιση της κρίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ζώνη του ευρώ πρέπει να αναλάβουν την ηγεσία και να ενεργούν σύμφωνα με τις «ευρωπαϊκές αξίες», ενισχύοντας τον υφιστάμενο κοινωνικό διάλογο και τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα στην ΕΕ. Η διαχείριση μελλοντικών κρίσεων πρέπει να επιτευχθεί μέσω καλύτερης ισορροπίας μεταξύ των διαφόρων στόχων δημοσιονομικών και κοινωνικών στόχων καθώς και με προσπάθειες ποιοτικής βελτίωσης του επιχειρηματικού τομέα.

1.3.

Η κρίση και τα προγράμματα προσαρμογής που εφαρμόστηκαν στα τρία κράτη μέλη τα οδήγησαν σε μια οικονομική, δημοσιονομική και κοινωνική κατάσταση η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις τα πήγε 20 χρόνια πίσω, βλάπτοντας ανεπανόρθωτα τη διαδικασία σύγκλισής τους ή προκαλώντας ζημία που θα χρειαστεί πάρα πολύ χρόνο για να διορθωθεί ως προς τους συντελεστές παραγωγής ή τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να σχεδιάσει «συμπληρωματικά προγράμματα οικονομικής και κοινωνικής ανάκαμψης», τα οποία θα πρέπει να εφαρμοστούν παράλληλα ή μετά την ολοκλήρωση του «προγράμματος προσαρμογής», έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η ταχεία και πιο ανταγωνιστική επιστροφή στην πορεία σύγκλισης.

1.4.

Προτείνει επίσης στην Επιτροπή να επικεντρωθεί εκ νέου στις ευρωπαϊκές αξίες της αλληλεγγύης και να λάβει χωρίς καθυστέρηση έκτακτα μέτρα προκειμένου να συμβάλλει στην ανάκαμψη των μειονεκτούντων πληθυσμών που βιώνουν συνθήκες έσχατης φτώχειας και πείνας, χωρίς στέγη, ιατρική μέριμνα και πρόσβαση σε φάρμακα. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία και την εφαρμογή ειδικού προγράμματος κοινωνικής ανάκαμψης στις χώρες όπου εφαρμόζονται ή εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν «προγράμματα προσαρμογής». Αυτό το πρόγραμμα στήριξης θα πρέπει να τηρεί τις αρχές του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων που εγκρίθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και να εφαρμοστεί στα τρία ενδιαφερόμενα κράτη μέλη.

1.5.

Η εφαρμογή πολιτικών λιτότητας αύξησε δραματικά τον αριθμό των φτωχών (είτε αυτοί είναι απασχολούμενοι, άνεργοι, είτε ανενεργοί ή άστεγοι). Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εκπονήσει άμεσα μια «ευρωπαϊκή στρατηγική εξάλειψης της φτώχειας στην ΕΕ και ένταξης των αστέγων», η οποία να χρηματοδοτείται επαρκώς με κονδύλια που εκτός από την κατασκευή κατάλληλων κτιρίων υποδοχής θα προορίζονται επίσης για την εκπόνηση ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης για θέσεις εργασίας, τόσο στον δημόσιο τομέα (δήμοι) όσο και στον ιδιωτικό, προσαρμοσμένες στις δεξιότητες που αναπτύσσονται μέσα από αυτά τα προγράμματα. Είναι επίσης καίριας σημασίας η εκπόνηση, από κοινού με τα κράτη μέλη, ενός σχεδίου για την ανάκαμψη των υπερχρεωμένων επιχειρήσεων και πολιτών, λόγω της αδυναμίας τους να καταβάλλουν τις δόσεις των δανείων τους, έτσι ώστε να αποφεύγουν την αφερεγγυότητα και την κατάσχεση των κατοικιών τους.

1.6.

Οι κανόνες του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος και του δημοσιονομικού συμφώνου, καθώς και οι συνακόλουθες πολιτικές λιτότητας στη ζώνη του ευρώ, είναι εξαιρετικά δυσμενείς για τις χώρες που εξακολουθούν να πλήττονται από την κρίση, καθώς εμποδίζουν την αύξηση των δημοσίων επενδύσεων και των επενδύσεων στήριξης της δημιουργίας θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, λόγω των αυστηρών κυρώσεων και ποινών που επιβάλλονται σε περίπτωση μη τήρησής τους. Αυτή η κατάσταση έχει οξύνει την ανισότητα στην Ευρώπη, καθώς οι φτωχές χώρες γίνονται ολοένα φτωχότερες λόγω του «φαύλου κύκλου» που δημιουργούν αυτοί οι περιορισμοί. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Λισαβόνας ώστε η οικονομική συνεργασία και η αλληλεγγύη να εδραιωθούν ως πραγματικές εναλλακτικές λύσεις απέναντι στις περιοριστικές πολιτικές λιτότητας. Η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστεί κατά πόσον ο «χρυσός κανόνας των δημοσίων επενδύσεων» μπορεί να αποτελέσει ικανό μέσο για την προώθηση των δημόσιων επενδύσεων στη ζώνη του ευρώ και τη διασφάλιση της «ισότητας μεταξύ των γενεών» επιπλέον της οικονομικής ανάπτυξης, της δημιουργίας απασχόλησης, της επιχειρηματικότητας, των νέων δεξιοτήτων που απαιτούνται για το μέλλον της εργασίας, ώστε να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και η δίκαιη κατανομή του φορολογικού βάρους όχι μόνο ανάμεσα στις διάφορες γενεές αλλά και μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών δυνατοτήτων ώστε να αποφευχθεί η επιβάρυνση της μιας ομάδας προς όφελος της άλλης.

1.7.

Την τελευταία διετία παρατηρείται μείωση του ποσοστού ανεργίας στην ΕΕ γενικά, ειδικότερα δε στα κράτη μέλη που υπόκεινται σε «προγράμματα προσαρμογής». Πρέπει να τονισθεί ότι, στην προκειμένη περίπτωση, αυτό δεν οφείλεται μόνο στην οικονομική ανάπτυξη αλλά επίσης στους εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους που έχουν μεταναστεύσει καθώς και στην ταχεία επιβολή της μερικής απασχόλησης. Ωστόσο, τα ποσοστά φτώχειας και οι υλικές στερήσεις σε διάφορα επίπεδα εξακολουθούν να αυξάνονται λόγω της μείωσης των μισθών και του επισφαλούς χαρακτήρα των νέων μορφών απασχόλησης: η δημιουργία θέσεων εργασίας σημειώθηκε σε τουριστικές και άλλες συναφείς δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν χαμηλού επιπέδου προσόντα· ως εκ τούτου, δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας, αλλά η αύξηση αυτή δεν συνεπάγεται και αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της προστιθέμενης αξίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά να διατεθούν ειδικοί πόροι για την οικονομική ενίσχυση της δημιουργίας θέσεων εργασίας στις υπηρεσίες υγείας και σε τομείς που πλήττονται περισσότερο από τη μετανάστευση στο εξωτερικό (επιστήμη, προγραμματισμός, νέες τεχνολογίες, μηχανολογία και ιατρική), έτσι ώστε να ευνοηθεί η επιστροφή των μεταναστών στις χώρες προέλευσής τους.

1.8.

Η ψηφιοποίηση, η χρήση ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στην οικονομία, στην αγορά εργασίας —συμπεριλαμβανομένων των νέων μορφών εργασίας—, στις δεξιότητες και στην κοινωνία, καθώς συνιστούν πρόκληση για τις δομές της, συμπεριλαμβανομένων των αυτόματων σταθεροποιητών και, συνεπώς, οδηγούν σε μη προβλέψιμη αύξηση του αριθμού των ήδη υπαρχόντων αποκλεισμένων. Η ΕΟΚΕ συνιστά να εξεταστούν περαιτέρω οι σημερινές ιδέες για μια «βασική και καθολική ευρωπαϊκή ασφάλιση ανεργίας». Επιπλέον, πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα θέσπισης πανευρωπαϊκών ελάχιστων προτύπων για τα εθνικά προγράμματα σχετικά με την ανεργία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης και τη διασφάλιση αξιοπρεπούς κοινωνικής προστασίας για όλους, η οποία να διατίθεται καθ’ όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού βίου (ηλικίες από 15 έως 65 ετών). Όσον αφορά την εξάλειψη της φτώχειας, η Επιτροπή οφείλει επίσης να θεσπίσει «ελάχιστο εισόδημα διαβίωσης», ακολουθώντας μια ευρωπαϊκή προσέγγιση και βούληση: «να μην μείνει κανείς στο περιθώριο».

1.9.

Στα μελλοντικά «προγράμματα προσαρμογής» πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλες οι πτυχές και τα συμφέροντα που προκύπτουν από τον κοινωνικό διάλογο και τον διάλογο πολιτών με τη συμμετοχή των εκπροσώπων της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δημιουργήσει «οικονομετρικά μοντέλα με ανθρώπινο πρόσωπο» που να εμπεριέχουν παραμέτρους προστασίας της κοινωνικής διάστασης και αξιοποίησης των επιχειρήσεων με τρόπο που να διασφαλίζει ένα διπλό στόχο: την ευημερία της κοινωνίας και την ανανέωση της βιώσιμης ποιότητας του επιχειρηματικού τομέα. Οι κοινωνικοί εταίροι και οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να ενταχθούν στην ομάδα παρακολούθησης και αξιολόγησης του προγράμματος, στο ίδιο επίπεδο με τους εκπροσώπους της ΕΕ, της ΕΚΤ και άλλων οργάνων, κατά τρόπο ώστε να ενισχυθεί ο εποικοδομητικός ρόλος της κοινωνίας των πολιτών και να διασφαλιστεί ότι θα αποτραπεί η υπονόμευση του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου, όπως συνέβη στις εξεταζόμενες περιπτώσεις. Όλα τα ιδρύματα που καταρτίζουν, παρακολουθούν και αξιολογούν προγράμματα προσαρμογής πρέπει να υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο (π.χ.: εθνικό κοινοβούλιο) Η αξιολόγηση και ο έλεγχος πρέπει να γίνεται κάθε έξι μήνες ή ανά περίοδο που κρίνεται κατάλληλη, προκειμένου να αποφεύγεται ανεπανόρθωτη βλάβη και να υπάρχει η δυνατότητα έγκαιρης διόρθωσης. Το σύνολο των δεικτών μακροοικονομικής παρακολούθησης πρέπει να συμπληρωθεί από πίνακα κοινωνικών αποτελεσμάτων (social scoreboard) πέραν του ΑΕγχΠ, ο οποίος να επικαιροποιείται σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

1.10.

Το δημόσιο χρέος των τριών κρατών μελών έφτασε σε πρωτοφανή ύψη και οι οφειλόμενοι τόκοι αποτελούν περιορισμό που εμποδίζει τις δημόσιες επενδύσεις στην οικονομική ανάπτυξη και μειώνει τις επενδύσεις στην κοινωνική προστασία, στην υγεία, στην παιδεία, στις συντάξεις, στα επιδόματα ανεργίας και στη στήριξη των απόρων και των αποκλεισμένων. Τα εν λόγω κράτη μέλη, με εξαίρεση την Ιρλανδία, παραμένουν υπερχρεωμένα και αυτή η κατάσταση επιδεινώνεται από την έκθεση στην κερδοσκοπία των χρηματοπιστωτικών αγορών. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να θέσει το θέμα αυτό στις προτεραιότητες του ευρωπαϊκού θεματολογίου και να δώσει συνέχεια στα συμπεράσματα της ομάδας υψηλού επιπέδου για το ταμείο αμοιβαίας κάλυψης χρέους και χρεωστικών τίτλων σε ευρώ, η οποία διορίστηκε από την Επιτροπή τον Ιούλιο του 2013. Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ για την απόκτηση δημόσιου χρέους από τα κράτη μέλη· το πρόγραμμα έχει βοηθήσει σημαντικά και αποφασιστικά την οικονομική ανάκαμψη και τη διαχείριση του δημόσιου χρέους των κρατών μελών που υπόκεινται σε «πρόγραμμα προσαρμογής».

1.11.

Στην 60ή επέτειό του, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις οι οποίες δημιουργούν αμφιβολίες για το μέλλον του, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων του «Brexit». Το διαζύγιο της κοινωνίας των πολιτών από τις δομές διακυβέρνησης της Επιτροπής οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των πολιτών σε σχέση με την οικονομική σύγκλιση και την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Παρότι πρόσφατα σημειώθηκε κάποια μάλλον σταθερή τάση ανάπτυξης, η ευρωζώνη έχει χάσει συνολικά μία δεκαετία, καθώς μόλις το 2015 το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ) έφτασε στα προ κρίσης επίπεδα του 2008. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη μια ρεαλιστική και φιλόδοξη πρωτοβουλία μεταρρύθμισης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης που θα την καταστήσει πιο ανθεκτική και φιλική στους πολίτες. Η εν λόγω μεταρρύθμιση συνεπάγεται καλύτερο συντονισμό των οικονομικών πολιτικών καθώς και μεταρρυθμίσεις που να συνδυάζουν έξυπνα δύο άξονες: αυτόν της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης που βασίζεται περισσότερο στους κανόνες ανταγωνισμού της αγοράς και αυτόν της Νότιας Ευρώπης που βασίζεται περισσότερο στην αλληλεγγύη, στον επιμερισμό του κινδύνου και στην ένταξη· με τον τρόπο αυτό, πρέπει να λαμβάνεται περισσότερο υπόψη το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να απέχει από την κοινή αλληλεγγύη, ιδίως σε ακραίες περιπτώσεις, όπως η φτώχεια, η ανισότητα των εισοδημάτων και η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, ούτε μπορεί να εμμένει στην αντίληψη ότι κάθε κράτος μέλος ενεργεί κατά το δοκούν.

1.12.

Οι οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας είχαν αποφασιστική επιρροή στη βίαιη πυροδότηση της κρίσης του δημόσιου χρέους. Μπορούμε να αμφισβητήσουμε την αξιοπιστία τους όταν, με την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις ΗΠΑ η τράπεζα «Lehman Brothers», που πτώχευσε το 2008, διατήρησε μέχρι την κατάρρευσή της την υψηλότερη βαθμολογία των οργανισμών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να καταβάλλει προσπάθειες προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ανεξάρτητου διεθνούς φορέα, έργο του οποίου θα είναι η αξιολόγηση της αξιοπιστίας και της αμεροληψίας των πραγματοποιούμενων αξιολογήσεων. Επίσης, θα πρέπει να προάγει τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οργανισμού αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας.

1.13.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, κατά τη διαχείριση μελλοντικών κρίσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει να βελτιωθεί η ισορροπία μεταξύ δημοσιονομικών και κοινωνικών στόχων και να μην ακολουθείται μια αμιγώς μακροοικονομική προσέγγιση των ανισορροπιών, αλλά να συνεκτιμούνται και άλλα ζητήματα, όπως: οι ανισότητες στα εισοδήματα και την κατανομή του πλούτου, η μείωση της φτώχειας, ένας ισχυρός και ανταγωνιστικός επιχειρηματικός κλάδος, η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και η απασχόληση, η κλιματική αλλαγή, η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και η διαφθορά. Γνώμονας της σκέψης και της δράσης πρέπει να είναι ότι «οι άνθρωποι και η ανθρώπινη ζωή είναι σημαντικότεροι από τα ελλείμματα».

2.   Γενική εισαγωγή

2.1.

Η εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην Ελλάδα, στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία αποτέλεσε τη συνέχεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες και επιδεινώθηκε εξαιτίας της ένταξής τους στη ζώνη του ευρώ, καθώς προέκυψε ανεξέλεγκτη οικονομική ευημερία λόγω της χαλάρωσης του ελέγχου των δημόσιων δαπανών και του τραπεζικού ελέγχου, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι οι δημόσιες επιχειρήσεις συνέχισαν να λαμβάνουν δάνεια με κρατικές εγγυήσεις, με αποτέλεσμα τη σημαντικότατη αύξηση των δημοσίων δαπανών. Τα αποτελέσματα ήταν η ταχεία και ανεξέλεγκτη αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, των εμπορικών ισοζυγίων και των ισοζυγίων πληρωμών.

2.2.

Η ελευθέρωση των χρηματοοικονομικών αγορών και η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τραπεζικής πίστης βάσει επιθετικών εμπορικών πρακτικών των τραπεζών οδήγησε, αφενός, στην υπερχρέωση των νοικοκυριών και των ΜΜΕ, με αποτέλεσμα την αδυναμία αποπληρωμής των οφειλών, και, αφετέρου, του τραπεζικού τομέα, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι απομειωμένες πιστωτικές αξίες λόγω κερδοσκοπικών πρακτικών οι οποίες έθεσαν σε κίνδυνο την εύρυθμη λειτουργία των τραπεζών. Οι κυβερνήσεις εξακολούθησαν να εφαρμόζουν φιλοκυκλική δημοσιονομική πολιτική, με αποτέλεσμα την επικίνδυνη αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους. Συνεπώς, τα τρία κράτη μέλη ήταν πολύ ευάλωτα στην κερδοσκοπία δανεισμού από διεθνείς επενδυτές. Οι εν λόγω κακές πρακτικές οδήγησαν, αφενός, στο να χρησιμοποιηθούν οι φόροι που καταβάλλουν οι πολίτες για να αποφευχθεί η κήρυξη πτώχευσης μεγάλων τραπεζών και αφετέρου, με τον τρόπο αυτό, σε περαιτέρω αύξηση του δημόσιου χρέους.

2.3.

Η παγκόσμια κρίση που ξέσπασε την περίοδο 2007-2008 έφερε στο φως τις αδυναμίες ενός νέου νομίσματος και έπληξε σοβαρά τη ζώνη του ευρώ (μεταξύ του 3ου τριμήνου του 2011 και του 1ου τριμήνου του 2013). Ενώ τα πρώτα κράτη μέλη που επλήγησαν δεν ανήκαν στη ζώνη του ευρώ, η αλήθεια είναι ότι όταν διαφάνηκαν ορισμένες αδυναμίες σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ, οι κλυδωνισμοί ήταν σημαντικοί. Τα κράτη μέλη που πλήγηκαν αναγκάστηκαν να λάβουν δύσκολες αποφάσεις και να διαθέσουν τα χρήματα των φορολογούμενων για τη χρηματοδότηση των τραπεζών —οι οποίες αντιμετώπιζαν δυσκολίες μετά τις «φούσκες» στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην αγορά ακινήτων, που είχαν δημιουργηθεί και διογκωθεί τα προηγούμενα χρόνια— ώστε να αποφευχθεί η κατάρρευσή τους. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με τα μειωμένα έσοδα και τα αυξημένα έξοδα λόγω της «μεγάλης ύφεσης», οδήγησε σε σημαντική αύξηση του δημόσιου χρέους στην ΕΕ, το οποίο, από τη μέση τιμή του 70 % του ΑΕγχΠ, ανήλθε στο 92 % του ΑΕγχΠ, κατά μέσο όρο, το 2014 (1).

2.4.

Εν τω μεταξύ, η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία αξιολογήθηκαν ως «σκουπίδια» από τους οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, με αποτέλεσμα οι διεθνείς επενδυτές να αυξήσουν σε δυσβάσταχτα επίπεδα τα επιτόκια χρηματοδότησης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων αυτών των κρατών μελών στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Προκειμένου να αποφύγουν τη «χρεωκοπία», τα συγκεκριμένα κράτη μέλη κατέφυγαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητώντας δάνεια με πιο προσιτά επιτόκια για τη χρηματοδότηση της λειτουργίας τους, προκειμένου να καλύψουν τουλάχιστον τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων και τις κοινωνικές παροχές. Η Επιτροπή ζήτησε τη στήριξη του ΔΝΤ, λόγω της σημαντικής εμπειρίας του στον τομέα αυτό, με σκοπό τη δημιουργία κοινοπραξίας (τρόικα) αποτελούμενης από την Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, η οποία δάνεισε στα εν λόγω κράτη μέλη τους απαραίτητους πόρους για την αποφυγή του κινδύνου αθέτησης πληρωμών με αντάλλαγμα την αποδοχή «προγραμμάτων οικονομικής, δημοσιονομικής και φορολογικής προσαρμογής», τα οποία περιλάμβαναν τους ακόλουθους γενικούς στόχους: — διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την τόνωση της δυνητικής ανάπτυξης, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και του διαρθρωτικού ελλείμματος (πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής και εξαιτίας των εν λόγω προγραμμάτων, αυξήθηκε γεωμετρικά η ανεργία σε συνδυασμό με την κατάρρευση και τη χρεωκοπία χιλιάδων επιχειρήσεων, ανεστάλη ο κοινωνικός διάλογος και αναθεωρήθηκε η εργατική νομοθεσία εις βάρος του εργατικού δυναμικού), τη δημοσιονομική εξυγίανση μέσω διαρθρωτικών μέτρων και τον καλύτερο και αποτελεσματικότερο δημοσιονομικό έλεγχο· — απομόχλευση του χρηματοπιστωτικού τομέα και ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών· — η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών πραγματοποιήθηκε με εγγύηση και ευθύνη των ενδιαφερομένων κρατών μελών, γεγονός που οδήγησε σε αλματώδη αύξηση του δημόσιου χρέους.

2.5.

Αυτά τα μέτρα, τα οποία είναι γνωστά ως «μέτρα λιτότητας», είχαν καταστροφικές επιπτώσεις για τους ανθρώπους που ήδη αντιμετώπιζαν την αυξανόμενη ανεργία και τα υψηλά επίπεδα χρέους, καθώς και για τις επιχειρήσεις, ιδίως τις ΜΜΕ που πλήγηκαν λόγω της έλλειψης τραπεζικών πιστώσεων και της έντονης συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας. Η τρόικα επέδειξε πλήρη αδιαφορία για τις δραματικές συνέπειες των πολιτικών της στην κοινωνική διάσταση και στην επιχειρηματική διάρθρωση, με πολύ πιο έντονες επιπτώσεις στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

2.6.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η διάσταση της κρίσης υπέβαλε σε σκληρή δοκιμασία την οικονομική, κοινωνική και πολιτική αντοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης εν γένει και της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) ειδικότερα. Η συνεκτίμηση της ποσοτικής μόνο διάστασης της οικονομικής μεγέθυνσης μιας χώρας απεδείχθη ανεπαρκής για την πρόληψη της κρίσης, καθώς πρέπει να αξιολογείται και η ποιότητα της ανάπτυξης ενός κράτους μέλους, να εντοπίζονται δηλαδή οι μακροοικονομικοί παράγοντες που στηρίζουν τη βιωσιμότητα και τη δυναμική της (2). Εάν αυτό το είδος ελέγχου γινόταν με τρόπο αποτελεσματικό, είναι βέβαιο ότι η κρίση δεν θα είχε πάρει καταστροφικές διαστάσεις σε αυτά τα κράτη μέλη.

3.   Σύντομη περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην παρέμβαση της τρόικας στην Πορτογαλία

3.1.

Παρά τους υψηλούς τελωνειακούς δασμούς και την ύπαρξη εθνικού νομίσματος που επέτρεπαν υποτιμήσεις, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου κατά το διάστημα από το 1974 έως το 1995 ανερχόταν κατά μέσο όρο στο 9,1 % του ΑΕγχΠ, ενώ την περίοδο από το 1996 έως το 2010, με την υιοθέτηση πλέον του ευρώ, το μέσο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου τοποθετούνταν στο 8,5 % του ΑΕγχΠ. Ενόψει αυτών των στοιχείων, δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε το ευρώ για τη μείωση της ανταγωνιστικότητας.

3.2.

Συνεπώς, ο κύριος λόγος για την κρίση δημόσιου χρέους που αντιμετωπίζει η Πορτογαλία δεν είναι η μείωση της ανταγωνιστικότητας του εξαγωγικού τομέα, αλλά το γεγονός ότι με την εισαγωγή του ευρώ εξαλείφθηκαν οι αυτόματοι σταθεροποιητές οι οποίοι συνέβαλλαν ώστε να διατηρούνται υπό έλεγχο τα αποδεκτά επίπεδα καθαρού εξωτερικού χρέους και η ισορροπία του δημοσιονομικού ελλείμματος. Η προσέγγιση που προτάθηκε για την καλύτερη αντιμετώπιση της κρίσης της Πορτογαλίας μετά την ανάλυση των λόγων που την προκάλεσαν ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη της τρόικας (3).

3.3.

Η χρηματοδοτική δέσμη ύψους 78 δισεκατ. ευρώ (περίπου το 45 % του ΑΕγχΠ) κάλυπτε την περίοδο από το 2011 έως το 2014 και την υπόσχεση διασφάλισης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της Πορτογαλίας, της ζώνη του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρόγραμμα, το οποίο περιλάμβανε 222 μέτρα για διάφορους τομείς, αναθεωρήθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ισχύος του, με την εισαγωγή ακόμη πιο σκληρών μέτρων λιτότητας. Τα μέτρα αυτά θεωρούνταν ότι αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την πλήρη μεταρρύθμιση της χώρας (4).

4.   Σύντομη περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην παρέμβαση της τρόικας στην Ιρλανδία

4.1.

Όταν η Ιρλανδία προσχώρησε στην ΕΕ, το μέσο εισόδημα αντιστοιχούσε στο 63 % του μέσου όρου της ΕΕ τον οποίο ξεπέρασε μετά από μερικά χρόνια αγγίζοντας το 125 %, ποσοστό που διατηρεί έως και σήμερα παρά τη βαθιά κρίση. Η χρυσή εποχή της οικονομικής ανάπτυξης ήταν το διάστημα 1994-2000, κατά το οποίο το ΑΕγχΠ σημείωνε ετήσια μέση αύξηση της τάξης του 9,1 %. Ωστόσο, στο διάστημα από το 2008 έως το 2010 το ΑΕγχΠ σημείωσε πτώση περίπου 13 % ετησίως. Η εσωτερική ζήτηση άρχισε να μειώνεται δραστικά από τις αρχές του 2008. Η πολιτική λιτότητας του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής που εφαρμόστηκε είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί μια δεκαετία (5).

4.2.

Από τα πρώτα χρόνια καθιέρωσης του ευρώ και έως το 2007/2008, η Ιρλανδία βίωσε μια θεαματική ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων, με σημαντική αύξηση των τιμών. Η αύξηση του δανεισμού αφορούσε σε μεγάλο βαθμό κερδοσκοπική ενυπόθηκη πίστωση. Την εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης και την πτώση των τιμών των ακινήτων ακολούθησε δραματική συρρίκνωση των φορολογικών εσόδων λόγω του ισχυρού συσχετισμού τους με την ανάπτυξη της αγοράς ακινήτων. Το αποτέλεσμα ήταν έντονη αύξηση του ελλείμματος, ενώ παράλληλα πλήγηκε σημαντικά και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, με κατάρρευση των τιμών των μετοχών των μεγαλύτερων ιρλανδικών τραπεζών (6).

4.3.

Στις 21 Νοεμβρίου 2010, η Ιρλανδία ήταν η δεύτερη χώρα της ζώνη του ευρώ που ζήτησε χρηματοδοτική ενίσχυση. Το πρόγραμμα αποτελείτο από δάνειο 85 δισεκατ. ευρώ, εκ των οποίων 35 δισεκατ. προορίζονταν για το χρηματοπιστωτικό σύστημα (7). Στις 14 Νοεμβρίου 2013 η Ευρωομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής είχε επιτύχει και ότι, συνεπώς, η Ιρλανδία θα ήταν σε θέση να βγει από το πρόγραμμα στα τέλη του έτους.

5.   Σύντομη περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην παρέμβαση της τρόικας στην Ελλάδα

5.1.

Από το 2001 έως το 2007 η ελληνική οικονομία ήταν η δεύτερη οικονομία στη ζώνη του ευρώ, μετά της Ιρλανδίας, με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, με μέση αύξηση του ΑΕγχΠ της τάξης του 3,6 % κατά την περίοδο 1994-2008. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σταθερής ανάπτυξης παρατηρήθηκε επιδείνωση των ενδημικών μακροοικονομικών ανισορροπιών και των διαρθρωτικών ελλείψεων, λόγω της αδυναμίας του πολιτικού συστήματος σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

5.2.

Το ποσοστό εγχώριας αποταμίευσης σημείωσε πτώση 32 εκατοστιαίων μονάδων κατά το διάστημα 1974-2009, συμβάλλοντας στο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών και αυξάνοντας το χρόνιο εξωτερικό χρέος. Οι ανεξέλεγκτες δημόσιες δαπάνες σε συνδυασμό με την αποτυχία διασφάλισης επαρκών φορολογικών εσόδων είχαν ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση δημόσιου χρέους (8).

5.3.

Τον Αύγουστο του 2015 συμφωνήθηκε ένα τρίτο πρόγραμμα σταθερότητας, μέσω συμπληρώματος του μνημονίου συμφωνίας με λεπτομερή περιγραφή των όρων πολιτικής, το οποίο περιλάμβανε εκτίμηση κοινωνικών επιπτώσεων, ως συνεισφορά της Επιτροπής στη διαδικασία διαπραγμάτευσης καθώς και ως εγχειρίδιο για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της εφαρμογής του μνημονίου. Η πρόθεση αυτή ήταν αποτέλεσμα της επιμονής και των κατευθύνσεων του Προέδρου κ. Jean-Claude Juncker του 2014, σύμφωνα με τις οποίες «στο μέλλον, κάθε πρόγραμμα στήριξης και μεταρρύθμισης πρέπει να μην υποβάλλεται σε αξιολόγηση μόνον ως προς τη δημοσιονομική βιωσιμότητά του αλλά και ως προς τον κοινωνικό του αντίκτυπο», έχοντας ως στόχο επίσης να διασφαλίζεται ότι «οι κοινωνικές επιπτώσεις των διαρθρωτικών αλλαγών πρέπει να συζητούνται δημόσια». Η Επιτροπή έχει πλήρη επίγνωση των κοινωνικών συνθηκών στην Ελλάδα και θεωρεί ότι η βελτίωσή τους είναι ουσιαστικής σημασίας για την επίτευξη βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης (9).

5.4.

Στις 15 Ιουνίου 2017 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε να χορηγηθεί πρόσθετο δάνειο στην Ελλάδα ως συμβολή στην οικονομική, χρηματοπιστωτική και κοινωνική ανάκαμψη.

6.   Μακροοικονομικά, κοινωνικά και χρηματοοικονομικά αποτελέσματα του προγράμματος προσαρμογής

6.1.

Σε γενικές γραμμές, μπορεί να ειπωθεί ότι ο μοναδικός παράγοντας επιτυχίας που μπορούμε να αποδώσουμε στα «προγράμματα προσαρμογής» συνίσταται στη δυνατότητα που δόθηκε στα κράτη μέλη (Ιρλανδία και Πορτογαλία) να εξέλθουν από τη «διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος» και να αποκτήσουν και πάλι πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές με αποδεκτούς όρους χρηματοδότησης. Από το 2014 άρχισαν επίσης να παρατηρούνται βελτιώσεις ως προς τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και την αύξηση των εξαγωγών που συνέβαλαν στη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (αγαθά, υπηρεσίες και κεφάλαια), στην οικονομική ανάπτυξη και στην απασχόληση. Όλοι οι υπόλοιποι δείκτες εξακολουθούν να έχουν δραματικές επιπτώσεις στην κοινωνική ευημερία και να υπονομεύουν τους μακροοικονομικούς συντελεστές, κάτι που θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμη. Κάποιες από τις ζημίες που προκλήθηκαν είναι ανεπανόρθωτες, όπως: η μετανάστευση ατόμων με υψηλή ειδίκευση, η οποία έχει αρνητικές επιπτώσεις στη δυνητική οικονομική ανάπτυξη, στην καινοτομία και στην ανάπτυξη στις χώρες προέλευσης, η δραματική αύξηση της φτώχειας και των ανισοτήτων ως προς τα εισοδήματα και την πρόσβαση στη βασική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και τη γενική ευημερία του πληθυσμού (10).

7.   Διδάγματα που πρέπει να φέρουν την αλλαγή και την καινοτομία στις ευρωπαϊκές πολιτικές

7.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση -και η ζώνη του ευρώ- απέδειξε ότι ήταν απολύτως απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει μια χρηματοπιστωτική κρίση στα κράτη μέλη της, με αποτέλεσμα να υιοθετήσει πλήρως τις προτάσεις του ΔΝΤ, αντί να τις προσαρμόσει στις κοινές αξίες και πρότυπα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχασε χάσει πολύτιμο χρόνο πριν να αντιδράσει στο πρόβλημα και οι αρχικές προτάσεις της δεν ήταν ούτε σαφείς, ούτε οριστικές· για παράδειγμα, το συνολικό ύψος του απαιτούμενου δανείου τροποποιήθηκε αρκετές φορές λόγω των δισταγμών της Επιτροπής, επιτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κερδοσκοπία των αγορών με αποτέλεσμα την επιδείνωση μιας ήδη άσχημης κατάστασης.

7.2.

Τα προγράμματα οικονομικής, δημοσιονομικής και φορολογικής προσαρμογής που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία εκπονήθηκαν από το ΔΝΤ και αποτύπωναν εν μέρει την ίδια λογική που ακολούθησε το ΔΝΤ στις κρίσεις της δεκαετίας του ‘80 στην Αφρική και της δεκαετίας του ‘90 σε ορισμένες χώρες της Ασίας, όπου η νομισματική υποτίμηση μέσω του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών υπήρξε αποτελεσματική για τη διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης και την κάλυψη των αναγκών του ισοζυγίου πληρωμών με στόχο την επίτευξη μακροοικονομικής σταθερότητας, κυρίως δε δημοσιονομικής εξυγίανσης και σταθεροποίησης του πληθωρισμού (1). Η καινοτομία στις περιπτώσεις της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας ήταν ότι τα προγράμματα εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά σε μια ζώνη ενιαίου νομίσματος (χωρίς υποτίμηση της νομισματικής ισοτιμίας) και σε χώρες που είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ζώνης του ευρώ. Στην περίπτωση των κρατών μελών, όπου οι επιδιωκόμενοι στόχοι ήταν η διόρθωση των δημοσιονομικών και εξωτερικών ανισορροπιών και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, το ΔΝΤ έκρινε πως ήταν «αναγκαία μια σημαντική αναδιάρθρωση της οικονομίας όπου αναμένεται μικρή αύξηση του ΑΕγχΠ» (2). Συνεπώς, στόχος των προγραμμάτων προσαρμογής ήταν η δημοσιονομική εξυγίανση μέσω πολιτικών λιτότητας που εστιάζουν σε ριζικές περικοπές των δημόσιων δαπανών και μακροπρόθεσμων διαρθρωτικών μέτρων, όπως η μεταρρύθμιση της φορολογίας, της εργατικής νομοθεσίας και των αμοιβών για τη μείωση των ελλειμμάτων και την αύξηση των κρατικών εσόδων. Αυτή η πολιτική λιτότητας εφαρμόστηκε μέσω μιας «εσωτερικής υποτίμησης των συνιστωσών του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου».

7.3.

Η γενική αξιολόγηση των προγραμμάτων του ΔΝΤ από το Γραφείο Ανεξάρτητης Αξιολόγησης (Independent Evaluation Office) του Ταμείου (Ιούλιος 2016) έδειξε ότι η επιτήρηση προ της κρίσης, παρότι είχε εντοπίσει ορθώς τα προβλήματα στις τρεις χώρες, δεν κατάφερε να προβλέψει και να σταθμίσει το μέγεθος των κινδύνων, που μεταγενέστερα αποδείχτηκε ότι συνέβαλαν σημαντικά στις αρνητικές επιπτώσεις, συνεισφέροντας στην ανομοιόμορφη εκτέλεση των προγραμμάτων προσαρμογής, ενώ αναφέρθηκαν επίσης ασυνέπειες στον συντονισμό της δράσης των μελών της τρόικας και στη συμμόρφωση με τους μηχανισμούς της ζώνη του ευρώ (Οικονομική και νομισματική ένωση, σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος και Ευρωπαϊκό Εξάμηνο). Αναφέρεται ακόμη ότι δεν υπήρξε σαφής καθορισμός της στελέχωσης των ομάδων διαπραγμάτευσης και των αρμοδιοτήτων των μελών τους και ότι δεν εφαρμόζονταν πάντα τα διδάγματα προηγούμενων κρίσεων.

7.3.1.

Τα μέτρα λιτότητας προκάλεσαν ένα «φαύλο κύκλο» κατά τον οποίο η λιτότητα προκαλεί ύφεση, ακολουθούμενη από περαιτέρω λιτότητα που με τη σειρά της προκαλεί καταστροφική μείωση του ΑΕγχΠ το οποίο συρρικνώθηκε στα επίπεδα των περασμένων 10 και 20 ετών, μείωση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος με αποτέλεσμα την πτώχευση του παραγωγικού συστήματος (ΜΜΕ και οικογενειακών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων), και καταστροφική λιτότητα σε όλα τα επίπεδα κοινωνικής προστασίας.

7.4.

Σε γενικές γραμμές, οι ελλείψεις και οι ασυνέπειες στην εκπόνηση των προγραμμάτων συνδρομής ήταν οι ακόλουθες: — δεν λήφθηκε υπόψη η διαρθρωτική διάσταση της κρίσης· — υποτιμήθηκε το ύψος του χρέους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών· — υποτιμήθηκε η σπουδαιότητα της εσωτερικής ζήτησης για την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία απασχόλησης· — δεν συμπεριλήφθηκαν θεμελιώδεις διαρθρωτικές πτυχές στην κρατική μεταρρύθμιση· — η διαρθρωτική μεταρρύθμιση της οικονομίας περιορίστηκε σε «υποτίμηση» των παραγόντων της εσωτερικής ανταγωνιστικότητας (μισθοί, αύξηση του χρόνου εργασίας, περιοριστική εργασιακή μεταρρύθμιση, απότομη αύξηση της φορολογίας κ.λπ.)· — ο χρονικός ορίζοντας εφαρμογής των προγραμμάτων ήταν πολύ σύντομος· — είναι εξαιρετικά δύσκολη η ταυτόχρονη επίτευξη εσωτερικής και εξωτερικής ισορροπίας όταν και στις δύο πλευρές υπάρχουν πολύ μεγάλα ελλείμματα· — τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, τα οποία εφαρμόστηκαν κυρίως σε επίπεδο δαπανών, σε μια συγκυρία έντονης ύφεσης και ενώ η χώρα δεν διαθέτει μηχανισμό νομισματικής υποτίμησης και σε μια στιγμή όπου οι εταίροι μας ενεργούν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, δεν πέτυχαν σε καμία χώρα στον κόσμο, ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας.,. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι βραχυπρόθεσμα οδήγησαν σε ύφεση, αφήνοντας συχνά μόνιμα πλήγματα στην οικονομία· — οι ακατάλληλοι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές οδήγησαν σε προφανή λάθη.

7.5.

Ένα «πρόγραμμα προσαρμογής» πρέπει να αντανακλά κάθε πολιτική πτυχή και διάλογο που έχει σημασία για την επιτυχία του. Ωστόσο πρέπει να περιλαμβάνει πάντα τους «δείκτες επίπτωσης στην κατανομή» των μέτρων προσαρμογής, κυρίως όσον αφορά τον προσδιορισμό των επιπτώσεων στην κοινωνική διάσταση και στις επιχειρήσεις σε διάφορα επίπεδα και να καθορίζει μέτρα αντιστάθμισης ώστε να αντιμετωπίζονται με επιτυχία αυτές οι αρνητικές επιπτώσεις (π.χ. χρεωκοπία των επιχειρήσεων, αύξηση του ποσοστού ανεργίας, μείωση των μισθών, αύξηση της φτώχειας, αύξηση της μετανάστευσης) μέσω προγραμμάτων ανάκαμψης, προκειμένου να αποφεύγονται δραματικές κοινωνικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης. Όλοι οι τομείς πρέπει να επωφελούνται και να μην υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, όπως συνέβη στην περίπτωση των προγραμμάτων που εφαρμόζονται στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία.

---

(1)  Easterly 2002· ΔΝΤ (2010) Αίτημα της Ελλάδας για σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης· Έκθεση χώρας αριθ. 10/110, Μάιος· Έγγραφο προβληματισμού σχετικά με την εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 31 Μαΐου 2017.

(2)  Βλέπε Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τις «Μακροοικονομικές ανισορροπίες» (ΕΕ C 218 της 23.7.2011, σ. 53).

(3)  ZBW — Leibniz Information Centre for Economics (Intereconomics 2013).

(4)  ZBW — Leibniz Information Centre for Economics (Intereconomics 2013).

(5)  ZBW — Leibniz Information Centre for Economics (Intereconomics 2013).

(6)  Μελέτη της ΕΟΚΕ «Ο αντίκτυπος των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης και η κοινωνική και εργασιακή κατάσταση: Ιρλανδία» (2013).

(7)  ZBW — Leibniz Information Centre for Economics (Intereconomics 2013).

(8)  Μελέτη της ΕΟΚΕ «Ο αντίκτυπος των μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης και η κοινωνική και εργασιακή κατάσταση: Ελλάδα» (2013).

(9)  Μελέτη της Μονάδας υποστήριξης οικονομικής διακυβέρνησης του ΕΚ με θέμα «Η Τρόικα και η δημοσιονομική στήριξη στην ζώνη του ευρώ: επιτυχίες και αποτυχίες» (Φεβ. 2014).

(10)  Βλέπε παράρτημα 1 με κύριους στατιστικούς δείκτες.

---

---

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/11

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Βιομηχανικές μεταλλαγές στον κλάδο της υγείας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 227/02)

Εισηγητής:	ο κ. Joost VAN IERSEL
Συνεισηγητής:	ο κ. Enrico GIBELLIERI

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	1.6.2017
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από την CCMI	23.1.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	Ομοφωνία (163 ψήφοι υπέρ)

1.   Συμπεράσματα

1.1.

Ο ιατρικός τεχνολογικός κλάδος — ο οποίος και βρίσκεται στο επίκεντρο της παρούσας γνωμοδότησης — διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον σημερινό μετασχηματισμό του τομέα της υγείας προς όφελος των ασθενών και υπέρ μιας υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία στην Ευρώπη.

1.2.

Ένα σημαντικό ζήτημα στον τομέα της υγείας είναι η εξαιρετικά εξατομικευμένη υγειονομική περίθαλψη η οποία εξασφαλίζει ισότιμη και καλύτερη πρόσβαση, καθώς και ποιότητα. Η τεχνολογία και οι εκτεταμένες πηγές ανώνυμων δεδομένων θα διευκολύνουν σε μεγάλο βαθμό τις νέες θεραπείες και εγχειρήσεις και θα αποφέρουν επίσης οφέλη σε όλα τα στάδια της πρόληψης και της αποκατάστασης. Η αποκατάσταση λαμβάνει πλέον χώρα εκτός των νοσοκομείων, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της ηλεκτρονικής υγείας (eHealth).

1.3.

Η επικουρικότητα προστατεύεται δεόντως στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης καθότι αποτελούν υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Ο ιατρικός τομέας και η οργάνωσή του χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό αποκέντρωσης και κατακερματισμού. Οι εθνικοί και οι περιφερειακοί φραγμοί πρέπει να μειωθούν για τη βελτιστοποίηση των επιτευγμάτων των νέων τεχνολογιών, καθώς και για την καλύτερη αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα, σύμφωνα με τους στόχους που έχουν καθοριστεί δημοσίως για τα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

1.4.

Η τρέχουσα αλληλεπίδραση μεταξύ του ευρέως φάσματος ενδιαφερόμενων μερών — εθνικά υπουργεία, οργανώσεις ασθενών, ιατρικό προσωπικό και λοιπό προσωπικό που απασχολείται στον ιατροφαρμακευτικό κλάδο, νοσοκομεία, ασφαλιστικές εταιρείες και εποπτικές αρχές — δημιουργεί ένα περίπλοκο περιβάλλον για τους φορείς της βιομηχανίας, και ιδίως για τις ΜΜΕ.

1.5.

Η βιομηχανική διαδικασία μετασχηματισμού θεωρείται επίσης ότι λαμβάνει δεόντως υπόψη τις κοινές αξίες και τις αρχές στις οποίες θεμελιώνονται τα συστήματα υγείας της Ευρώπης, όπως όρισε το Συμβούλιο το 2006 (1) και επιβεβαίωσαν οι πρόσφατες δεσμεύσεις στον κοινωνικό πυλώνα της ΕΕ και οι συμφωνημένοι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (2).

1.6.

Η βιομηχανία χρειάζεται την ευρωπαϊκή κλίμακα ως βάση για μια αξιόπιστη εγχώρια αγορά, καθώς και για να δημιουργηθεί επαρκής ανθεκτικότητα στο παγκόσμιο πλαίσιο. Η ΕΕ έχει καθοριστική σημασία για τη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού, καθώς και για την καθοδήγηση και την παρακολούθηση των διαδικασιών μετασχηματισμού.

1.7.

Οι βασικοί ενδιαφερόμενοι φορείς και τα κράτη μέλη πρέπει να αναπτύξουν βέλτιστες προσεγγίσεις όσον αφορά την πρόσβαση και την ποιότητα της υγείας και της περίθαλψης, την οικονομική προσιτότητα και την πρόληψη. Σε αυτό το πλαίσιο απαιτούνται ειδικές προσεγγίσεις, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη φροντίδα, για την κάλυψη των αναγκών των ευπαθών ατόμων, ιδίως δε των ηλικιωμένων. Εξίσου σημαντικές είναι οι βέλτιστες προσεγγίσεις όσον αφορά τις νέες τεχνολογίες και την καινοτομία, τα μοντέλα ολοκληρωμένης περίθαλψης και τις συμμαχίες, καθώς και τα (διασυνοριακά) δίκτυα και τις (μεγάλης κλίμακας) ΣΔΙΤ. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή των κανόνων και των κατευθυντηρίων γραμμών της ΕΕ. Κάθε ένα από τα θέματα αυτά απαιτεί από τις υπηρεσίες της Επιτροπής να διαδραματίσουν ενεργό και ενθαρρυντικό ρόλο.

Συστάσεις

1.8.

Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πρέπει να προωθήσουν την οικονομική επίδοση, την καινοτομία, την ψηφιοποίηση και τις αποτελεσματικές διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων, με παράλληλη διευκόλυνση του διασυνοριακού εμπορίου ιατρικών συσκευών και βιομηχανικών προϊόντων.

1.9.

Μια βιομηχανική πολιτική της ΕΕ πρέπει να βασίζεται σε κοινές εθνικές και ενωσιακές αρμοδιότητες στο πλαίσιο του άρθρου 168 της ΣΛΕΕ. Στο ίδιο πνεύμα, οι πολιτικές καινοτομίας της ΕΕ θα πρέπει να παρέχουν την κατάλληλη στήριξη. Οι χρηματοδοτικές πηγές της ΕΕ — πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» και άλλα προγράμματα — πρέπει να συντονίζονται δεόντως και να συνδυάζονται με τα εθνικά προγράμματα.

1.10.

Η βιομηχανία θα επωφεληθεί μαζικά από τη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά. Θα πρέπει να προωθηθεί η ελεύθερη ροή (μαζικών) δεδομένων σε ολόκληρη την Ένωση, με σεβασμό της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας των ασθενών.

1.11.

Οι δημόσιες συμβάσεις διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στη δρομολόγηση έργων που χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνολογίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εξασφαλίσει αποτελεσματικές διαδικασίες δημοσίων συμβάσεων σε ολόκληρη την Ένωση σύμφωνα με την οδηγία 2014/12.

1.12.

Στο ευρύτερο πλαίσιο των εθνικών προσεγγίσεων, υφίστανται πολυάριθμες πρωτοβουλίες σε επίπεδο περιφερειών. Η Επιτροπή θα πρέπει να προωθήσει την ανταλλαγή επιτυχημένων εμπειριών. Πρέπει να ενθαρρυνθούν οι διμερείς επαφές μεταξύ των δημοσίων και των ιδιωτικών υγειονομικών αρχών.

1.13.

Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και των ειδικών ανά χώρα συστάσεων (1) θα πρέπει επίσης να εξεταστούν οι επιδράσεις των τεχνολογικών μεταβολών στον μετασχηματισμό των συστημάτων υγείας.

1.14.

Η Επιτροπή θα πρέπει να επιδιώξει έναν αποτελεσματικό εσωτερικό συντονισμό. Η πολιτική αυτή θα δώσει νέα ώθηση στους διαλόγους και στη δημιουργία πλατφορμών μεταξύ πανεπιστημίων, τοπικών αρχών, των κοινωνικών εταίρων και της βιομηχανίας ιατρικής τεχνολογίας. Αυτοί οι διάλογοι και οι πλατφόρμες μπορούν να λειτουργήσουν ως παράδειγμα για τη στενή συνεργασία μεταξύ των δημόσιων φορέων όπως, λόγου χάρη, τα εθνικά υπουργεία υγείας, οικονομικών και βιομηχανίας, και του ιδιωτικού τομέα.

1.15.

Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι πρωταρχικός. Η μετάβαση σε μια νέα υγεία και περίθαλψη απαιτεί ανοιχτό πνεύμα και νέες μορφές επαγγελματισμού του κλάδου σε όλα τα επίπεδα, καθώς και επανασχεδιασμό των δράσεων στους τομείς της υγείας και της περίθαλψης. Ο ευρωπαϊκός κοινωνικός διάλογος στην υγεία και τις κοινωνικές υπηρεσίες — που διεξάγεται από το 2006 — πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω για τη διασφάλιση επαρκών προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και για την αναβάθμιση της ποιότητας των συνθηκών εργασίας και των χώρων εργασίας.

2.   Η σημερινή κατάσταση

2.1.

Σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει εξετάσει τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της υγείας (3). Η παρούσα γνωμοδότηση επικεντρώνεται στον τρέχοντα ριζικό μετασχηματισμό που συντελείται στη βιομηχανία ιατρικής τεχνολογίας.

2.2.

Μόνον η ευρωπαϊκή βιομηχανία ιατρικής τεχνολογίας απασχολεί περισσότερα από 575 000 άτομα τα οποία εργάζονται σε περίπου 26 000 εταιρείες. Στο βιομηχανικό τοπίο κυριαρχούν οι ΜΜΕ οι οποίες αλληλεπιδρούν με μεγάλες εταιρείες.

2.3.

Η αξία των συναλλαγών στον ιατρικό τομέα εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα 100 δισεκατ. ευρώ. Το θετικό εμπορικό ισοζύγιο των 14,1 δισεκατ. ευρώ το 2015 ήταν διπλάσιο από το 2006 και υπερέβη σημαντικά το αμερικανικό πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου ύψους 5 δισεκατ. ευρώ. Ο τομέας παρουσιάζει πολύ καλές προοπτικές για το μέλλον.

2.4.

Η έρευνα καθοδηγείται τόσο από τη συνεχή, σταδιακή καινοτομία, όσο και από την πρωτοποριακή και επαναστατική καινοτομία σε επίπεδο επιχειρήσεων, συχνά, όμως, πρόκειται και για επιχειρήσεις τεχνοβλαστών (spin-offs) από υπάρχουσες δομές, όπως, για παράδειγμα, τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Με τον αριθμό των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας καταδεικνύεται η προστιθέμενη αξία των καινοτομιών. Το 2015, κατατέθηκαν 12 474 αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στον τομέα της ιατρικής τεχνολογίας. Ο αριθμός αυτός είναι κατά περίπου 17 % υψηλότερος από ό, τι στους τομείς των ψηφιακών επικοινωνιών και των επικοινωνιών μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και κατά σχεδόν 55 % υψηλότερος σε σχέση με τους κλάδους των φαρμακευτικών προϊόντων και της βιοτεχνολογίας (4).

2.5.

Το 2015, η υγειονομική και η μακροχρόνια περίθαλψη αντιπροσώπευαν το 8,7 % του ΑΕγχΠ στην ΕΕ και το 15 % των συνολικών δημόσιων δαπανών. Το ποσοστό αυτό θα μπορούσε να ανέλθει στο 12,6 % του ΑΕγχΠ έως το 2060 λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της απότομης αύξησης των χρόνιων ασθενειών και των συννοσηροτήτων (5). Λόγω των υφιστάμενων οικονομικών περιορισμών, η παροχή της υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να συντονίζεται ολοένα και περισσότερο με τις πιέσεις του προϋπολογισμού. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βραχυπρόθεσμες δημοσιονομικές περικοπές που έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις δαπάνες Ε & Α.

2.6.

Η συνδημιουργία και η συνεργασία μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων και των ΜΜΕ αποτελεί τον κανόνα. Οι επιχειρήσεις εστιάζουν στην ανάπτυξη πλατφορμών υλικού και λογισμικού έντασης κεφαλαίου, ενώ οι ΜΜΕ επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες πλατφόρμες για ειδικούς σκοπούς.

2.7.

Οι διαφορές μεταξύ των χωρών είναι σημαντικές. Τα συστήματα υγείας και οι χρηματοοικονομικές δομές, καθώς και το επίπεδο της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένης της απορρόφησης καινοτόμων λύσεων και των ιατρικών πρακτικών που επικρατούν, διαφέρουν επίσης σημαντικά από χώρα σε χώρα.

2.8.

Εκτός από τις ευκαιρίες, η βιομηχανία ιατρικής τεχνολογίας αντιμετωπίζει μείζονες προκλήσεις. Εξάλλου, η ιατρική τεχνολογία συνιστά έναν αυτοτελή βιομηχανικό τομέα χάρη στην κυριαρχία των δημόσιων φορέων, το ευρύ φάσμα των ενδιαφερόμενων παραγόντων, τον αντίκτυπο των ευρωπαϊκών αξιών (6) και στην ανάγκη για βιώσιμα δημόσια οικονομικά, καθώς και χάρη στη δεόντως τηρούμενη αρχή της επικουρικότητας και τα συχνά αποκεντρωμένα, συνήθως περιφερειακής βάσης, οικοσυστήματα.

2.9.

Οι περιφέρειες αποτελούν μια εύφορη βάση συνεργασίας. Ωστόσο, η έλλειψη πρωτοβουλιών ομαδοποίησης και ο περιφερειακός κατακερματισμός συχνά παρεμποδίζουν τις καινοτόμες ΜΜΕ, καθότι η ικανότητά τους να προσελκύουν επενδύσεις ιδιωτικών κεφαλαίων σχετίζεται άμεσα με την ικανότητά τους να αναπτύσσουν μεγαλύτερες αγορές ψηφιακών λύσεων υγείας.

2.10.

Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μεγάλο μέρος της υγειονομικής περίθαλψης οργανώνεται μέσω ιδιωτικών ασφαλιστικών συστημάτων, η υγειονομική περίθαλψη στην Ευρώπη χρηματοδοτείται κυρίως από το δημόσιο.

2.11.

Η πρόοδος στην ιατρική τεχνολογία οφείλεται στη στενή αλληλεπίδραση όλων των ενδιαφερομένων φορέων. Το οικοσύστημα αλλάζει δραματικά, με νέους φορείς να καθοδηγούν τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ο κλάδος της ιατρικής τεχνολογίας θα πρέπει να επιτύχει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ των δυνάμεων της αγοράς και του δημόσιου συμφέροντος που απαιτεί μια οικονομικά προσιτή υγειονομική περίθαλψη για όλους.

2.12.

Ο συγκεκριμένος κλάδος θα πρέπει να λειτουργεί σε ένα καθιερωμένο περιβάλλον βιομηχανίας, ιατρών, νοσοκομείων, χειραφετημένων ασθενών και οργανώσεων ασθενών, καθώς και ασφαλιστικών εταιρειών (συμπεριλαμβανομένων των εθνικών θεσμοθετημένων/υποχρεωτικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης), με άλλα λόγια, πολλοί αλληλεπιδρώντες φορείς λειτουργούν σε ένα σύνθετο σύστημα.

2.13.

Η τεχνολογία και η καινοτομία ενσωματώνονται σε αυτό το συγκεκριμένο οικοσύστημα. Η καινοτομία δεν καθοδηγείται πλέον κυρίως από την πλευρά της προσφοράς. Οι τρέχουσες πρακτικές καταδεικνύουν μια στροφή προς την πλευρά της ζήτησης, η οποία, γενικά, είναι μάλλον απρόθυμη να υιοθετήσει νέες προσεγγίσεις. Το τελικό αποτέλεσμα είναι συνήθως καρπός έντονου συντονισμού μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων σε εθνικό και, συχνά, σε περιφερειακό επίπεδο.

2.14.

Ο κλάδος επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες λύσεις και στην ανανέωση οποιουδήποτε στοιχείου στη βιομηχανική αξιακή αλυσίδα. Κάθε ιατρική ειδικότητα έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Παράλληλα, υπάρχουν όλο και πιο ολοκληρωμένες λύσεις περίθαλψης.

2.15.

Ενόσω λειτουργεί, το σύστημα υποβάλλεται συνεχώς σε δοκιμή. Δεν είναι καθόλου εύκολο για τη βιομηχανία να συμμορφώνεται με όλες τις απαιτήσεις, ενώ οι κανονιστικές υποχρεώσεις, μερικές φορές, αλληλεπικαλύπτονται.

3.   Βιομηχανική πολιτική της ΕΕ

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσφατη εστίαση των πρωτοβουλιών της ΕΕ στην αύξηση της παραγωγικότητας στον τομέα της υγείας μέσω της ενίσχυσης της καινοτομίας, της μεγαλύτερης (βάσει κόστους) αποδοτικότητας, της βελτίωσης της πρόσβασης και των αυξημένων ψηφιακών δεξιοτήτων (7). Η στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά ανοίγει νέα παράθυρα ευκαιριών, αλλά και νέες προκλήσεις.

3.2.

Η βιομηχανική πολιτική της ΕΕ μπορεί να βασίζεται σε κοινές εθνικές και ενωσιακές αρμοδιότητες, στο πλαίσιο του άρθρου 168 της ΣΛΕΕ (8). Αλληλένδετη είναι η εντατικοποίηση της συνεργασίας με την ΠΟΥ και τον ΟΟΣΑ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εθνικές αρχές θα πρέπει να καταπολεμήσουν δραστήρια τον αντιπαραγωγικό κατακερματισμό. Είναι επιθυμητή η εφαρμογή αντικειμενικών μετρήσεων.

3.3.

Οι επιδόσεις της βιομηχανίας καθώς και η αλληλεπίδραση μεταξύ της βιομηχανίας και των εθνικών και των περιφερειακών φορέων πρέπει να ενισχυθούν. Οι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί της ΕΕ και η εθνική χρηματοδότηση πρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται. Οι ευρωπαϊκοί, εθνικοί και περιφερειακοί στόχοι θα πρέπει να εναρμονιστούν στο πλαίσιο του ίδιου μηχανισμού.

3.4.

Μια σειρά οδηγιών και κατευθυντηρίων γραμμών που θεσπίζονται στον τομέα της υγείας έχουν επίσης αντίκτυπο στη βιομηχανία: στην υγεία και την ασφάλεια (9), στα δικαιώματα του ασθενή (10), στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Κυρίως το ΠΠ7/«Ορίζοντας 2020» και τα κονδύλια της πολιτικής συνοχής συγχρηματοδοτούν έργα σχετικά με ιατροτεχνολογικά προϊόντα. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» έχει ωφελήσει ιδιαίτερα τη φαρμακευτική βιομηχανία όσον αφορά τις ακαδημαϊκές και τις ιατρικές τεχνολογίες. Από το 2015, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΤ/European Institute of Innovation and Technology) ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα στη χρηματοδότηση περιφερειακών πρωτοβουλιών (11).

3.5.

Η βιομηχανική πολιτική της ΕΕ είναι κρίσιμης σημασίας δεδομένης της οικονομικής υποστήριξης και των τεχνολογικών επιτευγμάτων σε ανταγωνιστικές επικράτειες. Στην Κίνα, η στρατηγική «Κίνα 2025» συνίσταται στην εύνοια των εγχώριων εμπορικών σημάτων και στην παροχή κινήτρων για τα νοσοκομεία προκειμένου να ευνοούν την κινεζική βιομηχανία και να αποθαρρύνουν τις ξένες επενδύσεις. Αυτή η στρατηγική μπορεί να πλήξει σοβαρά τις ευρωπαϊκές εταιρείες. Δεδομένου του υφιστάμενου και του αυξανόμενου προστατευτισμού στις ΗΠΑ, δύσκολα μπορεί να γίνεται λόγος για ισότιμο ανταγωνισμό από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Στις ΗΠΑ, η ψηφιακή επανάσταση βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη (12). Οι επιχειρήσεις από τις ΗΠΑ έχουν εύκολη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά. Η Google είναι ένας ισχυρός νέος ανταγωνιστής. Οι εμπορικές διαπραγματεύσεις της ΕΕ πρέπει να διασφαλίζουν μια επικαιροποιημένη ευρωπαϊκή παραγωγή στην παροχή καθολικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

3.6.

Η βελτιστοποίηση των πληροφοριών αυξάνει τις ευκαιρίες για όλες τις εταιρείες που έχουν έδρα στην Ευρώπη (13). Τα συστήματα ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων είναι πολύ δαπανηρά. Ο κατακερματισμός και οι διασυνοριακοί φραγμοί στα δεδομένα για την υγεία παρεμποδίζουν τις προσπάθειες διαλειτουργικότητας και τις ευρωπαϊκές ΜΜΕ. Οι μελλοντικές εξατομικευμένες ιατρικές λύσεις — καλύτερη πρόληψη, ακριβέστερες διαγνώσεις, καλύτερες θεραπείες — θα επωφεληθούν σε μεγάλο βαθμό από τη συγκέντρωση δεδομένων και πόρων σε ολόκληρη την ΕΕ. Η συγκέντρωσή τους εξακολουθεί να είναι σχετικά μέτρια σε σύγκριση με την αντίστοιχη ανάπτυξη στις ΗΠΑ και στην Κίνα.

3.7.

Οι ΣΔΙΤ που συνάπτονται με ενδιαφερόμενους φορείς του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα πρέπει να αξιολογούνται και να παρακολουθούνται προσεκτικά όσον αφορά την ικανότητα δημιουργίας καινοτόμων και βιώσιμων λύσεων, την επίτευξη των βιομηχανικών στόχων και την προώθηση επωφελών αλληλεπιδράσεων και ανταλλαγών.

4.   Καινοτομία και η ανάγκη για βιώσιμες μακροπρόθεσμες λύσεις

4.1.

Επί του παρόντος, οι τεχνολογικές επενδύσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης περιορίζονται στο 2-3 % του συνολικού κόστους της υγειονομικής περίθαλψης. Το εύρος των καινοτομιών ισχύει λεπτομερώς για όλες, ανεξαιρέτως, τις ιατρικές ειδικότητες (14) και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του ιατρικού επαγγέλματος καθώς και την οργάνωση των νοσοκομείων και τον τομέα της υγείας γενικότερα. Νέα επιχειρηματικά μοντέλα εγκαθίστανται σε όλη την επικράτεια της Ένωσης.

4.2.

Οι οικονομικές πιέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε φθηνότερες βραχυπρόθεσμες λύσεις και, συνεπώς, σε περιορισμό των καινοτομιών. Επιπλέον, τα κίνητρα σε διάφορα κράτη μέλη δεν συμβάλλουν επαρκώς στην καινοτομία, αλλά μπορεί να οδηγήσουν σε ανεκπλήρωτες ιατρικές ανάγκες ή σε μειωμένη χρησιμότητα για τους ασθενείς και, τελικά, σε πιο δαπανηρές θεραπείες. Οι διμερείς ανταλλαγές και ο διαμοιρασμός πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκή κλίμακα είναι επιθυμητά στοιχεία.

4.3.

Πρέπει να ενθαρρύνεται η παραγωγική περιφερειακή συνεργασία και η λειτουργία ζωντανών εργαστηρίων (living labs) στον κλάδο. Το EIT ωθεί τη συνεργασία με την προώθηση καταλυτικών εξελίξεων και συνεργειών, μεταξύ άλλων, μέσω κόμβων (hubs), καθώς και με την προώθηση διαλόγου, πλατφορμών και διασυνδέσεων για επιμέρους έργα.

4.4.

Η ψηφιακή καινοτομία, ιδίως όσον αφορά τις κινητές εφαρμογές υγείας, μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου που συνδέονται με χρόνιες παθήσεις. Η κινητή υγεία και η τηλεπαρακολούθηση συμβάλλουν στη στήριξη της πρόληψης και αυτές οι παράμετροι μπορούν επίσης να μειώσουν την ανάγκη για επαχθείς θεραπείες σε μεταγενέστερο στάδιο.

4.5.

Η Ε & Α και η καινοτομία δεν αποτελούν αυτοπροωθούμενες δυνάμεις. Από την πλευρά της ζήτησης -που είναι σχεδόν αποκλειστικά ο δημόσιος τομέας- παρατηρείται συχνά απροθυμία ανάληψης κινδύνων και διαπιστώνεται μια τάση επιλογής της φθηνότερης λύσης.

4.6.

Μερικές φορές, πρέπει να ξεπεραστεί η δυσπιστία των δημόσιων αρχών. Το ιατρικό προσωπικό ενδεχομένως να επιβραδύνει τις καινοτομίες που μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγή των μεθόδων εργασίας, για παράδειγμα στο πεδίο της χειρουργικής, ή σε εντελώς νέες θεραπείες, λόγου χάρη, όσες αφορούν τη ρομποτική. Οι οικονομικές διατάξεις για διάφορες ιατρικές ειδικότητες μπορεί επίσης να παρεμποδίζουν την προθυμία για καινοτομία. Οι ασφαλιστικές εταιρείες επίσης δεν είναι πάντοτε συνεργάσιμες. Συνοψίζοντας, η υιοθέτηση μιας ανοιχτής αντίληψης προς την καινοτομία θα απαιτεί συχνά μια αλλαγή της νοοτροπίας προκειμένου να αντληθούν τα πλήρη οφέλη.

4.7.

Μια επισκόπηση των διαφόρων ωφέλιμων καινοτομιών που προάγουν την ποιότητα ζωής, την πρόληψη των ασθενειών, τη βελτίωση και την παράταση του προσδόκιμου ζωής, καθώς και τη βελτίωση της σχέσης κόστους/τιμής θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμη.

4.8.

Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με την έννοια της «αποδοτικής επένδυσης χρημάτων». Η υγεία και η περίθαλψη ήταν -και εξακολουθούν δυνητικά να είναι- ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος κλάδος στους εθνικούς προϋπολογισμούς. Μεταξύ των υπουργείων οικονομικών, των υπουργείων υγείας και των ενδιαφερομένων θα πρέπει να επικρατεί κοινή επίγνωση της ανάγκης καινοτομίας και μακροπρόθεσμων λύσεων για τους ασθενείς.

4.9.

Με βάση την ίδια προοπτική, τα ευρωπαϊκά ταμεία και, όπου κρίνεται απαραίτητο, σε συνδυασμό με τα εθνικά κονδύλια, είναι απολύτως απαραίτητα.

5.   Δημόσιες συμβάσεις

5.1.

Εκτιμάται ότι το 70 % των παγκόσμιων πωλήσεων ιατροτεχνολογικών προϊόντων πραγματοποιείται μέσω διαδικασίας δημοσίων συμβάσεων, το δε 70 % των αποφάσεων, στις περιπτώσεις αυτές, καθορίζεται με βάση την τιμή, ενώ κάθε ένα από αυτά τα αριθμητικά στοιχεία συνεχίζει να αυξάνεται. Αυτό οδηγεί, συνήθως, σε λιγότερη ανταγωνιστικότητα και λιγότερη καινοτομία/χαμηλότερο επίπεδο νέων τεχνολογιών, με αποτέλεσμα υψηλότερο κόστος και μειωμένη προστιθέμενη αξία για τους ασθενείς (15).

5.2.

Η αύξηση του κόστους θα πρέπει να αποτελεί κίνητρο για τα νοσοκομεία και τα συστήματα υγείας να εγκαταλείψουν τις αγορές ιατρικών προϊόντων με βάση το αρχικό κόστος αγοράς (16). Σημαντικές πτυχές είναι οι εξής: — σημαντικές εξοικονομήσεις, εάν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη από την αγορά αντικατασταθούν από καλά υπολογισμένα μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα· — καινοτόμες λύσεις για την προώθηση της ποιότητας σε συνδυασμό με το συνολικό κόστος του κύκλου ζωής· — επαρκείς εξειδικευμένες γνώσεις μεταξύ των υπεύθυνων αγορών, όπου παρουσιάζονται, συχνά, ελλείψεις· — διαφανείς και αμερόληπτες διαπραγματεύσεις μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.

5.3.

Ικανοί υπεύθυνοι αγορών οι οποίοι θα εστιάζονται στις πλέον σύγχρονες και δοκιμασμένες καινοτομίες, θα πρέπει να θεωρούνται καθοριστικής σημασίας για την παραγωγή. Έως κάποιο βαθμό, ο υπεύθυνος αγορών μπορεί να θεωρηθεί ως ο σύνδεσμος μεταξύ των συμφερόντων του ασθενούς και του προμηθευτή, εξοικονομώντας κόστος και ενισχύοντας την επίτευξη αποτελεσμάτων.

5.4.

Οι προσφορές πρέπει να εξετάζονται από ολιστική άποψη, στην οποία θα λαμβάνονται υπόψη η ποιότητα και το κόστος των προϊόντων και των υπηρεσιών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Αυτό θα στηρίξει την ανάγκη ολοκληρωμένης περίθαλψης, η οποία υποστηρίζεται και από την Integrated Care Alliance (Συμμαχία για την Ολοκληρωμένη Περίθαλψη) (17)).

5.5.

Όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς φέρουν από κοινού την ευθύνη για τον προσδιορισμό των αναγκών των χρηστών και των εταίρων στη διαδικασία υποβολής προσφορών. Αυτό συνιστά μια δύσκολη διαδικασία, λόγω των πολύπλευρων προκλήσεων που συνδέονται με τον υπολογισμό του κόστους και την αξιολόγηση της ποιότητας στο ευρύτατο φάσμα τομέων του ιατρικού κλάδου. Απαιτεί, επίσης, την ανάπτυξη μιας ορθής νοοτροπίας μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων. Η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών στην Ευρώπη και οι ανοιχτές διακρατικές συζητήσεις και ανταλλαγές σε επίπεδο ΕΕ θα βοηθήσουν πάρα πολύ.

6.   Ψηφιοποίηση

6.1.

Οι τεχνολογικές μεταβάσεις και οι επαναστατικές, εγκάρσιες επιπτώσεις της ψηφιοποίησης απαιτούν βαθιά δέσμευση και συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων φορέων στον τομέα της υγείας.

6.2.

Η ηλεκτρονική υγεία θα επιτρέψει στους επαγγελματίες να αλληλεπιδρούν εξ αποστάσεως με ασθενείς και άλλους συναδέλφους. Συμβάλλει επίσης στη διάδοση εξειδικευμένων γνώσεων και στη διευκόλυνση της έρευνας. Δημιουργεί μια μεγάλη ποικιλία νέων λύσεων και αποτελεί αναμφίβολα παράγοντα ανάπτυξης. Εκτός αυτού, θα μετριάσει την επιβάρυνση στους προϋπολογισμούς για την υγεία. Η κινητή υγεία (mHealth) βελτιώνει την κατ’ οίκον ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Διαδραματίζει καίριο ρόλο στην προώθηση της κινητικότητας των ασθενών, ενώ θα πρέπει να διασφαλίζονται τα δεδομένα, αλλά και η ιδιωτικότητα και η ασφάλεια των ασθενών.

6.3.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι «εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ των δυνατοτήτων του ψηφιακού μετασχηματισμού και της πραγματικότητας των συστημάτων υγείας και περίθαλψης σήμερα» (18). Τα εμπόδια είναι πολλαπλά: η εθνική νομοθεσία, τα συστήματα χρηματοδότησης και πληρωμών, οι παραδοσιακές προσεγγίσεις στον ιατρικό και τον δημόσιο τομέα, ο κατακερματισμός της αγοράς και η έλλειψη αναπτυσσόμενων νέων επιχειρήσεων. Η βιομηχανία έχει επίσης συμφέρον να αναζητεί τρόπους για την ορθή εκπλήρωση του μετασχηματισμού, ώστε να αποφεύγονται τα μη ικανοποιητικά αποτελέσματα και, ενδεχομένως, ένας μεγαλύτερος φόρτος εργασίας.

6.4.

Από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι η υγεία αποτελεί σημαντικό βιομηχανικό κλάδο (περίπου 10 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ), οι προοπτικές μαζικής ψηφιοποίησης ανοίγουν μεγάλες ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη (19). Η συνειδητοποίηση των επιπτώσεων της ψηφιοποίησης, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, αυξάνεται με ταχύ ρυθμό (20). Η Επιτροπή ενέκρινε πρόσφατα ανακοίνωση η οποία καλύπτει τρεις προτεραιότητες της στρατηγικής για την ενιαία ψηφιακή αγορά στον τομέα της υγείας και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης: — την ασφαλή πρόσβαση των πολιτών στα ηλεκτρονικά μητρώα υγείας και τη δυνατότητα κοινής χρήσης των μητρώων αυτών διασυνοριακά, καθώς και τη χρήση ηλεκτρονικών συνταγών· — την υποστήριξη των υποδομών δεδομένων για την προηγμένη έρευνα, την πρόληψη ασθενειών και την εξατομικευμένη υγεία και περίθαλψη σε βασικούς τομείς· — τη διευκόλυνση της παροχής παρατηρήσεων και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ασθενών και των παρόχων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, με σκοπό την υποστήριξη της πρόληψης και τη χειραφέτηση των πολιτών, καθώς και την παροχή ποιοτικής περίθαλψης με επίκεντρο τον ασθενή, με έμφαση στις χρόνιες παθήσεις και στη βελτίωση των αποτελεσμάτων των συστημάτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

6.5.

Στη μελέτη The Blueprint (Ο Οδηγός) υπογραμμίζεται ότι, εάν η ΕΕ δεν ευθυγραμμίσει τις αποτελεσματικές πολιτικές για την καινοτομία και τις οικονομικές και βιομηχανικές πολιτικές με τις πολιτικές της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και με τις ανάγκες χρηστών και ασθενών, “τα κοινωνικά και οικονομικά μας μοντέλα, καθώς και η ποιότητα ζωής του πληθυσμού μας, διατρέχουν κίνδυνο. Πρόκειται για ένα κρίσιμο σημείο που πρέπει να αντιμετωπίσουμε” (21). Ο ΟΟΣΑ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο ως πηγή ηγεσίας για την αποτελεσματική χρήση των ΤΠΕ στην αλλαγή και τον επανασχεδιασμό των συστημάτων υγείας (22). Ωστόσο, ο ΟΟΣΑ σημειώνει ότι ο κατακερματισμός και ο ταχέως εξελισσόμενος χαρακτήρας των τεχνολογικών λύσεων, σε συνδυασμό με την έλλειψη προδιαγραφών σε επίπεδο βιομηχανίας και συμμόρφωσης με τους υφιστάμενους κανόνες για τα συστήματα ΤΠΕ, μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλό κίνδυνο αποτυχίας και σε χαμηλές αποδόσεις (23).

6.6.

Υπάρχει ήδη ένα ευρύ φάσμα επιτυχημένων πρωτοβουλιών για την ηλεκτρονική υγεία. Ωστόσο, υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των χωρών και των περιφερειών. Πρόσφατα δρομολογήθηκε συνολική στρατηγική υπέρ της αλληλεπίδρασης και της συνέργειας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας “Ψηφιοποίηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας”, καθώς και “ένα νέο πρότυπο για τη διασύνδεση των διαφόρων πρωτοβουλιών της ΕΕ, με σαφείς δεσμεύσεις της βιομηχανίας, καθώς και υποστήριξη από τα κράτη μέλη και τις περιφερειακές στρατηγικές” (24).

6.7.

Κατά το παράδειγμα της πρωτοβουλίας Βιομηχανία 4.0 (“Industry 4.0”), η Επιτροπή έχει πλέον δρομολογήσει την πρωτοβουλία Υγεία 4.0 (“Health 4.0”). Επιπλέον, έχουν δρομολογηθεί διάφορα προγράμματα της ΕΕ. Είναι απαραίτητο να υπάρχει ομοφωνία μεταξύ όλων των σχετικών ΓΔ προκειμένου να επιτευχθούν συνέργειες. Οι τεχνολογικές πλατφόρμες που λειτουργούν παράλληλα με τις εθνικές και τις περιφερειακές πρωτοβουλίες, καθώς και η (διασυνοριακή) δικτύωση πρέπει να ενθαρρυνθούν. Η επιχειρησιακή ομάδα που δημιουργήθηκε πρόσφατα πρέπει να προωθήσει ανάλογες εξελίξεις (25).

6.8.

Μια σειρά σχεδίων και πρωτοβουλιών της ΕΕ δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, ενώ, συγχρόνως, έχουν ξεκινήσει νέες πρωτοβουλίες. Μια πιο βιώσιμη μέθοδος θα ήταν να υπάρχουν μόνιμοι μηχανισμοί για τη στήριξη της βιομηχανίας και της καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της υλοποίησης.

6.9.

Τα μαζικά δεδομένα έχουν μεγάλες δυνατότητες για περαιτέρω ριζικές αλλαγές στον κλάδο της ιατρικής περίθαλψης. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η ασφαλής διαχείριση των ηλεκτρονικών μητρώων υγείας, καθώς και η προστασία τους σύμφωνα με τα πρωτόκολλα διαχείρισης των δεδομένων που αφορούν την υγεία, τα οποία συμμορφώνονται με τους κυβερνητικούς κανονισμούς (26). Είναι σημαντική η υιοθέτηση αποτελεσματικών στρατηγικών συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης (CPD/Continuous professional development) (27), ιδίως σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των δεδομένων και τις προδιαγραφές προστασίας της ιδιωτικής ζωής των ασθενών, τα περιβάλλοντα υπολογιστικού νέφους και τις επενδύσεις για την ασφάλεια αποθήκευσης των μαζικών δεδομένων.

6.10.

Τα στατιστικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι ο τομέας της υγείας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε επιθέσεις στον κυβερνοχώρο. Επομένως, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο πρέπει επίσης να συνιστά προτεραιότητα και στις νέες βιομηχανικές εφαρμογές.

6.11.

Τα μαζικά δεδομένα υποστηρίζουν την εξατομίκευση, μεταξύ άλλων, στη σχέση μεταξύ παραγωγών και ασθενών. Επηρεάζουν τους ακόλουθους τομείς: — τη μετάβαση από την υγειονομική περίθαλψη στη φροντίδα στο σπίτι, — τη μετάβαση από τις γενικές λύσεις στην εξατομικευμένη θεραπεία, — τη μετάβαση από τη θεραπεία στην πρόληψη, — την κατάργηση των περιορισμών σε περίπτωση ασθένειας ή αναπηρίας.

6.12.

Η ψηφιοποίηση και τα μαζικά δεδομένα δεν ευνοούν απλώς τη διάδοση των μεμονωμένων αισθητήρων και συσκευών, αλλά διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη νέα διαγνωστική, την έρευνα και την πρόληψη, καθώς και στην υποστήριξη της χειραφέτησης και της αυτοδιαχείρισης των ασθενών, ενώ, παράλληλα, ανοίγουν βέλτιστες λύσεις για μια ολοκληρωμένη φροντίδα. Η ανταλλαγή των δεδομένων των ασθενών θα διαδραματίσει καίριο ρόλο για τη διαλειτουργικότητα.

6.13.

Οι ευρωπαϊκές βέλτιστες πρακτικές και η άσκηση πίεσης από ομότιμους, καθώς και οι αντικειμενικές αξιολογήσεις και τα πιλοτικά έργα θα αποδειχθούν πολύ χρήσιμα εργαλεία, υπό την προϋπόθεση ότι τα εν λόγω πιλοτικά έργα θα υλοποιούνται πλήρως.

7.   Κοινωνικός αντίκτυπος και δεξιότητες

7.1.

Ο μετασχηματισμός στη βιομηχανία έχει κοινωνικό αντίκτυπο τόσο στον ίδιο τον ιατρικό κλάδο όσο και στον τομέα της υγείας γενικότερα. Όπως και σε άλλους βιομηχανικούς τομείς, η μεταβολή των επιχειρηματικών μοντέλων λόγω της ψηφιοποίησης απαιτεί προσαρμογή των συνθηκών εργασίας και των μηχανισμών της αγοράς εργασίας, καθώς και τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων σε διάφορα επίπεδα.

7.2.

Η τεχνολογία και η καινοτομία έχουν συνήθως ισχυρή επίδραση στην κατάσταση των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Επιπροσθέτως και σε συνδυασμό με μια στενότερη διασύνδεση των ενδιαφερόμενων φορέων, όπως τα νοσοκομεία και οι κλινικές, ο κλάδος της υγείας μπορεί να συμβάλει στην προετοιμασία του εργατικού δυναμικού ενόψει των μεταβαλλόμενων συνθηκών και θεραπειών.

7.3.

Απαιτούνται ειδικές προσεγγίσεις και εργαλεία για την κάλυψη των αναγκών των ευπαθών, ιδίως δε των ηλικιωμένων ατόμων (οίκοι ευγηρίας), που πρέπει να απολαύουν ειδικών, εξατομικευμένων μορφών στήριξης και συνδρομής. Η επαγγελματική φροντίδα χρειάζεται εξειδικευμένη κατάρτιση στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών σε αυτήν την κατηγορία ασθενών.

7.4.

Οι κλάδοι της υγείας και της περίθαλψης συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων παρόχων εργασίας στην ΕΕ. Η προβλεπόμενη έλλειψη έως 2 εκατομμυρίων εργαζομένων στον τομέα της υγείας και 20 εκατομμυρίων εργαζομένων στον τομέα της περίθαλψης στην ΕΕ έως το 2025 αποτελεί πρόκληση για τη βιώσιμη μελλοντική ανάπτυξη του κλάδου ως συνόλου (28).

7.5.

Ένα βελτιστοποιημένο σύστημα υγείας και περίθαλψης θα ωφεληθεί σημαντικά από την εισαγωγή και τη δέσμευση ενός συστήματος περίθαλψης εξαιρετικά εξειδικευμένου προσωπικού με υψηλά κίνητρα. Συχνά, οι θέσεις εργασίας στον τομέα της υγείας και περίθαλψης είναι επισφαλείς, ανεπαρκώς αμειβόμενες και αρκετά επαχθείς. Η αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών και της απαιτούμενης (ποιότητας) εργασίας απαιτεί επανασχεδιασμό της εργασίας και της οργάνωσης των κλάδων της υγείας και της περίθαλψης.

7.6.

Οι ΤΠΕ και οι έξυπνοι οργανισμοί μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία ελκυστικότερων και παραγωγικών συνθηκών εργασίας, καθώς και στη βελτίωση των χώρων εργασίας. Οι κίνδυνοι και τα προβλήματα που γίνονται αντιληπτά καθώς και κάθε είδους ερωτήματα που ανακύπτουν λόγω των νέων τεχνολογιών θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με ολοκληρωμένη πληροφόρηση και διαβούλευση τηρώντας τα δικαιώματα των εργαζομένων στον τομέα της υγείας στα διάφορα επίπεδα.

7.7.

Οι νέες δεξιότητες, οι προσαρμοσμένες μέθοδοι εργασίας και η χειραφέτηση των ασθενών έχουν μεγάλο αντίκτυπο. Αυτές οι διαδικασίες μπορούν να στεφθούν με επιτυχία μόνο με τη δέσμευση όλων των ενδιαφερόμενων μερών. Επίσης, θα πρέπει να απορρέουν από εθνικές, τομεακές ή ενδοεπιχειρησιακές συμφωνίες ή/και λύσεις που θα προετοιμάσουν σωστά τους εργαζόμενους και τους οργανισμούς υγείας για τις επερχόμενες αλλαγές. Από το 2006, έχει συγκροτηθεί και λειτουργεί μια τομεακή επιτροπή κοινωνικού διαλόγου της ΕΕ για τον νοσοκομειακό και τον υγειονομικό τομέα.

7.8.

Η εκπαίδευση και η πρακτική, καθώς και η συνεχιζόμενη κατάρτιση, είναι ζωτικής σημασίας. Κρίνεται σκόπιμο να αναπτυχθούν κοινές ευρωπαϊκές ενότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης. Θα πρέπει να προωθηθούν οι ανταλλαγές σχετικά με την ευαισθητοποίηση και τις βέλτιστες πρακτικές στην Ευρώπη όσον αφορά τα θέματα αυτά μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Οι τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης καλύφθηκαν σε μια κοινή δήλωση των κοινωνικών εταίρων που δημοσιεύτηκε το 2016 (29).

7.9.

Οι βέλτιστες πρακτικές στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης σε ολόκληρη την ΕΕ σχετικά με τις εξελίξεις του συστήματος και την αξιολόγηση των έξυπνων οργανισμών μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην προώθηση πολλά υποσχόμενων μεθόδων συμμετοχής των εργαζομένων.

7.10.

Η ανάγκη υιοθέτησης ενός ανοιχτού πνεύματος απέναντι σε νέες λύσεις που βασίζονται στις ΤΠΕ απαιτεί όλοι οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας και της περίθαλψης να είναι ψηφιακά εγγράμματοι και ενημερωμένοι σχετικά με τις τελευταίες τεχνολογίες. Εκτός των δεξιοτήτων όσον αφορά το πλήρες φάσμα των επαγγελματιών, η χειραφέτηση των ασθενών απαιτεί επίσης τη σωστή νοοτροπία και τις αντίστοιχες ικανότητες.

7.11.

Παράλληλα με τους επαγγελματίες του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, υπάρχει ανάγκη καλλιέργειας ιατρικών γνώσεων στις επιχειρήσεις πληροφορικής με στόχο τη βελτιστοποίηση της χρήσης εργαλείων πληροφορικής στους κλάδους της υγείας και της περίθαλψης.

7.12.

Η απασχόληση στους τομείς της άτυπης περίθαλψης και της κοινωνικής μέριμνας πρέπει επίσης να είναι επικαιροποιημένη. Η άτυπης περίθαλψη αυξάνεται δυσανάλογα, όπως επίσης και η χειραφέτηση των ασθενών. Αμφότεροι οι παράγοντες μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την κινητικότητα της γενιάς των ηλικιωμένων, συμπεριλαμβανομένων τόσο των ηλικιωμένων με ειδικές ανάγκες όσο και των υγιών ηλικιωμένων. Ο όρος «αργυρή οικονομία» είναι αυτονόητος.

---

(1)  Βλέπε συμπεράσματα του Συμβουλίου «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» (EPSCO/Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council) (2006/C 146/01), και το παράρτημά τους, της 2ας Ιουνίου 2006, σχετικά με τον αντίκτυπο των ευρωπαϊκών αξιών.

(2)  Βλέπε ιδίως στόχους 3, 5, 9 και 10.

(1)  Ειδικές ανά χώρα συστάσεις

(3)  ΕΕ C 181 της 21.6.2012, σ. 160, ΕΕ C 242 της 23.7.2015, σ. 48, SOC/560 — Βιώσιμη κοινωνική ασφάλιση και συστήματα κοινωνικής προστασίας στην ψηφιακή εποχή (δε δημοσιεύθηκε ακόμη στην ΕΕ), ΕΕ C 133 της 9.5.2013, σ. 52, ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 1.

(4)  The European Medical Technological Industry in figure (Η Ευρωπαϊκή βιομηχανία ιατρικής τεχνολογίας σε αριθμούς), 2015

(5)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017.

(6)  Βλέπε σημ. 1.

(7)  Βλέπε συμπεράσματα του Συμβουλίου «Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Καταναλωτές» (EPSCO/Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council) (2006/C 146/01), και το παράρτημά τους, της 2ας Ιουνίου 2006, σχετικά με τον αντίκτυπο των ευρωπαϊκών αξιών.

(8)  Άρθρο 168 του Τίτλου XIV της ΣΛΕΕ: «Δημόσια υγεία».

(9)  Πρόσφατα, το Συμβούλιο ενέκρινε δύο κανονισμούς με σημαντικό αντίκτυπο στη βιομηχανία: έναν για τις νέες συσκευές και έναν για τα in vitro διαγνωστικά συστήματα.

(10)  Βλέπε σε αυτό το πλαίσιο, το άρθρο 35 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, έγγρ. 2012/C 326/02, και τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Δικαιωμάτων των Ασθενών, 2002

(11)  Το EIT KIC Health (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Καινοτομίας — Κοινότητα Γνώσης και Καινοτομίας [European Institute of Technology and Innovation — Knowledge and Innovation Community] — Υγεία) ιδρύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2014.

(12)  Βλέπε τη μελέτη Goldman Sachs με τίτλο «1917: A digital healthcare revolution is coming — and it could save America $300 billion» (Μια ψηφιακή επανάσταση στον τομέα της υγείας βρίσκεται καθ’ οδόν — και θα μπορούσε να αποφέρει στην Αμερική εξοικονομήσεις της τάξης των 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ).

(13)  Βλέπε την ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής οικονομίας δεδομένων», Μάρτιος 2011, και τη σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ TEN/630.

(14)  Βλέπε, μεταξύ άλλων, το Στρατηγικό Πρόγραμμα Έρευνας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», COCIR (European Coordination Committee of the Radiological, Electromedical and Healthcare IT Industry), Σεπτέμβριος 2016.

(15)  Procurement, The Unexpected Driver of Value Based Health Care (Δημόσιες συμβάσεις: η μη αναμενόμενη κινητήρια δύναμη της υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία), Boston Consulting Group — MedTech Europe, 2015.

(16)  Ο τομέας της υγείας δεν είναι σε καμία περίπτωση ο μόνος τομέας που πάσχει από τέτοιου είδους πρακτικές. Το σύνδρομο της χαμηλότερης τιμής επικρατεί στις περισσότερες δημόσιες συμβάσεις ανά την Ευρώπη. Αποτελεί έναν από τους βασικούς λόγους για τη θέσπιση ευρωπαϊκής νομοθεσίας, βλέπε ιδίως την οδηγία για τις δημόσιες συμβάσεις του 2014.

(17)  Βλέπε, μεταξύ άλλων, τη μελέτη με τίτλο European Blue Print (Ευρωπαϊκό σχέδιο στρατηγικής) της ΓΔ CNECT (κεφάλαιο 6, παρακάτω) και τον ιστότοπο www.integratedcarealliance.org.

(18)  Βλέπε την πρωτοβουλία σχετικά με την ψηφιοποίηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας — Ομάδα Εργασίας 2: Strengthening Leadership in Digital Technologies and in Digital Industrial Platforms (Ενίσχυση της ηγεσίας στις ψηφιακές τεχνολογίες και στις ψηφιακές βιομηχανικές πλατφόρμες), κεφάλαιο 5, «Overview of the Strategy in “Digital Transformation of Health and Care” (Επισκόπηση της στρατηγικής “Ψηφιακός μετασχηματισμός του τομέα της υγείας και της περίθαλψης”).

(19)  Βλέπε Ομάδα Εργασίας 2, σ. 31.

(20)  Βλέπε, μεταξύ άλλων, τον Blueprint on Digital Transformation of Health and Care for the Ageing Society, a Strategic Vision developed by Stakeholders (Οδηγός για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της υγείας και της περίθαλψης ενόψει της γήρανσης της κοινωνίας, ένα στρατηγικό όραμα που αναπτύχθηκε από τους ενδιαφερόμενους φορείς), Βρυξέλλες, 5-8 Δεκεμβρίου 2016.

(21)  Blueprint, (Οδηγός), σ. 6

(22)  Improving Health Sector Efficiency, the role of Information and Communication technologies (Βελτίωση της αποδοτικότητας του τομέα της υγείας — ο ρόλος των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών), ΟΟΣΑ 2010.

(23)  Ό.π., σ. 16.

(24)  Ομάδα Εργασίας 2, σ. 35.

(25)  Taskforce to take Health and Digital policies further (Επιχειρησιακή ομάδα για την προώθηση των πολιτικών για την υγεία και την ψηφιακή τεχνολογία), 27 Φεβρουαρίου 2017.

(26)  Βλέπε επίσης το πλαίσιο του 2012 για την προστασία των δεδομένων.

(27)  Στρατηγικές Current Professional Development (CPD) (Τρέχουσα επαγγελματική ανάπτυξη).

(28)  Blueprint (Ο Οδηγός), σ. 19.

(29)  Βλέπε την Joint Declaration by HOSPEM and EPSU — social partners — on Continuing Professional Development and Life Long Learning for All Health Workers in the EU (Κοινή δήλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εργοδοτών του Νοσοκομειακού και του Υγειονομικού Τομέα [HOSΡΕΕΜ/European Hospital and Healthcare Employers» Association] και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνδικάτων Δημοσίων Υπηρεσιών [EPSU/European Federation of Public Service Unions] — κοινωνικοί εταίροι — σχετικά με τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη και τη διά βίου μάθηση για όλους τους εργαζομένους του τομέα της υγείας στην ΕΕ), Νοέμβριος 2016. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ανάγκη πραγματοποίησης επενδύσεων στο εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας, βλέπε την κοινή έκθεση των ΟΗΕ/ΔΟΕ/ΠΟΥ/ΟΟΣΑ με τίτλο Working for health and growth: investing in the health workforce (Καταβάλλοντας προσπάθειες για την υγεία και την ανάπτυξη: επενδύσεις στο εργατικό δυναμικό του κλάδου της υγείας).

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/20

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος της Τουρκίας στην προσφυγική κρίση»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 227/03)

Εισηγητής: ο κ.

Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	22.9.2016
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.11.2017
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	227/6/12

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η Τουρκία παίζει κρίσιμο και αποφασιστικό ρόλο στη διαχείριση της λεγόμενης «προσφυγικής κρίσης» στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου και έχει καταβάλει προσπάθειες για να αντεπεξέλθει σε αυτήν την κρίση με ίδια μέσα, αλλά και με τη βοήθεια της ΕΕ και της διεθνούς κοινότητας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ, ακόμη και σήμερα, παρά την εκρηκτική κατάσταση της λεγόμενης «προσφυγικής κρίσης», —και λόγω της αναιτιολόγητης άρνησης κάποιων κρατών μελών να αναλάβουν τις υποχρεώσεις τους που ορίζονται τόσο από διεθνείς συμβάσεις όσο και από τις ίδιες τις Συνθήκες της ΕΕ, αλλά και από ομόφωνες αποφάσεις οι οποίες έχουν ληφθεί σε Συνόδους Κορυφής ή σε Συμβούλια υπουργών—, δεν έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μια πειστική και αποτελεσματική κοινή ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική και ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου και γι’ αυτό καλεί το Συμβούλιο και την Επιτροπή να εργαστούν πιο αποφασιστικά στον τομέα αυτόν και να υποχρεώσουν τα κράτη μέλη, που δεν τηρούν τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις τους, να ανταποκριθούν άμεσα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καταδικάζει απερίφραστα την ξενοφοβική στάση ορισμένων κρατών μελών απέναντι στην προσφυγική κρίση και θεωρεί ότι η στάση αυτή είναι αντίθετη προς τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ.

1.4.

Η ΕΟΚΕ δηλώνει ότι είναι έτοιμη να συμβάλει με κάθε τρόπο στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, συνεργαζόμενη με τα ευρωπαϊκά όργανα και με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (εργοδότες, εργαζομένους και ΜΚΟ), γεγονός που αποδεικνύεται από το σημαντικό έργο που ήδη έχει γίνει τόσο με σωρεία γνωμοδοτήσεων όσο και με αποστολές στις χώρες που πλήττονται από αυτή την ανθρωπιστική καταστροφή.

1.5.

Από την υπογραφή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας μέχρι σήμερα, είναι σημαντική και διαρκής η μείωση του αριθμού των ατόμων που διασχίζουν παράνομα τα ευρωπαϊκά σύνορα ή χάνουν τη ζωή τους στο Αιγαίο. Την ίδια, ωστόσο, στιγμή, παρατηρείται ραγδαία αύξηση των ροών προς άλλα κράτη του Νότου, γεγονός το οποίο ανησυχεί ιδιαιτέρως την ΕΟΚΕ. Ακολούθως, οι επιδόσεις των κρατών μελών της ΕΕ, τόσο στην επανεγκατάσταση όσο και στη μετεγκατάσταση, εξακολουθούν να είναι απογοητευτικές. Ενώ έχουν τεθεί οι αναγκαίες βάσεις για την εφαρμογή των εν λόγω προγραμμάτων, ο σημερινός ρυθμός εξακολουθεί να είναι χαμηλότερος από αυτόν που απαιτείται για να εκπληρωθούν οι στόχοι που ορίστηκαν, προκειμένου να διασφαλιστεί η μετεγκατάσταση και η επανεγκατάσταση όλων των επιλέξιμων ατόμων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία τη διαμόρφωση και υιοθέτηση εκ μέρους της Τουρκίας ενός ενιαίου καθεστώτος απονομής διεθνούς προστασίας στους αιτούντες άσυλο, σύμφωνα με τις διεθνείς και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές (1), το οποίο να μην εισάγει διακρίσεις μεταξύ των αιτούντων διεθνή προστασία ανάλογα με την εθνική τους προέλευση, αλλά να χορηγεί όμοια προστασία σε όλους τους. Μεταξύ άλλων, προτείνεται η κατάργηση του γεωγραφικού περιορισμού για τους μη Ευρωπαίους αιτούντες άσυλο, καθώς και της διάκρισης μεταξύ Σύρων και μη Σύρων αιτούντων άσυλο (2). Επίσης, πρέπει να εξασφαλίζεται η αρχή της μη επαναπροώθησης.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία τη βελτίωση των συνθηκών φιλοξενίας στην Τουρκία, καθώς και των πολιτικών κοινωνικής και οικονομικής ένταξης των αναγνωρισμένων προσφύγων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στην εργασία, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την εκπαίδευση και την παροχή στέγασης. Ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να δοθεί στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και των παιδιών, ιδιαίτερη σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την προστασία από την καταναγκαστική εργασία και την εξαναγκαστική τέλεση γάμων (3).

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη διαμόρφωση ενός σοβαρού ανεξάρτητου μηχανισμού ελέγχου και επιτήρησης της Ευρω-τουρκικής Δήλωσης για το προσφυγικό, προκειμένου –σε συνεργασία με τις τουρκικές αρχές, τις διεθνείς ΜΚΟ και τις εξειδικευμένες ανθρωπιστικές οργανώσεις– να παρακολουθείται η εφαρμογή και η τήρηση των συμφωνηθέντων και από τις δύο πλευρές, σύμφωνα με το Διεθνές και το Ενωσιακό Δίκαιο (4).

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Συνοριακής Ακτοφυλακής για την εξάρθρωση των δικτύων λαθρομετανάστευσης και την καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο (5).

1.10.

Η ΕΟΚΕ ζητά την πλήρη συμμόρφωση των κρατών μελών της ΕΕ που δεν συμμετέχουν μέχρι στιγμής στις διαδικασίες μετεγκατάστασης (relocation) και επανεγκατάστασης (resettlement), καθώς και την επιτάχυνση των εν λόγω προγραμμάτων. Θετική εξέλιξη προς την κατεύθυνση αυτή συνιστούν οι αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επίσης και οι προσπάθειες της Επιτροπής για τον καλύτερο συντονισμό ανάμεσα στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη. Με τις αποφάσεις του, το ΔΕΕ αποδοκιμάζει ευθέως τη συμπεριφορά συγκεκριμένων κρατών να μην δεχτούν πρόσφυγες στο έδαφός τους, γεγονός που αντιβαίνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Δικαστήριο, στην υποχρέωση αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής βαρών, την οποία υπέχουν τα κράτη μέλη της Ένωσης στον τομέα της πολιτικής ασύλου.

1.11.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει έντονες ανησυχίες σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εν γένει στην Τουρκία, ιδίως μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος. Πιστεύουμε ότι η σημερινή κυβέρνηση της Τουρκίας ενδέχεται να καταπατά τις αρχές και αξίες της ΕΕ, όπως αυτές προβλέπονται στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (6). Όλως ιδιαιτέρως ανησυχεί για τη μη απρόσκοπτη λειτουργία των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην Τουρκία, ιδιαίτερα μετά την επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία, και θεωρεί ότι αυτές παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανθρωπιστική κατάσταση των προσφύγων, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο υλοποίησης προγραμμάτων ενσωμάτωσης των προσφύγων στις τοπικές κοινωνίες.

1.12.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν και πρέπει να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην Τουρκία για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης.

1.13.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τις ανησυχίες της για την ένταση που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει μια περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης αυτής τόσο στην εφαρμογή της ευρωτουρκικής συμφωνίας όσο και εν γένει στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Η ΕΟΚΕ συνεχίζει να θεωρεί ότι οι ευρωτουρκικές σχέσεις θα πρέπει να διατηρηθούν μέσα στην τροχιά της ενταξιακής προοπτικής της Τουρκίας, με απόλυτο σεβασμό του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

2.   Εισαγωγικές παρατηρήσεις: από το Ευρωπαϊκό θεματολόγιο για τη μετανάστευση στη Συμφωνία της 18ης Μαρτίου 2016

2.1.

Μετά την έναρξη του πολέμου στη Συρία, ο οποίος δημιούργησε μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση, και την εκρηκτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο Ιράκ λόγω της συνεχιζόμενης ασταθούς πολιτικής κατάστασης, χιλιάδες πρόσφυγες κάτω από απάνθρωπες συνθήκες άρχισαν να διασχίζουν τα σύνορα της Τουρκίας με τελικό προορισμό της χώρες της ΕΕ και κυρίως τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Η Τουρκία βρέθηκε να φιλοξενεί περίπου τρία εκατομμύρια ανθρώπινες ψυχές, οι οποίες, με κίνδυνο της ζωής τους, πέρασαν μέσα από εμπόλεμες ζώνες και με κίνδυνο της ζωής τους, επίσης, παράτυπα, προσπάθησαν και προσπαθούν να περάσουν τα ευρωπαϊκά σύνορα της Ελλάδας.

2.2.

Η Τουρκία, ως πρώτη χώρα υποδοχής, έπαιξε και συνεχίζει να παίζει ιδιαίτερα κρίσιμο ρόλο στη λεγόμενη «προσφυγική κρίση», η οποία έχει καταστεί ένα από τα σημαντικότερα άλυτα προβλήματα της ΕΕ.

2.3.

Το Ευρωπαϊκό θεματολόγιο για τη μετανάστευση, που παρουσιάστηκε ύστερα από δύσκολες και μακροχρόνιες ενδοευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις τον Μάιο του 2015, αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα της ΕΕ να αντιμετωπίσει το δράμα των χιλιάδων προσφύγων που, με κίνδυνο της ζωής τους, διασχίζουν εμπόλεμες ζώνες ή επιχειρούν να διασχίσουν τη Μεσόγειο, εισάγοντας για πρώτη φορά έννοιες, όπως αυτή της εσωτερικής μετεγκατάστασης και της επανεγκατάστασης. Το θεματολόγιο προβλέπει άμεσα, αλλά και μακροπρόθεσμα μέτρα για την αντιμετώπιση των σοβαρών μεταναστευτικών ρευμάτων που αντιμετωπίζει η ΕΕ, ιδιαίτερα οι χώρες της Μεσογείου, και των προβλημάτων τα οποία δημιουργούνται από τη διαχείριση τέτοιου είδους κρίσεων. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται τριπλασιασμός των οικονομικών πόρων που προορίζονται για τη Frontex, μετεγκατάσταση προσφύγων και μεταναστών σε χώρες της ΕΕ με συγκεκριμένα κριτήρια και ποσοστώσεις, ενεργοποίηση, για πρώτη φορά, του μηχανισμού επείγουσας κατάστασης για να βοηθηθούν τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν αιφνίδια εισροή προσφύγων σύμφωνα με το άρθρο 78 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, καθώς και έναρξη, στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, μιας επιχείρησης στη Μεσόγειο για την εξάρθρωση των δικτύων λαθρομετανάστευσης και την καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο.

2.4.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η Δήλωση της ΕΕ με την Τουρκία, της 18ης Μαρτίου 2016, για τον περιορισμό της προσφυγικής κρίσης, η οποία για διαδικαστικούς λόγους ονομάστηκε άτυπα συμφωνία για την παράτυπη μετανάστευση, από την Τουρκία προς την ΕΕ, και για την αντικατάστασή της με νόμιμους διαύλους επανεγκατάστασης προσφύγων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (7). Μεταξύ άλλων, προβλέπονται τα εξής: i) Όλοι οι «παράτυποι μετανάστες» που θα φθάνουν από την Τουρκία στην Ελλάδα μετά τις 20 Μαρτίου 2016 θα επιστρέφονται στην Τουρκία, στη βάση διμερούς συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. ii) Όλοι όσοι δεν καταθέτουν αίτημα ασύλου και όσων η αίτηση κρίνεται αβάσιμη ή απαράδεκτη θα επιστρέφονται στην Τουρκία. iii) Ελλάδα και Τουρκία, επιβοηθούμενες από τα ευρωπαϊκά όργανα, θα υπογράψουν όλες τις απαραίτητες διμερείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης αυτής που θα προβλέπει τη σταθερή πλέον παρουσία Τούρκων αξιωματικών στα ελληνικά νησιά και Ελλήνων αξιωματικών στην Τουρκία, από τις 20 Μαρτίου και μετά, με σκοπό την υλοποίηση των συμφωνιών αυτών. iv) Για κάθε Σύρο που θα επιστρέφει στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας Σύρος θα εγκαθίσταται στην ΕΕ. v) Για την υλοποίηση της αρχής «ένας για έναν» θα θεσμοθετηθεί σχετικός μηχανισμός –σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με ευρωπαϊκές Υπηρεσίες, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και με τα κράτη μέλη– που θα τεθεί σε εφαρμογή από την πρώτη ημέρα των επιστροφών. vi) Προτεραιότητα επανεγκατάστασης στην ΕΕ έχουν πλέον Σύροι από την Τουρκία και όχι από την Ελλάδα, καθώς προτεραιότητα επανεγκατάστασης στην ΕΕ δίδεται σε μετανάστες που δεν έχουν στο παρελθόν εισέλθει ή προσπαθήσει να εισέλθουν στην ΕΕ.

2.5.

Η Επιτροπή, σε συμπληρωματικό σημείωμα για τη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, της 18ης Μαρτίου, που εξέδωσε (8), υποστηρίζει το ενδεχόμενο να χαρακτηριστεί η Τουρκία «ασφαλής τρίτη χώρα» (9). Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και η Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πορεία υλοποίησης των δράσεων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού θεματολογίου για τη μετανάστευση, όπου, σύμφωνα με την κρίση της, η έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας –όπως ορίζεται στην Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου– δεν προϋποθέτει απουσία επιφυλάξεων και γεωγραφικών περιορισμών στην εφαρμογή της σύμβασης της Γενεύης, αλλά επί της αρχής δυνατότητα να λάβει κανείς προστασία κατά τα οριζόμενα στη σύμβαση (10).

2.6.

Από τη δική της πλευρά, η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει την άποψη ότι δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να εφαρμόζεται η έννοια της ασφαλούς χώρας καταγωγής σε περιπτώσεις μη σεβασμού της ελευθερίας του Τύπου ή παραβίασης της πολιτικής πολυφωνίας, καθώς επίσης και σε χώρες όπου υφίστανται διώξεις λόγω φύλου ή/και γενετήσιου προσανατολισμού ή λόγω της ιδιότητας του μέλους εθνικής, εθνοτικής, πολιτισμικής ή θρησκευτικής μειονότητας. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να αξιολογούνται για να περιληφθεί μια χώρα στον κατάλογο των ασφαλών χωρών καταγωγής: μεταξύ άλλων, πρόσφατη πληροφόρηση από πηγές όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), το Συμβούλιο της Ευρώπης και άλλες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων (11).

2.7.

Από την υπογραφή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας μέχρι σήμερα, είναι σημαντική και διαρκής η μείωση του αριθμού των ατόμων που διασχίζουν παράνομα τα ευρωπαϊκά σύνορα ή χάνουν τη ζωή τους στο Αιγαίο (12). Την ίδια, ωστόσο, στιγμή, παρατηρείται ραγδαία αύξηση των ροών προς άλλα κράτη του Νότου, γεγονός το οποίο ανησυχεί ιδιαιτέρως την ΕΟΚΕ. Ακολούθως, οι επιδόσεις των κρατών μελών της ΕΕ τόσο στην επανεγκατάσταση όσο και στη μετεγκατάσταση εξακολουθούν να είναι απογοητευτικές. Ενώ έχουν τεθεί οι αναγκαίες βάσεις για την εφαρμογή των εν λόγω προγραμμάτων, ο σημερινός ρυθμός εξακολουθεί να είναι χαμηλότερος από αυτόν που απαιτείται για να εκπληρωθούν οι στόχοι που ορίστηκαν προκειμένου να διασφαλιστεί η μετεγκατάσταση και η επανεγκατάσταση όλων των επιλέξιμων ατόμων (13).

3.   Ο μηχανισμός των ασφαλών χωρών: ασφαλής τρίτη χώρα και πρώτη χώρα ασύλου

3.1.

Οι έννοιες της «ασφαλούς χώρας καταγωγής», της «ασφαλούς τρίτης χώρας» και της «πρώτης χώρας ασύλου» προσδιορίζονται στην Οδηγία 2013/32/ΕΕ σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας, η οποία θέτει κοινά πρότυπα διαδικασίας και εγγυήσεων για όσους υποβάλλουν αιτήσεις διεθνούς προστασίας στα κράτη μέλη της ΕΕ. Συγκεκριμένα, η Οδηγία προβλέπει τέσσερις κατηγορίες ασφαλών χωρών. Πρόκειται για: την πρώτη χώρα ασύλου (άρθρο 35), τις ασφαλείς τρίτες χώρες (άρθρο 38), τις ασφαλείς χώρες καταγωγής (άρθρο 37) και τις ευρωπαϊκές ασφαλείς τρίτες χώρες (άρθρο 39) (14).

3.2.

Από τη συνδυαστική ανάγνωση των άρθρων 39 της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ περί ευρωπαϊκής ασφαλούς τρίτης χώρας και 35 περί πρώτης χώρας ασύλου, προκύπτει ένα μείζον και ένα έλασσον καθεστώς διεθνούς προστασίας, στο μέσον του οποίου βρίσκεται το καθεστώς του άρθρου 38 περί ασφαλούς τρίτης χώρας. Το άρθρο 39 προβλέπει την υψηλότερη προστασία, καθώς αναφέρεται σε χώρα που έχει κυρώσει τη σύμβαση της Γενεύης χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, παρέχει το μέγιστο της προστασίας που προβλέπει η σύμβαση, στη χώρα ισχύει καθ’ ολοκληρία το άρθρο 36 της σύμβασης και η χώρα υπόκειται στους ελεγκτικούς μηχανισμούς της σύμβασης. Στον αντίποδα, βρίσκεται το άρθρο 35 της οδηγίας, όπου αρκείται σε παρασχεθείσα προστασία πρόσφυγα ή άλλη επαρκή προστασία με πυρήνα την εφαρμογή της αρχής της μη επαναπροώθησης.

3.3.

Σύμφωνα με το άρθρο 38 της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ, μια χώρα θεωρείται ασφαλής τρίτη χώρα για έναν συγκεκριμένο αιτούντα, όταν πληρούνται σωρευτικά τα εξής κριτήρια: α) δεν απειλούνται η ζωή και η ελευθερία του λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα ή πολιτικών πεποιθήσεων· β) η χώρα αυτή τηρεί την αρχή της μη επαναπροώθησης, σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης· γ) δεν υπάρχει κίνδυνος σοβαρής βλάβης για τον αιτούντα· δ) η χώρα αυτή απαγορεύει την απομάκρυνση κάποιου σε χώρα όπου αυτός κινδυνεύει να υποστεί βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία, όπως ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο· ε) υπάρχει η δυνατότητα να ζητηθεί το καθεστώς του πρόσφυγα και, στην περίπτωση που ο αιτών αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας, να του χορηγηθεί προστασία σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης· και στ) ο αιτών έχει σύνδεσμο με την εν λόγω τρίτη χώρα, βάσει του οποίου θα ήταν εύλογο για αυτόν να μεταβεί σε αυτήν τη χώρα. Στην περίπτωση, λοιπόν, που οι αρμόδιες αρχές κρίνουν ότι μια χώρα, όπως η Τουρκία, χαρακτηρίζεται πρώτη χώρα ασύλου ή ασφαλής τρίτη χώρα για έναν αιτούντα, τότε απορρίπτουν με σχετική απόφασή τους την αίτηση διεθνούς προστασίας ως απαράδεκτη, χωρίς να την εξετάσουν επί της ουσίας (15).

3.4.

Η αρχή της μη επαναπροώθησης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του καθεστώτος της διεθνούς προστασίας των προσφύγων και κατοχυρώνεται συμβατικά στο άρθρο 33 παράγραφος 1 της σύμβασης της Γενεύης του 1951 (16). Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες έχει σημειώσει ότι το εν λόγω άρθρο εισάγει μια κεντρική για τη σύμβαση αρχή, η οποία έχει φτάσει να αποτελεί αρχή του εθιμικού διεθνούς δικαίου, ήτοι να είναι δεσμευτική για όλα τα κράτη της διεθνούς κοινότητας, ανεξάρτητα εάν έχουν επικυρώσει ή όχι τη σύμβαση της Γενεύης (17).

3.5.

Την προστασία, τέλος, που παρέχεται με το άρθρο 33 παράγραφος 1, δικαιούται να επικαλείται κάθε πρόσωπο που είναι πρόσφυγας σύμφωνα με τη σύμβαση του 1951, καθώς και όσοι πληρούν τις προϋποθέσεις του ορισμού του πρόσφυγα του άρθρου 1 Α(2) της σύμβασης του 1951, ακόμη και στην περίπτωση που δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί το σχετικό καθεστώς στο πρόσωπο του ενδιαφερόμενου (18). Τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία για τους αιτούντες άσυλο, καθώς υπάρχει η πιθανότητα να είναι πρόσφυγες, οπότε και δεν πρέπει να απομακρύνονται ούτε να απελαύνονται από τη χώρα ασύλου έως ότου καθοριστεί με οριστική απόφαση το καθεστώς τους (19).

4.   Η Τουρκία ως «ασφαλής τρίτη χώρα»

4.1.

Η Τουρκία από το 2011 φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από τη Συρία (πάνω από 3 εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες — 3 222 000). Την ίδια στιγμή, στον Λίβανο, μια χώρα με πληθυσμό περίπου 4,8 εκατομμύρια, φιλοξενούνται πάνω από 1 000 000 καταγεγραμμένοι πρόσφυγες. Η Ιορδανία έχει το τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό προσφύγων από τη Συρία (654 582), ενώ το Ιράκ και η Αίγυπτος φιλοξενούν, 244 235 και 124 534 καταγεγραμμένους πρόσφυγες, αντίστοιχα (20).

4.2.

Η Τουρκία έχει επικυρώσει τη σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες και το Πρωτόκολλο του 1967, διατηρεί όμως έναν γεωγραφικό περιορισμό για τους μη Ευρωπαίους αιτούντες άσυλο. Συγκεκριμένα, αναγνωρίζει μόνο τους πρόσφυγες που προέρχονται από την Ευρώπη, ήτοι από χώρες που είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (21). Από τον Απρίλιο του 2014, η Τουρκία έχει υιοθετήσει νέα νομοθεσία περί αλλοδαπών και διεθνούς προστασίας. Ο νόμος προβλέπει τέσσερα είδη καθεστώτων προστασίας στην Τουρκία: α) «καθεστώς πρόσφυγα» για αναγνωρισμένους πρόσφυγες με βάση τη σύμβαση της Γενεύης, πολίτες δηλαδή ενός εκ των 47 κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης· β) «καθεστώς υπό όρους πρόσφυγα» για αναγνωρισμένους μη Ευρωπαίους πρόσφυγες· γ) «καθεστώς επικουρικής προστασίας», το οποίο γίνεται να αναγνωριστεί τόσο σε Ευρωπαίους όσο και σε μη Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι δεν πληρούν μεν τις προϋποθέσεις της σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες προκειμένου να αναγνωριστούν ως πρόσφυγες, πλην όμως κινδυνεύουν σε περίπτωση επιστροφής στη χώρα καταγωγής τους να υποστούν θανατική ποινή, βασανιστήρια ή εν γένει απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή να υποστούν βλάβη λόγω ένοπλων συγκρούσεων στη χώρα τους· και δ) «καθεστώς προσωρινής προστασίας», το οποίο χορηγείται σε περίπτωση μαζικών εισροών (22).

4.3.

Οι Σύροι που έφτασαν μαζικά έλαβαν αρχικά καθεστώς «επισκέπτη» (misâfir) και στη συνέχεια καθεστώς προσωρινής προστασίας, χωρίς, ωστόσο, να έχουν δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για το καθεστώς του πρόσφυγα. Σκοπός της ρύθμισης είναι να παραμείνουν στην Τουρκία μόνον όσο διαρκεί η εμπόλεμη κατάσταση στη Συρία, και στη συνέχεια να επιστρέψουν εκεί όταν η κατάσταση βελτιωθεί.

4.3.1.

Σε ό,τι αφορά τους πολίτες άλλων χωρών (μη Σύρους), αυτοί αιτούνται ατομικά άσυλο και στη συνέχεια καταχωρούνται με μια παράλληλη διαδικασία σύμφωνα με τον νέο Νόμο περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας που έχει τεθεί σε ισχύ από τον Απρίλιο του 2014. Σύμφωνα με τη διαδικασία αυτή, οι αιτούντες απευθύνονται τόσο στη Γενική Διεύθυνση Διαχείρισης των Μεταναστευτικών Ροών (DGMM/Directorate General of Migration Management), η οποία διεξάγει τη διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος, όσο και στην Ύπατη Αρμοστεία. Η τελευταία διεξάγει έναν παράλληλο καθορισμό του καθεστώτος και κάνει προτάσεις για μετεγκατάσταση· οι αποφάσεις της ωστόσο δεν έχουν νομική ισχύ, αλλά περιλαμβάνονται στην αξιολόγηση της DGMM. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι, καθώς η σχετική νομοθεσία στην Τουρκία προβλέπει διαφορετικά πρότυπα προστασίας και διαδικαστικούς κανόνες για τους Σύρους και τους υπηκόους άλλων τρίτων χωρών, εισάγει με τον τρόπο αυτό ανισότητες όσον αφορά τόσο την πρόσβαση όσο και το περιεχόμενο της προστασίας.

4.4.

Σοβαρά εμπόδια, επίσης, ελλείψεις και προβλήματα παρουσιάζονται και σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στην εργασία, καθώς και σε βασικές υπηρεσίες, όπως είναι η υγειονομική περίθαλψη και η πρόνοια, η εκπαίδευση και γενικότερα οι διαδικασίες ένταξης στην κοινωνία (23). Μολονότι η Τουρκία έχει αναγνωρίσει το δικαίωμα εργασίας στους Σύρους από τον Ιανουάριο του 2016, στην πράξη, πολύ λίγοι έχουν λάβει άδειες εργασίας, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να απασχολούνται στη «μαύρη» εργασία (24). Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί ο ρητός και κατηγορηματικός αποκλεισμός των δικαιούχων διεθνούς προστασίας από την πιθανότητα μακροχρόνιας ενσωμάτωσης στην Τουρκία (άρθρο 25 του Νόμου περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας), καθώς και οι περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση των προσφύγων σύμφωνα με το άρθρο 26 του ανωτέρω νόμου. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η προστασία που χορηγείται στον αιτούντα διεθνή προστασία στην Τουρκία υπολείπεται ως προς τις νομικές εγγυήσεις και την απόλαυση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες από τη σύμβαση της Γενεύης, όπως είναι το δικαίωμα κυκλοφορίας στην επικράτεια της συμβαλλόμενης χώρας (άρθρο 26 της σύμβασης του 1951), το δικαίωμα πολιτογράφησης (άρθρο 34 της σύμβασης του 1951) και το δικαίωμα στην εργασία (άρθρα 17, 18, 19 της σύμβασης του 1951).

4.5.

Περαιτέρω, ερωτηματικά προκύπτουν για τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας», σε ό,τι αφορά τον σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης, όπως αυτή κατοχυρώνεται στα άρθρα 33(1) της σύμβασης της Γενεύης, 3 της Ευρωπαϊκής σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και 3(2) της σύμβασης κατά των βασανιστηρίων και άλλων μορφών σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης (25). Πέραν του ότι η Τουρκία έχει ιστορικό επαναπροώθησης των μη Ευρωπαίων αιτούντων άσυλο, πρόσφατες αναφορές διεθνών οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάνουν λόγο τόσο για αρνήσεις εισόδου, όσο και για μαζικές επαναπροωθήσεις στο συριακό έδαφος (26). Είναι χαρακτηριστικό ότι, μόλις μία ημέρα μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, η Διεθνής Αμνηστία δημοσιοποίησε ακόμα ένα περιστατικό μαζικής επαναπροώθησης Αφγανών προσφύγων πίσω στην Καμπούλ (27). Στο ίδιο πλαίσιο, με ψήφισμα που υιοθετήθηκε στις 20 Απριλίου 2016 από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι οι επιστροφές τόσο Σύρων όσο και πολιτών άλλων χωρών στην Τουρκία είναι αντίθετες προς το Ενωσιακό και Διεθνές Δίκαιο (28). Είναι, λοιπόν, προφανές ότι δεν υπάρχουν οι απαιτούμενες εγγυήσεις για το γεγονός ότι η αρχή της μη επαναπροώθησης τηρείται αποτελεσματικά (29).

---

(1)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Έκθεση του 2016 για την Τουρκία, Βρυξέλλες, 9.11.2016, SWD (2016) 366 final, διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2016/20161109_report_turkey.pdf, σ. 77-78.

(2)  Διερευνητικές αποστολές της ΕΟΚΕ για την κατάσταση των προσφύγων από τη σκοπιά των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, «Έκθεση σχετικά με τη διερευνητική αποστολή στην Τουρκία», 9-11 Μαρτίου 2016, διαθέσιμη στη:-http://www.eesc.europa.eu/resources/docs/eesc-fact-finding-missions-refugees_turkey_en.pdf, σ. 2.

(3)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(4)  Διεθνής Αμνηστία, «Europe’s gatekeeper: unlawful detention and deportation of refugees from Turkey», διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.amnesty.org/en/documents/document/?indexNumber=eur44%2f3022%2f2015&language=en, σ. 14.

(5)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(6)  Το άρθρο 2 ορίζει τα εξής: «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.»

(7)  Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Εξωτερικές υποθέσεις & διεθνείς σχέσεις, 18.3.2016, http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/03/18-eu-turkey-statement/.

(8)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Factsheet on the EU-Turkey Agreement» (Ενημερωτικό δελτίο για τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας), 19.3.2016, διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-963_en.htm.

(9)  «Ποια είναι η νομική βάση για την επιστροφή των αιτούντων άσυλο από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία; Οι αιτήσεις των ατόμων που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα θα εξετάζονται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ενωσιακού και του διεθνούς δικαίου και την αρχή της μη επαναπροώθησης. Θα γίνονται ατομικές συνεντεύξεις, ατομικές αξιολογήσεις και θα υπάρχει δικαίωμα προσφυγής. Δεν θα υπάρξει γενική και αυτόματη επιστροφή των αιτούντων άσυλο. Οι κανόνες της ΕΕ για το άσυλο επιτρέπουν στα κράτη μέλη, υπό ορισμένες σαφώς καθορισμένες περιστάσεις, να κρίνουν μια αίτηση “απαράδεκτη”, δηλαδή να απορρίψουν την αίτηση χωρίς να την εξετάσουν επί της ουσίας. Υπάρχουν δύο νομικές δυνατότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κηρυχθούν απαράδεκτες αιτήσεις ασύλου σε σχέση με την Τουρκία: 1) πρώτη χώρα ασύλου (άρθρο 35 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου): όταν το πρόσωπο έχει αναγνωρισθεί ως πρόσφυγας στην εν λόγω χώρα ή, διαφορετικά, απολαύει επαρκούς προστασίας στην εν λόγω χώρα· 2) ασφαλής τρίτη χώρα (άρθρο 38 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου): όταν το πρόσωπο δεν έχει ήδη τύχει προστασίας στην τρίτη χώρα, αλλά η τρίτη χώρα μπορεί να εγγυηθεί την ουσιαστική πρόσβαση στην προστασία του προς επανεισδοχή προσώπου».

(10)  «Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι η έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας, όπως ορίζεται στην οδηγία σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου39, προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης προστασίας σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης αλλά δεν απαιτεί η ασφαλής τρίτη χώρα να έχει κυρώσει τη σύμβαση της Γενεύης χωρίς γεωγραφική επιφύλαξη. Επιπλέον, όσον αφορά το ζήτημα αν υπάρχει σύνδεσμος με τη συγκεκριμένη τρίτη χώρα, και κατά πόσον είναι συνεπώς εύλογο για τον αιτούντα να μεταβεί στη συγκεκριμένη χώρα, μπορεί επίσης να ληφθεί υπόψη το κατά πόσον ο αιτών διήλθε μέσω της εν λόγω ασφαλούς τρίτης χώρας ή εάν η τρίτη χώρα είναι γεωγραφικά πλησίον της χώρας καταγωγής του αιτούντος.» Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την πορεία υλοποίησης των δράσεων προτεραιότητας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού θεματολογίου για τη μετανάστευση, 10.2.2016, COM (2016) 85 final.

(11)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Θέσπιση ενωσιακού κοινού καταλόγου ασφαλών χωρών καταγωγής» (ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 82), σημεία 2.4 και 2.11.

(12)  Ο αριθμός των ημερήσιων διελεύσεων από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά παρέμεινε χαμηλός από την τελευταία έκθεση της Επιτροπής, με 75 αφίξεις ημερησίως κατά μέσο όρο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 6.9.2017 COM(2017) 470 final — Έκθεση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Έβδομη έκθεση για την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170906_seventh_report_on_the_progress_in_the_implementation_of_the_eu-turkey_statement_en.pdf.

(13)  Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ο συνολικός αριθμός μετεγκαταστάσεων ανέρχεται σε 27 695 άτομα (19 244 από την Ελλάδα και 8 451 από την Ιταλία), ενώ στο πλαίσιο της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, συνολικά 8 834 Σύροι έχουν επανεγκατασταθεί από την Τουρκία στην ΕΕ. Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδοτική στήριξη, στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία, από τα 3 δισεκατ. EUR που χορηγήθηκαν ως χρηματοδότηση για την περίοδο 2016-2017, έχουν ήδη υπογραφεί συμβάσεις για συνολικό ποσό ύψους 1,66 δισεκατ. EUR και οι εκταμιεύσεις αυξήθηκαν σε 838 εκατ. EUR. Ο αριθμός των ευάλωτων προσφύγων που υποστηρίζονται από το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας έκτακτης ανάγκης αυξήθηκε από 600 000 σε 860 000 άτομα και αναμένεται να ανέλθει σε 1,3 εκατ. πρόσφυγες έως τα τέλη του 2017. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 6.9.2017 COM(2017) 465 final — Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο — Δέκατη πέμπτη έκθεση σχετικά με τη μετεγκατάσταση και την επανεγκατάσταση. Διαθέσιμη στον ιστότοπο: https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170906_fifteenth_report_on_relocation_and_resettlement_en.pdf.

(14)  Υποστηρίζεται ότι ο μηχανισμός των ασφαλών χωρών αντίκειται στο άρθρο 31 παράγραφος1 της σύμβασης της Γενεύης, μιας και το διεθνές δίκαιο δεν προβλέπει υποχρέωση κατάθεσης του αιτήματος στην πρώτη χώρα που θα μπορούσε να χορηγηθεί καθεστώς διεθνούς προστασίας. Βλέπε σχετικώς M. Symes & P. Jorro, Asylum Law and Practice, LexisNexis UK, 2003, σ. 448; G. Goodwin & J. McAdam, «The Refugee in International Law», Oxford University Press, 2007, σ. 392. Για την αντίθετη άποψη, μεταξύ άλλων, βλέπε K. Hailbronner, «The Concept of “Safe Country” and Expeditious Asylum Procedures: A Western European Perspective», International Journal of Refugee Law, 1993, 5(1): σ. 31-65.

(15)  Σύμφωνα με την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, από τις πρώτες ημέρες εφαρμογής της Ευρω-Τουρκικής Συμφωνίας για το Προσφυγικό «ο εμπειρογνώμονας της EASO γνωμοδότησε ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα σε σχέση με τις πρώτες αιτήσεις ασύλου που εξετάστηκαν […]. Η γνωμοδότηση αυτή, πρόκειται για τυποποιημένο κείμενο που επαναλαμβάνεται σε όλες τις απορρίψεις αιτημάτων, ουσιαστικά αναιρεί την εξατομικευμένη κρίση που απαιτείται και ακόμη χειρότερα επιρρίπτει στον αιτούντα άσυλο το βάρος να αποδείξει ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα κατά πλήρη αντιστροφή του πνεύματος των διατάξεων της οδηγίας. Στις πρώτες αυτές περιπτώσεις οι λακωνικά απορριπτικές αποφάσεις είναι αναιτιολόγητες». Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Σχόλια — κριτικές παρατηρήσεις επί των διατάξεων και της εφαρμογής του Ν. 4375/2016, 21 Απριλίου 2016, σ. 6, διαθέσιμο σε: http://www.hlhr.gr/?MDL=pages&SiteID=1215. Στις 10 Μαΐου 2016, ωστόσο, εκδόθηκε η πρώτη ελληνική απόφαση η οποία χαρακτηρίζει την Τουρκία μη ασφαλή τρίτη χώρα. Συγκεκριμένα, ύστερα από προσφυγή Σύρου που βρισκόταν στη Λέσβο και στον οποίο αρχικά δεν δόθηκε άσυλο, οπότε και θα έπρεπε να επιστρέψει στην Τουρκία, η δευτεροβάθμια επιτροπή προσφυγών έκρινε ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα, οπότε το αίτημα ασύλου πρέπει να εξεταστεί εκ νέου με περισσότερες λεπτομέρειες και στοιχεία. Το «δεδικασμένο» της πρώτης απόφασης που κρίνει την Τουρκία μη ασφαλή τρίτη χώρα για τους Σύρους έχει μέχρι σήμερα ακολουθηθεί από μεγάλο αριθμό δευτεροβάθμιων επιτροπών προσφυγών.

(16)  Για την αρχή της μη επαναπροώθησης, μεταξύ άλλων, βλέπε E. Lauterpacht & D. Bethlehem, «The scope and content of the principle of non refoulement: Opinion», στο E. Feller, V. Tuerk & F. Nicholson (eds)., Refugee Protection in International Law, UNHCR's Global Consultations on International Protection, Cambridge University Press, Cambridge 2003, σ. 87 — 177. Βλέπε επίσης τη Γνωμοδότηση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για την Εξω-εδαφική εφαρμογή της αρχής της μη επαναπροώθησης στο πλαίσιο της σύμβασης του 1951 και του Πρωτοκόλλου του 1967 για το καθεστώς των προσφύγων διαθέσιμη στον ιστότοπο: http://www.unhcr.org/refworld/docid/45f17a1a4.html.

(17)  Επισήμανση Διεθνούς Προστασίας της 13ης Σεπτεμβρίου 2001 (A/AC. 96/951, παράγραφος16). Βλέπε επίσης UNHCR, «The Principle of Non Refoulement as a Norm of Customary International Law», Response to the Questions Posed to UNHCR by the Federal Constitutional Court of the Federal Republic of Germany in cases 2 BvR 1938/93, 2 BvR 1953/93, 2 BvR 1954/93» (Η αρχή της μη επαναπροώθησης ως κανόνας του διεθνούς εθιμικού δικαίου, Απάντηση στα ερωτήματα που υπέβαλε στην UNHCR το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στις υποθέσεις 2 BvR 1938/93, 2 BvR 1953/93, 2 BvR 1954/93). Επίσης, UNHCR, «Note on the Principle of Non Refoulement» (EU Seminar on the Implementation of the 1995 EU Resolution on the Minimum Guarantees for Asylum Procedures), 1.11.1997. Συμπληρωματικά βλέπε επίσης την παράγραφο 4 του Προοιμίου της Διακήρυξης των Κρατών μερών στη σύμβαση του 1951 και/ή στο Πρωτόκολλο του 1967 για το Καθεστώς των Προσφύγων που υιοθετήθηκε κατά την υπουργική διάσκεψη της 12/13 Δεκεμβρίου 2001, HCR/MMSP/2001/09, καθώς και την απόφαση του Εφετείου της Νέας Ζηλανδίας επί της υπόθεσης Zaoui v. Attorney General (No. 2) [2005] 1 NZLR 690, 20.9.2004, παράγραφος 34 & 136.

(18)  Conclusion No. 6 (XXVIII) — 1977 για την Αρχή της μη επαναπροώθησης, παράγραφος (c), Conclusion No. 79 (XLVIII) — 1996 για τη διεθνή προστασία, παράγραφος (j), Conclusion No. 81 (XLVIII) — 1997 για τη διεθνή προστασία, παράγραφος (i).

(19)  UNHCR, «Global Consultations on International Protection/Third Track: Asylum Processes (Fair and Efficient Asylum Procedures)», EC/GC/01/12, 13.5.2001, παράγραφος 4, 8, 13 & 50 (c) και E. Leuterpacht & D. Bethlehem, ανωτέρω υποσημείωση 8, παράγραφος 87 έως 99.

(20)  Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε: http://data.unhcr.org/syrianrefugees/regional.php

(21)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(22)  Το κείμενο του νόμου στα αγγλικά, διαθέσιμο σε: http://www.goc.gov.tr/files/files/eng_minikanun_5_son.pdf.

(23)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(24)  Meltem Ineli-Ciger, Implications of the New Turkish Law on Foreigners and International Protection and Regulation no. 29153 on Temporary Protection for Syrians Seeking Protection in Turkey, Oxford Monitor of Forced Migration, 2014, 4(2): σ. 28-36.

(25)  Βλέπε υποσημείωση 2.

(26)  Μεταξύ άλλων, βλέπε την ανακοίνωση του Human Rights Watch στις 23 Νοεμβρίου 2015, διαθέσιμη στον ιστότοπο: https://www.hrw.org/news/2015/11/23/turkey-syrians-pushed-back-border.

(27)  Διεθνής Αμνηστία,«Η ψευδαίσθηση της “ασφαλούς χώρας” για την Τουρκία καταρρέει»,23 Μαρτίου 2016, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://www.amnesty.gr/news/press/article/20243/i-pseydaisthisi-tis-asfaloys-horas-gia-tin-toyrkia-katarreei. Για περισσότερα, βλέπε Ο. Ulusoy, «Turkey as a Safe Third Country?», 29 Μαρτίου 2016, διαθέσιμο σε: https://www.law.ox.ac.uk/research-subject-groups/centre-criminology/centreborder-criminologies/blog/2016/03/turkey-safe-third. E. Roman, Th. E. Roman, Th. Baird, and T. Radcliffe, «Why Turkey is Not a “Safe Country”», Φεβρουάριος 2016, Statewatch,http://www.statewatch.org/analyses/no-283-why-turkey-is-not-a-safe-country.pdf.

(28)  Ψήφισμα 2109 (2016), προσωρινή έκδοση, «The situation of refugees and migrants under the EU–Turkey Agreement of 18 March 2016», Συντάκτης(ες): Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, Προέλευση: Συζήτηση στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση, 20 Απριλίου 2016 (15η συνεδρίαση) (βλέπε, έγγρ. 14028, έκθεση της Επιτροπής Μετανάστευσης, Προσφύγων και Εκτοπισθέντων Ατόμων της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, εισηγήτρια: η κ. Tineke Strik). Το κείμενο εγκρίθηκε από τη Συνέλευση στις 20 Απριλίου 2016 (15η συνεδρίαση).

(29)  L. Reppeli (2015), «Turkey’s track record with the European Court of Human Rights». Turkish Review, 1 Ιανουαρίου 2015 (διαθέσιμο στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://archive.is/XmdO5)

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/27

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2018/C 227/04)

Εισηγήτρια:

η κ. Tanja BUZEK

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	19.10.2017
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	REX
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	26.1.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	133/1/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ικανοποίηση της για την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προβεί σε απολογισμό στο ανεπίσημο έγγραφο (1) της εφαρμογής των κεφαλαίων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ και να διαβουλευτεί με την κοινωνία πολιτών σχετικά με το θέμα.

1.2.

Η ΕΟΚΕ έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας πολιτών τόσο στην ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες όσον αφορά την εμπορική πολιτική της ΕΕ. Τα μέλη της ΕΟΚΕ έχουν δεσμευτεί και θα συνεχίσουν να δεσμεύονται για την ενίσχυση της συνεργασίας με την κοινωνία πολιτών τρίτων χωρών όσον αφορά την παρακολούθηση των διαπραγματεύσεων και της εφαρμογής των εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντείνει τον διάλογό της με την κοινωνία πολιτών ώστε να ενισχύσει τη λειτουργία των κεφαλαίων ΕΒΑ στις τρέχουσες και τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες και, ειδικότερα, να λάβει το θέμα υπόψη κατά την αναθεώρηση του κεφαλαίου ΕΒΑ στη Συνολική οικονομική και εμπορική συμφωνία με τον Καναδά (ΣΟΕΣ/CETA).

1.4.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδείξει περισσότερη φιλοδοξία, ιδίως όσον αφορά την ενίσχυση της αποτελεσματικής εκτελεστότητας της δέσμευσης στα κεφάλαια ΕΒΑ, κάτι το οποίο έχει ζωτική σημασία για την ΕΟΚΕ. Στα δε εν λόγω κεφάλαια πρέπει να δοθεί η ίδια έμφαση με αυτήν των κεφαλαίων που αφορούν εμπορικά, τεχνικά ή δασμολογικά ζητήματα.

1.4.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί εντολή στις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες να παρακολουθούν τη συμβολή όλων των μερών των εμπορικών συμφωνιών στα ανθρώπινα, εργασιακά και περιβαλλοντικά δικαιώματα· το δε πεδίο δράσης τους πρέπει να περιλαμβάνει τα συμφέροντα των καταναλωτών.

1.4.2.

Η ΕΟΚΕ διαφωνεί με την περιοριστική προσέγγιση των κεφαλαίων ΕΒΑ όσον αφορά τα συμφέροντα των καταναλωτών και θα επικροτούσε την προσθήκη ειδικού κεφαλαίου σχετικού με τους καταναλωτές στα εν λόγω κεφάλαια, στο οποίο θα ενσωματώνονται τα σχετικά διεθνή πρότυπα για τους καταναλωτές και θα ενισχύεται η συνεργασία όσον αφορά την επιβολή των δικαιωμάτων των καταναλωτών

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κεφάλαια ΕΒΑ έχουν καθοριστική σημασία στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όπως αυτοί περιγράφονται στη στρατηγική «Εμπόριο για όλους» (2) και στο έγγραφο προβληματισμού «Τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης» (3). Θεωρεί δε ότι η σύσταση εθνικών συμβουλευτικών ομάδων αποτελεί βασικό επίτευγμα των κεφαλαίων ΕΒΑ στην προσπάθεια να ενισχυθεί η κοινωνία πολιτών σε τρίτες χώρες και να ενθαρρυνθούν αυτές να λειτουργούν με γνώμονα αξίες παρόμοιες με τις λεγόμενες «ευρωπαϊκές αξίες» (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών, καταναλωτικών και περιβαλλοντικών προδιαγραφών και της πολιτισμικής πολυμορφίας). Συν τοις άλλοις, πρέπει να προβληθεί η δημόσια εικόνα της ΕΕ σε αυτές τις χώρες και να παρασχεθεί μια σημαντική βάση εποπτείας της τήρησης των δεσμεύσεων όσον αφορά τα ανθρώπινα, εργασιακά και περιβαλλοντικά δικαιώματα στις εμπορικές συμφωνίες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την εντολή που της δόθηκε να ορίσει ορισμένα από τα μέλη και μέρος της γραμματείας των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων. Υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι η χρηματοδότηση και οι πόροι παραμένουν κρίσιμο ζήτημα για τη λειτουργία των σημερινών και μελλοντικών εθνικών συμβουλευτικών ομάδων και ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς και από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να συνεργαστούν επειγόντως με την ΕΟΚΕ με σκοπό να εφαρμόσουν επειγόντως συστημικές λύσεις επί του θέματος.

1.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει δράση για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των κεφαλαίων ΕΒΑ και των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων, ειδικότερα ως οργάνων επιφορτισμένων με την παρακολούθηση των εν λόγω δεσμεύσεων. Πολλές εισηγήσεις πρακτικής φύσης μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς να αλλάξει το κείμενο των ισχυόντων κεφαλαίων ΕΒΑ και ότι, ως εκ τούτου, αυτό θα πρέπει να συμβεί χωρίς καθυστέρηση.

1.7.1.

Έχουν διαπιστωθεί αδυναμίες που αφορούν την έλλειψη ισορροπίας στη συμμετοχή και καθυστερήσεις στη σύσταση των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων. Επίσης επισημαίνεται η ανάγκη για κοινές συνεδριάσεις των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ με αυτές των χωρών-εταίρων, καθώς και για τη συμμετοχή των προέδρων τους στις συνεδριάσεις των επιτροπών ΕΒΑ —έχοντας αυτοί το δικαίωμα να εκθέτουν τις απόψεις των ομάδων τους. Τέλος, έχει παρατηρηθεί έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων τόσο από την ΕΕ όσο και τις χώρες-εταίρους.

1.7.2.

Για τους λόγους αυτούς, η ΕΟΚΕ εισηγείται να συμπεριληφθούν στο κείμενο της συμφωνίας κοινές συνεδριάσεις των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ και των χωρών-εταίρων, έτσι ώστε να μπορούν να ανταλλάσσουν εμπειρίες ως προς τα κοινά σχέδια και να εκπονούν κοινές συστάσεις.

1.7.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά να υποστηριχθεί η δημιουργία ικανοτήτων για την κοινωνία πολιτών στην ΕΕ και στις χώρες-εταίρους πριν από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας και να ενθαρρυνθεί η ταχεία σύσταση εθνικών συμβουλευτικών ομάδων με την απαραίτητη πολιτική, χρηματοδοτική και υλικοτεχνική υποστήριξη με την παράλληλη διασφάλιση μιας ισόρροπης συμμετοχής σε αυτές.

1.7.4.

Εφιστούμε επίσης την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα εκκρεμή ζητήματα σύγχυσης της τοπικής κοινωνίας πολιτών, λόγω του διατομεακού χαρακτήρα μεταξύ των συμφωνιών σύνδεσης της ΕΕ και των σφαιρικών και σε βάθος συμφωνιών ελευθέρων συναλλαγών (DCFTA) με τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία και λόγω του ευρύτερου ρόλου που διαδραματίζουν τα φόρουμ της κοινωνίας πολιτών, ιδίως στη Λατινική Αμερική, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση των βασικών μηνυμάτων των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων κάθε συμβαλλόμενου μέρους.

1.7.5.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επικρίνει την έλλειψη ανταπόκρισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις καταγγελίες που διατυπώνονται από τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες. Συνεπώς, οι εποπτικοί μηχανισμοί θα πρέπει να είναι σε θέση να ενεργοποιούν ανεξάρτητα έρευνες για παραβιάσεις των σαφών δεσμεύσεων ΕΒΑ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει έναν πιο διαφανή και εξορθολογισμένο μηχανισμό υποβολής καταγγελιών και επιπλέον συνιστά οι πρόεδροι των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων να συμμετέχουν στις συνεδριάσεις της Επιτροπής ΕΒΑ και να ζητηθεί από την τελευταία να ανταποκρίνεται στα ζητήματα και στις συστάσεις που διατυπώνονται από τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Συνιστά τακτικό διάλογο μεταξύ των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΕΥΕΔ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των κρατών μελών της ΕΕ.

1.9.

Σε ό,τι αφορά τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπεριληφθεί ειδική ρήτρα για την προώθησή τους σε όλες τις μελλοντικές εντολές για τα κεφάλαια ΕΒΑ.

1.10.

Όσον αφορά την ισχυρή δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενισχύσει τις διατάξεις περί εργασίας, οι χώρες-εταίροι οφείλουν να επιδεικνύουν πλήρη συμμόρφωση με τα οκτώ βασικά εργασιακά πρότυπα πριν από τη σύναψη μιας εμπορικής συμφωνίας. Εάν μια χώρα-εταίρος είτε δεν έχει επικυρώσει ή εφαρμόσει σωστά τις εν λόγω συμβάσεις είτε δεν έχει να επιδείξει ισοδύναμο επίπεδο κατοχύρωσης, η ΕΟΚΕ προτείνει να επιδιώκεται η εκπόνηση δεσμευτικού χάρτη πορείας, ο οποίος θα συμπεριλαμβάνεται στο κεφάλαιο ΕΒΑ έτσι ώστε να διασφαλίζεται η έγκαιρη επίτευξή του.

1.11.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στο ανεπίσημο έγγραφο ετέθη το θέμα των κυρώσεων. Ενθαρρύνουμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διερευνήσει περαιτέρω τους υφιστάμενους μηχανισμούς επιβολής κυρώσεων στις εμπορικές συμφωνίες, τη χρήση τους μέχρι σήμερα και να διδαχθεί από τους δυνητικούς περιορισμούς τους έτσι ώστε να αξιολογήσει και να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα ενός εκτελεστού μηχανισμού συμμόρφωσης που θα μπορούσε να αναπτυχθεί στα κεφάλαια ΕΒΑ. Εν προκειμένω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να λάβει δεόντως υπόψη ότι οι ομάδες της κοινωνίας πολιτών έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους, αλλά και σοβαρές επιφυλάξεις ως προς τη χρήση τους.

1.12.

Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων ιδεών που θα βοηθήσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των ανεξάρτητων μηχανισμών επιβολής στα κεφάλαια ΕΒΑ, μεταξύ άλλων μέσω του δικαιώματος αντίδρασης όταν δεν θα υπάρχει ανταπόκριση στις ανησυχίες της. Κάθε επιβολή κυρώσεων όπου αυτό είναι απαραίτητο θα χρειαστεί να διαφοροποιηθεί εάν οι πιθανοί εμπορικοί εταίροι είναι ανοικτοί σε μια τέτοια προσέγγιση: σε αντίθεση με το ΣΓΠ+, δεν μπορεί να υπάρξει μονομερής ανάκληση τυχόν διατάξεων σε περίπτωση διαφωνίας.

2.   Ιστορικό

2.1.

Μετά την αρχική προσθήκη των διατάξεων περί αειφόρου ανάπτυξης στη συμφωνία οικονομικής εταιρικής σχέσης ΕΕ-Cariforum και τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2011, όλες οι εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ περιλαμβάνουν πλέον κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ). Επί του παρόντος, η ΕΕ έχει επίσης συνάψει συμφωνίες με κεφάλαιο ΕΒΑ με τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, την Κολομβία και το Περού, τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία, ενώ αναμένεται να υπάρξουν στο μέλλον και νέες συμφωνίες.

2.2.

Τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί το ενδιαφέρον για τις διατάξεις περί εργασίας, περιβάλλοντος και καταναλωτών στις εμπορικές συμφωνίες. Οι συζητήσεις διεξάγονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, στα κράτη μέλη και μεταξύ των συναρμοδίων της κοινωνίας πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΚΕ.

2.3.

Η ΕΟΚΕ έχει καταρτίσει αρκετές γνωμοδοτήσεις τα τελευταία χρόνια οι οποίες καλύπτουν και περιλαμβάνουν συστάσεις σχετικές με διάφορες πτυχές του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης στην εμπορική πολιτική της ΕΕ (βλέπε κυρίως τις γνωμοδοτήσεις για τη στρατηγική «Εμπόριο για όλους» (4), για τον ρόλο του εμπορίου και των επενδύσεων σε σχέση με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (5) και, πολύ συγκεκριμένα, για το κεφάλαιο ΕΒΑ στη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας (6)). Τον Ιούλιο του 2017, η ΕΟΚΕ διοργάνωσε διάσκεψη με τη συμμετοχή ιδίως μελών διαφόρων εθνικών συμβουλευτικών ομάδων και θέμα τον τρόπο με τον οποίο μπορούν τα κεφάλαια ΕΒΑ να επιδρούν ουσιαστικά στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών (7).

2.4.

Υπάρχουν αρκετές αξιολογήσεις της επίδρασης και της αποτελεσματικότητας των κεφαλαίων ΕΒΑ. Παρά τη γενικά ισχυρή υποστήριξη στην ΕΕ για τη συμπερίληψη φιλόδοξων δεσμεύσεων για τα εργασιακά δικαιώματα, το περιβάλλον και την προστασία των καταναλωτών —και παρά την ενεργό δράση της κοινωνίας πολιτών στις τρέχουσες και μελλοντικές συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών—, υπάρχει επίσης ανάγκη να αποδειχθεί ότι τα κεφάλαια ΕΒΑ μπορούν να ανταποκριθούν στις φιλοδοξίες που διατυπώνονται στην ανακοίνωση «Εμπόριο για Όλους» (8) και στο πρόσφατο έγγραφο προβληματισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης» (9).

2.5.

Προκειμένου για τη συγκατάθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη ΣΟΕΣ με τον Καναδά, η Ευρωπαία Επίτροπος Εμπορίου κ. Malmström υποσχέθηκε στους ευρωβουλευτές (10) ότι θα ξεκινήσει ευρεία δημόσια διαβούλευση τόσο μαζί τους όσο και με την κοινωνία πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΚΕ, με θέμα τα κεφάλαια ΕΒΑ. Ο εν λόγω προβληματισμός σχετικά με την εφαρμογή των κεφαλαίων ΕΒΑ είναι επίσης αναγκαίος στο πλαίσιο των εν εξελίξει εμπορικών διαπραγματεύσεων με το Μεξικό και τη Mercosur, αλλά και για να διαμορφωθεί η θέση της ΕΕ όσον αφορά την ενδεχόμενη αναθεώρηση του αντίστοιχου κεφαλαίου της ΣΟΕΣ με τον Καναδά (11), όπως συμφωνήθηκε και από τα δύο μέρη στην κοινή ερμηνευτική πράξη για τη ΣΟΕΣ (12).

2.6.

Στις 11 Ιουλίου 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σχετικό ανεπίσημο έγγραφο (13) με σκοπό να ξεκινήσει συζήτηση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τους συναρμοδίους από την κοινωνία πολιτών κατά τους επόμενους μήνες. Το έγγραφο περιλαμβάνει περιγραφή και αξιολόγηση όσων συμβαίνουν στην πράξη, παρουσιάζει δύο επιλογές για τη βελτίωση της εφαρμογής των κεφαλαίων ΕΒΑ και θέτει διάφορα ερωτήματα για τους συναρμοδίους. Η παρούσα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ αποσκοπεί στο να συμβάλει στη διαδικασία αυτή και να αναλύσει τα συγκεκριμένα ερωτήματα.

2.7.

Τα κράτη μέλη έχουν λάβει το ανεπίσημο έγγραφο και επί του παρόντος υποβάλλουν παρατηρήσεις και προτάσεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διεξήγαγε συζήτηση κατά τη σύνοδο της ολομέλειάς του τον Ιανουάριο του 2018.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίηση της για την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προβεί σε απολογισμό, στο ανεπίσημο έγγραφο, της εφαρμογής των κεφαλαίων ΕΒΑ στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ (14) όσο και για το ανεπίσημο έγγραφο της ΓΔ Εμπορίου με το οποίο ξεκινά ο διάλογος και η διαβούλευση με την κοινωνία πολιτών με θέμα τους τρόπους βελτίωσής τους.

3.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κεφάλαια ΕΒΑ έχουν καθοριστική σημασία στην επίτευξη του σκοπού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προωθήσει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών στη στρατηγική «Εμπόριο για όλους» και στο έγγραφο προβληματισμού με τίτλο «Τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης». Είναι εξίσου σημαντικά με την εκπλήρωση διεθνών δεσμεύσεων, όπως εκείνες που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού για την αλλαγή του κλίματος, ή όσες αφορούν το εμπόριο ορυκτών καυσίμων.

3.3.

Όσον αφορά τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στα συμπεράσματα και τις συστάσεις της γνωμοδότησή της (15), ιδίως όσον αφορά την ανάγκη να περιλαμβάνεται σε όλες τις μελλοντικές εντολές για τα κεφάλαια ΕΒΑ «ειδική ρήτρα που θα απαιτεί και από τα δύο μέρη κάθε μηχανισμού παρακολούθησης της κοινωνίας των πολιτών να συνεργάζονται για την προώθηση των ΣΒΑ» και τα κεφάλαια ΕΒΑ «να έχουν την ίδια βαρύτητα με εκείνα που καλύπτουν εμπορικά, τεχνικά ή δασμολογικά θέματα».

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει (16) ότι ο 17ος στόχος βιώσιμης ανάπτυξης αναφέρεται ρητώς στον ρόλο της κοινωνίας πολιτών ως εξής: «μια επιτυχημένη ατζέντα βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί εταιρικές σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας των πολιτών». Για πρώτη φορά και στην ιστορία των Ηνωμένων Εθνών, οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης διευκρινίζουν ότι οι κυβερνήσεις είναι υπόλογες στον λαό.

3.4.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την περιοριστική προσέγγιση που υιοθετήθηκε κατά την τρέχουσα συζήτηση σχετικά με τα κεφάλαια ΕΒΑ και για το γενικό πεδίο εφαρμογής τους όσον αφορά τα συμφέροντα των καταναλωτών. Ενώ η στρατηγική «Εμπόριο για όλους» δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών σε ασφαλή προϊόντα, οι «Κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των καταναλωτών» (17) χαρακτηρίζονται από μια πολύ ευρύτερη αντίληψη, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η προστασία της ιδιωτικής ζωής των καταναλωτών, τα δικαιώματά τους στο ηλεκτρονικό εμπόριο και το δικαίωμα αποτελεσματικής επιβολής των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Δεδομένης της επίδρασης της ελευθέρωσης του εμπορίου στους καταναλωτές, η ΕΟΚΕ θα επικροτούσε την εισαγωγή ειδικού κεφαλαίου με θέμα το εμπόριο και τους καταναλωτές στα κεφάλαια ΕΒΑ, στο οποίο θα ενσωματώνονται τα σχετικά διεθνή πρότυπα για τους καταναλωτές και θα ενισχύεται η συνεργασία όσον αφορά την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.

3.5.

Η ΕΟΚΕ θα επιδοκίμαζε επίσης την ανάληψη δέσμευσης να συμπεριληφθεί η διάσταση του φύλου στην εμπορική της πολιτική, και ειδικότερα στα κεφάλαια ΕΒΑ. Σε πολλές συναλλασσόμενες χώρες της ΕΕ οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα του εργατικού δυναμικού σε συγκεκριμένους τομείς όπως η κλωστοϋφαντουργία. Επομένως, οι εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ δεν θα πρέπει να αυξάνουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να μεριμνήσει για τον πλήρη σεβασμό των διεθνών κανόνων εργασίας ως προς την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών εργαζομένων στον χώρο εργασίας. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ ζητεί να τηρείται η σύμβαση υπ’ αριθ. 100 της ΔΟΕ για την ίση αμοιβή, η σύμβαση υπ’ αριθ. 111 για τη διάκριση στην απασχόληση και στο επάγγελμα, η οποία προωθεί τη μη διακριτική μεταχείριση στον χώρο εργασίας, και η σύμβαση υπ’ αριθ. 183 για την προστασία της μητρότητας.

3.6.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντείνει τον διάλογό της με την κοινωνία πολιτών ώστε να ενισχύσει τη λειτουργία των κεφαλαίων ΕΒΑ στις τρέχουσες και τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να αντανακλάται ειδικότερα στην αναθεώρηση του κεφαλαίου ΕΒΑ στη ΣΟΕΣ με τον Καναδά (18). Όπως υποσχέθηκε η Ευρωπαία Επίτροπος κ. Malmström, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την έγκαιρη αναθεώρηση των διατάξεων της Συμφωνίας για το εμπόριο και το εργατικό δυναμικό, το εμπόριο και το περιβάλλον και επιθυμεί να συμμετάσχει στην εν λόγω αναθεώρηση.

3.7.

Η ΕΟΚΕ έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας πολιτών τόσο στην ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες όσον αφορά την εμπορική πολιτική της ΕΕ. Τα μέλη της ΕΟΚΕ έχουν δεσμευτεί και θα συνεχίσουν να δεσμεύονται ότι θα μεριμνήσουν για την ενίσχυση της συνεργασίας με την κοινωνία πολιτών τρίτων χωρών όσον αφορά την παρακολούθηση των διαπραγματεύσεων και την εφαρμογή των εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ. Αυτή η προληπτική δράση της ΕΟΚΕ ήταν ζωτικής σημασίας για τη χειραφέτηση των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στο εξωτερικό και για τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό των διαδικασιών λήψης εμπορικών αποφάσεων.

3.8.

Παρά το σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα εφαρμογής των διατάξεων ΕΒΑ (έξι χρόνια μετά την έναρξη ισχύος της πρώτης συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών νέας γενιάς, της συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας), η ΕΟΚΕ έχει εντοπίσει ορισμένα επιτεύγματα και ελλείψεις που πρέπει να αναλυθούν και να χρησιμοποιηθούν για την ανατροφοδότηση της επικείμενης αναθεώρησης του κεφαλαίου ΕΒΑ της ΣΟΕΣ με τον Καναδά, καθώς και άλλων εμπορικών συμφωνιών.

3.9.

Ένα βασικό επίτευγμα των κεφαλαίων ΕΒΑ είναι η σύσταση των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων προκειμένου να παρασχεθεί μια σημαντική βάση για την παρακολούθηση, από πλευράς κοινωνίας πολιτών, των δεσμεύσεων όσον αφορά τα ανθρώπινα, εργασιακά και περιβαλλοντικά δικαιώματα στις εμπορικές συμφωνίες. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι σημαντικό να διευρυνθεί το πεδίο εφαρμογής τους έτσι ώστε να καλύπτει και τα συμφέροντα των καταναλωτών.

3.9.1.

Στο μέτρο που το επιτρέπουν οι αρμοδιότητές της, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να επιδιώξει την ανάπτυξη μεγαλύτερων συνεργειών μεταξύ της διατύπωσης των κεφαλαίων ΕΒΑ και των 27 υποχρεωτικών περιβαλλοντικών συμβάσεων και συμβάσεων της ΔΟΕ που σχετίζονται με το πρόγραμμά του ΣΓΠ+ [σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων/GSP+] (καθώς και με τις απαιτήσεις για το πρόγραμμα «Όλα εκτός από όπλα» των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών).

3.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την εντολή που δόθηκε για την παροχή μέρους των μελών και της γραμματείας των έξι εθνικών συμβουλευτικών ομάδων που έχουν συσταθεί μέχρι σήμερα με τις ακόλουθες συμφωνίες: Συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας, Συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κολομβίας/Περού, Συμφωνία σύνδεσης ΕΕ-Κεντρικής Αμερικής, σφαιρική και σε βάθος συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών (ΣΒΣΕΣ) ΕΕ-Γεωργίας, ΣΒΣΕΣ ΕΕ-Μολδαβίας, ΣΒΣΕΣ ΕΕ-Ουκρανίας, καθώς και για τη Συμβουλευτική επιτροπή για τη συμφωνία οικονομικής εταιρικής σχέσης ΕΕ-Cariforum. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ προσβλέπει στη συνέχιση των εργασιών της στο πλαίσιο μελλοντικών εθνικών συμβουλευτικών ομάδων, όπως για τη ΣΟΕΣ με τον Καναδά και τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Ιαπωνίας.

3.10.1.

Εφιστούμε επίσης την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα εκκρεμή ζητήματα σύγχυσης, πρώτον λόγω του διατομεακού χαρακτήρα μεταξύ των συμφωνιών σύνδεσης της ΕΕ και των σφαιρικών και σε βάθος συμφωνιών ελευθέρων συναλλαγών (DCFTA) με τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία, που είναι δύσκολο να διαφοροποιηθούν για την τοπική κοινωνία πολιτών και, δεύτερον, λόγω του ευρύτερου ρόλου που διαδραματίζουν τα φόρουμ της κοινωνίας πολιτών, ιδίως στη Λατινική Αμερική, με αποτέλεσμα να μην δίνεται η κατάλληλη έμφαση και να αποδυναμώνονται τα βασικά μηνύματα των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων κάθε συμβαλλόμενου μέρους.

3.11.

Ωστόσο, η χρηματοδότηση και η στελέχωση παραμένουν ένα κρίσιμο ζήτημα. Με την ύπαρξη επτά εποπτικών μηχανισμών (για έξι συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών και τη ΣΟΕΣ των κρατών Cariforum) και με περισσότερους να αναμένονται —μεταξύ άλλων στο πλαίσιο των βασικών συμφωνιών με τον Καναδά και την Ιαπωνία—, θα είναι δύσκολο για την ΕΟΚΕ να εγγυάται την αποτελεσματική λειτουργία των σημερινών και επιπρόσθετων μελλοντικών εθνικών συμβουλευτικών ομάδων χωρίς πρόσθετους πόρους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να βρει επειγόντως, μαζί με την ΕΟΚΕ, συστημικές λύσεις ώστε να διασφαλιστεί η διάθεση επαρκών πόρων για τη λειτουργία των εν λόγω εποπτικών μηχανισμών και για την πλήρη συμμετοχή των αντιπροσωπευτικών ομάδων στην κοινωνία πολιτών.

3.12.

Η ύπαρξη αποτελεσματικών μηχανισμών επιβολής για τα κεφάλαια ΕΒΑ είναι ζωτικής σημασίας για την ΕΟΚΕ, όπως αναφέρεται σε ορισμένες από τις γνωμοδοτήσεις της (19). Ως εποπτικά όργανα, στις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες αναλογεί μια σημαντική λειτουργία στην ανίχνευση και αποτελεσματική αντιμετώπιση της μη τήρησης των δεσμεύσεων τύπου ΕΒΑ. Η ΕΟΚΕ, ως ενεργό μέλος των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ, έχει συμβάλει σημαντικά στο έργο τους και, ως εκ τούτου, ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδείξει μεγαλύτερο ζήλο όσον αφορά τον αποτελεσματικό μηχανισμό επιβολής. Στην περίπτωση της Νότιας Κορέας, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η εθνική συμβουλευτική ομάδα της ΕΕ ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (20) να κινήσει διαδικασίες επίλυσης διαφορών, όμως η τελευταία —παρά την προσπάθειά τους να δοθεί μια λύση— δεν το έχει πράξει ακόμη. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι «η εφαρμογή των πτυχών της ΣΕΣ που αφορούν τη βιώσιμη ανάπτυξη, ιδιαίτερα δε τα εργασιακά ζητήματα, παραμένει μη ικανοποιητική» (21).

3.13.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μέριμνα για τη συμμόρφωση με τα εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα μέσω της υποστήριξης και της εφαρμογής των νόμων που προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων, αλλά και μέσω του κοινωνικού διαλόγου με τα συνδικάτα ώστε να συμφωνούνται αξιοπρεπή πρότυπα, τόσο στις άμεσες επιχειρήσεις τους όσο στα πλαίσια των αλυσίδων εφοδιασμού τους. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να φροντίσει έτσι ώστε οι εμπορικές συμφωνίες να στηρίζουν τα θεμιτά επιχειρηματικά ήθη και να αποτρέπουν το κοινωνικό ντάμπινγκ και την υποβάθμιση των κοινωνικών προδιαγραφών, μέσω της ανάπτυξης δεσμευτικών ρητρών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα και με τη συμπερίληψη εθνικών σημείων επαφής (22), τα οποία θα πρέπει να είναι ανεξάρτητα και δομημένα έτσι ώστε να συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι ως μέλη τους ή μέλη της επιτροπής εποπτείας των εθνικών σημείων επαφής. Θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλη εκπαίδευση, στελέχωση και χρηματοδότηση.

3.14.

Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων ιδεών που θα βοηθήσουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των ανεξάρτητων μηχανισμών επιβολής στα κεφάλαια ΕΒΑ, μεταξύ άλλων μέσω του δικαιώματος αντίδρασης όταν δεν θα υπάρχει ανταπόκριση στις ανησυχίες της. Κάθε δε πιθανή χρήση κυρώσεων —όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο— θα πρέπει να ακολουθεί μια προσεκτική προσέγγιση·

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται ανάληψη δράσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των κεφαλαίων ΕΒΑ έτσι ώστε να διασφαλιστεί η τήρηση των κοινωνικών, περιβαλλοντικών, καταναλωτικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Ένα βασικό μέρος συνδέεται με τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων ως οργάνων επιφορτισμένων με την παρακολούθηση των εν λόγω δεσμεύσεων.

4.1.1.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι διάφοροι συναρμόδιοι έχουν υποβάλει προτάσεις για τη βελτίωση της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των κεφαλαίων ΕΒΑ στις εμπορικές συμφωνίες και συμμερίζεται την άποψη ότι απαιτείται σταθερή ενθάρρυνση της συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις περί ΕΒΑ. Όσον αφορά δε τις διατάξεις για την εργασία, σε αυτές περιλαμβάνεται η πρόταση για ανεξάρτητη γραμματεία εργασίας (23) και για μηχανισμό συλλογικών καταγγελιών, όπως προτείνεται στο πρότυπο κεφάλαιο περί εργασίας (24).

4.2.

Η ΕΟΚΕ αξιολόγησε την εμπειρία της όσον αφορά τα κεφάλαια ΕΒΑ. Διαπιστώθηκαν οι ακόλουθες ελλείψεις και η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τις εξετάσει: — έλλειψη ισορροπημένης συμμετοχής στις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες της ΕΕ και των χωρών εταίρων, — έλλειψη πολιτικής βούλησης σε ορισμένες χώρες εταίρους να συστήσουν εγκαίρως τις εθνικές συμβουλευτικές τους ομάδες, — έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης για τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες, τόσο στην ΕΕ όσο και στις χώρες-εταίρους, — ανάγκη να συμπεριληφθούν στο κείμενο της συμφωνίας κοινές συνεδριάσεις των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ και των χωρών-εταίρων έτσι ώστε να μπορούν να ανταλλάσσουν εμπειρίες σχετικές με κοινά σχέδια και να εκπονούν κοινές συστάσεις, — ανάγκη συμμετοχής των προέδρων των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων στις συνεδριάσεις των επιτροπών ΕΒΑ, έχοντας το δικαίωμα να εκθέτουν τις απόψεις των ομάδων τους, και με σκοπό τη μετάδοση των μηνυμάτων της κοινωνίας πολιτών στις κυβερνήσεις, — έλλειψη ανταπόκρισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε καταγγελίες που διατυπώνονται από τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες σχετικά με παραβιάσεις των δεσμεύσεων ΕΒΑ.

4.3.

Μέλη της ΕΟΚΕ σε εθνικές συμβουλευτικές ομάδες, καθώς και άλλες οργανώσεις που εκπροσωπούν τον επιχειρηματικό, τον εργατικό και τον εθελοντικό τομέα, έχουν διατυπώσει ορισμένες εισηγήσεις για τη λήψη μέτρων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με σκοπό τη διόρθωση των ελλείψεων των εμπορικών συμφωνιών και της αποτελεσματικότητας των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων, έτσι ώστε να γίνονται σεβαστές οι δεσμεύσεις για την τήρηση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων και των περιβαλλοντικών διατάξεων. Οι εισηγήσεις αυτές —τις οποίες θα πρέπει να αναλύσει ενδελεχώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή— περιλαμβάνουν τα εξής: — στήριξη της δημιουργίας ικανοτήτων και καλύτερη προώθηση και παρουσίαση του περιεχομένου των κεφαλαίων ΕΒΑ στην κοινωνία πολιτών της ΕΕ και στις χώρες-εταίρους πριν από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας, — συγκρότηση ανεξάρτητης γραμματείας εργασίας και συλλογικού μηχανισμού καταγγελιών, — διασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης και πόρων για τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες τόσο της ΕΕ όσο και των χωρών-εταίρων έτσι ώστε οι εκπρόσωποι της κοινωνίας πολιτών να μπορούν να συμμετέχουν πλήρως και να παρέχουν χρηματοδότηση για αιτιολογημένες δραστηριότητες, μεταξύ άλλων αναλυτικές εργασίες ή εργαστήρια που συνοδεύουν τις κοινές ετήσιες συνεδριάσεις, — ενθάρρυνση των κυβερνήσεων των χωρών-εταίρων να συστήσουν έγκαιρα εθνικές συμβουλευτικές ομάδες, να παράσχουν στις εν λόγω ομάδες την απαραίτητη πολιτική και υλικοτεχνική υποστήριξη και να μεριμνήσουν για την ισόρροπη σύνθεσή τους, — θέσπιση πιο διαφανούς και εξορθολογισμένου μηχανισμού υποβολής καταγγελιών, — καθιέρωση τακτικού διαλόγου μεταξύ των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων της ΕΕ, της Επιτροπής, της ΕΥΕΔ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των κρατών μελών της ΕΕ, — έκκληση προς την επιτροπή ΕΒΑ να ανταποκρίνεται στα ζητήματα και στις συστάσεις που διατυπώνονται από τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, — εντολή προς τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες να παρακολουθούν την επίδραση όλων των μερών των εμπορικών συμφωνιών στα ανθρώπινα, εργασιακά, περιβαλλοντικά και καταναλωτικά δικαιώματα, και όχι μόνο των κεφαλαίων ΕΒΑ (η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι η πρόταση αυτή ελήφθη υπόψη στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα την εφαρμογή της ανακοίνωσης «Εμπόριο για όλους»), — μέριμνα ώστε οι χώρες-εταίροι να επιδείξουν πλήρη σεβασμό των οκτώ βασικών εργασιακών συμβάσεων της ΔΟΕ πριν από τη σύναψη της εμπορικής συμφωνίας. Εάν μια χώρα-εταίρος είτε δεν έχει επικυρώσει ή εφαρμόσει σωστά τις εν λόγω συμβάσεις είτε δεν έχει να επιδείξει ισοδύναμο επίπεδο κατοχύρωσης, πρέπει να αναζητηθεί ένας χάρτης πορείας στο κεφάλαιο της οδηγίας ΕΒΑ προκειμένου να εξασφαλιστεί ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτό εγκαίρως, — απαίτηση τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην επικράτειά τους να επιδεικνύουν σεβασμό των προτύπων του Θεματολογίου της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία (25)· τούτο υπερβαίνει τα βασικά εργασιακά πρότυπα και εκτείνεται στην αξίωση τήρησης δεσμεύσεων όσον αφορά άλλα δικαιώματα, όπως τα σχετικά με την ισότητα των φύλων και την υγεία και ασφάλεια.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ανωτέρω εισηγήσεις πρακτικής φύσης μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς να αλλάξει το κείμενο των ισχυόντων κεφαλαίων ΕΒΑ και ότι, ως εκ τούτου, αυτό θα πρέπει να συμβεί χωρίς καθυστέρηση.

4.5.

Για να είναι αποτελεσματικοί, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει η δυνατότητα οι εποπτικοί μηχανισμοί να ενεργοποιούν αυτοδικαίως έρευνες για μη τήρηση των δεσμεύσεων ΕΒΑ. Σε περίπτωση που διαπιστώνονται τέτοιες παρατυπίες, θα πρέπει να ενεργοποιείται χωρίς καθυστέρηση μια διαδικασία επίλυσης διαφορών, με την εντολή ουσιαστικής επιβολής της συμμόρφωσης. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχουν διάφορα υποδείγματα στο πλαίσιο εμπορικών συμφωνιών που συνάπτονται με διάφορες χώρες —μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ και ο Καναδάς— τα οποία προβλέπουν τη δυνατότητα επιβολής σημαντικών κυρώσεων σε περίπτωση μη τήρησης των δεσμεύσεων.

4.6.

Η ΕΟΚΕ διαφωνεί με το γεγονός ότι ανεπίσημο έγγραφο φαίνεται να υποδηλώνεται ότι η αξία των κυρώσεων στις εμπορικές συμφωνίες μπορεί να εκτιμηθεί μόνο βάσει της μοναδικής δικαστικής υπόθεσης για τη Γουατεμάλα που υπέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες μέσω της συμφωνίας CAFTA (26). Ωστόσο, η αδυναμία των ΗΠΑ να επικρατήσουν στην εν λόγω υπόθεση δεν οφειλόταν στην ύπαρξη ή όχι κυρώσεων, αλλά στον σχεδιασμό των υποχρεώσεων στο περί εργασίας κεφάλαιο της CAFTA. Το κεφάλαιο προβλέπει ότι οι παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων πρέπει να συμβαίνουν «κατά τρόπο που επηρεάζουν το εμπόριο» για να δικαιολογείται νομικά η επιβολή κυρώσεων. Στην προκειμένη περίπτωση, η αρμόδια επιτροπή έκρινε ότι, παρά το γεγονός ότι σημειώνονταν σαφείς παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων της ΔΟΕ, δεν υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι συνέβαιναν «κατά τρόπο που να επηρεάζεται το εμπόριο». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διερευνήσει περαιτέρω τους υφιστάμενους μηχανισμούς κυρώσεων στις εμπορικές συμφωνίες, τη χρήση τους μέχρι σήμερα μαζί με τους πιθανούς περιορισμούς τους, συνεκτιμώντας παράλληλα ότι ορισμένες ομάδες της κοινωνίας πολιτών έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους, αλλά και σοβαρές επιφυλάξεις ως προς τη χρήση τους.

4.7.

Υπάρχουν και άλλοι περιορισμοί στην προσέγγιση των ΗΠΑ για τις κυρώσεις που αφορούν το παραδεκτό, το πεδίο εφαρμογής και τη διάρκεια της διαδικασίας, με αποτέλεσμα πολύ λίγες περιπτώσεις να έχουν επιλυθεί μέσω της επιβολής κυρώσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αντλήσει διδάγματα από τους περιορισμούς των μηχανισμών επιβολής κυρώσεων στις εμπορικές συμφωνίες που έχουν συναφθεί από τις ΗΠΑ, αλλά και από άλλες χώρες, όπως ο Καναδάς, έτσι ώστε να αξιολογηθεί και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών κυρώσεων που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στα κεφάλαια ΕΒΑ. Ένας δυνητικός περιορισμός είναι ο πραγματικός κίνδυνος ότι η ΕΕ θα αποθάρρυνε τους εμπορικούς εταίρους από το να προχωρήσουν σε διαπραγματεύσεις ή να μειώσουν την επιρροή τους στις διαπραγματεύσεις αυτές.

4.8.

Η ΕΟΚΕ δηλώνει έτοιμη να συνεπικουρήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού που θα βελτιώνει την εφαρμογή και την εποπτεία των κεφαλαίων ΕΒΑ στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών της ΕΕ και θα ενισχύει την πλήρη συμμόρφωση, βάσει των εμπειριών από άλλες χώρες και προτάσεων που θα εκπονηθούν από ομάδες στον επιχειρηματικό, περιβαλλοντικό και εργασιακό τομέα, καθώς και από άλλες ομάδες της κοινωνίας πολιτών.

---

(1)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2017/july/tradoc_155686.pdf

(2)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/october/tradoc_153846.pdf

(3)  https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/reflection-paper-globalisation_el.pdf

(4)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Εμπόριο για όλους: προς μια πιο υπεύθυνη πολιτική για το εμπόριο και τις επενδύσεις», εισηγητής: κ. Peel (UK-I) (ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 123).

(5)  REX/486 — Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο κεντρικός ρόλος του εμπορίου και των επενδύσεων στην υλοποίηση και την εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ)», εισηγητής: κ. Peel (UK-I), συνεισηγήτρια: κ. Quarez (FR-II) (δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα).

(6)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας — κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη», εισηγητής: κ. Fornea (RO-II) (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 201).

(7)  Διάσκεψη με θέμα «Τα κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη στις εμπορικές συμφωνίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης — Πώς μπορούμε να επιτύχουμε ουσιαστικά αποτελέσματα;» — Περίληψη των κυριότερων μηνυμάτων: http://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/summary_conference_on_tsd_chapters_in_eu_trade_agreements.pdf

(8)  ό.π.

(9)  ό.π.

(10)  Επιστολή της Ευρωπαίας Επιτρόπου κ. Malmström προς τον πρόεδρο της επιτροπής INTA κ. Lange (Ιανουάριος 2017): https://ec.europa.eu/carol/index-iframe.cfm?fuseaction=download&documentId=090166e5af9d7b2e&title=letter.pdf

(11)  Επιστολή της Ευρωπαίας Επιτρόπου κ. Malmström προς τον Καναδό υπουργό Διεθνούς Εμπορίου κ. Champagne (Οκτώβριος 2017): https://ec.europa.eu/carol/index-iframe.cfm?fuseaction=download&documentId=090166e5b568bc60&title=SIGNED_LETTER.pdf

(12)  Κοινή ερμηνευτική πράξη για τη συνολική οικονομική και εμπορική συμφωνία (CETA) μεταξύ του Καναδά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών της (ΕΕ L 11 της 14.1.2017, σ. 3)

(13)  http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1689

(14)  Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών για την υλοποίηση των Συμφωνιών Ελεύθερων Συναλλαγών (δημοσιεύτηκε στις 9 Νοεμβρίου 2017).

(15)  REX/486 — Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο κεντρικός ρόλος του εμπορίου και των επενδύσεων στην υλοποίηση και την εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ)», εισηγητής: κ. Peel (UK-I), συνεισηγήτρια: κ. Quarez (FR-II) (δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα).

(16)  REX/486 — Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο κεντρικός ρόλος του εμπορίου και των επενδύσεων στην υλοποίηση και την εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ)», εισηγητής: κ. Peel (UK-I), συνεισηγήτρια: κ. Quarez (FR-II) (δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα).

(17)  http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/ditccplpmisc2016d1_en.pdf

(18)  Επιστολή της επιτρόπου κ. Malmström προς το Καναδό υπουργό Διεθνούς Εμπορίου κ. Champagne (Οκτώβριος 2017), ό.π.

(19)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Εμπόριο για όλους: προς μια πιο υπεύθυνη πολιτική για το εμπόριο και τις επενδύσεις», εισηγητής: κ. Peel (UK-I) (ΕΕ C 26 της 20.7.2016, σ. 123) και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η θέση της ΕΟΚΕ σχετικά με συγκεκριμένα βασικά θέματα που έχουν τεθεί στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη διατλαντική εταιρική σχέση συναλλαγών και επενδύσεων (TTIP)», εισηγητής: κ. de Buck, συνεισηγήτρια: κ. Buzek (OJ C 487, 28.12.2016, p. 30). Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας — κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη», εισηγητής: κ. Fornea (RO-II) (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 201).

(20)  Επιστολή του Δεκεμβρίου 2016 προς την Ευρωπαία Επίτροπο κ. Malmström με θέμα τις κυβερνητικές διαβουλεύσεις δυνάμει της ΣΕΣ ΕΕ-Κορέας, http://ec.europa.eu/carol/?fuseaction=download&documentId=090166e5af1bf802&title=EU_DAG%20letter%20to%20Commissioner%20Malmstrom_signed%20by%20the%20Chair%20and%20Vice-Chairs.pdf

(21)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ΕΕ-Κορέας — κεφάλαιο για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη», εισηγητής: κ. Fornea (RO-II) (ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 201).

(22)  Οι κυβερνήσεις οι οποίες τηρούν τις κατευθυντήριες γραμμές καλούνται να συστήσουν ένα εθνικό σημείο επαφής (ΕΣΕ), κύριος ρόλος του οποίου είναι να ενισχύει την αποτελεσματικότητα των κατευθυντήριων γραμμών προβαίνοντας σε δραστηριότητες προώθησης, διεκπεραιώνοντας έρευνες και συμβάλλοντας στην επίλυση ζητημάτων που ενδέχεται να προκύψουν λόγω της τυχόν μη τήρησης των οδηγιών σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Τα ΕΣΕ βοηθούν τις επιχειρήσεις και τους ενδιαφερόμενους φορείς τους να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την προώθηση της τήρησης των κατευθυντήριων γραμμών. Παρέχουν μια πλατφόρμα διαμεσολάβησης και συμβιβασμού για την επίλυση πρακτικών ζητημάτων που ενδέχεται να προκύψουν από την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών.

(23)  Ανεπίσημο έγγραφο, με βάση κοινή πρόταση της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ETUC) και της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας και Κογκρέσου των Βιομηχανικών Οργανώσεων (AFL-CIO) (Σεπτέμβριος 2016), https://www.etuc.org/en/page/non-paper-introducing-independent-labour-secretariat-ceta

(24)  Προκαταρκτικό υπόδειγμα κεφαλαίου για τα εργασιακά θέματα σε επιμέλεια του ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung και σε συνεργασία με τον πρόεδρο της επιτροπής INTA κ. Bernd Lange (Ιούνιος 2017), http://www.fes-asia.org/news/model-labour-chapter-for-eu-trade-agreements/.

(25)  http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---integration/documents/publication/wcms_229374.pdf

(26)  Βλέπε https://www.ictsd.org/bridges-news/bridges/news/trade-dispute-panel-issues-ruling-in-us-guatemala-labour-law-case

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/35

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ενίσχυση της κλιματικής δράσης των μη κρατικών φορέων»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής)

(2018/C 227/05)

Εισηγητής: ο κ.	Mindaugas MACIULEVIČIUS
Συνεισηγητής: ο κ.	Josep PUXEU ROCAMORA

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 28.11.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	4.7.2017
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.2.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	192/1/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η στροφή προς την οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και την ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή οικονομία προωθείται σε μεγάλο βαθμό χάρη σε πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή υπό την καθοδήγηση των πολιτών, των καινοτόμων επιχειρήσεων και διαφόρων φορέων της κοινωνίας των πολιτών, που συλλογικά αναφέρονται ως μη κρατικοί και υποεθνικοί φορείς.

1.2.

Οι φορείς αυτοί μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά στην επιτάχυνση τόσο της ανάπτυξης με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές όσο και της αειφόρου ανάπτυξης. Η άμεση ανάληψη δράσης από μη κρατικούς φορείς ελαττώνει το κόστος της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και μετριάζει επίσης τον άμεσο αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής που σημειώνεται ήδη.

1.3.

Ο αριθμός, το πεδίο εφαρμογής και η κλίμακα των μη κρατικών δράσεων για το κλίμα αυξήθηκε με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια (1). Εντούτοις, οι μη κρατικοί φορείς εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τεράστια εμπόδια που τους δυσκολεύουν να ξεκινήσουν και να εφαρμόσουν με επιτυχία τις κλιματικές τους δράσεις.

1.4.

Επιπλέον, αυξάνεται η ποικιλομορφία μεταξύ των μη κρατικών φορέων και των δράσεών τους για το κλίμα καθώς λειτουργούν μέσα και με βάση διάφορα περιβάλλοντα με ιδιαίτερες ανάγκες και πόρους. Η κατάλληλη ανάλυση και κατανόηση της ποικιλομορφίας αυτής αποτελεί προϋπόθεση για την επιτάχυνση της κλιματικής δράσης.

1.5.

Αναγνωρίζοντας τις μεγάλες δυνατότητες των μη κρατικών φορέων να κατευθύνουν τις παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος και την προσαρμογή στις συνέπειές της, η ΕΟΚΕ ζητεί να διεξαχθεί «Ευρωπαϊκός διάλογος για τη μη κρατική δράση για το κλίμα» ώστε να ενισχυθεί και να αυξηθεί το πεδίο εφαρμογής και η κλίμακα της ευρωπαϊκής μη κρατικής δράσης για το κλίμα.

1.6.

Ο ευρωπαϊκός διάλογος που προτείνει η ΕΟΚΕ θα πρέπει να παρέχει μια επισκόπηση των δράσεων για το κλίμα που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό της ΕΕ και να συμβάλλει στην παρακολούθηση της προόδου των κλιματικών δράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η αναγνώριση και η προβολή των αποτελεσματικών, καινοτόμων και δημιουργικών δράσεων για το κλίμα μπορούν να αποτελέσουν οικονομικά αποδοτικό μέσο κινητροδότησης νέων δράσεων και ενθάρρυνσης των εν εξελίξει δράσεων. Η αναγνώριση των κλιματικών δράσεων μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας, εκδηλώσεων υψηλού επιπέδου ή/και απονομής βραβείων.

1.8.

Ο ευρωπαϊκός διάλογος για την κλιματική δράση θα πρέπει να συλλέγει σε διαρκή βάση παρατηρήσεις και να αντιμετωπίζει τις ρυθμιστικές προκλήσεις σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές, προκειμένου να δημιουργηθεί σταδιακά πρόσφορο περιβάλλον διακυβέρνησης για την ανάληψη κλιματικών δράσεων από τη βάση προς την κορυφή. Ο διάλογος πρέπει να βασίζεται σε άλλες συναφείς πρωτοβουλίες, όπως ο Ευρωπαϊκός Ενεργειακός Διάλογος που ζήτησε η ΕΟΚΕ και που θεσπίστηκε προκειμένου να συντονίσει την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης.

1.9.

Απώτερος στόχος του προτεινόμενου διαλόγου είναι να επιταχύνει τις δράσεις για το κλίμα καθιστώντας ελκυστική την ενασχόληση πολλών και διάφορων μη κρατικών φορέων με κλιματικές δράσεις, και να καταστήσει τη δράση για το κλίμα τη νέα πεπατημένη.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, για να μπορέσουμε να μειώσουμε τις εκπομπές, να προστατεύσουμε το κλίμα και να προωθήσουμε την κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, πρέπει να θεσπιστεί κοινωνικός διάλογος για μια δίκαιη και ταχεία μετάβαση σε έναν κόσμο μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών και μηδενικής φτώχειας.

1.11.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στόχος του διαλόγου να είναι όχι να προβάλλει και να παρουσιάζει απλώς τις δράσεις, αλλά να ανταποκρίνεται και στις ανάγκες των μη κρατικών φορέων, ενθαρρύνοντας νέες συμπράξεις μεταξύ κρατικών και μη κρατικών φορέων, διευκολύνοντας την αλληλοδιδαχή από ομοτίμους, την κατάρτιση και την ανταλλαγή συμβουλών μεταξύ των μη κρατικών φορέων, καθώς και διευκολύνοντας την πρόσβαση σε χρηματοδότηση.

1.12.

Ο προτεινόμενος ευρωπαϊκός διάλογος θα λειτουργεί σε ένα ευρύτερο οικοσύστημα διακυβέρνησης για το κλίμα μετά τη συμφωνία του Παρισιού. Ο διάλογος θα πρέπει να είναι ήπιων τόνων, θέτοντας σε προτεραιότητα τη στρατηγική σύνδεση των υφιστάμενων προγραμμάτων, πρωτοβουλιών και θεσμικών οργάνων, παρά τη συγκρότηση νέων θεσμικών οργάνων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη δημιουργία «Πλατφορμών πολυεπίπεδου διαλόγου για το κλίμα και την ενέργεια».

1.13.

Η ΕΟΚΕ θα διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στη δρομολόγηση του διαλόγου και καλεί τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ιδίως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να λάβουν μέρος στην προσπάθεια αυτή δημιουργίας πρόσφορου περιβάλλοντος για την ανάληψη μη κρατικής κλιματικής δράσης και να συνεργαστούν για τη λειτουργία του διαλόγου.

1.14.

Το πρώτο βήμα για τον ευρωπαϊκό διάλογο για τη μη κρατική δράση για το κλίμα θα πρέπει να είναι η διεξαγωγή εκδήλωσης το πρώτο εξάμηνο του 2018, στην οποία θα συγκεντρωθούν όλα τα ενδιαφερόμενα δίκτυα φορέων, καθώς και εκπρόσωποι άλλων θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών, οργανωμένης στο πνεύμα του διαλόγου Talanoa (2) και με σκοπό τη θέσπιση σαφούς σχεδίου δράσης για τον διάλογο.

1.15.

Μέσω αυτού του διαλόγου, η ΕΟΚΕ προσδοκά την ουσιαστική ενίσχυση όλων των μη κρατικών φορέων — επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, των κοινωνικών επιχειρήσεων και των συνεταιρισμών, ομάδων της κοινωνίας των πολιτών, κοινοτήτων, καθώς και τοπικών και περιφερειακών αρχών και λοιπών αρμόδιων φορέων — ώστε να συνεισφέρουν έμπρακτα και απτά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

2.   Ιστορικό πλαίσιο της γνωμοδότησης

2.1.

Η παρούσα συνιστά διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

2.2.

Η παρούσα γνωμοδότηση βασίζεται στη γνωμοδότηση με θέμα «Οικοδόμηση συνασπισμού μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των υποεθνικών αρχών για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της συμφωνίας του Παρισιού»» που εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2016, και στα πρακτικά του επακόλουθου συνεδρίου με τίτλο «Designing a framework for bottom-up climate action» (Σχεδιασμός ενός πλαισίου για την ανάληψη κλιματικών δράσεων από τη βάση προς την κορυφή), που λειτούργησε ως χώρος ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και προσδιορισμού των προκλήσεων που επιβραδύνουν τις μη κρατικές προσπάθειες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής.

2.3.

Η στροφή προς την οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και την ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή οικονομία προωθείται χάρη σε πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή υπό την καθοδήγηση των πολιτών, των τοπικών αρχών, των καταναλωτών και των καινοτόμων επιχειρήσεων. Εντούτοις, διοικητικοί και κανονιστικοί φραγμοί, η έλλειψη ικανών μηχανισμών διαβούλευσης και οι ακατάλληλες χρηματοπιστωτικές διαδικασίες παρεμποδίζουν συχνά την περαιτέρω πρόοδό τους.

3.   Η επείγουσα ανάγκη ανάληψης μη κρατικής δράσης για το κλίμα

3.1.

Ο όρος «μη κρατικοί φορείς» αναφέρεται σε παράγοντες που δεν αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC). Αυτή η ευρεία συμφωνία περιλαμβάνει διάφορους τύπους επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων και των πολύ μικρών επιχειρήσεων· επενδυτές· συνεταιρισμούς· πόλεις και περιφέρειες· συνδικαλιστικές οργανώσεις· κοινότητες και ομάδες πολιτών· οργανώσεις θρησκευτικού χαρακτήρα· ομάδες νεολαίας και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις. Η παρούσα γνωμοδότηση δίνει ιδιαίτερη προσοχή στις αναδυόμενες εκ των κάτω προς τα άνω συνεισφορές κλιματικών παραγόντων οι οποίοι δεν έχουν ακόμη πλήρως αναγνωριστεί από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη.

3.2.

Η ανάληψη δράσεων για το κλίμα από μη κρατικούς φορείς καθίσταται ολοένα και πιο επείγουσα για τέσσερις τουλάχιστον λόγους: — οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου (GHG) στην ατμόσφαιρα συνεχίζουν να αυξάνονται· ακόμη και αν υλοποιηθούν όλες οι κυβερνητικές δεσμεύσεις, θα εξακολουθήσει να υπάρχει χάσμα 11-13 γιγατόνων (Gt) ισοδύναμου CO2 (3). Η βραχυπρόθεσμη κρατική και μη κρατική δράση για το κλίμα μπορεί να συμβάλει στη γεφύρωση αυτού του χάσματος· είναι καίριας σημασίας να αποτραπεί η λήψη ριζοσπαστικότερων και πιο δαπανηρών μέτρων, — οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που λαμβάνουν ήδη χώρα γίνονται αισθητές σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι επιπτώσεις αυτές περιλαμβάνουν αυξανόμενο αριθμό ακραίων καιρικών φαινομένων, αύξηση των ζημιών και των αποζημιώσεων και αλλαγή των καιρικών συνθηκών, και δρουν ως καταλύτης για τη μετεγκατάσταση και τη μετανάστευση ευάλωτων κοινοτήτων (4), — οι τρέχουσες πολιτικές αναταραχές –παραδείγματος χάρη στις Ηνωμένες Πολιτείες– και η έλλειψη δημόσιων πόρων διακυβεύουν την πλήρη εφαρμογή των κυβερνητικών δεσμεύσεων. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αν και δεσμεύονται πλήρως από τη συμφωνία του Παρισιού, εξακολουθούν να υπολείπονται των απαιτούμενων φιλοδοξιών για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε λιγότερο από 2 oC, — οι κυβερνήσεις καθορίζουν το πλαίσιο πολιτικής, οι δράσεις όμως υλοποιούνται επιτόπου από μη κρατικούς και υποεθνικούς φορείς, πολλοί από τους οποίους είναι οι πραγματικοί ηγέτες καινοτόμων και αποτελεσματικών δράσεων, ιδίως οι μικρότεροι, αναδυόμενοι κλιματικοί παράγοντες που δρουν από τη βάση προς την κορυφή.

3.3.

Οι μη κρατικοί φορείς για το κλίμα μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά στην επιτάχυνση τόσο της ανάπτυξης με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές όσο και της αειφόρου ανάπτυξης. Η άμεση ανάληψη δράσης από μη κρατικούς φορείς ελαττώνει το κόστος της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και μετριάζει επίσης τον άμεσο αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής που σημειώνεται ήδη. Εντούτοις, υπάρχει γενική έλλειψη αναγνώρισης του γεγονότος ότι οι πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων που συνδέονται με την απαλλαγή από τον άνθρακα και την οικολογική μετάβαση.

3.4.

Σύμφωνα με το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα TESS, από την οπτική του αντικτύπου των οικολογικών χωριών στην Ευρώπη, εάν το πέντε τοις εκατό των πολιτών της ΕΕ συμμετείχαν σε αποτελεσματικές πρωτοβουλίες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής που διαχειρίζονται οι κοινότητες, οι εξοικονομήσεις διοξειδίου του άνθρακα θα αρκούσαν για να πετύχουν οι χώρες της ΕΕ των 28 σχεδόν 85 % των στόχων μείωσης των εκπομπών που συμφώνησαν να υλοποιήσουν μέχρι το 2020 (5).

3.5.

Η μη κρατική κλιματική δράση μπορεί να ενισχύσει επίσης τη διακυβέρνηση για το κλίμα στο σύνολό της. Παραδείγματος χάρη: — οι μη κρατικές δράσεις θα μπορούσαν να λειτουργήσουν εκπαιδευτικά για πιο φιλόδοξες κλιματικές πολιτικές, δείχνοντας στις κυβερνήσεις ότι είναι εφικτό να τεθούν πιο φιλόδοξοι κλιματικοί στόχοι, — οι μη κρατικές δράσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις κυβερνήσεις να εφαρμόζουν τις εθνικές πολιτικές και να συμβάλουν στην εκπλήρωση των εθνικών απαιτήσεων δυνάμει των εθνικά καθορισμένων συνεισφορών (ΕΚΣ) της ΕΕ, — οι μη κρατικοί φορείς θα μπορούσαν να συμβάλουν στον εντοπισμό ευκαιριών ενίσχυσης του κανονιστικού περιβάλλοντος (6).

3.6.

Η μη κρατική δράση μπορεί να λειτουργήσει επίσης και ως μέσο που αποδεικνύει ότι η μετάβαση σε μια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, κυκλική και ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή οικονομία δίνει την ευκαιρία στην ΕΕ να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της, πράγμα που μπορεί να αποβεί ωφέλιμο για την επιχειρηματική δραστηριότητα της ΕΕ. Επιπλέον, παρέχει τη δυνατότητα αντιμετώπισης όχι μόνο των κλιματικών προκλήσεων, αλλά και της αειφόρου ανάπτυξης, και δη της εφαρμογής των ΣΒΑ.

3.7.

Ο αριθμός, το πεδίο εφαρμογής και η κλίμακα των μη κρατικών δράσεων για το κλίμα αυξήθηκε με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια (7). Εντούτοις, οι μη κρατικοί φορείς εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν φοβερά εμπόδια που τους δυσκολεύουν να ξεκινήσουν και να εφαρμόσουν με επιτυχία τις κλιματικές τους δράσεις. (Βλέπε γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ: «Συνασπισμός για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της συμφωνίας του Παρισιού» (8))

3.8.

Επιπλέον, αυξάνεται η ποικιλομορφία μεταξύ των μη κρατικών φορέων και των δράσεών τους για το κλίμα καθώς λειτουργούν μέσα και με βάση διάφορα περιβάλλοντα με ιδιαίτερες ανάγκες και πόρους. Η κατάλληλη ανάλυση και κατανόηση της ποικιλομορφίας αυτής αποτελεί προϋπόθεση για την επιτάχυνση της κλιματικής δράσης.

4.   Η ΕΕ χρειάζεται στρατηγική προσέγγιση για τη διευκόλυνση της μη κρατικής δράσης για το κλίμα

4.1.

Η ΕΕ είναι υπέρμαχος της μη κρατικής δράσης σε διεθνές επίπεδο: — Η ΕΕ υποστηρίζει πολυμερείς διεθνείς πρωτοβουλίες συνεργασίας που ασχολούνται με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής στο πλαίσιο της UNFCCC. — Η ΕΕ συνέβαλε σε μεγάλες πολυμερείς πρωτοβουλίες για το κλίμα (9). — Τα επιμέρους κράτη μέλη υποστηρίζουν το διεθνές πρόγραμμα δράσης για το κλίμα. Η Γαλλία, παραδείγματος χάρη, ηγήθηκε εκτενών προσπαθειών κινητοποίησης για την επίτευξη της συμφωνίας του Παρισιού. Οι σκανδιναβικές χώρες και οι Κάτω Χώρες συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πλατφόρμας κλιματικών πρωτοβουλιών [που φιλοξενείται επί του παρόντος από το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP)]. — Οι φορείς που είναι εγκατεστημένοι στην Ευρώπη εκτιμάται ότι διευθύνουν το 54 % των καταγεγραμμένων στο πλαίσιο της UNFCCC πρωτοβουλιών συνεργασίας για την κλιματική δράση (10).

4.2.

Κατ’ αντιδιαστολή προς τον ισχυρό διεθνή ηγετικό της ρόλο, η ΕΕ δεν διαθέτει επί του παρόντος ένα πλαίσιο που να δημιουργεί πρόσφορο περιβάλλον το οποίο θα συντελούσε στην επιτάχυνση των μη κρατικών κλιματικών δράσεων στην Ευρώπη. Χωρίς ένα τέτοιο πλαίσιο η ΕΕ μπορεί να χάνει απτές συνεισφορές από τους πρωτοπόρους των μη κρατικών και υποεθνικών φορέων. Η τρέχουσα ενωσιακή στήριξη προς λίγες μεγάλης κλίμακας πολυμερείς δράσεις δεν αρκεί για το είδος μετασχηματισμού για τον οποίο έχει δεσμευτεί η ΕΕ δυνάμει της συμφωνίας του Παρισιού.

4.3.

Πρέπει να δοθεί πολύ περισσότερη προσοχή στους αναδυόμενους, αλλά όχι ακόμη αναγνωρισμένους, κλιματικούς παράγοντες οι οποίοι δρουν από τη βάση προς την κορυφή, όμως επί του παρόντος υποεκπροσωπούνται στις πρωτοβουλίες που λαμβάνουν υποστήριξη από την ΕΕ. Η δυνητική τους συμβολή είναι τεράστιας σημασίας. Η δημιουργία πρόσφορου περιβάλλοντος για τέτοιου είδους κλιματικές δράσεις συνιστά αποτελεσματικό και οικονομικό τρόπο μόχλευσης του τεράστιου κοινωνικού δυναμικού τους.

4.4.

Επιπλέον, διαμορφώνοντας ένα πρόσφορο περιβάλλον, μπορούν να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες ανισορροπίες μεταξύ των μη κρατικών κλιματικών δράσεων. Παραδείγματος χάρη: — οι πολύ μικρές, οι μικρομεσαίες και οι κοινωνικές επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων των συνεταιρισμών) υποεκπροσωπούνται επί του παρόντος στις πρωτοβουλίες που λαμβάνουν υποστήριξη από την ΕΕ, καθώς και στο πλαίσιο της UNFCCC (11), — οι κλιματικές δράσεις των αγροτικών κοινοτήτων και των μικρών και μεσαίων πόλεων υποεκπροσωπούνται σε σύγκριση με των μεγάλων μητροπολιτικών πόλεων (12).

4.5.

Δεδομένου ότι οι τρέχουσες προσπάθειες κινητοποίησης πραγματοποιούνται κυρίως στο επίπεδο των διεθνών πολιτικών για το κλίμα, εστιάζοντας σε ιδιαίτερα μεγάλα ή/και τρανταχτά παραδείγματα, απαιτείται επειγόντως δράση σε επίπεδο ΕΕ η οποία θα μπορούσε να λειτουργεί συμπληρωματικά των διεθνών προσπαθειών ενεργοποιώντας και υποστηρίζοντας περισσότερους και διαφορετικούς τύπους φορέων.

4.6.

Αναγνωρίζοντας τις μεγάλες δυνατότητες των μη κρατικών φορέων να κατευθύνουν τις παγκόσμιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος και την προσαρμογή στις συνέπειές της, η παρούσα γνωμοδότηση προτείνει να διεξαχθεί «Ευρωπαϊκός διάλογος για τη μη κρατική δράση για το κλίμα» ώστε να ενισχυθεί και να αυξηθεί το πεδίο εφαρμογής και η κλίμακα της ευρωπαϊκής μη κρατικής δράσης για το κλίμα.

5.   Τομείς προτεραιότητας για κλιματικές δράσεις και παραδείγματα και ανάγκες των φορέων επιτόπου

5.1.

Θα πρέπει να προσδιοριστούν θεματικοί τομείς προτεραιότητας κατόπιν διαβουλεύσεων με την κοινωνία των πολιτών.

5.2.

Μια αυστηρή αντιστοιχία με τους θεματικούς τομείς στο πλαίσιο της UNFCCC, και δη την εταιρική σχέση του Μαρακές για παγκόσμια δράση για το κλίμα, θα μπορούσε να διασφαλίσει μια ισχυρή σύνδεση με τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού.

5.3.

Οι τομείς προτεραιότητας θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τα εξής: γεωργία και τρόφιμα· δασοκομία, χρήση γης και βιώσιμη βιοοικονομία· προστασία και ανάπτυξη των ακτών· ύδατα· πόλεις και περιφέρειες· μεταφορές· ενέργεια· και κυκλική οικονομία και βιομηχανία.

5.4.

Διατομεακά θέματα που θα μπορούσε να πραγματεύεται ο προτεινόμενος διάλογος περιλαμβάνουν: διαπραγματεύσεις και συνέργειες για το κλίμα και την αειφόρο ανάπτυξη· τον ρόλο της ψηφιοποίησης· συμμετοχικές προσεγγίσεις· και μια δίκαιη μετάβαση.

5.5.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα, οι πρωτοβουλίες πολιτών και η κοινοτική εργασία είναι μερικά μόνο παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί η δράση για το κλίμα μέσω προσεγγίσεων από τη βάση προς την κορυφή. Υπάρχουν ήδη πολλές πετυχημένες πρωτοβουλίες, ενώ πολλές άλλες ξεκίνησαν αλλά απέτυχαν ή διακόπηκαν για διάφορους λόγους. Και οι δύο κατηγορίες έργων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παροχή πολύτιμων γνώσεων τόσο για τους μη κρατικούς φορείς όσο και για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων.

5.5.1.

Η περίπτωση των αποκεντρωμένων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συνιστά άριστο παράδειγμα. Θα πρέπει να λαμβάνει χώρα μέσω τοπικών ή περιφερειακών δομών, πράγμα που σημαίνει ότι η δημιουργία αξίας από τη χρήση της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας αλλά και της ενέργειας από βιομάζα θα πραγματοποιείται σε τοπικό επίπεδο. Εντούτοις, η ΕΕ δεν αξιοποιεί επαρκώς τις δυνατότητες της κοινωνίας των πολιτών στον τομέα αυτόν και πολύ συχνά υφίστανται κανονιστικοί, χρηματοπιστωτικοί και διαρθρωτικοί φραγμοί ως προς τη συμμετοχή των τοπικών παραγόντων. Το 2015, η ΕΟΚΕ ζήτησε, επιτυχώς, τη δρομολόγηση Ευρωπαϊκού Ενεργειακού Διαλόγου υπό την καθοδήγηση της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να συντονίσει την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης (13) — η οποία αποτελεί, αυτή καθαυτή, τη μεγαλύτερη μεμονωμένη δράση που έχει αναλάβει η ΕΕ για τη σταθεροποίηση του κλίματος.

5.5.2.

Πάνω από 1 000 τοπικές και περιφερειακές κυβερνήσεις από 86 χώρες, που εκπροσωπούν 804 εκατομμύρια ανθρώπους, υπέβαλαν εκθέσεις για τους στόχους μείωσης των εκπομπών στο Μητρώο για το Κλίμα των Πόλεων (cCR) οι οποίοι, άπαξ επιτευχθούν, θα μπορούσαν να επιφέρουν μείωση της τάξης των 5,6 γιγατόνων ισοδύναμου CO2 (GtCO2e) μέχρι το 2020 και 26,8 GtCO2e μέχρι το 2050, συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990. Ο συνολικός αντίκτυπος των 7 494 πόλεων και τοπικών κυβερνήσεων, που εκπροσωπούν πάνω από 680 εκατομμύρια ανθρώπους και δεσμεύονται από το παγκόσμιο σύμφωνο των δημάρχων για το κλίμα και την ενέργεια, θα μπορούσε να επιφέρει συνολική μείωση 1,3 GtCO2e ετησίως από τις συνηθισμένες επιχειρηματικές δραστηριότητες το 2030, επιτυγχάνοντας σωρευτικό σύνολο 15,64 GtCO2e κατά την περίοδο 2010 έως 2030 (14).

5.5.3.

Οι γεωργικές δραστηριότητες που στηρίζονται από την κοινότητα στην Ευρώπη αυξάνονται τα τελευταία χρόνια. Το 2016 πάνω από έξι χιλιάδες ευρύτερες πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών σε 22 ευρωπαϊκές χώρες παρήγαγαν τρόφιμα για 1 εκατομμύριο ανθρώπους (15). Οι εν λόγω πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν από εταιρικές σχέσεις μεταξύ καταναλωτών και γεωργών μέχρι τη δημιουργία δημοτικών κήπων και γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Καθιερώνουν στενότερους δεσμούς μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, δημιουργούν ευκαιρίες για τις τοπικές επιχειρήσεις και νέες θέσεις εργασίας, και επανασυνδέουν τις κοινότητες με τα τρόφιμά τους, μεταβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο τους μηχανισμούς παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων και δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να επιτυγχάνουν πιο συμμετοχικές μορφές διακυβέρνησης.

5.5.4.

Η έννοια της δίκαιης μετάβασης συνενώνει εργαζομένους, κοινότητες, εργοδότες και κυβερνήσεις στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου με στόχο τη θέσπιση συγκεκριμένων σχεδίων, πολιτικών και των αναγκαίων επενδύσεων ώστε να διασφαλιστεί γρήγορος και δίκαιος μετασχηματισμός. Επικεντρώνεται στις θέσεις εργασίας και στα μέσα διαβίωσης και έχει ως στόχο να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν μένει πίσω στον αγώνα μας για τη μείωση των εκπομπών, την προστασία του κλίματος και την προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Για να διασφαλιστεί και να καθιερωθεί ο κοινωνικός διάλογος για μια δίκαιη μετάβαση, η Διεθνής Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία και οι εταίροι της συγκρότησαν ένα Κέντρο Δίκαιης Μετάβασης. Το κέντρο θα συγκεντρώνει και θα υποστηρίζει συνδικάτα, επιχειρήσεις, εταιρείες, κοινότητες και επενδυτές στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου για την ανάπτυξη σχεδίων, συμφωνιών, επενδύσεων και πολιτικών για μια ταχεία και δίκαιη μετάβαση σε μηδενικές ανθρακούχες εκπομπές και μηδενική φτώχεια.

5.5.5.

Η εφαρμογή πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας, εκπομπών και νερού ενσωματώνονται σε εθελοντικά προγράμματα και πρωτοβουλίες μείωσης της κατανάλωσης εκ μέρους της βιομηχανίας. Αυτά τα επιχειρηματικά επιτεύγματα ελέγχονται και κοινοποιούνται συχνά. Μπορεί επίσης να αναπτυχθεί συγκριτική αξιολόγηση μεταξύ επιχειρήσεων και χωρών με βάση τέτοιου είδους βέλτιστες πρακτικές.

5.6.

Για να κατανοηθεί η σημαντική ποικιλομορφία των μη κρατικών φορέων, των διαφορετικών αναγκών και των πόρων τους, η ΕΟΚΕ διενήργησε έρευνα (16) η οποία κατέδειξε ότι μεταξύ των πλέον πιεστικών αναγκών, οι μη κρατικοί φορείς συγκαταλέγουν τις εξής: — υποστηρικτικό πολιτικό/νομοθετικό περιβάλλον, — οικονομικές ανάγκες: πρόσβαση σε δημόσιους πόρους και φορολογικά κίνητρα, — τεχνική υποστήριξη: για τη διευκόλυνση της αμοιβαίας μάθησης, της οικοδόμησης δεξιοτήτων, της ανταλλαγής γνώσης και ορθών πρακτικών και την αύξηση της ευαισθητοποίησης, — ευρύτερη αξιοπιστία, προβολή, κατανόηση και αναγνώριση της συμβολής τους, — βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων παραγόντων της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας.

6.   Λειτουργίες του προτεινόμενου ευρωπαϊκού διαλόγου για τη μη κρατική δράση για το κλίμα

6.1.

Για να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον φιλικό προς τις μη κρατικές δράσεις για το κλίμα και για να ενισχυθεί και να αυξηθεί το πεδίο εφαρμογής και η κλίμακα της ευρωπαϊκής δράσης, ο ευρωπαϊκός διάλογος θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις πολιτικές και λειτουργικές απαιτήσεις των μη κρατικών φορέων και πιθανόν να εκπληρώνει τα ακόλουθα αλληλένδετα καθήκοντα: (1) Αξιολόγηση δράσεων· (2) Αναγνώριση δράσεων· (3) Βελτίωση της διακυβέρνησης: (4) Επιτάχυνση δράσεων· (5) Στήριξη δράσεων.

6.2.

Δράσεις αξιολόγησης και παρακολούθησης — Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της επωφελούνται από την καλύτερη κατανόηση των συνεισφορών των μη κρατικών δράσεων για το κλίμα. Ο προτεινόμενος διάλογος μπορεί να παρέχει μια επισκόπηση των δράσεων για το κλίμα που πραγματοποιούνται στην Ευρώπη και να συμβάλλει στην παρακολούθηση της προόδου των κλιματικών δράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο στο πλαίσιο της UNFCCC. Η καλύτερη κατανόηση των σχετικών με τον μετριασμό αλλά και άλλου είδους συνεισφορών έχει πολλαπλά οφέλη: — μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς τη συμπερίληψη των μη κρατικών δράσεων στην υλοποίηση των εθνικών και ενωσιακών πολιτικών για το κλίμα, — οι ενδελεχείς μελέτες συγκεκριμένων κλιματικών δράσεων μπορούν να συμβάλουν στη χάραξη δημόσιων πολιτικών και στον προσδιορισμό κανονιστικών φραγμών, κλιμακούμενων λύσεων και των συνθηκών υπό τις οποίες συγκεκριμένα μέτρα επιφέρουν αποτελέσματα, — μπορεί να προσφέρει πρακτικές γνώσεις που θα βοηθήσουν τους μη κρατικούς φορείς να ασχοληθούν αποτελεσματικά με δράσεις για το κλίμα.

6.2.1.

Το προτεινόμενο πλαίσιο θα πρέπει να καθιστά δυνατή την παρακολούθηση της προόδου τουλάχιστον ορισμένων δράσεων μη κρατικών και υποεθνικών φορέων, ιδίως όταν δεσμεύονται για ποσοτικές μειώσεις των εκπομπών. Αυτό θα μπορούσε να πάρει τη μορφή σωρευτικών αξιολογήσεων των ευρωπαϊκών κλιματικών δράσεων, καθώς και μηχανισμών εθελοντικής υποβολής εκθέσεων. Πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόμενο υιοθέτησης εγγυήσεων κατά της «προσθήκης οικολογικής χροιάς»/greenwashing (βάσει της οποίας η συνήθης πρακτική παρουσιάζεται ως καθαρή και συμβατή με τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού). Ωστόσο, αν μη τι άλλο θα πρέπει να αποδεικνύει ότι οι πρωτοβουλίες είναι κάτι περισσότερο από δεσμεύσεις στα χαρτιά, χωρίς να επιβάλλει βαριές υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων και παρακολούθησης στους φορείς. Στο πλαίσιο των πρακτικών παρακολούθησης και αξιολόγησης, μια περισσότερο ποιοτική, αφηγηματική προσέγγιση θα μπορούσε πιθανόν να λειτουργήσει συμπληρωματικά των ποσοτικών προσεγγίσεων καταδεικνύοντας τι είναι δυνατόν να επιτευχθεί.

6.3.

Επί του παρόντος, οι περισσότερες κλιματικές δράσεις που πραγματοποιούνται στην Ευρώπη δεν αναγνωρίζονται ή μετά βίας αναγνωρίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εντούτοις, η ευκαιρία αναγνώρισης και προβολής των ιδιαίτερα αποτελεσματικών, καινοτόμων και δημιουργικών δράσεων για το κλίμα μπορεί να αποτελέσει οικονομικά αποδοτικό μέσο κινητροδότησης νέων δράσεων και ενθάρρυνσης των εν εξελίξει δράσεων. Η αναγνώριση των κλιματικών δράσεων μπορεί να πάρει πολλές μορφές, μεταξύ των οποίων: — η ευρεία αναγνώριση νέων και υφιστάμενων δεσμεύσεων μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας, — η παροχή δυνατοτήτων σε αναδυόμενους κλιματικούς παράγοντες να συμμετέχουν σε εκδηλώσεις (υψηλού επιπέδου), τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο διεθνών διαπραγματεύσεων, — η απονομή βραβείων σε ιδιαίτερα πετυχημένες κλιματικές δράσεις, παραδείγματος χάρη σε συγκεκριμένους θεματικούς τομείς.

6.4.

Βελτίωση και ενίσχυση της διακυβέρνησης — οι πρωτοπόροι από όλες τις ομάδες μη κρατικών φορέων είναι πολύ πιθανόν να εντοπίσουν εμπόδια και ευκαιρίες βελτίωσης της διακυβέρνησης. Οι απόψεις τους μπορεί να βοηθήσουν στον προσδιορισμό των κανονιστικών φραγμών σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο και στην άρση τους, καθώς και να συμβάλουν στη δημιουργία ενός προσαρμοσμένου κανονιστικού πλαισίου κατάλληλου για την ανάληψη κλιματικής δράσης. Ο ευρωπαϊκός διάλογος για τη μη κρατική δράση για το κλίμα θα πρέπει να συλλέγει σε διαρκή βάση παρατηρήσεις και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές, προκειμένου να δημιουργηθεί σταδιακά πρόσφορο περιβάλλον διακυβέρνησης για την ανάληψη κλιματικών δράσεων από τη βάση προς την κορυφή. Αυτό δεν θα συμβεί χωρίς να αντιμετωπιστεί το κενό πολιτικής μεταξύ των μη κρατικών φορέων και των φορέων λήψης αποφάσεων.

6.5.

Επιτάχυνση της κλιματικής δράσης — Απώτερος στόχος του προτεινόμενου διαλόγου είναι να επιταχύνει τις δράσεις για το κλίμα καθιστώντας τις ελκυστικές για πολλούς και διάφορους μη κρατικούς φορείς, και να καταστήσει τη δράση για το κλίμα τη νέα πεπατημένη. Πρακτικά, αυτό θα πρέπει να συνεπάγεται τα εξής: — αυξανόμενο αριθμό νέων μη κρατικών δεσμεύσεων για το κλίμα. Για να επισπευσθούν οι πρωτοβουλίες, ο διάλογος –πιθανώς σε συνεργασία με την UNFCCC και άλλους εταίρους– θα πρέπει να δημοσιοποιεί νέες δεσμεύσεις· — ταχεία υιοθέτηση των λύσεων και των διδαγμάτων που αποκομίστηκαν από μη κρατικές δράσεις για το κλίμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για να συμβάλει στην επιτάχυνση, ο διάλογος θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη διοργάνωση περιφερειακών συνεδριάσεων τεχνικών εμπειρογνωμόνων, ακολουθώντας το παράδειγμα παρεμφερών συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν στις συνόδους της UNFCCC, και αξιοποιώντας τις· — οι διοργανωτές μπορούν ενίοτε να διευκολύνουν τις νέες συμπράξεις και κλιματικές δράσεις σε ιδιαιτέρως υποσχόμενους τομείς ή τομείς που απαιτούν επείγουσα δράση χρησιμοποιώντας την εξουσία σύγκλησης της διαδικασίας του διαλόγου και τη δική τους· — οι τομεακές ή εδαφικές πρωτοβουλίες ενδέχεται να συναγωνίζονται ενίοτε η μία την άλλη εάν δεν προσδιοριστεί και ενθαρρυνθεί η κατάλληλη προσέγγιση για την προώθηση της συνεργασίας. Απαιτείται πανοραμική άποψη προκειμένου να εντοπιστούν τα κενά, αλλά και οι δυνατότητες συνεργασιών, και να διευκολυνθεί μια νέα εταιρική σχέση.

6.6.

Υποστήριξη των κλιματικών δράσεων — ο προτεινόμενος διάλογος δεν θα πρέπει να προβάλλει και να παρουσιάζει απλώς τις δράσεις, αλλά και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μη κρατικών φορέων. Μπορεί να προβλεφθεί διαφόρων ειδών στήριξη, συμπεριλαμβανομένης: — της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος δικτύων κατάλληλου για τη διευκόλυνση των νέων συμπράξεων μεταξύ κρατικών και μη κρατικών φορέων· — της διευκόλυνσης της αλληλοδιδαχής από ομοτίμους και της ανταλλαγής συμβουλών μεταξύ μη κρατικών φορέων βοηθώντας τους να άρουν τους κανονιστικούς φραγμούς· — της παροχής εκπαίδευσης και μάθησης, καθώς και της ενθάρρυνσης της καινοτομίας π.χ. μέσω ανοικτών μαζικών διαδικτυακών μαθημάτων (MOOC), διαδικτυακών σεμιναρίων (webinars) και εργαστηρίων (workshops) για συγκεκριμένα ζητήματα (17)· — της διευκόλυνσης της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, για παράδειγμα μέσω της χαρτογράφησης των υφιστάμενων διαύλων· της διερεύνησης καινοτόμων μέσων χρηματοδότησης (συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης από ομοτίμους, της πληθοχρηματοδότησης και της μικροχρηματοδότησης)· της πρότασης απλούστευσης των φορολογικών κανόνων και δημιουργίας νέων ευκαιριών χρηματοδότησης — π.χ. για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε ιδιωτικά, διεθνή και πολυμερή ταμεία.

7.   Λειτουργική εφαρμογή του προτεινόμενου ευρωπαϊκού διαλόγου για τη μη κρατική δράση για το κλίμα

7.1.

Ο προτεινόμενος ευρωπαϊκός διάλογος θα λειτουργεί σε ένα ευρύτερο οικοσύστημα διακυβέρνησης για το κλίμα μετά τη συμφωνία του Παρισιού. Ανακύπτουν και άλλα θεματολόγια και πλαίσια περιφερειακής και εθνικής δράσης (παραδείγματος χάρη στη Λατινική Αμερική και στις ΗΠΑ). Ο ευρωπαϊκός διάλογος θα μπορούσε να ωφεληθεί από τη συνεργασία με αυτές τις πλατφόρμες και την αποκόμιση αντίστοιχων διδαγμάτων.

7.2.

Ο διάλογος θα πρέπει να είναι ήπιων τόνων, θέτοντας σε προτεραιότητα τη στρατηγική σύνδεση των υφιστάμενων προγραμμάτων, πρωτοβουλιών και θεσμικών οργάνων, παρά τη συγκρότηση νέων θεσμικών οργάνων. Η ΕΟΚΕ θα διαδραματίσει σαφή ρόλο στη δρομολόγηση του διαλόγου και στην αναζήτηση στήριξης και συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς και με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Αυτή η θεσμική οργάνωση θα του προσδώσει αξιοπιστία για την αντιμετώπιση της κλιματικής δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη δημιουργία εθνικών «Πλατφορμών πολυεπίπεδου διαλόγου για το κλίμα και την ενέργεια» όπου θα πραγματοποιούνται ευρείες συζητήσεις σε κάθε κράτος μέλος για το μέλλον των κλιματικών και ενεργειακών πολιτικών της χώρας.

7.3.

Η διαδικτυακή πλατφόρμα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού διαλόγου μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών, καταγράφοντας τις ευρωπαϊκές κλιματικές δράσεις και παρέχοντας μια επισκόπηση των ευρωπαϊκών κλιματικών δράσεων, ενώ μπορεί να παράσχει και ένα πλήρες αποθετήριο δεδομένων το οποίο μπορεί να στηρίξει τη στρατηγική ανάλυση και συνεκτίμηση των τοπικών, εθνικών και ενωσιακών πολιτικών. Για να βελτιστοποιηθεί η χρηστικότητα του κέντρου ανταλλαγής πληροφοριών, ο ιστότοπος θα πρέπει να είναι προσβάσιμος και να προσφέρει λειτουργία αναζήτησης. Ένας τέτοιου είδους ιστότοπος θα μπορούσε να συνδεθεί με τις υφιστάμενες πλατφόρμες στο πλαίσιο της UNFCCC, συμπεριλαμβανομένης της πλατφόρμας NAZCA (Ζώνη μη κρατικών παραγόντων δράσης για το κλίμα) (18).

7.4.

Ο προτεινόμενος ευρωπαϊκός διάλογος θα πρέπει να δρομολογεί εκδηλώσεις για τη στήριξη των λειτουργιών αναγνώρισης, ανάδρασης, μάθησης και δικτύωσης για τους μη κρατικούς φορείς. Μέρος των εκδηλώσεων αυτών υπάρχουν ήδη, αλλά θα αποκτήσουν νέα συνάφεια. Παραδείγματος χάρη: — οι υφιστάμενες συναντήσεις εμπειρογνωμόνων του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης της ΕΟΚΕ θα μπορούσαν να αποκτήσουν επιπλέον συνάφεια μέσω της σύνδεσής τους με τη διαδικασία της UNFCCC ως «συνεδριάσεις τεχνικών εμπειρογνωμόνων» ή με θεματικούς και περιφερειακούς διαλόγους για τον απολογισμό των υφιστάμενων δράσεων για το κλίμα, — η Ευρωπαϊκή Ημέρα Βιώσιμων Κοινοτήτων –που διοργανώνεται από την ECOLISE σε συνεργασία με την ΕΟΚΕ– θα μπορούσε να επιστήσει την προσοχή στις τοπικές κοινότητες και να αναγνωρίσει τις συνεισφορές τους στην κλιματική δράση, — οι ετήσιες εκδηλώσεις που υποστηρίζονται από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ (π.χ. Πράσινη Εβδομάδα, Εβδομάδα αειφόρου ενέργειας της ΕΕ, ευρωπαϊκή εβδομάδα βιώσιμης ανάπτυξης κ.λπ.) θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν συνόδους αφιερωμένες στη μη κρατική κλιματική δράση.

7.5.

Ο προτεινόμενος διάλογος θα μπορούσε να ωφεληθεί από τον διορισμό τομεακών ή θεματικών «πρεσβευτών κλιματικής δράσης». Οι πρεσβευτές θα μπορούσαν να επιφορτιστούν με τη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ πολλών ενδιαφερόμενων μερών· με τον καθορισμό στρατηγικών/θεματικών προτεραιοτήτων· με τη διοργάνωση εκδηλώσεων· και με την παροχή κινήτρων για την πραγματοποίηση νέων κλιματικών δράσεων. Μπορούν επίσης να λειτουργούν ως σημεία επαφής για μη κρατικές κλιματικές δράσεις, π.χ. με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και την UNFCCC.

7.6.

Η προτεινόμενη διαδικασία θα πρέπει να στηρίζει την πρόσβαση σε χρηματοδότηση για μη κρατικές δράσεις. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει: — τη χαρτογράφηση των ευκαιριών χρηματοδότησης, — την παροχή συμβουλών για επιλέξιμα για χρηματοδότηση σχέδια, — την ανάλυση των ισχυουσών διαδικασιών διαλόγου και διαβούλευσης με μη κρατικούς φορείς, με στόχο τη θέσπιση νέων τεχνικών και βέλτιστων πρακτικών για την ενίσχυση της χρήσης των υφιστάμενων ευρωπαϊκών και διεθνών ταμείων, — ανάληψη δράσης ώστε το επερχόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της ΕΕ να τεθεί στην υπηρεσία των υψηλότερων κλιματικών φιλοδοξιών και να ενθαρρύνει δράσεις των μη κρατικών φορέων, — τη διερεύνηση καινοτόμων τρόπων χρηματοδότησης (χρηματοδότηση από ομοτίμους, πληθοχρηματοδότηση, μικροχρηματοδότηση, πράσινα ομόλογα κ.λπ.).

7.7.

Για να διασφαλιστεί η αξιοπιστία και ένα θεσμικό πλαίσιο ήπιων τόνων, θα πρέπει να προσκληθούν να συμμετάσχουν ως διοργανωτές οι ακόλουθοι υποψήφιοι συνεισφέροντες: — προς επίρρωση της λειτουργίας «αξιολόγησης», οι εμπνευστές του διαλόγου θα πρέπει να συνεργάζονται με τις υφιστάμενες ερευνητικές ομάδες, πρωτοβουλίες παρακολούθησης των κλιματικών δράσεων και πλατφόρμες δεδομένων, — προς επίρρωση της λειτουργίας «αναγνώρισης», θα πρέπει να επιδιωχθεί συνεργασία με τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες επιβράβευσης, παραδείγματος χάρη τα βραβεία «Momentum for Change» της UNFCCC και τα βραβεία SEED (19), το Βραβείο Κοινωνίας των Πολιτών της ΕΟΚΕ κ.λπ., — προς επίρρωση των λειτουργιών «βελτίωσης της διακυβέρνησης» και «επιτάχυνσης», θα πρέπει να θεσπιστούν δίαυλοι επικοινωνίας, παραδείγματος χάρη με διαλόγους διευκόλυνσης και διεργασίες τεχνικών εμπειρογνωμόνων στο πλαίσιο της UNFCCC, καθώς και με συναφείς διαδικασίες σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, όπως τα Ευρωπαϊκά Γνωμοδοτικά Συμβούλια Περιβαλλοντικής και Αειφόρου Ανάπτυξης (EEAC), — για τη λειτουργία στήριξης, θα πρέπει να καθιερωθούν δεσμοί με τα υφιστάμενα προγράμματα. Για παράδειγμα, η πρόσβαση σε χρηματοδότηση και οι βέλτιστες πρακτικές μπορούν να συντονίζονται με το πρόγραμμα LIFE της ΕΕ, ένα μέσο χρηματοδότησης για περιβαλλοντική και κλιματική δράση, επιχορήγηση ή δάνεια από την ΕΤΕπ ή/και άλλα ευρωπαϊκά προγράμματα, ενώ τα ερευνητικά πορίσματα του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» σχετικά με τους μη κρατικούς φορείς μπορούν να γνωστοποιούνται ευρέως στους συμμετέχοντες στον διάλογο.

7.8.

Το πρώτο βήμα για τον ευρωπαϊκό διάλογο για τη μη κρατική δράση για το κλίμα θα πρέπει να είναι η διεξαγωγή εκδήλωσης το πρώτο εξάμηνο του 2018 με πρωτοβουλία της ΕΟΚΕ και σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην οποία θα συγκεντρωθούν όλα τα ενδιαφερόμενα δίκτυα φορέων, καθώς και εκπρόσωποι άλλων θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών.

7.8.1.

Η εκδήλωση αυτή θα συμβάλει στον διάλογο Talanoa ενόψει της COP24, στο πλαίσιο του οποίου τα συμβαλλόμενα μέρη και μη συμβεβλημένοι ενδιαφερόμενοι φορείς καλούνται να συνεργαστούν για τη σύγκληση τοπικών, εθνικών, περιφερειακών ή παγκόσμιων εκδηλώσεων ώστε να καταρτιστούν και να κατατεθούν οι σχετικές εισροές ως προς το πού βρισκόμαστε, πού θέλουμε να πάμε και πώς θα φτάσουμε εκεί.

7.8.2.

Η εκδήλωση θα πρέπει επίσης να χρησιμεύσει στη θέσπιση σχεδίου δράσης για τον ευρωπαϊκό διάλογο για τη μη κρατική δράση για το κλίμα κατά την περίοδο 2018-2020, προκειμένου να καταστεί λειτουργικός, συμπεριλαμβανομένου λεπτομερούς σχεδίου για την εκπλήρωση των πέντε καθηκόντων του διαλόγου.

---

(1)  Yearbook of Global Climate Action 2017, Εταιρική σχέση του Μαρακές, Σύμβαση πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC) 2017.

(2)  Η λέξη Talanoa είναι συνήθης στη χρήση στις νήσους Φίτζι και στον Ειρηνικό και δηλώνει μια διαδικασία συμμετοχικού, διαφανούς και χωρίς αποκλεισμούς διαλόγου. Σκοπός του Talanoa είναι η ανταλλαγή ιστοριών, η οικοδόμηση ενσυναίσθησης και η λήψη σοφών αποφάσεων για το συλλογικό καλό. Ο διάλογος Talanoa που θα προβεί σε απολογισμό των συλλογικών προσπαθειών των μερών σε σχέση με την πρόοδο προς την κατεύθυνση του μακροπρόθεσμου στόχου που αναφέρεται στο άρθρο 4 της συμφωνίας του Παρισιού θα ξεκινήσει το 2018, θα εξυπηρετείται δε από την ηλεκτρονική πλατφόρμα για την εισαγωγή στοιχείων.

(3)  The Emissions Gap Report 2017: A UN Environment Synthesis Report (Έκθεση του 2017 για το χάσμα μεταξύ των σημερινών δεσμεύσεων και της πραγματικής ανάγκης για μείωση των εκπομπών), Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) 2017.

(4)  Συμπεράσματα του Συμβουλίου: Ευρωπαϊκή κλιματική διπλωματία μετά την COP21: Στοιχεία για τη συνέχεια της κλιματικής διπλωματίας το 2016.

(5)  Towards European Societal Sustainability (Προς την κοινωνική βιωσιμότητα της Ευρώπης), http://www.tess-transition.eu/about/.

(6)  Παραδείγματος χάρη, μέσω της άρσης των κανονιστικών φραγμών ή/και μέσω της κατάρτισης έξυπνων κλιματικών πολιτικών.

(7)  Yearbook of Global Climate Action 2017, Εταιρική σχέση του Μαρακές, Σύμβαση πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC) 2017.

(8)  ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 20.

(9)  Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής: το παγκόσμιο σύμφωνο των δημάρχων για το κλίμα και την ενέργεια· το περιφερειακό σύμφωνο των δημάρχων· η «αποστολή καινοτομίας»· ο «Συνασπισμός για το κλίμα και τον καθαρό αέρα»· η πρωτοβουλία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Αφρική· η InsuResilience και η σύμπραξη για τις ΕΚΣ.

(10)  Yearbook of Global Climate Action 2017, Εταιρική σχέση του Μαρακές, Σύμβαση πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC) 2017.

(11)  Μολονότι αντιπροσωπεύουν πάνω από το 99 % του συνόλου των επιχειρήσεων της ΕΕ, και το 58 % περίπου της οικονομικής παραγωγής που μετράται με ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, https://ec.europa.eu/growth/smes_el.

(12)  Στην ΕΕ, το 35 % περίπου του πληθυσμού ζει σε περιοχές αστικού-αγροτικού χαρακτήρα και πάνω από το 22 % ζει σε περιοχές αγροτικού κυρίως χαρακτήρα. (Eurostat (2014), Ετήσιο τεύχος για τα περιφερειακά στοιχεία 2014. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-statistical-books/-/KS-HA-14-001, ανάκτηση 16 Ιανουαρίου 2018).

(13)  Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα Η ανάπτυξη του συστήματος διακυβέρνησης που προτείνεται στο πλαίσιο για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2030 (ΕΕ C 291, 4.9.2015, σ. 8).

(14)  https://www.cities-and-regions.org/lgma-at-the-apa-resumption/.

(15)  https://urgenci.net/new-report-european-csa-overview-released-by-the-european-csa-research-group/.

(16)  Έρευνα της ΕΟΚΕ με θέμα «Τόνωση των μη κρατικών φορέων κλιματικής δράσης».

(17)  Παραδείγματος χάρη, «Πώς καταρτίζουμε ένα σχέδιο δράσης;», «Πώς μπορούσε να αυξήσουμε τη στήριξη;», «Πώς μπορούμε να δώσουμε κίνητρο στους πολίτες να αναλάβουν δράση;» κ.λπ.

(18)  http://climateaction.unfccc.int/.

(19)  Βραβεία επιχειρηματικότητας στον τομέα της αειφόρου ανάπτυξης.

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/45

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Να γίνουν οι δημόσιες συμβάσεις προμηθειών αποτελεσματικές μέσα στην Ευρώπη και για την Ευρώπη»

[COM(2017) 572 final]

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Στήριξη των επενδύσεων μέσα από προαιρετική εκ των προτέρων αξιολόγηση των πτυχών των μεγάλων έργων υποδομής που άπτονται των δημόσιων συμβάσεων»

[COM(2017) 573 final]

και

«Σύσταση της Επιτροπής της 3.10.2017 για την επαγγελματοποίηση του τομέα των δημόσιων συμβάσεων — Δημιουργία δομής για την επαγγελματοποίηση των δημόσιων συμβάσεων»

[C(2017) 6654 final — SWD(2017) 327 final]

(2018/C 227/06)

Εισηγητής: ο κ.

Antonello PEZZINI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 17.11.2017
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.1.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	107/1/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι μόνο ένα διαφανές, ανοιχτό και ανταγωνιστικό σύστημα δημόσιων συμβάσεων στην ενιαία αγορά θα μπορούσε να διασφαλίσει όχι μόνο την αποτελεσματικότητα των δημοσίων δαπανών, αλλά και την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας για τους πολίτες, αναπτύσσοντας μια ευρωπαϊκή νοοτροπία για έξυπνες, βιώσιμες και κοινωνικά υπεύθυνες καινοτόμες δημόσιες συμβάσεις.

1.1.1.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ συνιστά να προαχθεί η χρήση της «πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς» ως κριτήριο επιλογής των προσφορών, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών πνευματικής φύσεως.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νέα δέσμη μέτρων σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις και υπογραμμίζει την ανάγκη: — να δοθεί ώθηση στην ποιότητα και την καινοτομία στις δημόσιες συμβάσεις· — να ενσωματωθούν τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα· — να καταστούν πιο έξυπνες και αποτελεσματικές οι δημόσιες συμβάσεις.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της έξυπνης χρήσης των δημόσιων συμβάσεων για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή, η ανεπάρκεια των πόρων, οι ανισότητες και η γήρανση της κοινωνίας, παρέχοντας υποστήριξη στις κοινωνικές πολιτικές, επιταχύνοντας τη μετάβαση προς περισσότερο βιώσιμες και ανταγωνιστικές αλυσίδες εφοδιασμού και επιχειρηματικά μοντέλα και επιτρέποντας καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.

1.3.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να υπάρξει ένα μεγαλύτερο άνοιγμα των κρατών μελών προς προαιρετικούς μηχανισμούς εκ των προτέρων αξιολόγησης για τα μεγάλα έργα υποδομής.

1.3.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να καταστεί ελκυστική η προαιρετική προσφυγή στον νέο μηχανισμό εκ των προτέρων αξιολόγησης, χορηγώντας στην αναθέτουσα αρχή Ετικέτα βεβαίωσης συμμόρφωσης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ενίσχυση του επαγγελματισμού όλων των ενδιαφερόμενων μερών και τη μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών επιχειρήσεων, με σκοπό την καταπολέμηση της απάτης και της διαφθοράς, ενισχύοντας την ψηφιοποίηση των δημόσιων συμβάσεων.

1.4.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που αποσκοπούν στην πρόσβαση των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στις αγορές δημόσιων συμβάσεων και επισημαίνει ότι υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια στην πλήρη συμμετοχή τους, ενώ συνιστά παρεμβάσεις των επιμελητηρίων και/ή επαγγελματικών ενώσεων, όπως μέτρα άμυνας και υποστήριξης.

1.4.1.

Τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν αποκτήσει θεμελιώδη σημασία για τον χαρακτηρισμό των δημόσιων συμβάσεων και η ΕΟΚΕ επισημαίνει την αξία και τη χρησιμότητα αυτών των πτυχών και συνιστά την προσθήκη ειδικού περιεχομένου σχετικά με κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα σε όλα τα εθνικά και ενωσιακά προγράμματα κατάρτισης.

1.4.2.

Θα ήταν σκόπιμη η διοργάνωση μιας εκστρατείας για τη χρήση στις προδιαγραφές των συμβάσεων τεχνικών-κανονιστικών προτύπων ISO 14000, ISO 26000 για τις κοινωνικές πτυχές, SA 8000:2014, και συναφείς συμβάσεις της ΔΟΕ (1) για τη διαχείριση της ποιότητας/παραγωγής UNI 11648:2016 για τον διαχειριστή του έργου και ISO 9000 ή ανάλογων τεχνικών προδιαγραφών ποιότητας που απαιτούν οι εθνικές νομοθεσίες, βοηθώντας τις μικρότερες επιχειρήσεις για την επίτευξη των προαναφερθέντων προτύπων, μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.

1.5.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ως απολύτως αναγκαίο να προχωρήσουμε με αποφασιστικότητα στην ενίσχυση του επαγγελματισμού των αναθετουσών αρχών με τη σαφή αναγνώριση των νέων χαρακτηριστικών που αποκτούν, δημιουργώντας ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο τεχνικών και πληροφοριακών δεξιοτήτων που θα επιτρέπει μια κοινή προσέγγιση σε όλη την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά.

1.6.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα ήταν προτιμότερο, αντί σύστασης, να είχε υιοθετήσει η Επιτροπή οδηγία, ώστε να εξασφαλιστεί μια αποτελεσματική και ουσιαστική δομή για την επαγγελματοποίηση των δημόσιων συμβάσεων.

1.7.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, είναι αναγκαία η δημιουργία ενός ψηφιακού δημόσιου μητρώου των συμβάσεων, προκειμένου να επιτραπεί τόσο η διεύρυνση της πιθανής δεξαμενής επιχειρήσεων που μπορούν να εκδηλώσουν ενδιαφέρον όσο και η καλύτερη αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της ακεραιότητας της διαδικασίας ανάθεσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί άκρως αναγκαία μια ισχυρή ενωσιακή δράση που θα ευνοεί την πρόσβαση στις αγορές δημόσιων συμβάσεων των τρίτων χωρών επί τη βάσει της αμοιβαιότητας, συμπεριλαμβανομένων των υπό ένταξη χωρών και των χωρών εταίρων της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας, σε συνθήκες ισοτιμίας με τις εθνικές επιχειρήσεις.

1.9.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, οι συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς μεμονωμένα κράτη μέλη πρέπει να συνοδεύονται από ισχυρή ώθηση στον τομέα της κατάρτισης, με εστίαση στις ευκαιρίες πρόσβασης σε προγράμματα και διαρθρωτικά ταμεία και στα τεχνικά κανονιστικά πρότυπα ψηφιοποίησης, με τη θέσπιση —σε ευρωπαϊκό επίπεδο— ενός κώδικα δεοντολογία των δημόσιων συμβάσεων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να προαχθεί η εισαγωγή και η χρήση μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα, ως μέσων στρατηγικής σημασίας για την προώθηση προηγμένων πολιτικών σε αυτόν τον τομέα.

1.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να μελετηθεί η δυνατότητα υιοθέτησης κοινού κανονιστικού καθεστώτος, ως 28ου καθεστώτος, για τις διασυνοριακές συμβάσεις, στο οποίο θα μπορούν να προσχωρούν οικειοθελώς οι αναθέτουσες αρχές και το οποίο θα εγγυάται ισότιμες διαδικασίες σε όλον τον ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο.

2.   Πλαίσιο και σημερινή κατάσταση

2.1.

Οι δημόσιες συμβάσεις προσφέρουν μια τεράστια εν δυνάμει αγορά για καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες, εάν χρησιμοποιηθούν με στρατηγικό τρόπο για να δώσουν ώθηση στην οικονομία και να απελευθερώσουν τις επενδύσεις —ιδίως μέσω του επενδυτικού σχεδίου για την Ευρώπη— να βελτιώσουν την παραγωγικότητα και την ένταξη και να ανταποκριθούν στις αναγκαίες αλλαγές στις δομές και στις υποδομές για την προώθηση της καινοτομίας και της ανάπτυξης.

2.2.

Ένα μεγάλο μέρος των δημόσιων προμηθειών και επενδύσεων στην ευρωπαϊκή οικονομία πραγματοποιείται μέσω των δημόσιων συμβάσεων: κάθε χρόνο, οι δημόσιες αρχές της ΕΕ δαπανούν περίπου το 19 % του ενωσιακού ΑΕγχΠ στην αγορά υπηρεσιών, έργων και προμηθειών.

2.2.1.

Δυστυχώς, το 55 % των διαδικασιών δημόσιων συμβάσεων διεξάγεται με κριτήριο ανάθεσης τη χαμηλότερη τιμή, χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ποιότητα, τη βιωσιμότητα, την καινοτομία και την κοινωνική ένταξη.

2.3.

Εννιά στα δέκα έργα υποδομών ευρείας κλίμακας δεν υλοποιούνται σύμφωνα με τα σχέδια που υποβάλλονται στα στάδια συμβατικής εκτέλεσης της μελέτης, αλλά ούτε και σύμφωνα με τα ποσά που εγγράφονται στον προϋπολογισμό ή με τα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα και συχνά με υπέρβαση του κόστους που φτάνει ακόμη και το 50 % (2).

2.4.

Το κανονιστικό πλαίσιο για τον τομέα των δημόσιων συμβάσεων παρουσίαζε ανέκαθεν μια σχετικά πολύπλευρη και πολυσύνθετη φυσιογνωμία στην οποία προστίθεται και ο απόλυτος κατακερματισμός του θεσμικού πλαισίου, δεδομένου ότι η διαχείριση ασκείται από πλήθος φορέων σε κεντρικό, περιφερειακό και τομεακό επίπεδο, με αρμοδιότητες και καθήκοντα που δεν είναι πάντοτε σαφώς καθορισμένα.

2.5.

Η διαχείριση των δημόσιων συμβάσεων και επενδύσεων σε υποδομές απαιτεί από τα διάφορα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης ιδιαίτερα ανεπτυγμένες δεξιότητες που παρουσιάζουν αρκετά προβληματικά στοιχεία, όπως: ανομοιογένεια στην ικανότητα προγραμματισμού και έγκαιρου εντοπισμού των κατάλληλων εργαλείων και μέσων· ελλιπής επαγγελματισμός των αναθετουσών αρχών· μεγάλος αριθμός δημόσιων υπηρεσιών σε σχέση με τα διαχειριζόμενα κεφάλαια δαπανών· ελλείψεις στην οργανική συλλογή πληροφοριών υποστήριξης με ανομοιογενείς βάσεις δεδομένων, τις οποίες συχνά διαχειρίζονται φορείς με ανεπαρκές επίπεδο ποιότητας και αξιοπιστίας.

2.6.

Η περιπλοκότητα αυτή δεν επιλύθηκε πλήρως από τη δέσμη μέτρων του 2014 για τις δημόσιες συμβάσεις.

2.7.

Στην ΕΕ η χρήση ψηφιακών μέσων υποστήριξης της διαχείρισης των δημόσιων συμβάσεων είναι βραδεία: μόλις τέσσερις χώρες τα χρησιμοποιούσαν το 2016 (3). Αυτή η κατάσταση καταδεικνύει την ανάγκη ευρύτερης χρήσης των νέων τεχνολογιών για την απλοποίηση και την επιτάχυνση των διαδικασιών ανάθεσης.

3.   Οι προτάσεις της Επιτροπής

3.1.

Στη δέσμη μέτρων που παρουσιάζεται σήμερα προβλέπονται τέσσερα βασικά πλαίσια:

3.1.1.

προσδιορισμός τομέων προτεραιότητας για βελτίωση, με σκοπό την ανάπτυξη μιας στρατηγικής προσέγγισης για τις δημόσιες συμβάσεις, με έμφαση σε έξι προτεραιότητες.

3.1.2.

προαιρετική εκ των προτέρων αξιολόγηση των μεγάλων έργων υποδομής με τη δημιουργία ενός γραφείου υποστήριξης —σε συνδυασμό με μηχανισμούς κοινοποίησης και ανταλλαγής πληροφοριών— το οποίο θα μπορεί να παρέχει συνδρομή στα πρώιμα στάδια έργων εκτιμώμενης αξίας άνω των 250 εκατ. ευρώ και έργων μεγάλης χρησιμότητας σε ένα κράτος μέλος ή άνω των 500 εκατ. ευρώ·

3.1.3.

συστάσεις σχετικά με την ενίσχυση του επαγγελματισμού της δημόσιας διοίκησης και των αγοραστών του δημόσιου τομέα προκειμένου να αποκτήσουν τις αναγκαίες επαγγελματικές δεξιότητες και τις τεχνικές και διαδικαστικές γνώσεις για την τήρηση της νομοθεσίας, καθώς και προκειμένου να διασφαλίζεται υψηλή και βιώσιμη ποιότητα καινοτομιών και καλύτερη απόδοση της επένδυσης, σε σχέση και με την κοινωνική ευθύνη·

3.1.4.

κατευθυντήριες γραμμές για περισσότερη καινοτομία μέσω των προμηθειών προϊόντων και υπηρεσιών.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά τη νέα δέσμη μέτρων σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις και υπογραμμίζει όσα έχει ήδη διατυπώσει σχετικά με την ανάγκη τόσο για «καλύτερη ποιότητα και περισσότερη καινοτομία στις δημόσιες συμβάσεις, μείωση της περιττής γραφειοκρατίας, συμπερίληψη περιβαλλοντικών και κοινωνικών πτυχών για την προστασία της απασχόλησης και των εργασιακών συνθηκών, καθώς και των ατόμων με αναπηρία και άλλων μειονεκτουσών ομάδων», όσο και για την προώθηση, μαζί με την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά, της δυνατότητας μοναδικής προσφοράς για τις υπηρεσίες πνευματικής φύσεως, που θεωρείται καλύτερη, ακόμη και αν δεν είναι φθηνότερη.

4.2.

Η χρήση περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων θα «επέτρεπε την επίτευξη πιο έξυπνων και πιο αποτελεσματικών δημόσιων συμβάσεων, την ενίσχυση του επαγγελματισμού, την αύξηση της συμμετοχής των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, την καταπολέμηση της ευνοιοκρατίας, της απάτης και της διαφθοράς και την προώθηση των ευρωπαϊκών δημόσιων συμβάσεων διασυνοριακού χαρακτήρα (4)».

4.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ειδικότερα τη σημασία της έξυπνης χρήσης των δημόσιων συμβάσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή και η ανεπάρκεια των πόρων ή η γήρανση της κοινωνίας, παρέχοντας υποστήριξη στις κοινωνικές πολιτικές, επιταχύνοντας τη μετάβαση προς περισσότερο βιώσιμες και ανταγωνιστικές αλυσίδες εφοδιασμού και επιχειρηματικά μοντέλα και επιτρέποντας καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ σε ευκαιρίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική την ανάπτυξη, σε προαιρετική βάση, ενός διαρκώς μεγαλύτερου ανοίγματος των κρατών μελών με σκοπό: — την ευρύτερη διάδοση των στρατηγικών δημόσιων συμβάσεων με προαιρετικούς μηχανισμούς εκ των προτέρων αξιολόγησης για τα μεγάλα έργα υποδομής· — την ανάπτυξη της συστηματικής ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά στρατηγικές δημόσιες συμβάσεις· — την προώθηση επικαιροποιημένων τύπων όσον αφορά τις οικολογικές, κοινωνικές και καινοτόμες δημόσιες συμβάσεις.

4.5.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ως απολύτως αναγκαίο να προχωρήσουμε με αποφασιστικότητα στην ενίσχυση του επαγγελματισμού των αναθετουσών αρχών με πιστοποίηση των ελάχιστων υποχρεωτικών απαιτήσεων, δημιουργώντας ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο τεχνικών και πληροφοριακών δεξιοτήτων που θα επιτρέπει μια κοινή προσέγγιση σε όλη την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά, με βάση ένα ενιαίο κέντρο αρμοδιοτήτων και μία διαδραστική τράπεζα δεδομένων.

4.5.1.

Δεδομένης της τεράστιας σημασίας που έχουν αποκτήσει τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα στις δημόσιες συμβάσεις, καθώς και η αξία, αλλά και η εγγύηση, που παρέχει η συμμόρφωση με αυτές τις πτυχές για την επίτευξη των στόχων της κοινωνικής ένταξης και της κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, η ΕΟΚΕ προτείνει και συνιστά όλα τα προγράμματα κατάρτισης που έχουν ως σκοπό την ενίσχυση του επαγγελματισμού όσων συμμετέχουν στις δημόσιες συμβάσεις, να περιλαμβάνουν ειδικό περιεχόμενο σχετικά με τη νομοθεσία για κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και, ειδικότερα, σχετικά με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές πτυχές που προβλέπονται στη νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις.

4.5.2.

Η ενσωμάτωση των πτυχών αυτών ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις για την πλήρη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων, με σκοπό τη στρατηγική συμβολή στους στόχους οριζόντιας πολιτικής και σε κοινωνικές αξίες όπως η καινοτομία, η κοινωνική ένταξη και η οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

4.5.3.

Συνεπώς, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, πρέπει να διασφαλίζεται η αυστηρή εφαρμογή αυτών των μέτρων, αν είναι δεσμευτικά, και να προωθείται η ευρύτερη χρήση τους, αν πρόκειται για μέτρα που μπορούν να εφαρμόζουν οι αναθέτουσες αρχές σε προαιρετική βάση. Η ΕΟΚΕ ζητά μια εκστρατεία για την εφαρμογή στις τεχνικές προδιαγραφές των δημόσιων συμβάσεων της νέας γενιάς των τεχνικών-κανονιστικών προτύπων ISO 14000 για τον τομέα του περιβάλλοντος, ISO 26000 για τις κοινωνικές πτυχές, SA 8000:2014, των οκτώ θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ, της σύμβασης 155 (υγιεινή και ασφάλεια στον χώρο εργασίας), των συμβάσεων 131, 1, 102, 102· και στον τομέα διαχείρισης/παραγωγής, το UNI 11648:2016 για τον διαχειριστή του έργου· το ISO 9000 για την ποιότητα παραγωγής. Κατά την εφαρμογή αυτών των προτύπων και των τεχνικών προδιαγραφών των νέων γενεών προμηθειών, πρέπει να δοθεί σημαντική υποστήριξη στις ΜΜΕ και στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, προκειμένου να αποφευχθεί ο αποκλεισμός τους και να μειωθεί το κόστος τους.

4.5.4.

Η ενσωμάτωση καινοτόμων κριτηρίων, ιδίως στα μεγάλα έργα υποδομής, απαιτεί μια κοινή στρατηγική αντίληψη για την επιλογή των προμηθειών βάσει ποιοτικών κριτηρίων κόστους/αποτελεσματικότητας και, για τις οικονομικά συμφέρουσες προσφορές, βάσει μιας προσέγγισης που μπορεί να περιλαμβάνει κοινωνικά, περιβαλλοντικά και άλλα κριτήρια, όπως εκείνα που ισχύουν για την κυκλική οικονομία.

4.5.5.

Ομοίως, δεδομένου ότι τα κράτη μέλη δεν εκμεταλλεύονται επαρκώς τις δυνατότητες που παρέχουν οι δημόσιες συμβάσεις με κοινωνικά κριτήρια και μέτρα ως στρατηγικά μέσα προώθησης βιώσιμων στόχων κοινωνικής πολιτικής, προτείνεται και συνιστάται η αποφασιστική προώθηση της ενσωμάτωσης και της χρήσης αυτών των κριτηρίων και των μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα που υποστηρίζονται από τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις.

4.5.6.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που έχουν ως σκοπό να ενισχυθεί η πρόσβαση των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στις αγορές δημόσιων συμβάσεων και επισημαίνει ότι υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια στη συμμετοχή τους.

4.5.7.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα ήταν σκόπιμο να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατάργηση αυτών των εμποδίων, ενισχύοντας και το σύστημα των προσφυγών. Σε αυτό το πλαίσιο θα ήταν χρήσιμο και αναγκαίο να ενθαρρυνθούν και να νομιμοποιηθούν οργανισμοί επιμελητηρίων και/ή επαγγελματικών ενώσεων για την επίλυση διαφορών κατά τρόπο συλλογικό, όσον αφορά τις μικρότερες επιχειρήσεις.

4.5.8.

Θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία ενός ψηφιακού δημόσιου μητρώου των συμβάσεων, προκειμένου να επιτραπεί τόσο η διεύρυνση της πιθανής δεξαμενής επιχειρήσεων που μπορούν να εκδηλώσουν ενδιαφέρον όσο και η καλύτερη αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της ακεραιότητας της διαδικασίας ανάθεσης.

4.5.9.

Θα ήταν επίσης σκόπιμη η δρομολόγηση πιλοτικών έργων για την ενίσχυση της συμμετοχής των ΜΜΕ μέσω επιχειρηματικών μεσολαβητών και πρακτόρων καινοτομίας, καθώς και η έναρξη ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών με πιλοτικά έργα κατάρτισης για την ενίσχυση του επαγγελματισμού των ευρωπαϊκών ΜΜΕ, προκειμένου να διευκολύνονται οι γλωσσικές και διαδικαστικές γνώσεις των μικρότερων επιχειρήσεων στις κεντρικές αρχές προμηθειών.

4.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει θερμά την προαγωγή κοινών διασυνοριακών δημόσιων συμβάσεων, ιδίως για έργα καινοτομίας και διασυνοριακά δίκτυα υποδομών, δίνοντας ώθηση στη συμμετοχή των μικρότερων επιχειρήσεων μέσω επιχειρηματικών μεσολαβητών και πρακτόρων καινοτομίας. Ζητεί δε υψηλά επίπεδα ποιότητας στις υπεργολαβίες, η χρήση των οποίων πρέπει, ωστόσο, να είναι περιορισμένη.

4.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ισχυρή ενωσιακή δράση που θα ευνοεί την πρόσβαση στις αγορές δημόσιων συμβάσεων των τρίτων χωρών επί τη βάσει της αμοιβαιότητας, συμπεριλαμβανομένων των υπό ένταξη χωρών και των χωρών εταίρων της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας, σε συνθήκες ισοτιμίας με τις εθνικές επιχειρήσεις και αναπτύσσοντας ειδικές ρήτρες επίσης στο πλαίσιο διμερών και πολυμερών ελεύθερων συναλλαγών.

4.8.

Με στόχο τη μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις ανατεθείσες συμβάσεις και τις τροποποιήσεις τους, καθώς και την πλήρη προστασία των ευαίσθητων και των προσωπικών δεδομένων, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ενός ενωσιακού μητρώου των συμβάσεων με ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό και πλήρη διαλειτουργικότητα με τα εθνικά μητρώα, μέσω της ψηφιακής μετατροπής και της θέσπισης της υποχρεωτικής ηλεκτρονικής σύναψης δημόσιων συμβάσεων προμηθειών μέχρι το 2018.

4.9.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία ενός δομημένου διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών βάσει της διαθεσιμότητας ανοιχτών και διαφανών δεδομένων για τη δημιουργία καλύτερων εργαλείων ανάλυσης, με σκοπό την εκπόνηση πολιτικών που θα εστιάζουν στις ανάγκες, καθώς και συστημάτων συναγερμού και καταπολέμησης της διαφθοράς, ακόμη και μέσω της βέλτιστης χρήσης της χρηματοδότησης έργων.

4.10.

Θα πρέπει να ενισχυθεί ένας φιλικός προς τον χρήστη μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών ως μέσο διαχείρισης της γνώσης που θα χρησιμοποιείται από τις εθνικές και τις αναθέτουσες αρχές για την ανταλλαγή των βέλτιστων πρακτικών, την αμοιβαία ενημέρωση για τις ανάγκες και τη δημιουργία μιας κοινοτικής πλατφόρμας σχετικά με ποικίλες πτυχές των έργων.

4.10.1.

Πρέπει, επίσης, να αυξηθεί σημαντικά η κατάρτιση των μελών των αναθετουσών αρχών.

5.   Η σύμπραξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τις περιφερειακές και εθνικές αρχές και τις επιχειρήσεις: ο μηχανισμός εκ των προτέρων αξιολόγησης

5.1.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ο νέος μηχανισμός εκ των προτέρων αξιολόγησης που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να αποτελέσει ένα αξιόλογο μέσο, υπό την προϋπόθεση να διατηρήσει την ευελιξία του και τον προαιρετικό του χαρακτήρα και να προβλέπει τη δυνατότητα ξεχωριστής χρήσης των στοιχείων από τα οποία αποτελείται: — ένα γραφείο υποστήριξης· — έναν μηχανισμό κοινοποίησης για έργα υποδομής αξίας άνω των 500 εκατ. ευρώ· — έναν μηχανισμό ανταλλαγής πληροφοριών, που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ευκολία και κατά τρόπο ανεξάρτητο για κάθε έργο, αλλά και με πλήρη σεβασμό των εγγυήσεων εμπιστευτικότητας.

5.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό το τυποποιημένο έντυπο κοινοποίησης να παραμείνει απλό και ευέλικτο και η ηλεκτρονική διαδικασία να διασφαλίζει το απόρρητο των ευαίσθητων πληροφοριών.

5.3.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, το σύστημα του γραφείου υποστήριξης θα πρέπει να είναι διαρθρωμένο με μορφή υποδικτύων γραφείων υποστήριξης σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο, προκειμένου να διασφαλίζεται η παροχή υποστήριξης εκ του σύνεγγυς, με βάση δίκτυα όπως το BC-NET και το Solvit.

5.4.

Ο μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών πρέπει να παρέχει μια διαδραστική βάση δεδομένων που θα είναι φιλική προς τον χρήστη και δομημένη βάσει των αναγκών του, με ειδική επιτροπή διεύθυνσης και ελέγχου εκπροσώπων των αρχών ανάθεσης και των επιχειρήσεων των κρατών μελών.

5.5.

Όσον αφορά τον μηχανισμό εκ των προτέρων αξιολόγησης, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη να καταστεί ελκυστικός, με τη χορήγηση Ετικέτας βεβαίωσης πιστότητας, όπως προέκυψε από την αξιολόγηση της Επιτροπής.

6.   Μια δομή για τον επαγγελματικό χαρακτήρα των δημόσιων συμβάσεων

6.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί πλήρως με τη σύσταση της Επιτροπής προς τα κράτη μέλη. Ωστόσο, προκειμένου να εξασφαλιστεί μια αποτελεσματική και ουσιαστική δομή για την επαγγελματοποίηση των δημόσιων συμβάσεων, η ΕΟΚΕ θα προτιμούσε να είχε υιοθετήσει η Επιτροπή οδηγία, αντί μιας απλής σύστασης χωρίς δεσμευτική ισχύ.

6.2.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, οι συστάσεις αυτές μπορούν να έχουν την κατάλληλη συνέχεια αρκεί να υλοποιηθούν τα εξής:

6.2.1.

μια κοινή πιλοτική πρωτοβουλία κατάρτισης για τον επαγγελματισμό των διαφόρων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων που συμμετέχουν στη διαδικασία ανάθεσης, αρχής γενομένης από τις διασυνοριακές συμβάσεις, μέσω της οποίας θα καθοριστούν επίσης οι ικανότητες και οι δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει κάθε επαγγελματίας στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων·

6.2.2.

μια εντολή προς την CEN-Cenelec-ETSI για τεχνικά-κανονιστικά πρότυπα ψηφιοποίησης δημόσιων συμβάσεων, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαφάνεια, η προσβασιμότητα και η πλήρης διαλειτουργικότητα·

6.2.3.

η άμεση έναρξη πιλοτικών έργων για τις ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, με στόχο την ενίσχυση της συμμετοχής τους μέσω επιχειρηματικών μεσολαβητών και πρακτόρων καινοτομίας·

6.2.4.

η πρόσβαση των φορέων της διαδικασίας ανάθεσης στο πρόγραμμα Justice 2014-2020 για το τμήμα που αφορά τη δικαστική κατάρτιση, συμπεριλαμβανομένης της γλωσσικής κατάρτισης όσον αφορά τη νομική ορολογία, με στόχο τη διαμόρφωση ενός κοινού νομικού και δικαστικού πνεύματος σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις και την αμοιβαία κατανόηση·

6.2.5.

η ενσωμάτωση στους άξονες προγραμματισμού των διαρθρωτικών ταμείων, ιδίως του Κοινωνικού Ταμείου, κοινών παρεμβάσεων ενίσχυσης του επαγγελματισμού των παραγόντων που συμμετέχουν στις δημόσιες συμβάσεις σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο·

6.2.6.

η χορήγηση 300 υποτροφιών της ΕΕ για τη συμμετοχή σε σεμινάρια στο European Institute of Public Administration του Maastricht και της Ακαδημίας Ευρωπαϊκού Δικαίου του Treviri·

6.2.7.

η θέσπιση ενός κώδικα δεοντολογίας των συμβάσεων για τους φορείς που συμμετέχουν στις διαδικασίες ανάθεσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο πλαίσιο διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών, με σκοπό, μεταξύ άλλων, τη διασφάλιση της τήρησης των υψηλών κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων.

6.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να μελετηθεί η δυνατότητα υιοθέτησης ενιαίου συμπληρωματικού κανονιστικού καθεστώτος, ως εικοστού όγδοου καθεστώτος για τις μεγάλες διευρωπαϊκές συμβάσεις, το οποίο θα διατίθεται προς ελεύθερη υιοθέτηση στις αναθέτουσες αρχές, με ίδιους όρους και διαδικασίες σε ολόκληρη την ενιαία αγορά.

---

(1)  Θεμελιώδεις συμβάσεις της ΔΟΕ, σύμβαση 155 της ΔΟΕ (υγιεινή και ασφάλεια στον χώρο εργασίας), καθώς και οι Συμβάσεις της ΔΟΕ 131, 1, 102.

(2)  http://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/docs/2017_grow_046_ex_ante_voluntary_assesment_en.pdf.

(3)  Βλέπε COM(2017) 572 final, κεφ. 2.

(4)  ΕΕ C 191 της 29.6. 2012, σ. 84.

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/52

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τα πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα και από τα καινούργια ελαφρά επαγγελματικά οχήματα όσον αφορά τις εκπομπές, στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης προσέγγισης της Ένωσης για τη μείωση των εκπομπών CO2 από ελαφρά οχήματα και σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 715/2007»

[COM(2017) 676 final — 2017/0293 (COD)]

(2018/C 227/07)

Εισηγητής: ο κ.

Dirk BERGRATH

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 5.2.2018 Συμβούλιο, 9.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 192 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.1.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	124/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί, καταρχήν, τις προτάσεις της Επιτροπής, τις οποίες θεωρεί μια ισορροπημένη συμβιβαστική λύση μεταξύ των στόχων της κινητικότητας χωρίς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, της ικανότητας καινοτομίας της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας και της διατήρησης ποιοτικών θέσεων απασχόλησης.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ειδικότερα, πως ο προβλεπόμενος ενδιάμεσος στόχος για το 2025, η μείωση, δηλαδή, των εκπομπών κατά 15 % σε σχέση με το 2021, είναι αρκετά απαιτητικός, καθώς οι απαιτούμενες αλλαγές στους κινητήρες εσωτερικής καύσης βρίσκονται στα όρια του τεχνολογικά εφικτού. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι η Επιτροπή θα παρακολουθεί σε συνεχή βάση τις εγκρίσεις τύπου νέων οχημάτων, ούτως ώστε να αποφεύγεται η περαιτέρω εγκατάσταση μη συμβατών εξαρτημάτων κινητήρων. Είναι ιδιαίτερα δύσκολη η επίτευξη των στόχων μείωσης μέχρι το 2025 για τα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα, τα οποία έχουν μεγαλύτερο κύκλο παραγωγής και ανάπτυξης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η εξέλιξη της αγοράς προς τα οχήματα μηδενικών εκπομπών και τα οχήματα χαμηλών εκπομπών ρύπων, καθώς και τα υβριδικά οχήματα συνιστά μια ευκαιρία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη βελτίωση της εποπτείας της αγοράς που θα επιτευχθεί με τη μέτρηση και την παρακολούθηση της πραγματικής κατανάλωσης καυσίμων, η οποία βασίζεται στην υποχρέωση των κατασκευαστών να τοποθετούν τυποποιημένο εξοπλισμό στα νέα οχήματα.

1.4.

Η διαρθρωτική μετάβαση προς εναλλακτικά συστήματα πρόωσης –σε συνδυασμό με την ψηφιοποίηση, τα αυτόνομα οχήματα και άλλα– θα συνδεθεί άμεσα με καθοριστικές αλλαγές στην αλυσίδα αξίας της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θέση της Επιτροπής να γίνει η Ευρώπη σημείο αναφοράς για την αλυσίδα αξίας των ηλεκτροκίνητων οχημάτων («ΕU Battery Alliance»-Ευρωπαϊκή συμμαχία για την παραγωγή μπαταριών), αλλά ζητεί περισσότερη αποφασιστικότητα στον χειρισμό του ζητήματος αυτού.

1.5.

Ο ρυθμός της εν λόγω διαρθρωτικής μεταβολής θα καθορίσει το αν και κατά πόσο θα κινδυνεύσουν οι θέσεις εργασίας και η απασχόληση. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συνοδεύσει με πολιτικά μέτρα για τη βιομηχανία αυτή τη διαρθρωτική αλλαγή, δεδομένου ότι απουσιάζει μια πλήρης αξιολόγηση του κοινωνικού και του οικονομικού αντικτύπου. Η ΕΟΚΕ απορρίπτει τις ομαδικές απολύσεις.

1.6.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι, στην ενδιάμεση αξιολόγηση που είναι προγραμματισμένη για το 2024, θα πρέπει να εξεταστεί το κατά πόσο έχουν επιτευχθεί οι πολιτικοί στόχοι για το κλίμα, την καινοτομία και την απασχόληση. Αυτό ουσιαστικά εξαρτάται από την εικόνα της αγοράς και από τη θέση των εναλλακτικών συστημάτων πρόωσης σε αυτή έως το 2024, από το κατά πόσο θα έχουν τοποθετηθεί στήλες φόρτισης οχημάτων και από τον βαθμό στον οποίο τα δίκτυα ηλεκτροδότησης θα έχουν μετασκευαστεί ή αναβαθμιστεί για να καλύψουν τις εμφανείς πρόσθετες ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί, στο πλαίσιο της ενδιάμεσης αξιολόγησης, να εκπονηθεί μια έκθεση της τρέχουσας κατάστασης όσον αφορά τα επαγγελματικά προσόντα, την κατάρτιση και τη μετεκπαίδευση του προσωπικού, καθώς και μια επικαιροποιημένη ανάλυση όσον αφορά τους τομείς όπου απαιτείται η λήψη (πρόσθετων) μέτρων, ώστε να αναπτυχθούν περαιτέρω οι δεξιότητες και τα προσόντα των εργαζομένων στην αυτοκινητοβιομηχανία ενόψει της διαρθρωτικής αλλαγής.

1.8.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι οποιεσδήποτε χρηματικές ποινές που προβλέπονται τόσο στον υφιστάμενο όσο και στο νέο κανονισμό θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τον κλάδο και τους εργαζόμενους σε αυτόν κατά τη μετάβαση προς προϊόντα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Θα πρέπει να χορηγηθούν πρόσθετοι χρηματοδοτικοί πόροι, προκειμένου να εξασφαλιστεί η πρόσβαση των εργαζομένων στην αγορά εργασίας.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Τον Οκτώβριο του 2014, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ (1) έθεσαν ως δεσμευτικό στόχο τη μείωση των εκπομπών που παράγονται σε ολόκληρη την οικονομία της ΕΕ κατά τουλάχιστον 40 % έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ο στόχος αυτός βασίζεται σε παγκόσμιες προβλέψεις, οι οποίες συνάδουν με το μεσοπρόθεσμο χρονοδιάγραμμα της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή (COP 21) (2). Επί του παρόντος, πολλές χώρες θεσπίζουν μέτρα για την επίτευξη χαμηλών εκπομπών ρύπων στις μεταφορές, συμπεριλαμβανομένων των προτύπων για τα οχήματα, συχνά σε συνδυασμό με μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.

2.2.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την κινητικότητα χαμηλών εκπομπών (3), η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2016, θέτει ως στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τις μεταφορές κατά τουλάχιστον 60 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, καθώς και την υποχρέωση να υπάρχει σαφής τάση προς την ολική εξάλειψή τους. Στη στρατηγική καθίσταται σαφές ότι η χρήση οχημάτων χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών θα πρέπει να αυξηθεί, έτσι ώστε να κατέχουν ένα σημαντικό μερίδιο της αγοράς μέχρι το 2030 και συνεπώς να εισέλθει η ΕΕ σε μία μακροπρόθεσμη πορεία προς μια κινητικότητα μηδενικών εκπομπών.

2.3.

Ως πρώτο βήμα, η στρατηγική αποτέλεσε μέρος μιας νομοθετικής δέσμης μέτρων (4) που παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2017 και εφαρμόστηκε μαζί με την (επίσης δημοσιευμένη τον Μάιο του 2017) ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Η Ευρώπη σε κίνηση — Θεματολόγιο για κοινωνικά δίκαιη μετάβαση προς την καθαρή, ανταγωνιστική και συνδεδεμένη κινητικότητα για όλους» (5).

2.3.1.

Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να βελτιωθεί η ασφάλεια των μεταφορών, να προωθηθεί η πιο δίκαιη χρέωση διοδίων, να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και ο διοικητικός φόρτος, να καταπολεμηθεί η παράνομη απασχόληση και να εξασφαλιστούν κατάλληλες συνθήκες και χρόνος ανάπαυσης για τους εργαζόμενους.

2.3.2.

Στην παρούσα ανακοίνωση διευκρινίζεται ότι επιθυμία της ΕΕ είναι η ανάπτυξη, διάθεση και κατασκευή οχημάτων, εξοπλισμού και συνολικών λύσεων κινητικότητας με τη μέγιστη δυνατή αυτοματοποίηση, τις χαμηλότερες δυνατές εκπομπές ρύπων και τη βέλτιστη δυνατή συνδεσιμότητα, καθώς επίσης και η δημιουργία υποστηρικτικών υποδομών τελευταίας τεχνολογίας. Τονίζεται επίσης ότι η ΕΕ πρέπει να αναλάβει παγκόσμιο ηγετικό ρόλο όσον αφορά τις συνεχείς αλλαγές προσανατολισμού της αυτοκινητοβιομηχανίας, και να συνεχιστεί η μεγάλη πρόοδος που έχει ήδη σημειωθεί.

2.4.

Η πρόταση κανονισμού αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων για την κινητικότητα (6) που περιλαμβάνει και μέτρα σχετικά με τη ζήτηση, τα οποία θα υποστηρίξουν τα μέτρα σχετικά με την προσφορά που περιέχονται στην παρούσα πρόταση. Στόχος της οδηγίας 2009/33/ΕΚ σχετικά με την προώθηση καθαρών και ενεργειακώς αποδοτικών οχημάτων οδικών μεταφορών είναι η στήριξη της αγοράς καθαρών και ενεργειακώς αποδοτικών οχημάτων οδικών μεταφορών. Με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις (7) εξασφαλίζεται ότι η οδηγία θα περιλαμβάνει όλες τις σχετικές πρακτικές συμβάσεων και θα στείλει ένα σαφές, μακροπρόθεσμο μήνυμα στην αγορά. Πέραν τούτου, διευκολύνεται η εφαρμογή των διατάξεων και εξασφαλίζεται η αποτελεσματική χρήση τους. Επιπλέον, επεκτείνεται η συμβολή του τομέα των μεταφορών στη μείωση των εκπομπών CO2 και των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων, και προωθείται η ανταγωνιστικότητα και η ανάπτυξη του κλάδου.

3.   Η πρόταση κανονισμού (8)

3.1.

Με την παρούσα πρόταση κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να επιτύχει τους προτεινόμενους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, να μειώσει το κόστος καυσίμων για τον καταναλωτή, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της αυτοκινητοβιομηχανίας και να δημιουργήσει πρόσθετες θέσεις απασχόλησης. Η πορεία προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, ιδίως μέσω εναλλακτικών συστημάτων πρόωσης, χαρακτηρίζεται ως μη αναστρέψιμη.

3.2.

Η Επιτροπή αναμένει ότι η πρόταση θα επιφέρει μείωση των εκπομπών CO2 της τάξης των 170 εκατ. τόνων από το 2020 έως το 2030 και, ως εκ τούτου, βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αναμένεται να αυξηθεί έως και 6,8 δισεκατ. ευρώ μέχρι το 2030, και αναμένεται επίσης να δημιουργηθούν 70 000 πρόσθετες θέσεις εργασίας.

3.3.

Όσον αφορά τον καταναλωτή, η Επιτροπή αναμένει μέση εξοικονόμηση κόστους κατά την αγορά ενός νέου αυτοκινήτου ύψους 600 ευρώ το 2025 και 1 500 ευρώ το 2030 (καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του οχήματος). Σε όλη την ΕΕ, η εξοικονόμηση στο κόστος καυσίμων θα ανέλθει σε 18 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως και σε 380 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου, συνολικά, από το 2020 έως το 2040.

3.4.

Τα κύρια στοιχεία της πρότασης της Επιτροπής για τη μείωση των εκπομπών CO2 από τα επιβατικά αυτοκίνητα και τα ελαφρά εμπορικά οχήματα είναι:

3.4.1.

Επιπλέον μείωση των τιμών CO2 κατά 30 % έως το 2030 με βάση τους στόχους για το 2021 [95 γρ./km για τα επιβατικά οχήματα και 147 γρ./km για τα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα έως το 2021 (κύκλος δοκιμών του Νέου Ευρωπαϊκού Κύκλου Οδήγησης/NEDC-New European Driving Cycle)]. Ενδιάμεσοι στόχοι θα πρέπει να είναι η μείωση των τιμών CO2 κατά 15 %, έτσι ώστε ο γενικός στόχος να επιτευχθεί το συντομότερο δυνατόν (κάτι το οποίο σημαίνει ασφάλεια των επενδύσεων για τη βιομηχανία).

3.4.2.

Από το 2021 και μετά, οι τιμές των εκπομπών θα βασίζονται στον κύκλο WLTP (διαδικασία εναρμονισμένων δοκιμών ελαφρών οχημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο/World Harmonised Light Vehicle Test Procedure), ο οποίος βρίσκεται σε ισχύ από την 1η Σεπτεμβρίου 2017. Με την αλλαγή του κύκλου δοκιμής, οι στόχοι για το 2025 και το 2030 εμφανίζονται ως ποσοστά.

3.4.3.

Η πρόταση είναι ουσιαστικά θετικά προσκείμενη στην τεχνολογία. Γίνεται διάκριση μεταξύ των οχημάτων που δεν εκπέμπουν καθόλου ρύπους (οχήματα μηδενικών εκπομπών/zero-emission vehicles — ZEV) και εκείνων που εκπέμπουν λιγότερο από 50 γρ. CO2/km (οχήματα χαμηλών εκπομπών/low-emission vehicles — LEV) — ιδίως οχήματα τα οποία, πέρα από τον κινητήρα εσωτερικής καύσης, διαθέτουν και σύστημα ηλεκτρικής πρόωσης (υβριδικά οχήματα με ρευματολήπτη/plug-in hybrid electric vehicles — PHEV). Και για τους δύο τύπους οχημάτων προβλέπεται ένας «δείκτης αναφοράς» της τάξης του 15 % έως το 2025 και του 30 % έως το 2030. Οι κατασκευαστές που υπερκαλύπτουν αυτούς τους «δείκτες αναφοράς» θα λαμβάνουν ως δώρο μια πίστωση 5 γρ./km που θα αφορά τις ανώτατες τιμές που είναι ειδικές για τον κάθε κατασκευαστή. Προκειμένου να καθοριστεί η αναλογία αυτή, θα λαμβάνονται υπόψη οι επιδόσεις των εν λόγω οχημάτων — να σημειωθεί ότι τα οχήματα μηδενικών εκπομπών zero-emission vehicles υπερτερούν των οχημάτων χαμηλών εκπομπών low-emission vehicles. Δεν προβλέπεται η επιβολή ποινών (malus).

3.5.

Λαμβάνονται υπόψη επίσης οι λεγόμενες «οικολογικές καινοτομίες» που δεν είναι ορατές στους συνήθεις ελέγχους, με ανώτατο όριο 7 γρ. CO2/km Η αναθεώρηση αυτής της ειδικής διάταξης είναι προγραμματισμένη για το 2025. Από το 2025 και μετά, οι ενεργειακά αποδοτικές εγκαταστάσεις κλιματισμού θα υπολογίζονται ως οικολογικές καινοτομίες.

3.6.

Σε περίπτωση υπέρβασης των ανώτατων (ενδιάμεσων) τιμών που είναι ειδικές για τον κάθε κατασκευαστή, προβλέπεται χρηματική ποινή ύψους 95 ευρώ ανά γρ. CO2/km και ανά όχημα. Η παρακολούθηση των εκπομπών CO2 σε νέες ταξινομήσεις οχημάτων διενεργείται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος. Εξαιρούνται από τον κανονισμό οι κατασκευαστές με περισσότερες από 1 000 νέες ταξινομήσεις οχημάτων το χρόνο.

3.7.

Το σχέδιο κανονισμού συμπληρώνουν πλείστες παραπομπές σε συμπληρωματικές δραστηριότητες, πρωτοβουλίες και προτεραιότητες του προγράμματος. Αξίζει εδώ να γίνει μνεία στο ενημερωτικό δελτίο με τίτλο «Driving Clean Mobility: Europe that defends its industry and workers» («Δρομολογώντας την καθαρή κινητικότητα: Μια Ευρώπη που προστατεύει τη βιομηχανία και τους εργαζόμενους»). Η Επιτροπή επισημαίνει σε αυτό ότι από το 2007 έως το 2015 επενδύθηκαν 375 εκατ. ευρώ στην έρευνα για τους συσσωρευτές (μπαταρίες) οχημάτων, ενώ, το διάστημα, 2018-2020 θα επενδυθούν 200 εκατ. ευρώ επιπλέον από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020». Ειδικότερα, οι επενδύσεις αυτές αποσκοπούν στη στήριξη της νέας γενιάς συσσωρευτών, και στις αρχές του 2018 θα παρουσιαστεί χάρτης πορείας για μια Ευρωπαϊκή συμμαχία για την παραγωγή μπαταριών («ΕU Battery Alliance»). Στόχος είναι να γίνει η Ευρώπη σημείο αναφοράς για το σύνολο της αλυσίδας αξίας της κατασκευής συσσωρευτών (9).

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί, καταρχήν, τις προτάσεις της Επιτροπής, τις οποίες θεωρεί μια ισορροπημένη συμβιβαστική λύση μεταξύ των διάφορων στόχων. Η πρόταση αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της κινητικότητας χωρίς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα: προωθεί παράλληλα την ικανότητα καινοτομίας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, διατηρεί τις ποιοτικές θέσεις απασχόλησης και καθιστά δυνατή τη σταδιακή κοινωνική μετάβαση προς νέες δομές παραγωγής. Ο στόχος της μείωσης των εκπομπών CO2 κατά 30 % αντιστοιχεί στον στόχο του σχεδίου της ΕΕ για το κλίμα για τον τομέα εκτός του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ).

4.2.

Στην πρότασή της, η ΕΕ ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για την κινητικότητα, το οποίο φαίνεται ότι τυγχάνει ολοένα και περισσότερης αποδοχής από τους πολίτες. Οι πολίτες αντιλαμβάνονται αυτή την αλλαγή νοοτροπίας ως επακόλουθο της κρίσης του ντίζελ. Η πρόταση περιλαμβάνει αλλαγές στα πρότυπα κινητικότητας, ενίσχυση των δημόσιων μεταφορών και, ως απώτερο στόχο, την ανάπτυξη και εφαρμογή ευρείας και ολοκληρωμένης πολιτικής μεταφορών.

4.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πως ο ενδιάμεσος στόχος για το 2025, η μείωση δηλαδή των εκπομπών κατά 15 % σε σχέση με το 2021, είναι ιδιαίτερα φιλόδοξος. Για την επίτευξή του, απαιτούνται αλλαγές στους κινητήρες εσωτερικής καύσης οι οποίες αγγίζουν τα όρια του τεχνολογικά εφικτού. Αυτό ισχύει ιδίως για τα ελαφρά επαγγελματικά οχήματα, τα οποία έχουν μεγαλύτερο κύκλο παραγωγής και ανάπτυξης. Υπό αυτό το πρίσμα, το 2024 θα πρέπει να διενεργηθεί ένας απολογισμός, βάσει του οποίου θα αποφασιστεί κατά πόσο θα πρέπει να διατηρηθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί για το 2030 ή εάν τούτοι μπορούν να επαναπροσδιοριστούν. Δεδομένης της τρέχουσας αναπτυσσόμενης απορρόφησης από την αγορά των οχημάτων μηδενικών εκπομπών (ZEV), των οχημάτων χαμηλών εκπομπών (LEV) και των υβριδικών οχημάτων με ρευματολήπτη (plug-in hybrid electric vehicles — PHEV), ο ενδιάμεσος στόχος που έχει τεθεί αποτελεί πρόκληση, εντούτοις, φαίνεται να είναι υλοποιήσιμος.

4.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσθετη διάταξη σύμφωνα με την οποία ενισχύεται η εποπτεία της αγοράς μέσω της μέτρησης και της παρακολούθησης της πραγματικής κατανάλωσης καυσίμων, κάτι που βασίζεται στην υποχρέωση του κατασκευαστή να τοποθετεί τυποποιημένο εξοπλισμό στα νέα οχήματα. Τα δεδομένα που θα συλλέγονται δεν θα βρίσκονται μόνο στη διάθεση του κατασκευαστή, αλλά θα υπόκεινται επίσης και σε ανεξάρτητες αξιολογήσεις τρίτων φορέων. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα λειτουργικό ισοδύναμο για τη μέτρηση των εκπομπών σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης, κάτι που δεν μπορεί να εφαρμοστεί για λόγους συγκρισιμότητας των αποτελεσμάτων.

4.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η προσέγγιση με βάση τις εκπομπές του σωλήνα εξάτμισης που ακολουθείται στην πρόταση κανονισμού εξακολουθεί να έχει περιορισμένες δυνατότητες παρά τα πλεονεκτήματά της. Έτσι, κατά την κατασκευή οχημάτων, συσσωρευτών και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας προκύπτουν εκπομπές CO2, οι οποίες εξαρτώνται επίσης από τις επιδόσεις του οχήματος και την οδηγική συμπεριφορά. Η ΕΟΚΕ σημειώνει, επίσης, ότι άλλοι τρόποι μεταφοράς, όπως η προβλεπόμενη αύξηση των αεροπορικών μεταφορών, ενδεχομένως να υπονομεύσουν τις προσπάθειες του κλάδου της αυτοκινητοβιομηχανίας.

4.6.

Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στις εργασίες της σχετικά με τις διαρθρωτικές αλλαγές στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας: τα εναλλακτικά (πράσινα) συστήματα πρόωσης, την ψηφιοποίηση και τη δικτύωση καθώς και την αυτόνομη οδήγηση με τους κινδύνους που ενέχει για την απασχόληση, αλλαγές από τις οποίες μπορεί να δημιουργηθούν τάσεις για νέες δεξιότητες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταρτίσει, για παράδειγμα, ένα νομικό και κανονιστικό πλαίσιο που θα επιτρέπει την ταχεία ενεργοποίηση προγραμμάτων στήριξης κατά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης (10). Μεταξύ των παραδειγμάτων συμπεριλαμβάνονται πρωτίστως τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ, όπως, λόγου χάρη, το Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ). Μπορούν να επιδιωχθούν επίσης έργα κατά το πρότυπο της Airbus.

4.7.

Η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία απασχολεί περίπου 2,3 εκατομμύρια εργαζόμενους στην άμεση παραγωγή οχημάτων και έχει μερίδιο της τάξης του 8 % στη συνολική προστιθέμενη αξία. Έμμεσα, ο κλάδος εξασφαλίζει απασχόληση σε 10 εκατομμύρια εργαζομένους και χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό καινοτομίας, καθότι αντιπροσωπεύει το 20 % της χρηματοδότησης της βιομηχανικής έρευνας στην ΕΕ.

4.8.

Η ΕΕ συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγαλύτερων παραγωγών μηχανοκίνητων οχημάτων παγκοσμίως και η αυτοκινητοβιομηχανία της είναι ο σημαντικότερος ιδιωτικός επενδυτής στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης. Η αυτοκινητοβιομηχανία κατέχει ηγετική θέση παγκοσμίως, μεταξύ άλλων και στην καινοτομία προϊόντων, τις τεχνολογίες παραγωγής, τον σχεδιασμό υψηλού επιπέδου και τα εναλλακτικά συστήματα πρόωσης. Ως εκ τούτου, το 2016 ήταν η χρονιά κατά την οποία ένα στα τέσσερα αυτοκίνητα παγκοσμίως συναρμολογήθηκε σε ευρωπαϊκό εργοστάσιο, και το μερίδιο της αυτοκινητοβιομηχανίας στο ΑΕγχΠ της ΕΕ αντιστοιχούσε στο 4 % (11).

4.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την επιθυμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διαμορφώσει τον μετασχηματισμό του τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο. Η διαρθρωτική μετάβαση προς εναλλακτικά συστήματα πρόωσης –σε συνδυασμό με την ψηφιοποίηση, τα αυτόνομα οχήματα και άλλα– θα συνδεθεί άμεσα με καθοριστικές αλλαγές στην αλυσίδα αξίας της αυτοκινητοβιομηχανίας. Πρώτον, υπάρχει το ζήτημα του ποια εξαρτήματα κατασκευάζονται από τους ίδιους τους παραγωγούς και ποια αγοράζονται. Μέχρι σήμερα, η προστιθέμενη αξία των ηλεκτρονικών εξαρτημάτων αφορούσε κυρίως τους προμηθευτές, και οι ασιάτες κατασκευαστές εξακολουθούν να είναι κυρίαρχοι στην αγορά στοιχείων συσσωρευτών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θέση της Επιτροπής να γίνει η Ευρώπη σημείο αναφοράς όσον αφορά την αλυσίδα αξίας ηλεκτροκίνητων οχημάτων (βλέπε σημείο 3.7 «EU Battery Alliance»). Άγνωστη παραμένει ακόμα η τεχνολογία της επόμενης γενιάς συσσωρευτών και η εξέλιξη στη σχέση ποιότητας-τιμής με την πάροδο του χρόνου. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να παρακολουθεί διαρκώς τις εξελίξεις.

4.9.1.

Η προσπάθεια μετάβασης από τα παραδοσιακά στα εναλλακτικά συστήματα μετάδοσης ισχύος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να προκαλέσει την κατάρρευση των διαρθρωτικών δομών. Οι παραδοσιακές μέθοδοι παραγωγής πρέπει να αντικατασταθούν από αισθητά διαφορετικές ή εντελώς νέες μεθόδους. Στα αμιγώς ηλεκτροκίνητα οχήματα, αυτή η αλλαγή θα επηρεάσει τον κινητήρα εσωτερικής καύσης, το κιβώτιο ταχυτήτων, την εξάτμιση και άλλα. Επιπλέον, προστίθενται ο ηλεκτρικός κινητήρας και ο συσσωρευτής, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής στοιχείων συσσωρευτών. Τα δύο αυτά εξαρτήματα, όμως, έχουν διαφορετικά αναλογικά μερίδια στην προστιθέμενη αξία του κλάδου της αυτοκινητοβιομηχανίας και συνεπώς επιπτώσεις στην απασχόληση και τις απαιτούμενες δεξιότητες.

4.9.2.

Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την FEV (12) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο μεσαίας κατηγορίας έχει κατασκευαστικό κόστος περίπου 16 500 ευρώ. Τα κυριότερα εξαρτήματά του είναι ο ηλεκτρικός κινητήρας (800 ευρώ), τα ηλεκτρονικά συστήματα ισχύος (1 400 ευρώ) και ο συσσωρευτής (6 600 ευρώ). Ο συσσωρευτής μόνο αντιπροσωπεύει το 40 % του κόστους, ενώ το 70 % του κόστους αναλογεί στην παραγωγή των στοιχείων συσσωρευτών. Τα ηλεκτροκίνητα οχήματα είναι πολύ πιο απλά και, για την παραγωγή τους σε μεγάλη κλίμακα, απαιτούνται διαφορετικές δεξιότητες από τους εργαζόμενους: γνώσεις ηλεκτρολόγου/ηλεκτρονικού μηχανικού, ηλεκτροχημείας, τεχνολογίας επίστρωσης, θερμικής διαχείρισης, τεχνολογίας ελέγχου κινητήρα και μηχανολογίας συστημάτων ελέγχου, γνώσεις πάνω στην τεχνολογία ηλεκτρικού ρεύματος υψηλής τάσης, τις αρχές ηλεκτρισμού, τη συμπεριφορά των υλικών καθώς και άλλες γνώσεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για το στάδιο της συναρμολόγησης.

4.9.3.

Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή αναμένει θετικά αποτελέσματα στον τομέα της απασχόλησης, υπάρχουν κίνδυνοι. Σε μια πρόσφατη μελέτη (13) του Ινστιτούτου Fraunhofer IAO (Ινστιτούτο Βιομηχανικής Μηχανολογίας Fraunhofer) εξετάζονται οι ποσοτικές επιπτώσεις στην απασχόληση βάσει ενός σεναρίου το οποίο περιλαμβάνει 25 % μερίδιο ηλεκτρικών οχημάτων και 15 % μερίδιο υβριδικών οχημάτων με ρευματολήπτη (PHEV) και, ως εκ τούτου, αντανακλά, κατά προσέγγιση, την πρόταση της Επιτροπής. Τα πρώτα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι, έως το 2030, στην ευνοϊκότερη περίπτωση, ποσοστό περίπου 10-12 % των θέσεων εργασίας που συνδέονται με την εγκατάσταση των συστημάτων μετάδοσης της κίνησης θα χαθούν, υπό το πρίσμα της τεχνολογικής μετάβασης. Μόνο στη Γερμανία, προβλέπεται να χαθούν μεταξύ 25 000 και 30 000 θέσεις εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, όσο χαμηλότερο θα είναι το πραγματικό μερίδιο των υβριδικών οχημάτων με ρευματολήπτη (PHEV), τόσο μεγαλύτερος θα είναι και ο προαναφερόμενος αρνητικός αντίκτυπος (εάν το μερίδιο των PHEV ανέλθει στο 5 %, η μείωση των θέσεων εργασίας προβλέπεται να κυμανθεί μεταξύ 15-18 %). Το ίδιο ισχύει και για την επιταχυνόμενη σταδιακή κατάργηση της τεχνολογίας ντίζελ, η οποία, λόγω του ιδιαίτερα περίπλοκου χαρακτήρα των προμηθειών των σχετικών εξαρτημάτων, έχει αντίκτυπο στην απασχόληση κατά 30-40 % υψηλότερο απ’ ότι οι προμήθειες εξαρτημάτων για βενζινοκινητήρες. Επιπλέον, ανακύπτουν παράλληλοι κίνδυνοι για την απασχόληση λόγω των επιπτώσεων της ψηφιοποίησης και της αυξανόμενης μετεγκατάστασης της παραγωγής σε άλλες ηπείρους.

4.9.4.

Γενικά, αναμένεται ότι οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις θα είναι ασύμμετρες τόσο όσον αφορά τη χρονική στιγμή όσο και τη γεωγραφική τοποθεσία. Οι τελικοί κατασκευαστές και οι μεγάλοι προμηθευτές, μέσω των καινοτομιών και των νέων επιχειρηματικών μοντέλων, βρίσκονται σε ευνοϊκότερη θέση απ’ ότι οι μικρής κλίμακας προμηθευτές εξαρτημάτων υψηλής εξειδίκευσης. Επιπροσθέτως, οι θέσεις εργασίας στον τομέα των νέων τεχνολογιών και υπηρεσιών θα είναι συχνότερα εγκατεστημένες σε μεγάλα αστικά κέντρα παρά σε περιφερειακές περιοχές. Το στοιχείο αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό των αντίστοιχων προγραμμάτων πλαισίων.

4.9.5.

Ο ρυθμός της εν λόγω διαρθρωτικής μεταβολής θα καθορίσει το αν και κατά πόσο θα κινδυνεύσουν οι θέσεις εργασίας και η απασχόληση. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση της Επιτροπής, η οποία παρέχει ασφάλεια των επενδύσεων στη βιομηχανία και της δίνει τη δυνατότητα να αρχίσει ήδη από τώρα τη δρομολόγηση και την προετοιμασία της διαρθρωτικής αυτής αλλαγής. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συνοδεύσει με πολιτικά μέτρα για τη βιομηχανία αυτή τη διαρθρωτική αλλαγή, προκειμένου να αποτραπεί η μετακύλιση των προβλημάτων στους εργαζομένους. Οι τριμερείς και οι διμερείς διάλογοι είναι, σε αυτό το πλαίσιο, ζωτικής σημασίας.

4.9.6.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι τα πρώτα βήματα έχουν ήδη γίνει, έστω και αν η έκτασή τους είναι ακόμα περιορισμένη: μεμονωμένοι κατασκευαστές ανακοίνωσαν την παραγωγή περισσότερων μοντέλων ηλεκτροκίνητων οχημάτων μέχρι το 2025, καθώς και επενδύσεις που σκοπεύουν να κάνουν στον στόλο οχημάτων που ταξινομούνται για πρώτη φορά.

4.10.

Προκειμένου να απεξαρτηθεί ο κλάδος των μεταφορών από τον άνθρακα με βιώσιμο και περιφερειακά ισορροπημένο τρόπο, η Επιτροπή σχεδιάζει να διαθέσει 800 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF/Connecting Europe Facility) για την τοποθέτηση διαλειτουργικών σημείων επαναφόρτισης. Αυτό πρέπει να προκαλέσει ουσιαστικές πρόσθετες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις (αυτή τη στιγμή υπάρχουν 200 000 σημεία επαναφόρτισης στην ΕΕ, ενώ χρειάζονται 800 000). Ένα επιπλέον ποσό 200 εκατ. ευρώ θα διατεθεί για τη δημιουργία σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα πάνω στην ανάπτυξη της επόμενης γενιάς συσσωρευτών). Τέλος, η Επιτροπή προτίθεται να στηρίξει τη μετάβαση προς εναλλακτικά συστήματα μετάδοσης της κίνησης, θεσπίζοντας στόχους για τις δημόσιες αρχές ώστε εκείνες να λαμβάνουν περισσότερο υπόψη τα οχήματα μηδενικών/εξαιρετικά χαμηλών εκπομπών στις δημόσιες συμβάσεις.

4.11.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οποιεσδήποτε χρηματικές ποινές που προβλέπονται τόσο στον υφιστάμενο όσο και στο νέο κανονισμό θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τον κλάδο και τους εργαζόμενους σε αυτόν κατά τη μετάβαση προς προϊόντα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Επί του παρόντος, μόνο μια μειοψηφία κατασκευαστών αυτοκινήτων βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών μέχρι το 2021.

4.12.

Ενώ είναι ευπρόσδεκτη η μείωση της εξάρτησης από το εισαγόμενο πετρέλαιο, ενδεχομένως να δημιουργηθούν νέες εξαρτήσεις, όπως η πρόσβαση σε πρώτες ύλες (λίθιο, κοβάλτιο και νικέλιο από απομακρυσμένες περιοχές). Ομοίως, η ΕΟΚΕ αναμένει ότι θα εξασφαλιστεί ο επαρκής εφοδιασμός με ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

4.13.   Ενδιάμεση αξιολόγηση του κανονισμού

4.13.1.

Το 2024, η Επιτροπή θα προβεί σε ενδιάμεση αξιολόγηση του κανονισμού, για να διαπιστώσει την ύπαρξη ή όχι θετικών αποτελεσμάτων.

4.13.2.

Δεδομένου ότι, από σημερινή σκοπιά, είναι δύσκολο να γίνουν εκτιμήσεις για τη διαρθρωτική αλλαγή και τη μετάβαση από τους κινητήρες εσωτερικής καύσης στα εναλλακτικά συστήματα πρόωσης, θα πρέπει να εξεταστεί η εικόνα της αγοράς των εναλλακτικών συστημάτων πρόωσης έως το 2024, το κατά πόσο θα έχουν τοποθετηθεί στήλες φόρτισης οχημάτων και σε ποιο βαθμό τα δίκτυα ηλεκτροδότησης θα έχουν μετασκευαστεί ή αναβαθμιστεί για να καλύψουν τις εμφανείς πρόσθετες ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια.

4.13.3.

Από αυτή την ενδιάμεση αξιολόγηση, η ΕΟΚΕ αναμένει να παρασχεθούν πληροφορίες για τις ενέργειες που έχουν γίνει σχετικά με τις δεξιότητες, την επανεκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση των εργαζομένων. Σε ποιους τομείς υπάρχει ανάγκη για (πρόσθετες) δράσεις, έτσι ώστε να αναπτυχθούν περαιτέρω οι δεξιότητες και τα προσόντα των εργαζομένων στην αυτοκινητοβιομηχανία και να αντιμετωπιστεί η διαρθρωτική αλλαγή; Πόσο βαθιές είναι οι προτεινόμενες δράσεις (βλέπε το Ευρωπαϊκό συμβούλιο δεξιοτήτων της αυτοκινητοβιομηχανίας/European Automotive Skills Council), προκειμένου να διασφαλιστεί η επιτυχής αναπροσαρμογή των απαιτούμενων δεξιοτήτων; Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι συνδικαλιστικές οργανώσεις του συγκεκριμένου τομέα έχουν την ευθύνη να προωθήσουν περαιτέρω τον τριμερή διάλογο στον τομέα της βιομηχανικής πολιτικής. Επιπλέον, θα πρέπει να διατεθούν οι αναγκαίοι πόροι προκειμένου να εξασφαλιστεί η παραμονή των εργαζομένων στην αγορά εργασίας.

---

(1)  Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 2014.

(2)  http://unfccc.int/paris_agreement/items/9485.php

(3)  COM(2016) 501 final.

(4)  ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 95· ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 181· ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 188· ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 195·

(5)  COM(2017) 283 final.

(6)  COM(2017) 675 final, COM(2017) 647 final, COM(2017) 648 final, COM(2017) 652 final, COM(2017) 653 final.

(7)  COM(2017) 653 final.

(8)  Το κεφάλαιο αυτό στηρίζεται στα ακόλουθα έγγραφα: COM(2017) 676 final και Proposal for post2020 CO2 targets for cars and vans [Πρόταση για τον καθορισμό στόχων για τα αυτοκίνητα και τα ημιφορτηγά για την περίοδο μετά το 2020] (https://ec.europa.eu/clima/policies/transport/vehicles/proposal_en).

(9)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Drive Clean Mobility, Europe that defends its industry and workers (Δρομολογώντας την καθαρή κινητικότητα: Μια Ευρώπη που προστατεύει τη βιομηχανία και τους εργαζόμενους)

(10)  Ενημερωτική έκθεση CCMI/148 (σημείο 1.5).

(11)  Ενημερωτική έκθεση CCMI/148 (σημείο 2.1).

(12)  Frankfurter Allgemeine Zeitung, φύλλο της 16.12.2016 (FEV = εταιρεία ερευνών για την ενεργειακή τεχνολογία και τους κινητήρες εσωτερικής καύσης/Forschungsgesellschaft für Energietechnik und Verbrennungsmotoren).

(13)  Fraunhofer IAO 2017: ELAB 2.0 — Wirkungen der Fahrzeugelektrifizierung auf die Beschäftigung (Αποτελέσματα της ηλεκτροκίνησης των οχημάτων στην απασχόληση), Στουτγάρδη (προσωρινά αποτελέσματα).

---

28.6.2018

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 227/58

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Τροποποιημένη πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για τις πωλήσεις αγαθών, την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2006/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και της οδηγίας 2009/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, και την κατάργηση της οδηγίας 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου»

[COM(2017) 637 final]

(2018/C 227/08)

Εισηγητές:

οι κ. Christophe LEFÈVRE Jorge PEGADO LIZ Lech PILAWSKI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 17.11.2017 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 13.11.2017
Νομική βάση	Άρθρα 114 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	15.2.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	532
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	160/5/13

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η διαφορά του δικαίου των συμβάσεων στα διάφορα κράτη μέλη δεν ενθαρρύνει τους καταναλωτές να αγοράζουν σε άλλες χώρες της ΕΕ.

1.2.

Από την άλλη πλευρά, η εμπιστοσύνη των επιχειρηματιών στις διασυνοριακές πωλήσεις εξακολουθεί να μην παρουσιάζει βελτίωση. Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη έρευνα ενωσιακού επιπέδου, το 58 % των εμπόρων λιανικής στην ΕΕ δηλώνει ότι αισθάνεται σιγουριά κατά την πραγματοποίηση διαδικτυακών πωλήσεων. Ωστόσο, μόνο το 28 % αισθάνεται σιγουριά κατά την πραγματοποίηση διαδικτυακών πωλήσεων σε άλλες χώρες της ΕΕ (1).

1.3.

Οι θέσεις που υιοθέτησαν τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) όσο και το Συμβούλιο για τις προτάσεις που υπέβαλε η Επιτροπή το 2015 (2) σχετικά με τις πωλήσεις αγαθών διαδικτυακά και με προσωπική επαφή κατέδειξαν ότι, όπως απεφάνθη η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της για τις προτάσεις αυτές (3), οι κανόνες που ισχύουν στην πώληση αγαθών θα πρέπει να είναι ίδιοι, ανεξάρτητα από τον δίαυλο πώλησης.

1.4.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η υπό εξέταση τροποποιημένη πρόταση οδηγίας επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής της πρότασης οδηγίας σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για τις διαδικτυακές πωλήσεις αγαθών, κατά τρόπο ώστε να συμπεριληφθούν σε αυτήν και οι πωλήσεις που συνάπτονται διά ζώσης, με την ταυτόχρονη φυσική παρουσία των συναλλασσομένων.

1.5.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να λάβει υπόψη στην πρότασή της ορισμένες συστάσεις, και συγκεκριμένα: α) η πρόταση δεν θα πρέπει να οδηγεί στη μείωση της περιόδου εγγύησης σε ορισμένα κράτη μέλη, ούτε στη δημιουργία ιεράρχησης των δικαιωμάτων· β) η δυνατότητα παρέκκλισης από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της οδηγίας με απλή συμφωνία μεταξύ των συμβαλλομένων μερών θα πρέπει να είναι δυνατή μόνον εάν μια τέτοια συμφωνία εγγυάται την αυτονομία και την αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών· γ) η πρόταση θα πρέπει να επιτρέπει στους καταναλωτές να προσφεύγουν απευθείας σε ένδικα μέσα κατά του παραγωγού· δ) το κριτήριο της ανθεκτικότητας (απόθεμα εξαρτημάτων επισκευής) θα πρέπει να ενσωματώνεται στις διατάξεις της οδηγίας· ε) η πρόταση θα πρέπει να περιλαμβάνει κανόνες για την επέκταση της εγγύησης σε σχέση με τον χρόνο μη διαθεσιμότητας προϊόντος υπό επισκευή ή κατά τη διάρκεια μη διαθεσιμότητας υπηρεσίας· στ) η πρόταση πρέπει να περιλαμβάνει ακριβείς οδηγίες όσον αφορά την ασφάλεια των πλατφορμών πληρωμών ή τη συνυπευθυνότητα των πλατφορμών αγορών (Marketplace) σε περίπτωση εξαπάτησης ή εφαρμογής της εγγύησης· ζ) ο παραγωγός και ο πωλητής πρέπει να είναι συνυπεύθυνοι σε περιπτώσεις όπου ο καταναλωτής επιλέγει να επισκευάσει ή να αντικαταστήσει το προϊόν, με την επιφύλαξη του δικαιώματος προσφυγής που προβλέπεται ήδη στο άρθρο 16 και της προηγούμενης επικοινωνίας με τον πωλητή· η) η διατύπωση των διατάξεων σχετικά με την προθεσμία 14 ημερών για την επιστροφή του αγαθού και του καταβληθέντος τιμήματος πρέπει να αποσαφηνιστεί.

1.6.

Τέλος, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να λάβει υπόψη τις παρατηρήσεις που περιέχονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

2.   Αντικείμενο και ιστορικό της τροποποιημένης πρότασης οδηγίας

2.1.   Αντικείμενο της τροποποιημένης πρότασης οδηγίας

2.1.1.

Η τροποποιημένη πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4) αποσκοπεί στην επέκταση του πεδίου εφαρμογής της πρότασης οδηγίας σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για τις διαδικτυακές και άλλες εξ αποστάσεως πωλήσεις αγαθών, κατά τρόπο ώστε να συμπεριληφθούν σε αυτήν και οι πωλήσεις που συνάπτονται με την ταυτόχρονη φυσική παρουσία των συναλλασσομένων («πωλήσεις με προσωπική επαφή»).

2.1.2.

Έτσι θα διευκολύνει την ταχεία πρόοδο σε έναν τομέα ο οποίος βρίσκεται στο επίκεντρο των στρατηγικών της ενιαίας αγοράς, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου 2016.

2.1.3.

Εφαρμοζόμενη σε όλες τις πωλήσεις, η τροποποιημένη πρόταση επιδιώκει μεν τον ίδιο στόχο, συμβάλλει όμως περισσότερο από τις προηγούμενες προτάσεις (5): ανταποκρίνεται στην αβεβαιότητα και τις αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τις εθνικές διαφορές στο δίκαιο των συμβάσεων.

2.1.4.

Η αναθεωρημένη πρόταση συμπληρώνει και συνάδει με μια σειρά νομοθετικών, οριζόντιων ή τομεακών, πράξεων που ισχύουν ήδη στην ΕΕ (6), καθώς και με νομοθετικές προτάσεις επί του παρόντος υπό εξέταση.

2.2.   Σύντομη περίληψη των προτάσεων των προηγούμενων οδηγιών (7)

2.2.1.

Στις προηγούμενες προτάσεις της, η Επιτροπή είχε αιτιολογήσει την απόφασή της να θεσπίσει δύο νομοθετικές πράξεις υποστηρίζοντας ότι «η ιδιαιτερότητα του ψηφιακού περιεχομένου επιβάλλει κανόνες διαφορετικούς από εκείνους που εφαρμόζονται στα άλλα προϊόντα».

2.2.2.

Με τις δύο προτάσεις, η Επιτροπή αποσκοπούσε στην επίτευξη πέντε στόχων: α) μείωση του κόστους που προκύπτει από τις διαφορές των συμβάσεων· β) ασφάλεια δικαίου για τις επιχειρήσεις· γ) ενθάρρυνση των διασυνοριακών ηλεκτρονικών αγορών εντός της ΕΕ· δ) μείωση των ζημιών που υφίστανται οι καταναλωτές λόγω της απόκτησης ελαττωματικού ψηφιακού περιεχομένου· ε) γενική ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των καταναλωτών και των επιχειρήσεων και βελτίωση της καθημερινής ζωής.

2.2.3.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι προτάσεις της θα δημιουργήσουν την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών στην ΕΕ και σημαντικά αυξημένων επιχειρηματικών ευκαιριών.

2.3.   Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τις αρχικές προτάσεις (8)

2.3.1.

Στη γνωμοδότησή της στις 27 Απριλίου 2016, η ΕΟΚΕ είχε επικρίνει την επιλογή δύο οδηγιών αντί μίας· με αυτόν τον τρόπο, η Επιτροπή θέσπιζε διαφορετική αντιμετώπιση για τη διαδικτυακή και τη μη διαδικτυακή πώληση αγαθών και δημιουργούσε προβλήματα κατανόησης για τους καταναλωτές και τους επιχειρηματίες κατά τη μεταφορά στην εθνική νομοθεσία.

2.3.2.

Η ΕΟΚΕ επεσήμαινε επίσης την έλλειψη ανταπόκρισης σε μια σειρά ζητημάτων τα οποία έκρινε απαραίτητα για την εναρμόνιση: την ικανότητα των ανηλίκων να συνάπτουν συμβάσεις στο ψηφιακό περιβάλλον, τον ορισμό κατηγοριών ειδικών καταχρηστικών ρητρών για τις διαδικτυακές συμβάσεις, που δεν προβλέπεται στην οδηγία 93/13/ΕΟΚ, την πρόσφατη πρακτική του συνδέσμου «πληρώστε τώρα» (pay now) και τη συμπερίληψη τυποποιημένης ρήτρας σχετικά με τη συρρύθμιση.

2.3.3.

Τέλος, η ΕΟΚΕ υπενθύμιζε ότι οι γνωμοδοτήσεις της σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών στο ψηφιακό περιβάλλον ακολουθούσαν με συνέπεια τη θεμελιώδη κατεύθυνση σύμφωνα με την οποία τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο πλαίσιο φυσικών πωλήσεων διά ζώσης πρέπει να είναι συνεπή με το πλαίσιο της διαδικτυακής ή εξ αποστάσεως πώλησης, ανεξάρτητα από τη μορφή της ψηφιακής συναλλαγής και πάντοτε με σκοπό την ενίσχυση των δικαιωμάτων αυτών και όχι την αποδυνάμωσή τους.

2.3.4.

Οι θέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου κατά τις συζητήσεις σχετικά με τις προτάσεις αυτές επιβεβαίωσαν τη θέση της ΕΟΚΕ όσον αφορά την ανάγκη αποφυγής του νομικού κατακερματισμού.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η τροποποιημένη πρόταση της Επιτροπής παρουσιάζει μια σειρά προτάσεων και επιλογών που συνάδουν με τις προηγούμενες θέσεις της ΕΟΚΕ, όπως η προαναφερθείσα επιλογή για ενιαίο καθεστώς διαδικτυακής και μη διαδικτυακής πώλησης αγαθών.

3.2.

Ορισμένες άλλες αλλαγές που εισήγαγε η νέα πρόταση αξίζουν επίσης τη συμφωνία της ΕΟΚΕ. Ειδικότερα, αυτό συμβαίνει στην περίπτωση: α) του άρθρου 2 — εισαγωγή της έννοιας του «παραγωγού» και διευκρίνιση όσον αφορά την αντικατάσταση αγαθών «δωρεάν»· β) του άρθρου 8 — θέσπιση περιόδου τεκμαιρόμενης έλλειψης συμμόρφωσης ίσης με την περίοδο της εγγύησης, εφόσον σε αντίθετη περίπτωση θα μειώνονταν στην πράξη η περίοδος της νόμιμης εγγύησης δεδομένου ότι ο καταναλωτής δεν έχει, στις περισσότερες περιπτώσεις, τη δυνατότητα να αποδείξει τη μη συμμόρφωση του αγαθού· γ) διαφόρων βελτιώσεων και διευκρινίσεων σχετικά με τη χρησιμοποιούμενη νομική ορολογία.·

3.3.

Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η δυνατότητα παρέκκλισης από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της οδηγίας με απλή συμφωνία μεταξύ των συμβαλλομένων μερών που προβλέπεται στο άρθρο 18 της πρότασης θα πρέπει να υφίσταται μόνον εάν η εν λόγω συμφωνία καθιστά δυνατή την εξασφάλιση αποτελεσματικής προστασίας και αυτονομίας λήψης αποφάσεων για τους καταναλωτές.

3.4.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η τροποποιημένη πρόταση πρέπει: α) να περιλαμβάνει κανόνες που να επιτρέπουν στους καταναλωτές να προσφεύγουν απευθείας σε ένδικα μέσα κατά του παραγωγού σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των προϊόντων με τη σύμβαση, όπως απαιτείται από πολλές εθνικές νομοθεσίες· β) να ενσωματώνει στις διατάξεις της το κριτήριο της ανθεκτικότητας, όπως έχει επανειλημμένα ζητήσει η ΕΟΚΕ στις γνωμοδοτήσεις της (9)· γ) να προβλέπει μέγιστη διάρκεια επισκευής (10) σύμφωνα με τις ορθές πρακτικές του κλάδου· δ) να υποχρεώνει τους παραγωγούς να διατηρούν επαρκές απόθεμα ανταλλακτικών για τη μέση διάρκεια ζωής του αγαθού, όπως συμβαίνει με πολλές εθνικές νομοθεσίες (11)· ε) να συμπεριλαμβάνει και άλλες εγγυήσεις που προσφέρονται από τον πωλητή (εμπορικό σήμα/παραγωγός/ασφάλιση του εξοπλισμού κ.λπ.) για τα αγαθά και τις υπηρεσίες· στ) να συμπεριλαμβάνει στο υποχρεωτικό περιεχόμενο της δήλωσης εγγύησης λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις δωρεάν ή έναντι πληρωμής παροχές, τις χρεώσεις και τον τρόπο πληρωμής· ζ) να προβλέπει ότι σε περίπτωση μεταβίβασης της κυριότητας των αγαθών και των υπηρεσιών και υπό κανονικές συνθήκες χρήσης, τα δικαιώματα που απορρέουν από την εγγύηση μεταφέρονται επίσης πλήρως· η) να προβλέπει άμεση και εις ολόκληρον ευθύνη του παραγωγού και του πωλητή έναντι του καταναλωτή, στις περιπτώσεις όπου ο καταναλωτής επιλέγει την επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού, με την επιφύλαξη του δικαιώματος προσφυγής που προβλέπεται ήδη στο άρθρο 16 και της προηγούμενης επικοινωνίας με τον πωλητή· θ) να προβλέπει εις ολόκληρον ευθύνη των διαδικτυακών πλατφορμών, εξαιρουμένων των απλών διαμεσολαβητών, όταν ο καταναλωτής αποκτά τα αγαθά μέσω πλατφόρμας αγορών (Marketplace), με την επιφύλαξη του δικαιώματος προσφυγής.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Άρθρο 1

4.1.1.

Η ΕΟΚΕ ερωτά ποιοι λόγοι δικαιολογούν τον αποκλεισμό ο οποίος προβλέπεται στην παράγραφο 4 σχετικά με τις συμβάσεις πώλησης μεταχειρισμένων αγαθών που αγοράζονται σε πλειστηριασμούς όταν οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να παραστούν αυτοπροσώπως στην πώληση.

4.2.   Άρθρο 9

4.2.1.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τις παρατηρήσεις της στην προηγούμενη γνωμοδότηση (12) λαμβάνοντας υπόψη ότι με την παρούσα πρόταση, και με τον περιορισμό των δικαιωμάτων των καταναλωτών αρχικά μόνο στο δικαίωμα επισκευής ή αντικατάστασης, τα δικαιώματα των καταναλωτών σε ορισμένα κράτη μέλη προστατεύονται λιγότερο από ό, τι με τα ισχύοντα σήμερα καθεστώτα.

4.2.2.

Το καθεστώς που προβλέπεται στην παράγραφο 3 στοιχεία β) και δ) εξαρτά επίσης την εφαρμογή του εν λόγω καθεστώτος από απροσδιόριστες έννοιες. Στην ουσία, η λέξη «αδύνατη» αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του πωλητή, θα ήταν συνεπώς επιθυμητό να αντικατασταθεί από την έκφραση «τεχνολογικά αδύνατη».

4.3.   Άρθρο 10

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά η εξαίρεση που προβλέπεται στην παράγραφο 1 να υπόκειται στους ίδιους όρους που εκτέθηκαν ήδη στο σημείο 3.3. παραπάνω.

4.4.   Άρθρο 11

4.4.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει για μία ακόμη φορά ότι το δικαίωμα αποζημίωσης ή αντικατάστασης περιορίζεται από την εκτίμηση, η οποία εναπόκειται στον πωλητή, ως προς το εάν σε μια ορισμένη, μεμονωμένη και συγκεκριμένη κατάσταση, η άσκηση ενός από τα δικαιώματα αυτά τού επιβάλλει δυσανάλογο κόστος, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις περιστάσεις.

4.5.   Άρθρο 13

4.5.1.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η διατύπωση των διατάξεων σχετικά με την προθεσμία 14 ημερών για την επιστροφή του αγαθού και του καταβληθέντος τιμήματος πρέπει να αποσαφηνιστεί.

4.5.2.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται κατά πόσον η διάταξη του εδαφίου δ) του παρόντος άρθρου εφαρμόζεται μόνο, όπως φαίνεται ότι πρέπει να συμβαίνει, στις περιπτώσεις απώλειας και καταστροφής του αγαθού.

4.6.   Άρθρο 14

4.6.1.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να διατηρηθεί η υψηλότερη περίοδος εγγύησης που ισχύει σε ορισμένα κράτη μέλη διότι, διαφορετικά, θα σημειωθεί οπισθοδρόμηση όσον αφορά τα δικαιώματα των καταναλωτών στα εν λόγω κράτη μέλη.

---

(1)  Η ανάλυση που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του ελέγχου καταλληλότητας της ενωσιακής νομοθεσίας για την κατανάλωση και την εμπορία δείχνει ότι το 46 % των εμπόρων λιανικής που χρησιμοποιούν διαύλους εξ αποστάσεως πωλήσεων θεωρούν το κόστος της συμμόρφωσης με τις διάφορες αρχές προστασίας των καταναλωτών και με το δίκαιο των συμβάσεων ως σημαντικό φραγμό στις διασυνοριακές τους πωλήσεις. Για το 72 % των καταναλωτών οι διαφορές στα δικαιώματα του καταναλωτή σε περίπτωση ελαττωματικού προϊόντος αποτελούν πολύ σημαντικό παράγοντα κατά τη λήψη αποφάσεων αγορών μέσω της φυσικής παρουσίας σε άλλη χώρα της ΕΕ.

(2)  COM(2015) 634 final και COM(2015) 635 final.

(3)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57.

(4)  COM(2015) 635 final.

(5)  COM(2015) 634 final και COM(2015) 635 final. Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57).

(6)  Βλέπε ειδικότερα την οδηγία 2011/83/ΕΕ και τους κανονισμούς (ΕΕ) αριθ. 1215/2012 και (ΕΚ) αριθ. 593/2008.

(7)  COM(2015) 634 final και COM(2015) 635 final.

(8)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57.

(9)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57 (σημείο 4.2.5.4).

(10)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57 (σημείο 4.2.5.7).

(11)  ΕΕ C 264 της 20.7.2016, σ. 57 (σημείο 4.2.5.7).

(12)  ΕΕ C 264 της 20.7.2017, σ. 57.

---