6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/1

1.1.1

Sektor prywatny może odgrywać ważną rolę w rozwiązywaniu problemu ubóstwa na świecie, ponieważ tworzy miejsca pracy, produkuje towary i usługi, generuje dochody i zyski oraz poprzez podatki przyczynia się do pokrywania wydatków publicznych, o ile przestrzegane są uznane międzynarodowe zasady współpracy na rzecz rozwoju, a tworzone miejsca pracy zapewniają godne zatrudnienie, zgodnie z programem godnej pracy MOP.

1.1.2

Komitet apeluje o znacznie większe zaangażowanie sektora prywatnego w ramy rozwoju na okres po 2015 r. i w nowe światowe partnerstwo. Jego udział w określaniu celów dotyczących zlikwidowania ubóstwa oraz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju i sprawiedliwego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu uwzględniającego zarówno ilość, jak i jakość, doprowadzi do tego, że sektor prywatny przyjmie część odpowiedzialności za realizację tych celów.

1.1.3

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego zwracają uwagę nie tylko na pozytywne aspekty, ale także na zagrożenia związane z działaniem sektora prywatnego, dlatego też pomoc sektora prywatnego w państwach rozwijających się powinna być oparta na zasadach przejrzystości, otwarciu rynku zamówień publicznych, skuteczności, racjonalności wydatkowania środków oraz odpowiedzialności podmiotów publicznych wobec wszystkich zainteresowanych stron za wdrażanie przyjętej strategii. Całkowity rosnący udział oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) w rozwoju sektora prywatnego nie powinien przy tym ograniczać środków finansowych kierowanych w ramach tej pomocy do najbiedniejszych państw rozwijających się.

1.2.1

Na potrzeby niniejszej opinii sektor prywatny obejmuje także sektor społeczny i składają się na niego osoby samozatrudnione, mikroprzedsiębiorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa, wielkie przedsiębiorstwa wielonarodowe, spółdzielnie i inne przedsiębiorstwa gospodarki społecznej; obejmuje on także pracowników przedsiębiorstw prywatnych i ich organizacje związkowe oraz organizacje pozarządowe współpracujące przy projektach prywatnych. Wspieranie sektora prywatnego i współpraca z nim powinny uwzględniać różnorodność poszczególnych zainteresowanych podmiotów. W państwach rozwijających się istnieje też rozbudowany nieformalny sektor prywatny, a współpraca na rzecz rozwoju powinna przyczyniać się do zwalczania pracy nieformalnej oraz sytuacji, które jej sprzyjają.

1.2.2

Trzeba włączyć społeczeństwo obywatelskie do procesu określania roli sektora prywatnego oraz do określania wskaźników dotyczących wkładu tego sektora w zagraniczną współpracę na rzecz rozwoju; w tym celu pomocne mogłoby być utworzenie na poziomie europejskim szerokiej platformy z udziałem wszystkich zainteresowanych stron.

1.2.3

Oficjalną pomoc rozwojową należy wykorzystywać do wywołania efektu mnożnikowego i do włączenia prywatnego kapitału w inwestycje w państwach rozwijających się z zastosowaniem innowacyjnych instrumentów finansowych. Trzeba jasno określić cele oferowanej w ten sposób pomocy, takie jak tworzenie miejsc pracy godnych i wysokiej jakości, podnoszenie jakości produkcji, transfer know-how z zakresu zarządzania dla sektora prywatnego itd.

1.2.4

Partnerstwo sektora publicznego i prywatnego może stać się ważnym narzędziem wdrażania strategii na rzecz rozwoju, o ile zostanie to odpowiednio rozwiązane i o ile zainteresowane strony będą się odpowiednio porozumiewać.

1.3.1

Sektor prywatny w krajach rozwijających się, by mógł odgrywać swą rolę na rzecz rozwoju, potrzebuje przyjaznego otoczenia biznesowego, w tym przestrzegania powszechnie uznawanych zasad demokratycznych, co ułatwi zakładanie i rozwój przedsiębiorstw, ograniczy nadmiar biurokracji, zwiększy przejrzystość, zmniejszy panoszącą się korupcję oraz przyciągnie inwestorów zagranicznych i lokalnych.

1.3.2

Społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw należy postrzegać jako dobrowolną inicjatywę przedsiębiorstw i chęć etycznego prowadzenia działalności. Należy zaproponować pewne ramy społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw dla dziedziny rozwoju, zgodne z „Wytycznymi OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych” oraz innymi zasadami cieszącymi się uznaniem na całym świecie.

1.3.3

Podczas tworzenia nowych miejsc pracy sektor prywatny powinien przestrzegać podstawowych praw gospodarczych i społecznych, a zwłaszcza podstawowych konwencji MOP. Nowe miejsca pracy powinny powstawać zgodnie z programem godnej pracy MOP.

1.4.1

Programy budowania zdolności instytucjonalnych administracji publicznej w krajach rozwijających się powinny być opracowywane w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi i zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą rozwojową i powinny poprawiać warunki prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza przez małe i średnie przedsiębiorstwa, które mają największy potencjał, jeśli chodzi o tworzenie miejsc pracy i likwidowanie ubóstwa.

1.4.2

Organizacje przedsiębiorców w krajach rozwijających się powinny nabyć kompetencje umożliwiające im poprawę swych zdolności do pozytywnego wpływania na otoczenie biznesu. Trzeba wesprzeć budowanie ich potencjału przy aktywnym udziale organizacji partnerskich z krajów rozwiniętych. Europejskie programy pomocy zewnętrznej powinny zatem finansować także pomoc techniczną, jaką europejskie organizacje przedsiębiorstw świadczą partnerom z państw rozwijających się, oraz wzmacniać ich motywację.

1.4.3

Pomoc rozwojowa powinna być w większym stopniu nastawiona na innowacyjne projekty i modele przedsiębiorczości wspierające włączenie społeczne, w tym społeczeństwo bez barier, co przyczyniłoby się do zlikwidowania ubóstwa zagrożonych grup obywateli, takich jak osoby niepełnosprawne, kobiety, osoby starsze itd.

1.4.4

Należy wspierać współpracę sektora prywatnego z organizacjami pozarządowymi, na przykład wolontariat w zakresie transferu know-how z zakresu zarządzania i technologii do lokalnych przedsiębiorstw itd. Udane innowacyjne projekty przedsiębiorstw zasługują na to, by je szerzej i systematycznie promować.

1.4.5

Rozwój sektora prywatnego wymaga większego wspierania kształcenia i zdobywania kompetencji w zakresie kluczowych technologii, zwłaszcza w przypadku pracowników o niskich kwalifikacjach.

1.4.6

Komitet zaleca poszerzenie zakresu programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców o zainteresowane osoby z krajów rozwijających się lub też opracowanie dla nich podobnego programu i przeznaczenie na niego niezbędnych środków.

1.4.7

Szczególną uwagę należy zwrócić na przemysł wydobywczy i surowcowy, w którym trzeba konsekwentnie egzekwować przestrzeganie wymogów dotyczących ochrony środowiska, warunków socjalnych dla pracowników oraz stabilności rozwoju gospodarczego państwa.

1.4.8

W krajach rozwijających się zazwyczaj nie ma strategii nakierowanej na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw i pomoc rozwojowa powinna lepiej przyczyniać się do przezwyciężenia tej trudności. Europejskie doświadczenia związane ze strategią wspierania małych i średnich przedsiębiorstw należy krajom rozwijającym się przekazywać w sposób ukierunkowany i w odpowiedniej formie.

2.1

Komisarz Maroš Šefčovič skierował do przewodniczącego EKES-u pismo, w którym poinformował, że Komisja przygotowuje propozycje dotyczące skuteczniejszego zaangażowania sektora prywatnego w ramy rozwoju na okres po 2015 r. i prosi w związku z tym Komitet o opracowanie opinii rozpoznawczej w sprawie roli sektora prywatnego w przyspieszaniu inteligentnego, zrównoważonego i obejmującego wszystkich rozwoju w okresie po 2015 r., który to rozwój jest obecnie przedmiotem dyskusji na forum ONZ.

2.2

W opinii REX/372 (1) w sprawie komunikatu Komisji „Godne życie dla wszystkich: eliminacja ubóstwa i zapewnienie światu zrównoważonej przyszłości” EKES przedstawił szereg zaleceń co do włączenia społeczeństwa obywatelskiego do opracowywania, wdrażania i monitorowania celów dotyczących zrównoważonego rozwoju po 2015 r. w skali globalnej.

2.3

EKES w swych opiniach (2) już od dawna zajmuje się współpracą rozwojową i zewnętrzną. W ramach własnych działań dotyczących państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku, partnerstwa eurośródziemnomorskiego, Partnerstwa Wschodniego, międzynarodowych negocjacji handlowych i innych zagadnień mających związek ze sprawami rozwoju zdobył wiele doświadczeń i wiedzy, które wykorzystał podczas opracowywania niniejszej opinii.

3.1

Sektor prywatny może odegrać ważną rolę w rozwiązywaniu problemu ubóstwa na świecie, ponieważ tworzy miejsca pracy, produkuje towary i usługi, generuje dochody i zyski oraz poprzez podatki przyczynia się do pokrywania wydatków publicznych, o ile przestrzegane są uznane międzynarodowe zasady współpracy na rzecz rozwoju. Oficjalna pomoc rozwojowa jest obecnie i będzie także po 2015 r. ważnym katalizatorem rozwoju, ale sama nie zlikwiduje ubóstwa (3).

3.2

W milenijnych celach rozwoju dotyczących ubóstwa nie określono w dość wyraźny sposób, jak te cele osiągnąć, nie wskazano wzajemnych powiązań między nimi oraz pominięto rolę sektora prywatnego w rozwoju (4). W przyszłych ramach rozwoju na okres po 2015 r. trzeba znacznie dobitniej włączyć sektor prywatny jako strategicznego partnera i siłę napędową zrównoważonego wzrostu we wszystkich jego trzech filarach – gospodarczym, społecznym i ekologicznym – opartych na wskaźnikach nie tylko ilościowych, ale i jakościowych.

3.3

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego (5) zwracają uwagę nie tylko na pozytywne aspekty, ale także na zagrożenia związane z włączeniem sektora prywatnego do współpracy na rzecz rozwoju. Aby wyeliminować te zagrożenia, pomoc dla sektora prywatnego płynąca ze środków przeznaczonych na rozwój powinna respektować zasady przejrzystości, skuteczności, racjonalności wydatkowania środków, otwartości rynku zamówień publicznych oraz odpowiedzialności podmiotów publicznych wobec wszystkich zainteresowanych stron za wdrażanie przyjętej strategii.

3.4

Sektor prywatny obejmuje osoby samozatrudnione, mikroprzedsiębiorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa, wielkie przedsiębiorstwa wielonarodowe, spółdzielnie i inne przedsiębiorstwa gospodarki społecznej oraz instytucje finansowe. Z szerszego punktu widzenia częścią tego sektora są także pracownicy przedsiębiorstw prywatnych i ich organizacje związkowe oraz organizacje pozarządowe współpracujące przy projektach prywatnych. Zwłaszcza w krajach rozwijających się – obok legalnie działających przedsiębiorstw prywatnych – istnieje także rozległy nieformalny sektor prywatny. Udzielając pomocy rozwojowej, trzeba rozróżniać poszczególne podmioty prywatne oraz wpływ ich działalności na rozwój w kontekście ich wielkości, branży i poziomu rozwoju państwa (kraje najsłabiej rozwinięte, kraje średnio rozwinięte, kraje rozwijające się i kraje zagrożone).

3.5

Sektor prywatny, wraz z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, powinien być włączony w określanie potrzeb rozwojowych w każdym państwie i powinien uczestniczyć w wytyczaniu nowych celów zrównoważonego rozwoju na okres po 2015 r., aby mógł wziąć na siebie część odpowiedzialności za ich realizację. Cele te powinny nawiązywać do milenijnych celów rozwoju, powinny być konkretne i wymierne oraz dotyczyć dziedziny wody, rolnictwa, bezpieczeństwa żywności, energii, infrastruktury transportowej, kształcenia, ochrony zdrowia, gospodarki cyfrowej, równości płci i równości społecznej.

3.6

Należy uznać sektor prywatny za ważny element nowego światowego partnerstwa na rzecz rozwoju. Pożądane byłoby utworzenie platformy, która obejmowałaby przedstawicieli europejskich przedsiębiorców i pracodawców i byłaby otwarta także dla innych zainteresowanych stron, w tym przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego; platforma ta służyłaby dialogowi z przedstawicielami instytucji europejskich i instytucji finansowych na temat włączenia sektora prywatnego do zagranicznej współpracy na rzecz rozwoju.

3.7

Sektor prywatny z państw donatorów włącza się do współpracy na rzecz rozwoju jako dostawca usług i sprzętu opłacanego z oficjalnej pomocy rozwojowej, jako bezpośredni podmiot świadczący pomoc rozwojową na zasadzie dobroczynności, w ramach projektów realizowanych wspólnie z sektorem publicznym i organizacjami pozarządowymi oraz jako inwestor w projektach, które nie tylko służą celom gospodarczym, ale także mają wyraźny wpływ na rozwój. Priorytetem powinno być wspieranie projektów innowacyjnych dzięki tworzeniu potencjału innowacyjności, usług doradztwa, inkubatorów i klastrów w krajach przyjmujących pomoc. Zamówienia publiczne dotyczące projektów rozwojowych muszą być przejrzyste i otwarte.

3.8

Wkład sektora prywatnego na rzecz rozwoju powinien obejmować także wspieranie społeczeństwa bez barier, co przyczyniłoby się do zlikwidowania ubóstwa zagrożonych grup obywateli, takich jak osoby niepełnosprawne, kobiety, osoby starsze, osoby tymczasowo poszkodowane. Inspiracją do włączenia tego wymogu do przyszłych ram rozwoju może być umowa ramowa o rynku pracy sprzyjającym włączeniu społecznemu zawarta z partnerami społecznymi w UE w marcu 2010 r.

3.9

Sektor prywatny w krajach rozwijających się potrzebuje systematycznego wsparcia, by mógł odgrywać swą rolę w rozwoju. Dlatego też rośnie odsetek oficjalnej pomocy rozwojowej przeznaczany na rozwój sektora prywatnego. Nie powinno to jednak odbywać się kosztem oficjalnej pomocy rozwojowej udzielanej najbiedniejszym krajom rozwijającym się, gdyż państwa te nie obejdą się bez tej pomocy podczas rozwiązywania najpilniejszych problemów.

3.10

Prywatne, nakierowane na rozwój inwestycje wielkich przedsiębiorstw wielonarodowych są okazją do włączenia istniejących i nowo tworzonych lokalnych małych i średnich przedsiębiorstw do realizacji projektów, co umożliwi im, dzięki współpracy z partnerami z krajów rozwiniętych, zdobycie technicznego know-how i dostępu do odpowiednich zaawansowanych technologii. Wielkie przedsiębiorstwa wielonarodowe powinny przestrzegać uznanych zasad opracowanych przez ONZ, OECD i inne organizacje międzynarodowe (6).

3.11

W krajach rozwiniętych, podobnie jak gdzie indziej na świecie, to małe i średnie przedsiębiorstwa zapewniają największy potencjał rozwoju; jego uwolnieniu powinny służyć zwłaszcza mikrokredyty i kredyty preferencyjne oferowane przez europejskie i międzynarodowe instytucje finansowe działające na rzecz rozwoju. Ważnym źródłem inwestycji są także transfery oszczędności i innych środków wysyłane przez emigrantów i trzeba za pomocą zachęt wpłynąć na ich większe ukierunkowanie na potrzeby rozwojowe danego państwa.

3.12

Komitet przyjmuje z zadowoleniem propozycje przedstawione przez Komisję w komunikacie „Perspektywy po roku 2015: w stronę wszechstronnego i zintegrowanego podejścia do finansowania eliminacji ubóstwa i do zrównoważonego rozwoju” (7) i apeluje, by do proponowanej dyskusji o zintegrowanym podejściu do finansowania włączyć sektor prywatny i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie.

3.13

Oficjalną pomoc rozwojową należy wykorzystywać jako narzędzie pozwalające wywołać efekt mnożnikowy i włączyć prywatny kapitał w inwestycje w krajach rozwijających się. Powinny temu służyć takie innowacyjne instrumenty, jak mieszanie środków (blending), różne mechanizmy poręczeń, niższe oprocentowanie. Dotowane przez państwo gwarancje inwestycji w krajach rozwijających się powinny być wliczane do oficjalnej pomocy rozwojowej. Trzeba jasno określić warunki i wskaźniki dla wsparcia zapewnianego w ten sposób kapitałowi prywatnemu uwzględniające zrównoważoność rozwoju, ochronę środowiska, zieloną gospodarkę, tworzenie miejsc pracy, podnoszenie jakości produkcji, transfer know-how z zakresu zarządzania dla sektora prywatnego itd.

3.14

Inwestycje powinny być w większym stopniu nakierowane na wzmocnienie sektora usług, takich jak bankowość, ubezpieczenia, usługi telekomunikacyjne, transport i inne usługi na rzecz biznesu, bez których nie jest możliwy zdrowy rozwój przemysłu i rolnictwa. Państwo powinno przy tym dbać o utrzymanie konkurencji i zapewnić odpowiednią ochronę inwestycji.

3.15

Partnerstwo sektora publicznego i prywatnego mogłoby stać się ważnym narzędziem wdrażania strategii rozwoju, ponieważ łączy mechanizm dotacji ze środków publicznych z prywatnymi inicjatywami dotyczącymi inwestycji w celu zaspokojenia potrzeb rozwojowych końcowych beneficjentów. Warunkiem powodzenia takich projektów jest przejrzystość informacji i otwarta komunikacja z zainteresowanymi stronami.

4.1

By sektor prywatny w krajach rozwijających się mógł odgrywać swą rolę w rozwoju, trzeba stworzyć mu odpowiednie warunki istnienia i działania. Współpraca na rzecz rozwoju powinna zatem być w większym stopniu nakierowana na stałe ulepszenie otoczenia biznesowego, tak by ułatwić zakładanie i rozwój przedsiębiorstw, ograniczyć nadmiar biurokracji, zwiększyć przejrzystość i zmniejszyć panoszącą się korupcję. Wzmocnienie praworządności zachęci inwestorów zagranicznych i lokalnych do działania oraz przyczyni się do dywersyfikacji lokalnej gospodarki.

4.2

Podstawą tworzenia zdrowego otoczenia biznesu muszą być mechanizmy rynkowe, w tym konkurencja gospodarcza, sprawnie funkcjonujące rynki finansowe, niezawisłość sądów, powszechne egzekwowanie przepisów, w szczególności prawa handlowego oraz przestrzeganie zasad handlu międzynarodowego i praw własności intelektualnej. Trzeba respektować lokalne zwyczaje, o ile nie są one sprzeczne z konkurencją gospodarczą i nie prowadzą do korupcji i rozdzielania środków bez zwracania uwagi na wnoszoną wartość dodaną.

4.3

Społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw we współpracy na rzecz rozwoju należy postrzegać jako dobrowolną inicjatywę przedsiębiorstw i ich chęć etycznego prowadzenia działalności. W ramach uznawanych na całym świecie zasad (8) przedsiębiorstwa same decydują, jakie rozwiązania są do pogodzenia z ich działalnością. Określenie takich ram zapewni sprawiedliwą konkurencję z innymi firmami z danej branży.

4.4

Sektor prywatny tworzy miejsca pracy i w ten sposób może przyczyniać się do likwidowania ubóstwa, jednak jest niezbędne, by były przy tym przestrzeganie podstawowe prawa gospodarcze i społeczne. Trzeba konsekwentnie egzekwować poszanowanie kluczowych konwencji MOP (prawo do zrzeszania się i negocjacji zbiorowych, zakaz pracy przymusowej, zakaz pracy dzieci i zakaz dyskryminacji w miejscu pracy).

4.5

Nowe miejsca pracy powinny być zgodne z programem godnej pracy MOP wymagającym swobody wyboru zatrudnienia, zapewnienia ochrony socjalnej, przestrzegania podstawowych praw pracowników i prowadzenia dialogu społecznego. Jest ważne, by wszyscy inwestorzy, zwłaszcza ci korzystający z oficjalnej pomocy rozwojowej, ściśle przestrzegali tych zasad w ramach realizowanych projektów i wpływali na swych partnerów, by ci postępowali podobnie.

4.6

Programy budowania zdolności instytucjonalnych administracji publicznej w krajach rozwijających się powinny wzmacniać zasady praworządności oraz przyczyniać się do poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej i do zwiększenia zdolności lokalnych przedsiębiorstw do absorpcji środków. Programy te powinny być opracowywane w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi i zainteresowanymi organizacjami pozarządowymi.

5.1

Do programów wspierania sektora prywatnego w krajach rozwijających się należy na wszystkich etapach realizacji projektów włączać organizacje przedsiębiorstw, takie jak izby handlowe, unie i stowarzyszenia branżowe, związki pracodawców i organizacje gospodarki społecznej państw donatorów. W tym celu trzeba stworzyć program, który wspierałby lokalne organizacje reprezentujące małe i średnie przedsiębiorstwa i umożliwiał im zdobywanie doświadczeń, zwłaszcza w dziedzinie marketingu, oraz włączenie się do łańcuchów dostaw, certyfikacji, logistyki itd.

5.2

Organizacje przedsiębiorstw w krajach rozwijających się muszą zdobyć odpowiednie kompetencje, aby poprawić otoczenie biznesowe, wzmocnić wewnętrzne demokratyczne zarządzanie, zyskać dalszych członków i aktywnie się z nimi komunikować. Trzeba wesprzeć budowanie ich potencjału i to przy aktywnym udziale podobnych organizacji partnerskich z UE. Europejskie programy pomocy zewnętrznej powinny zatem finansować także pomoc techniczną, jaką europejskie organizacje przedsiębiorstw świadczą partnerom.

5.3

Rozwój sektora prywatnego powinien obejmować moduły szkoleniowe dla przedsiębiorców, w tym staże w krajach rozwiniętych. Komitet zaleca, by rozważyć poszerzenie zakresu programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców o zainteresowane osoby z krajów rozwijających się lub też opracowanie dla nich podobnego programu i przeznaczenie na jego realizację niezbędnych środków.

5.4

Należy bardziej wspierać kształcenie i rozwój kompetencji w zakresie kluczowych technologii, zwłaszcza w przypadku pracowników o niskich kwalifikacjach. Państwa donatorzy oferują przeważnie stypendia dla studentów, podczas gdy już od dawna szczególnie brakuje programów przyuczania do zawodu. Sektor prywatny w przemyśle i innych branżach potrzebuje pracowników o zwykłych kompetencjach zawodowych nabywanych w ramach klasycznego kształcenia zawodowego oraz o umiejętnościach potrzebnych do pracy dla zagranicznego inwestora czy wspólnego przedsiębiorstwa.

5.5

Pomoc rozwojowa powinna być w większym stopniu nastawiona na innowacyjne projekty i modele przedsiębiorczości wspierające włączenie społeczne; w tej dziedzinie istnieją wielkie możliwości współpracy między sektorem prywatnym a organizacjami pozarządowymi. Przykładem może być wysyłanie ekspertów wolontariuszy, którzy pomagają rozwijać przedsiębiorczość w krajach rozwijających się (9). Do wymiany doświadczeń z państwami członkowskimi przyczyniłoby się szersze promowanie udanych innowacyjnych projektów przedsiębiorstw w zakresie rozwoju.

5.6

Szczególną uwagę należy zwrócić na przemysł wydobywczy i surowcowy. W projektach inwestycyjnych należy mieć na uwadze wymogi dotyczące ochrony środowiska, warunków socjalnych dla pracowników oraz zrównoważonego rozwoju. Organy państwowe i lokalne w państwach beneficjentach powinny określać odpowiednie warunki dotyczące poszczególnych branż i dbać o ich przestrzeganie, w tym o wypełnianie obowiązków podatkowych. Wsparcie powinno pomóc w wypracowaniu systemowego podejścia i jednocześnie ustaleniu optymalnych zasad pozwalających ograniczyć nadmierną biurokrację i szerzenie się korupcji.

5.7

Pomoc rozwojowa powinna wspierać zrównoważone rolnictwo i lokalny przemysł przetwórczy, aby poprawić przetwórstwo żywności i surowców. Trzeba wspierać tworzenie stowarzyszeń rolników i małych przetwórców produktów rolnych oraz ich włączenie do łańcuchów dostaw.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/6

1.1

Unia Europejska, jej państwa członkowskie oraz społeczeństwo obywatelskie są niezwykle bogatym źródłem doświadczeń w dziedzinie transformacji. Z tego doświadczenia powinno się czerpać bardziej efektywnie, aby osiągnąć stabilizację w drodze przemian zachodzących na obszarze całej Europy, w państwach sąsiadujących z UE, a także na całym świecie.

1.2

Unia Europejska odgrywa wiodącą rolę w toczących się obecnie debatach ONZ w sprawie agendy rozwoju na okres po 2015 r., a tym samym ma za zadanie zaproponować dalsze konkretne kroki, jakie należy podjąć w oparciu o politykę solidarności i spójności. W tym celu należy uwzględnić niniejszą opinię oraz odpowiednie poprzednie opinie EKES-u (1).

1.3

Należy zastosować w praktyce doświadczenia w dziedzinie transformacji dostępne w i dla UE. Unia Europejska musi lepiej usystematyzować swoje pozytywne i negatywne doświadczenia w dziedzinie transformacji, dostępne instrumenty wsparcia oraz dane na temat zainteresowanych podmiotów. Należy opracować plan działania dotyczący wykorzystania w procesie programowania doświadczenia w dziedzinie transformacji. Powinno się bezzwłocznie umożliwić wykorzystanie Europejskiego Kompendium Transformacji i innych sugestii zawartych w najnowszych dokumentach UE.

1.4

Należy sprawić, aby polityka zewnętrzna UE była silniejsza, bardziej partycypacyjna, a także otwarta, efektywna i spójna. Polityka powinna być nakierowana na propagowanie praw człowieka, podstawowych wolności (w tym wolności zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń) i praworządności oraz powinna pomagać w tworzeniu warunków demokratycznych i sprzyjającego klimatu pozwalających obywatelom i organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestniczyć w kształtowaniu polityki i monitorowaniu jej realizacji. Potrzebne jest tu podejście długookresowe.

1.5

Społeczeństwo obywatelskie i polityczne UE oraz krajów partnerskich musi odegrać w tym procesie kluczową rolę. Umowy o partnerstwie, programy wsparcia oraz dotacje nie powinny być zatwierdzane w inny sposób niż w drodze zorganizowanego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim, w szczególności zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, zgodnie z zasadą partnerstwa UE. Szczególny nacisk powinno się położyć na dialog z różnymi grupami społecznymi w krajach partnerskich i włączenie tych grup społecznych, zwłaszcza mniejszości i mieszkańców regionów oddalonych.

1.6

Obecnie wielu potencjalnych propagatorów zrównoważonego rozwoju jest wykluczonych z możliwości otrzymywania wsparcia UE z uwagi na dyskryminacyjne przepisy administracyjne i inne przepisy. Dyskryminacja pozytywna (niedopuszczanie do manipulacji) oraz wymóg włączenia do projektów rozwojowych partnerów o niedawnych doświadczeniach w dziedzinie transformacji są niezbędne, aby zapewnić równorzędny status podmiotom funkcjonującym w środowiskach, które w aktualnych ocenach uzyskały gorsze wyniki. Najwyższy priorytet należy nadać kwestii jakości projektów oraz rezultatom.

1.7

Trzeba wdrożyć nowe mechanizmy współpracy oraz rozbudować mechanizmy już istniejące – patrz w szczególności pkt 3.3.4, 3.3.6, 3.3.7 i 3.3.8 – np. projekty bliźniacze o zasięgu globalnym, Taiex, Erasmus+, nowa platforma wymiany, itp.

1.8

Podmioty powiązane z reżimami autorytarnymi lub niedemokratycznymi praktykami (np. tzw. GoNGO, czyli sponsorowane przez rząd organizacje pozarządowe, tzw. „żółte” związki zawodowe, czyli związki zawodowe podporządkowane pracodawcy, itp.) powinny zostać wyłączone ze wsparcia.

1.9

Kompleksowego wsparcia powinno się zasadniczo udzielać przedstawicielom szerokiego przekroju społecznego w krajach partnerskich.

1.10

Przemiany demokratyczne, zrównoważony rozwój, rozwój gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu oraz stabilny rynek, wraz z poprawą dobrobytu i zwiększeniem zatrudnienia to cele, do których najlepiej dążyć poprzez dobre sprawowanie rządów oraz podejście silnie oparte na prawach. Praktyka pokazuje, że silne społeczeństwo obywatelskie, w szczególności zorganizowane, jest najlepszą gwarancją sukcesu.

2.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny propaguje szerokie spojrzenie na zrównoważony rozwój. Rada UE przyjęła, że obejmuje to takie aspekty, jak „demokratyczne sprawowanie rządów, prawa człowieka i praworządność, dobrobyt na poziomie gospodarczym i społecznym, a także pokój i stabilność” (2).

2.2

Transformację należy zasadniczo rozumieć jako stabilizację, wspieranie demokracji, rozwój instytucji i budowanie potencjału, wymianę najlepszych praktyk i konsolidację reform w celu nadania przemianom zrównoważonego charakteru. Opiera się ona na solidarności i działaniach inicjowanych przez osoby fizyczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego (CSO), przedstawicieli rządu oraz inne podmioty.

2.3

Kilka aspektów współpracy ze społeczeństwami w okresie transformacji było już uwzględnianych w programach EKES-u (3). Celem niniejszej opinii jest wykroczenie poza treść istniejących źródeł i odzwierciedlenie szczególnych interesów prezydencji litewskiej w Radzie UE i ogólnego interesu społeczeństwa obywatelskiego w Europie (co ma także stanowić wkład w szczyt Partnerstwa Wschodniego w Wilnie w listopadzie 2013 r. oraz w Europejskie Dni Rozwoju).

2.4

Zmiany zachodzące obecnie w krajach partnerskich UE to kolejny powód aktualizacji istniejącej polityki. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny wyraża zaniepokojenie, jeżeli chodzi o zrównoważony charakter zmian zachodzących u kilku wschodnich sąsiadów UE, w krajach EuroMed oraz innych krajach partnerskich. W regionie Bałkanów Zachodnich można zaobserwować szereg pozytywnych zmian (z uwzględnieniem znaczenia przystąpienia Chorwacji do UE).

3.1.1

Zrównoważone przemiany wymagają lepszej koordynacji rozmaitych polityk, programów i działań UE dotyczących tych samych regionów lub obszarów tematycznych, aby stworzyć więcej synergii i zachować spójność. Zdolność UE do działań zewnętrznych nadal należy rozwijać dopóty, dopóki wspólne wartości i cele UE nie będą skutecznie propagowane na prawdziwie europejską skalę (4).

3.1.2

Powinno się zapewnić oraz monitorować z większą starannością „Spójność polityki na rzecz rozwoju”. Obowiązek spójności polityki na rzecz rozwoju powinien, zgodnie z art. 208 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zmienionym traktatem lizbońskim), leżeć u podstaw kształtowania i realizacji polityki we wszelkich regulacjach dotyczących instrumentów stosowanych w działaniach zewnętrznych. Dlatego też powinien się on stosować do wszystkich polityk, programów i działań. Spójność nowych inicjatyw UE należy poddawać ocenie w 100 % przypadków. Wszystkie programy (w tym także ich ocena i linie budżetowe) powinny odzwierciedlać międzynarodowe zobowiązania i obowiązki UE dotyczące praw człowieka i rozwoju (w tym także zasady ONZ dotyczące jednolitej wykładni podejścia do rozwoju kładącego nacisk na prawa człowieka) i powinny koncentrować się na grupach najbardziej zmarginalizowanych i najsłabszych. Istotne jest także monitorowanie tego, czy w procesie transformacji i integracji UE pozytywnym zjawiskom w jednym obszarze polityki nie towarzyszą negatywne zjawiska w innych obszarach.

3.1.3

Niezbędne jest stworzenie wspólnej platformy umożliwiającej przyjazny użytkownikowi przegląd istniejących instrumentów (takich jak dotacje, przetargi i programy itp.), na szczeblu UE lub państw członkowskich UE, wywierających bezpośrednie lub pośrednie skutki zewnętrzne. Powinny być przewidziane pewnego rodzaju powiązania/współpraca z portalem Twoja Europa. Należy dołożyć starań, aby uwzględnić informacje dla małych organizacji (także na poziomie niższym niż regionalny). Dodatkowymi grupami docelowymi powinny być instytucje działające w państwach członkowskich UE oraz w społeczeństwach w okresie transformacji. Platforma powinna funkcjonować w połączeniu np. z biuletynem lub wpisami na Twitterze.

3.1.4

Dążeniem UE powinno być łączenie, koordynowanie i tworzenie synergii pomiędzy działaniami UE i działaniami państw członkowskich realizowanymi w krajach partnerskich oraz unikanie nadmiernej konkurencji wewnętrznej. Państwa członkowskie mogłyby rozważyć dzielenie się odpowiedzialnością poprzez tworzenie form wzajemnej współpracy zewnętrznej (koordynatorzy transformacji, centra tłumaczeń, centra pomocy prawnej, placówki oświatowe itp.) na swoim terytorium lub na terytorium krajów partnerskich.

3.2.1

Mechanizmy działań zewnętrznych UE muszą jak najbardziej sprzyjać włączeniu społecznemu oraz być jak najbardziej przejrzyste i partycypacyjne, aby zapewnić wspólne poczucie odpowiedzialności za rozwój i współpracę. W obecnej sytuacji można zaobserwować niedociągnięcia. Potencjał zasady partnerstwa w zakresie jednoczenia społeczeństwa obywatelskiego i władz publicznych powinien zostać zbadany, np. jako warunek wstępny uzyskania dotacji.

3.2.2

Znaczne, najlepiej zorganizowane, zaangażowanie przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i politycznego jest warunkiem wstępnym długofalowego zobowiązania do podjęcia reform (zob. także pkt 1.5). Zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych zarówno z UE, jak i z krajów partnerskich, jest niezbędnym elementem programowania i realizacji wszystkich działań na rzecz rozwoju i współpracy. Należy wzmacniać istniejące partnerstwa i propagować nowopowstałe.

3.2.3

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny chętnie angażuje się w te działania, a jego partnerzy na całym świecie stanowią cenne zasoby, tak samo jak istniejące regularne fora.

3.2.4

Unia Europejska musi zintensyfikować wysiłki, aby rozwijać potencjał zarówno podmiotów reprezentujących UE, jak i podmiotów reprezentujących partnerów. Można tego dokonać poprzez wsparcie finansowe, wymianę doświadczeń, zapewnianie możliwości w zakresie kształcenia i szkolenia oraz inne środki lub programy.

3.2.5

Różne podmioty rządowe i pozarządowe – w UE oraz w krajach partnerskich – powinny uzyskać jednakowe możliwości uczestnictwa. Powinno się eliminować utrzymującą się bezpośrednią i pośrednią dyskryminację w dowolnej formie, w tym nadmiernie restrykcyjne kryteria kwalifikowalności; wymogi dotyczące wielkości projektu oraz kwestii technicznych; dyskryminację w zakresie przepisów administracyjnych, w tym różnice w wynagradzaniu lub opodatkowaniu ekspertów biorących udział w tych samych projektach; wymogi dotyczące współfinansowania (problemy z przyjęciem wkładów niepieniężnych); krajową działalność lobbingową prowadzącą do zniekształcenia wyników itp. (5) Zob. pkt 1.6.

3.2.6

Możliwości technologiczne XXI wieku, w tym administrację elektroniczną, powinno się w szerszym zakresie wykorzystywać i propagować na rzecz dialogu i zaangażowania. Planowane jest opracowanie specjalnego programu Wsparcie Demokracji 2.0.

3.3.1

Obecny system możliwości w zakresie finansowania i wsparcia z UE i dotyczącego UE jest często krytykowany jako niepotrzebnie skomplikowany. EKES z zadowoleniem przyjmuje plany uproszczenia i usprawnienia unijnych instrumentów zewnętrznego finansowania, w tym Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa począwszy od 2014 r. i wspiera łączenie środków.

3.3.2

Jakość przede wszystkim. Konkretna wiedza ekspercka w dziedzinie transformacji oraz umiejętność zrozumienia i dostosowania się do potrzeb kraju partnerskiego powinny być poddane obiektywnej ocenie, a wynik powinien być lepszy niż w przypadku poprzednich doświadczeń UE w zakresie wdrażania projektów.

3.3.3

Zdobyte doświadczenia UE w dziedzinie transformacji należy lepiej wykorzystywać przy opracowywaniu zewnętrznych strategii politycznych UE (w tym polityki rozwoju) (6). Sukcesy i wnioski wyciągnięte z popełnionych błędów powinny zostać w pełni usystematyzowane i poddane szczegółowej analizie. Wnioski muszą zostać wykorzystane, w pełni wdrożone i włączone do cyklu programowania. Potrzeba wymiernych działań następczych, m.in. wykorzystywania tej wiedzy przy opracowywaniu programów operacyjnych, dokonywaniu oceny dotacji projektowych i wielkości projektu, przydzielaniu takich dotacji oraz określaniu wielkości projektu itp.

3.3.4

Należy umożliwić stosowanie Europejskiego Kompendium Transformacji, także dla celów programowania, i uzupełnić je o bazę danych ekspertów z doświadczeniem w dziedzinie transformacji, działających zarówno w sektorze rządowym, jak i pozarządowym. Należy zadbać, by poszukiwanie ekspertów było atrakcyjne dla partnerów. Powinno ono także być szeroko propagowane, zwłaszcza w krajach partnerskich. Komisja Europejska wraz z Europejską Służbą Działań Zewnętrznych (ESDZ) powinny przygotować listę kontrolną dla delegacji UE dotyczącą stosowania Europejskiego Kompendium Transformacji w programowaniu (można m.in. przyjąć, że będzie ono wiążącym źródłem informacji dla ekspertów biorących udział w działaniach UE).

3.3.5

Komisja Europejska powinna przygotować plan działania dotyczący poprawy stosowania w programowaniu bogatych doświadczeń UE w dziedzinie transformacji. Przyczyniłoby się to do zapewnienia systematycznego stosowania doświadczeń w dziedzinach, w których jest to istotne. Komisja Europejska powinna także przeznaczyć wystarczające zasoby administracyjne na realizację takiego planu.

3.3.6

Mając na uwadze znaczną liczbę istniejących już instrumentów związanych z dzieleniem się doświadczeniami w dziedzinie transformacji, wskazane byłoby zapewnienie przez Komisję zarządzania przekrojowego, tak by zgromadzić te instrumenty i zaprezentować je w tym samym miejscu, np. za pośrednictwem platformy lub struktury patronackiej.

3.3.7

Należy rozważyć dalszy rozwój unijnych instrumentów wiedzy eksperckiej, takich jak SOCIEUX lub MIEUX, na które istnieje zapotrzebowanie. Instrumenty takie sprawdzają się świetnie w sytuacji, gdy konieczne jest szybkie reagowanie na potrzeby krajów partnerskich. Zakres terytorialny istniejących mechanizmów wymiany doświadczeń opartych na potrzebach oraz innych programów, w szczególności TAIEX (Biuro Wymiany Informacji o Pomocy Technicznej), projekty partnerskie oraz Erasmus+, należy rozszerzyć na cały świat (szczególnie w krajach AKP), nie ograniczając przy tym planowanych środków na projekty realizowane w krajach obecnie objętych programem.

3.3.8

Powinno się wprowadzić w życie koncepcję „Partnerstwo/trio organizacji pozarządowych” z udziałem przynajmniej jednego partnera reprezentującego UE-15, jednego z UE-13 i jednego z kraju rozwijającego się lub znajdującego się w okresie transformacji (7). Ponadto powinno się wspierać wymianę doświadczeń wśród przedstawicieli sektora prywatnego.

3.3.9

Europejski Fundusz Rozwoju powinien bardziej sprzyjać wymianie niedawnych doświadczeń państw członkowskich UE w dziedzinie transformacji.

3.3.10

Przełożenie zdobytego doświadczenia na efektywne wsparcie w procesie transformacji wymaga od UE i państw członkowskich zapewnienia odpowiedniego finansowania i wsparcia publicznego. Ponadto EKES przypomina, że kwestie transformacji i roli osób fizycznych, społeczeństwa obywatelskiego i państwa należy podjąć w ramach Europejskiego Roku Rozwoju 2015.

4.1.1

Warunkiem zrównoważonego rozwoju jest osiągnięcie możliwie najszerszego konsensusu w społeczeństwach partnerskich. Niezbędne jest wsparcie dla demokracji, dobrego sprawowania rządów, podstawowych wolności (w tym wolności zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń, wolności wypowiedzi, niezależnych mediów itp.), edukacji obywatelskiej oraz kształcenia nieformalnego i pozaformalnego, a także sprawiedliwości i sprawiedliwości społecznej we wszystkich sferach i na wszystkich poziomach.

4.1.2

Większy nacisk powinno się położyć na efektywność i rezultaty polityki i projektów. Projektom muszą towarzyszyć programy administracyjne i operacyjne, a także środki wsparcia dla osób fizycznych. Efektywności nie można osiągnąć bez poprawy koordynacji w krajach partnerskich. Powinno się im oferować wsparcie i możliwości konsultacji podczas planowania.

4.1.3

Brak dyskryminacji, równe traktowanie oraz proaktywne zaangażowanie partnerów UE oraz poszczególnych członków ich społeczeństw (w tym takich grup, jak kobiety, mniejszości itp.) są niezbędne jako zasada ogólna oraz jako czynnik warunkujący wiarygodność UE. Oczywiście, konieczne jest różnicowanie polityki w zależności od wymogów w kraju partnerskim i należy je poprawić. Jednocześnie UE nie powinna wykazywać się większą pobłażliwością w stosunku do krajów „o znaczeniu strategicznym” wyłącznie z uwagi na wąski interes pozostający bez związku z ideą zrównoważonego rozwoju. Poszanowanie praw człowieka to obszar, w którym wymagana jest współpraca pomiędzy UE i jej partnerami.

4.1.4

Przedstawiciele UE muszą działać w charakterze zarówno „moderatorów/mediatorów” (analizując lokalne potrzeby i wspierając/propagując dialog pomiędzy zainteresowanymi stronami na szczeblu lokalnym), jak i „ekspertów” (dzieląc się zdobytym doświadczeniem i analizując wnioski wyciągnięte podczas pracy w procesie transformacji).

4.1.5

Kompleksowe wsparcie powinno zostać udzielone przedstawicielom szerokiego przekroju społecznego w krajach partnerskich. Instytucje rządowe, a w niektórych przypadkach organizacje społeczeństwa obywatelskiego (w tym partnerów społecznych), ludzi młodych oraz badaczy postrzega się obecnie jako kluczowe grupy docelowe pomocy oferowanej przez UE. Zrównoważony rozwój i przemiany demokratyczne wymagają kompleksowego wsparcia i ścisłej współpracy z „ambasadorami”, „lokomotywami/kierownikami” lub „twarzami trwałych zmian” wywodzącymi się ze społeczeństwa obywatelskiego oraz współpracy z jego liderami i w ramach sieci, ale muszą też wykraczać poza te obszary. Potrzebne jest powszechne, szeroko dostępne i widoczne wsparcie dla partnerów i ich społeczeństw. Integracja krajów sąsiadujących z UE i wsparcie dla nich nie powinny być postrzegane jako korzyść jedynie dla wybranej, niewielkiej grupy. Widoczne usprawnienia w takich dziedzinach jak edukacja i nauka (w tym reformy kształcenia i szkolenia zawodowego, działania kierowane do dzieci itp. (8)), gospodarka niskoemisyjna, infrastruktura i usługi publiczne (w tym technologie informacyjno-komunikacyjne, ochrona zdrowia, place zabaw itp.), godziwa praca i możliwości wysokiej jakości zatrudnienia, równość płci, wsparcie dla grup słabszych społecznie i ekonomicznie oraz ludów tubylczych, ruchy społeczne i warunki umożliwiające rozwój działalności gospodarczej (w tym wzmocnienie i zaangażowanie partnerów społecznych (9)) itp. będą sprzyjać przemianom i większemu konsensusowi w kwestii orientacji proeuropejskiej.

4.1.6

Możliwe, że w krajach, w których występuje deficyt demokracji, finansowanie przekazane instytucjom publicznym lub za ich pośrednictwem nie jest przeznaczane na cele społeczne, ale na wsparcie reżimu, a lokalne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, reprezentujące prawdziwie demokratyczne wartości, nie mają szansy ubiegania się o te środki. Utworzenie Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji jest, bez wątpienia, ważnym i długo oczekiwanym krokiem. Niemniej jednak sam Fundusz nie wystarczy, aby rozwiązać te wieloaspektowe problemy. Częściowym rozwiązaniem jest „dogłębne rozpoznanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego” oraz innych beneficjentów pomocy w regionie (10). Oddolne/nieformalne społeczeństwo obywatelskie oraz inicjatywy obywatelskie także należy wspierać na szerszą skalę – kilka państw członkowskich UE posiada doświadczenie w zakresie elastycznego finansowania projektów. Jednocześnie trzeba zwiększyć ilość środków pomocowych przekazywanych za pośrednictwem społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności w przypadku reżimów autorytarnych.

4.1.7

Szczególną uwagę należy zwrócić również na transformację w krajach położonych w południowej i wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, gdzie demokracja, prawa człowieka i prawa kobiet są poważnie zagrożone, a także na potrzebę zapewnienia większego wsparcia UE dla organizacji kobiet i społeczeństwa obywatelskiego.

4.1.8

Zasadniczo UE musi dokonać dokładnej analizy różnych możliwości absorpcji i szczególnych uwarunkowań krajów partnerskich i dostosować się do nich.

4.1.9

Unia Europejska musi dzielić się doświadczeniem w dziedzinie zapewnienia zrównoważonego, zewnętrznego i wewnętrznego wsparcia na rzecz rozwoju, m.in. dla społeczeństwa obywatelskiego, po zakończeniu pierwszych etapów transformacji i osiągnięciu względnego dobrobytu.

4.2.1

Rozwój gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu oraz stabilny rynek, wraz z poprawą dobrobytu i zwiększeniem liczby miejsc pracy oraz inteligentną liberalizacją gospodarczą, muszą odgrywać kluczową rolę w rozwoju społeczeństw w okresie transformacji (zgodnie z koncepcją „przemian gospodarczych” w debatach dotyczących okresu po 2015 r.). Należy wspierać i chronić bezpieczny i przyjazny klimat inwestycyjny poprzez umowy międzynarodowe w ramach wielostronnych organizacji, takich jak WTO, OECD.

4.2.2

Kluczem do zrównoważenia jest praworządność, a także niezależny system prawny, którego nie można naruszyć poprzez korupcję czy rządy dyktatorskie. Niezbędnymi elementami są tu niezależne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które nie padają ofiarą zastraszania, dostęp do informacji, ochrona socjalna oraz możliwości godnego zatrudnienia, współpraca naukowa i techniczna, efektywność/niezależność energetyczna oraz ochrona środowiska.

4.2.3

Należy poprawić warunki handlowe, w odpowiednich przypadkach stosując pogłębione i kompleksowe umowy o wolnym handlu, które mają na celu „przekroczenie granic” i propagowanie stopniowego ujednolicania przepisów, zasad i norm UE w przepisach technicznych – oraz w procesie wdrażania. Celem partnerów UE powinno być zbudowanie silnych gospodarek, sprzyjających włączeniu społecznemu, stopniowo ograniczając ich zależność od pomocy zewnętrznej, a to kolejny obszar, w którym konieczna jest wymiana doświadczeń.

4.2.4

Dialog z niezależnymi przedsiębiorcami (oraz związkami zawodowymi i innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego) oraz pomoc dla nich muszą być traktowane priorytetowo w relacjach z reżimami autorytarnymi. W każdym przypadku powinno się nadać małym i średnim przedsiębiorstwom bardziej znaczącą rolę propagatorów zrównoważonego rozwoju, praworządności oraz wzrostu gospodarczego. Rady inwestorów zagranicznych lub inni partnerzy z organizacji społeczeństwa obywatelskiego mogą pełnić rolę uzupełniającą.

4.3.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz inne podmioty wskazały już na potrzebę zacieśnienia współpracy pomiędzy UE, ONZ oraz innymi organami międzynarodowymi w zakresie agendy rozwoju po 2015 r. i zwiększenia skuteczności tej współpracy.

4.3.2

Ponadto UE musi także wziąć pod uwagę inne zmiany, jakie miały ostatnio miejsce, w tym utworzenie Partnerstwa na rzecz Otwartego Rządu (inicjatywy o szczególnym znaczeniu dla EKES-u, odzwierciedlającej zasadę partnerstwa, o której mowa wyżej). Wpływ planowanego transatlantyckiego partnerstwa w dziedzinie handlu i inwestycji oraz innych porozumień o podobnym charakterze musi być dokładnie zaplanowany i monitorowany pod względem wpływu na współpracę na rzecz rozwoju i transformacji.

4.3.3

Powinno się lepiej wykorzystać i wspierać rolę i potencjał prywatnych przedsiębiorców, których działalność ma zasięg globalny, oraz inwestorów zagranicznych popierających wartości, które wyznaje UE, zwłaszcza w dziedzinie podstawowych praw gospodarczych i socjalnych.

4.3.4

Powinno się zaplanować sporządzenie kompleksowej ekspertyzy poświęconej najlepszym praktykom fundacji o zasięgu globalnym, organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz narzędziom, które stosują one w krajach w okresie transformacji.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/11

1.1

EKES ocenia pozytywnie utworzenie Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej (EVHAC) czy też EU Aid Volunteers, gdyż może on służyć promowaniu udziału europejskich obywateli w działalności humanitarnej, zwłaszcza za pośrednictwem organizacji społeczeństwa obywatelskiego, takich jak wyspecjalizowane organizacje pozarządowe (NGO).

1.2

EVHAC powinien być instrumentem wspierającym zaangażowanie w działalność humanitarną państw członkowskich, które mają mniej bogatą tradycję w tym zakresie. Dlatego też EKES proponuje, by rozważono wprowadzenie specjalnych działań wspierających zarówno udział wolontariuszy z tych krajów, jak i ich organizacje społeczne i humanitarne.

1.3

By zwiększyć poparcie obywateli dla pomocy humanitarnej i przyczynić się do uznania roli wolontariatu, EKES zaleca również rozważenie działań informacyjnych i uświadamiających adresowanych do ogółu społeczeństwa.

1.4

EKES popiera stanowisko wyrażone w Konsensusie europejskim w sprawie pomocy humanitarnej, dotyczące celów i środków działalności humanitarnej, i pragnie wyrazić przekonanie, że pomoc humanitarna obejmuje ochronę ofiar kryzysów humanitarnych i ich godności, a także poszanowanie ich praw.

1.5

EKES podkreśla tę szeroką koncepcję działalności humanitarnej, która wybiega znacznie poza zwykłe udzielanie pomocy, i przypomina konieczność przestrzegania zasad humanizmu, bezstronności, neutralności i niezależności, a także niezbędnych norm prawnych regulujących działalność humanitarną.

1.6

EKES pragnie zwrócić uwagę na prawdziwy charakter wolontariatu oraz na ryzyko pomylenia go z innymi rodzajami działalności o charakterze zarobkowym. W czasach takiego kryzysu gospodarczego, jak obecnie, ten właśnie aspekt nabiera szczególnego znaczenia zarówno wewnątrz Unii, jak i w ramach jej działań zewnętrznych.

1.7

EKES podkreśla, że różnice między przepisami poszczególnych państw członkowskich w dziedzinie wolontariatu mogą negatywnie wpłynąć na inicjatywę EU Aid Volunteers.

1.8

Wolontariuszy należy angażować zawsze w zależności od potrzeb, a także po dokonaniu analizy i oceny sytuacji oraz potrzeb ludności dotkniętej klęską żywiołową lub kryzysem o złożonym charakterze.

1.9

We wniosku dotyczącym rozporządzenia (1) podkreśla się potrzebę ustanowienia standardów dla wszystkich etapów udziału wolontariuszy. EKES podziela te obawy i proponuje, by standardy te opierały się na dobrych praktykach sektora działalności humanitarnej oraz na już istniejących inicjatywach w dziedzinie jakości.

1.10

Wolontariat polega na współpracy w ramach organizacji społecznych, a w mniejszym stopniu – także instytucji publicznych o charakterze obywatelskim. Jakość tych instytucji jest szczególnie istotna dla powodzenia działań. EKES zgadza się, że konieczne jest dążenie do ustanowienia mechanizmów certyfikowania organizacji, które opierałyby się na doświadczeniach i dorobku sektora działalności humanitarnej. Kryteria certyfikacji muszą być również możliwe do zastosowania – nawet gdyby miały zostać dostosowane – w organizacjach otrzymujących pomoc w krajach dotkniętych kryzysem.

1.11

EKES pragnie wyrazić przekonanie, że mechanizm certyfikacji powinien powstać w oparciu o wszystkie te doświadczenia i że przy jego wprowadzaniu trzeba zastosować główne kryteria w zakresie przejrzystości, wolnej konkurencji i równości szans oraz odpowiedzialności. Inicjatywa powinna zachęcać do udziału organizacje pozarządowe w krajach o mniej bogatej tradycji w tej dziedzinie.

1.12

EKES jest przekonany, że oprócz technicznego kształcenia zawodowego, które jest oczywiście istotne, należy uwzględnić i podnieść rangę uczenia wartości, poszanowania ludności dotkniętej kryzysem, wymiaru międzykulturowego, szacunku, aspektów psychospołecznych pomocy itd., czyli w skrócie – wielu zagadnień składających się na pomoc humanitarną, które wykraczają poza dziedzinę techniczną.

1.13

Jeżeli chodzi o udział przedsiębiorstw, które również mają doświadczenia w zakresie wolontariatu pracowniczego i innego, EKES uważa, że należy się nad nim dogłębnie zastanowić, oceniając również rolę małych i średnich przedsiębiorstw.

2.1

Chociaż wolontariat i działalność sektora wolontariackiego stanowią część wspólnotowego dorobku prawnego, a instytucje europejskie od dziesięcioleci inicjują różne projekty i programy w tej dziedzinie, w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zawarto jedynie wzmiankę o wolontariacie w art. 214 ust. 5, w ustępie dotyczącym pomocy humanitarnej. Proponuje się w nim ustanowienie Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej (EVHAC), by promować udział młodych Europejczyków w akcjach pomocy humanitarnej.

2.2

Pomijając zdziwienie, jakie z różnych względów wywołała ta wzmianka – jest to jedyne odniesienie do wolontariatu w Traktacie; działalność humanitarna stanowi być może jeden z najbardziej sprofesjonalizowanych obszarów współpracy; nie nawiązano do wolontariatu w innych dziedzinach, w których istnieją już doświadczenia europejskie, takich jak młodzież, polityka społeczna itp. – po wejściu w życie traktatu lizbońskiego instytucje UE zajęły się faktycznie wprowadzeniem tejże inicjatywy w życie. Komisja rozpoczęła zatem różne badania na temat wykonalności i możliwego oddziaływania inicjatywy, a także zapoczątkowano różne projekty pilotażowe, by wyciągnąć wnioski i zastosować je w praktyce (2). Zmieniono między innymi nazwę inicjatywy na „Aid Volunteers” i poczyniono postępy w procesie omawiania rozporządzenia, które reguluje jej wdrażanie.

2.3

Komitet pragnie przypomnieć, że wolontariat był zawsze elementem działalności wielu europejskich organizacji społecznych, w związku z czym w pracach EKES-u zwracano uwagę na jego wspieranie, promocję itp.

2.4

Jednocześnie EKES przedstawił swoje stanowisko w wielu opiniach na temat aspektów współpracy na rzecz rozwoju i działań zewnętrznych UE, kładąc szczególny nacisk na kwestie związane ze swym mandatem, m.in. rolą społeczeństwa obywatelskiego, prawami pracy i prawami społecznymi.

2.5

Pomoc humanitarna jest jednym z elementów działań zewnętrznych UE, a także jednym z obszarów, w których najwyraźniej widać uczestnictwo i wiodącą rolę europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. Ponad 47 % pomocy humanitarnej Komisji Europejskiej przepływa przez organizacje pozarządowe (3), podobnie jest w większości państw członkowskich. Jak pokazują badania Eurobarometru (4), jest to ponadto jedna z dziedzin polityki UE, która cieszy się największym poparciem ze strony europejskich obywateli.

2.6

Od 1996 r., kiedy przyjęto rozporządzenie (WE) nr 1275/1996, Komisja Europejska dysponuje solidnymi podstawami do działalności humanitarnej, które uzupełniono następnie o Konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej, podpisany w 2007 r. przez trzy instytucje (Radę, Komisję i Parlament). W dokumencie tym przedstawiono ogólne ramy polityki w zakresie pomocy humanitarnej. Omówiono w nim również wspólną wizję, cele polityczne i zasady pomocy humanitarnej UE oraz przedstawiono wizję UE reagującej na potrzeby ludzkie bardziej jednomyślnie i skutecznie. Zdefiniowano również rolę państw członkowskich i wspólnych instytucji. Ponadto w art. 214 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stwierdzono, że pomoc humanitarna jest niezależną polityką.

2.7

EKES zgadza się ze stwierdzeniem zawartym w Konsensusie europejskim w sprawie pomocy humanitarnej, że „celem pomocy humanitarnej UE jest zapewnienie działań w sytuacjach kryzysowych, działań, które będą oparte na potrzebach i których celem będzie ochrona życia, zapobieganie ludzkiemu cierpieniu i łagodzenie go, a także zachowanie godności ludzkiej zawsze, gdy pojawi się taka potrzeba, w sytuacjach gdy rządy i podmioty lokalne są przeciążone, niezdolne lub niechętne do podjęcia działań. Pomoc humanitarna UE obejmuje działania w zakresie wsparcia, pomocy doraźnej i ochrony, których celem jest ratowanie i ochrona życia w sytuacji kryzysu humanitarnego lub bezpośrednio w ich następstwie, ale również działania służące ułatwianiu lub uzyskiwaniu dostępu do ludzi znajdujących się w potrzebie i służące swobodnemu przekazywaniu pomocy. Pomoc humanitarna UE jest dostarczana w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe spowodowane przez człowieka (w tym złożone sytuacje kryzysowe) i na katastrofy naturalne, w zależności od potrzeb” (5). EKES ocenia bardzo pozytywnie odniesienia do ochrony ofiar i godności ludzkiej, zakładając, że wykracza ona poza zwykłą koncepcję pomocy jako takiej.

2.8

Dlatego też EKES podkreśla – abstrahując od międzynarodowego prawa humanitarnego, które określa prawa ofiar, lub od europejskich instrumentów prawnych wymienionych powyżej – że dla niektórych uznanych organizacji humanitarnych, takich jak Lekarze bez Granic, „akcja humanitarna jest aktem solidarności społeczeństwa obywatelskiego dla społeczeństwa obywatelskiego i człowieka dla człowieka w celu ochrony życia i złagodzenie cierpienia; w przeciwieństwie do innych rodzajów pomocy nie zmierza ona do przemiany społeczeństwa, lecz do przezwyciężenia okresu krytycznego; jest to zobowiązanie na rzecz ludzi, a nie państw”. Społeczeństwo obywatelskie odgrywa kluczową rolę w pomocy humanitarnej.

2.9

EKES pragnie zwrócić uwagę, że w ostatnich dziesięcioleciach zmieniła się koncepcja pomocy humanitarnej i że obejmuje ona aspekt zapobiegania kryzysom, ograniczania ryzyka, pomocy, ochrony oraz rehabilitacji po klęsce żywiołowej lub po wojnie. Za pośrednictwem Konsensusu europejskiego w sprawie pomocy humanitarnej wiodącą rolę w tym zakresie odgrywała sama Unia Europejska. Jednocześnie pomoc humanitarna nie koncentruje się wyłącznie na zaspokojeniu potrzeb, lecz obejmuje również elementy podejścia opartego na poszanowaniu praw i dążenia do przywrócenia godności osób. EKES może wnieść szczególny wkład w koncepcję podejścia opartego na prawach człowieka.

2.10

EKES podkreśla również, że Konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej bądź inicjatywa EU Aid Volunteers mogą przyczynić się do włączenia w działalność humanitarną państw członkowskich, które mają niewielką tradycję w tym względzie, lecz dysponują dużym potencjałem, by zapewnić nową wizję, dynamikę, a także wolontariuszy. Propagowanie działalności wolontariackiej obywateli z całej Unii Europejskiej w ramach akcji humanitarnych powinno być jedną z możliwości, jakie oferuje inicjatywa EU Aid Volunteers.

2.11

EKES przyjmuje zatem z zadowoleniem inicjatywę EU Aid Volunteers i pragnie włączyć się w proces opracowywania rozporządzenia w sprawie tejże inicjatywy, omawiając przede wszystkim te aspekty, które najściślej wiążą się z misją i doświadczeniem EKES-u jako unijnego organu doradczego europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

3.1

EKES uważa za właściwe definicje wolontariatu przedstawione we wniosku dotyczącym rozporządzenia i zawarte w innych opiniach. EKES pragnie zwrócić uwagę na prawdziwy charakter wolontariatu oraz na ryzyko pomylenia go z innymi rodzajami działalności o charakterze zarobkowym. W czasach takiego kryzysu gospodarczego, jak obecnie, ten właśnie aspekt nabiera szczególnego znaczenia zarówno wewnątrz Unii, jak i w ramach jej działań zewnętrznych. Dlatego też EKES proponuje, by w niektórych wypadkach oceniono ewentualny wpływ gospodarczy europejskiego wolontariatu w krajach otrzymujących pomoc.

3.2

EKES przypomina, że potrzebna jest spójność przepisów dotyczących wolontariatu w Unii Europejskiej, a przede wszystkim tych dotyczących działalności międzynarodowej wolontariuszy. Podkreśla, że różnice między ramami prawnymi w państwach członkowskich w dziedzinie wolontariatu mogą negatywnie wpłynąć na inicjatywę EU Aid Volunteers (6).

3.3

Jednocześnie EKES jest przekonany, że tego rodzaju inicjatywa powinna sprzyjać włączeniu państw członkowskich, które mają mniej bogatą tradycję na tym polu, do wolontariatu i pomocy humanitarnej. Powinna ponadto umożliwiać udział organizacji z tych krajów i przyczyniać się do udziału wolontariuszy z całej UE zgodnie z zasadą równości szans. EKES proponuje, by zrealizowano specjalne działania na rzecz promowania udziału zarówno organizacji, jak i wolontariuszy z państw członkowskich o niższym wskaźniku uczestnictwa w akcjach humanitarnych.

3.4

Chociaż początkowo w propozycji TFUE ograniczono się do kwestii pomocy humanitarnej, to w rzeczywistości spora część finansowanych projektów pilotażowych oraz zadań przydzielonych wolontariuszom dotyczy w większym stopniu współpracy na rzecz rozwoju, ograniczenia ryzyka klęsk żywiołowych, remontu i odbudowy, łagodzenia sytuacji, odporności itp. EKES uważa, że takie dostosowanie było logiczne, i proponuje, by zastanowiono się nad sposobem, w jaki w przyszłości akcje humanitarne mogą się rozwijać w ramach współpracy UE na rzecz rozwoju.

3.5

Prace wolontariuszy w ramach europejskiej pomocy humanitarnej i – ogólnie mówiąc – współpracy na rzecz rozwoju powinny być spójne z pozostałymi działaniami instytucji UE, a także je uzupełniać i się z nimi łączyć. EKES uważa, że wolontariusze mogą być przydatni w innych obszarach współpracy międzynarodowej na rzecz rozwoju, lecz do ich udziału trzeba podejść z ostrożnością (na podstawie zasady „nie szkodzić”) lub przezornością, ograniczając sytuacje, w których można zaangażować wolontariuszy.

3.6

EKES popiera zatem fakt, że Parlament Europejski ograniczył możliwości udziału wolontariuszy w wypadku konfliktu, zagrożenia bezpieczeństwa lub złożonej sytuacji kryzysowej. Pierwszoplanowe znaczenie musi mieć bezpieczeństwo osób korzystających z pomocy, wolontariuszy i ogólnie pracowników, zwłaszcza w sytuacjach, w których prowadzi się akcje humanitarne.

3.7

W tym kontekście EKES proponuje, by poczyniono postępy w sporządzaniu wykazu najbardziej odpowiednich rodzajów projektów, w które można włączyć wolontariuszy, lub przynajmniej bardziej rygorystycznie ustalono rodzaje działań, w których nie powinni oni uczestniczyć. Działalność humanitarna jest bardzo szeroka i różnorodna, w związku z czym w jej ramach należy poszukiwać takich warunków, w których wolontariat jest najbardziej stosowny.

3.8

EKES przyjmuje również z zadowoleniem fakt, że wykroczono poza ramy wolontariatu dla młodzieży przedstawione w Traktacie; obecnie stosuje się bardziej realistyczne podejście obejmujące różne rodzaje działalności, wymagane umiejętności, wartości itp. Zdaniem Komitetu trzeba dążyć do osiągnięcia odpowiedniej równowagi płci w ramach tego projektu.

4.1

Instytucje UE przedstawiły ostrożne podejście do wprowadzenia w życie inicjatywy EU Aid Volunteers. Ocena projektów pilotażowych i dotychczas zrealizowanych inicjatyw powinna mieć zasadnicze znaczenie dla planowania i realizacji przyszłych wyzwań. Wyniki oceny należy udostępnić wszystkim zainteresowanym stronom; należy też przedyskutować wyciągnięte z niej wnioski.

4.2

Wolontariuszy należy angażować zawsze w zależności od potrzeb i wymagań, a także po dokonaniu analizy i oceny sytuacji oraz potrzeb ludności dotkniętej klęską żywiołową lub złożonym kryzysem. Istotne jest powiązanie z mechanizmami koordynacji zarówno na szczeblu europejskim (COHAFA, mechanizmy DG ECHO itd.), jak i międzynarodowym, za pośrednictwem Biura ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (OCHA).

4.3

Konieczne jest również ustanowienie jasnych mechanizmów wraz z wyspecjalizowanymi sieciami w sektorze pomocy humanitarnej (chwilowo), takimi jak m.in. Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, VOICE (Organizacje Wolontariackie na rzecz Współpracy w Sytuacjach Kryzysowych) bądź Międzynarodowa Rada ds. Organizacji Wolontariackich (ICVA).

4.4

We wniosku dotyczącym rozporządzenia podkreśla się potrzebę ustanowienia standardów dla wszystkich etapów mobilizacji wolontariuszy w krajach trzecich. EKES podziela te obawy i sugeruje, by standardy te opierały się na dobrych praktykach sektora działalności humanitarnej oraz na już istniejących, odpowiednich inicjatywach w dziedzinie jakości (7).

4.5

W ramach tych norm szczególne znaczenie należy nadać kwestiom bezpieczeństwa oraz zapewnienia wystarczających warunków do tego, by wolontariusze mogli wykonywać swą pracę i wnosić wartość dodaną do projektów humanitarnych.

4.6

Wolontariat polega na współpracy w ramach organizacji społecznych, a w mniejszym stopniu także instytucji publicznych o charakterze obywatelskim. Jakość tych instytucji jest szczególnie istotna dla powodzenia działań. EKES zgadza się, że konieczne jest dążenie do ustanowienia mechanizmów certyfikacji organizacji, które opierałyby się na doświadczeniach i dorobku sektora działalności humanitarnej. Proponuje zatem przeanalizowanie i ocenienie doświadczeń zgromadzonych przez DG ECHO dzięki umowom ramowym o partnerstwie z organizacjami pozarządowymi i agencjami ONZ (8).

4.7

EKES pragnie wyrazić przekonanie, że mechanizm certyfikacji powinien powstać w oparciu o wszystkie te doświadczenia i że przy jego wprowadzaniu trzeba zastosować główne kryteria w zakresie przejrzystości, wolnej konkurencji i równości szans oraz odpowiedzialności. Inicjatywa powinna zachęcać do udziału organizacje pozarządowe w krajach o mniej bogatej tradycji w tej dziedzinie. W tym celu EKES proponuje, by w tych państwach członkowskich opracowano konkretne działania na rzecz rozpowszechnienia inicjatywy EU Aid Volunteers i akcji humanitarnych.

4.8

Kryteria certyfikacji muszą być również możliwe do zastosowania – nawet gdyby miały zostać dostosowane – w organizacjach będących beneficjentami pomocy w krajach dotkniętych kryzysem. Budowanie zdolności organizacji otrzymujących pomoc powinno być priorytetem i obejmować pomoc techniczną, logistyczną oraz finansową w ramach projektu. Inicjatywa może być instrumentem wsparcia partnerów z Południa i przyczynić się do wzmocnienia społeczeństw przyjmujących. EKES jest szczególnie uwrażliwiony na tę tematykę, w związku z czym przyjął wiele opinii w tej dziedzinie (9).

4.9

EKES podkreśla charakter obywatelski, jaki powinny mieć instytucje wysyłające i przyjmujące wolontariuszy, gdyż jest to sposób zagwarantowania zachowania zasad i wartości humanitarnych, a także ich przyjęcia przez społeczności dotknięte kryzysem.

4.10

Jeżeli chodzi o udział przedsiębiorstw, które również mają doświadczenia w zakresie wolontariatu pracowniczego itp., EKES uważa, że należy się nad nim dogłębnie zastanowić w celu zaproponowania mechanizmów uczestnictwa. W każdym razie jest zdania, że trzeba również wspierać rolę małych i średnich przedsiębiorstw, a nie tylko – jak czasami miało to miejsce – dużych korporacji, które dysponują działami społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw itp.

4.11

Szkolenie kandydatów do udziału w inicjatywie EU Aid Volunteers jest konieczne do zagwarantowania sprawnego przebiegu działań. EKES jest przekonany, że oprócz technicznego kształcenia zawodowego, które jest oczywiście istotne, należy uwzględnić i podnieść rangę uczenia wartości, poszanowania ludności dotkniętej kryzysem, wymiaru międzykulturowego, szacunku, aspektów psychospołecznych pomocy itd., czyli w skrócie – wielu zagadnień składających się na pomoc humanitarną, które wykraczają poza dziedzinę techniczną. Cechą wyróżniającą akcje humanitarne jest właśnie nacisk na zasady i wartości, który musi mieć kluczowe znaczenie w szkoleniu wolontariuszy.

4.12

Dlatego też należy uwzględnić podmioty, które zdobyły już doświadczenie w różnych państwach członkowskich, a także sieci kształcenia o zasięgu europejskim, nie tylko o charakterze uniwersyteckim, lecz również takich, które powstały z instytucji niedochodowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na ocenę działań szkoleniowych, które uwzględniono w już zrealizowanych projektach pilotażowych. EKES zachęca do jak najszybszego zgromadzenia dobrych praktyk w tej dziedzinie, które mogłyby posłużyć za punkt odniesienia (benchmarks) dla przyszłych propozycji.

4.13

We wniosku dotyczącym rozporządzenia rozważa się stworzenie bazy danych, w której można by zamieścić nazwiska potencjalnych wolontariuszy. Następnie byliby oni angażowani poprzez akredytowane organizacje lub, ewentualnie, służby Komisji. EKES pragnie zwrócić uwagę na fakt, że przyjęcie wolontariusza do organizacji nie zależy wyłącznie od wymogów technicznych, lecz również od wyznawania pewnych wspólnych wartości oraz od akceptacji m.in. zakresu uprawnień i zadań danej instytucji. Dlatego też bez względu na to, jaka będzie ostateczna forma bazy danych dotyczących wolontariuszy, którą stworzy Komisja Europejska, EKES jest przekonany, że ten aspekt należy wziąć pod uwagę.

4.14

Wdrożenie inicjatywy EU Aid Volunteers jest okazją, by poszerzyć działania uświadamiające i edukacyjne dla obywateli europejskich w zakresie solidarności, potrzeby utrzymania przepływu pomocy w czasie kryzysu, a także promocji uniwersalnych wartości. Oprócz samego wyeksponowania działań, EKES pragnie podkreślić – jak czynił to w innych opiniach – potrzebę zacieśnienia więzi z obywatelami. Dla tego zadania kluczowe znaczenie mają organizacje społeczeństwa obywatelskiego, z których wiele ma swoją reprezentację w EKES-ie. EKES opowiada się za tym, by działania uświadamiające koncentrowały się na państwach członkowskich, które do tej pory nie miały silnej tradycji w tej dziedzinie.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/16

1.1

EKES wskazuje, że w ostatnich dziesięciu latach UE poczyniła bardzo ważne kroki na rzecz zapewnienia równości praw, swobód i gwarancji związanych z obywatelstwem europejskim, wzmacniając kryterium miejsca zamieszkania w stosunku do kryterium obywatelstwa. Obywatelstwo europejskie ewoluuje w kierunku obywatelstwa opartego na miejscu zamieszkania i związanego z Kartą praw podstawowych oraz wartościami i zasadami zapisanymi w traktacie (TFUE).

1.2

Zdaniem Komitetu nadszedł właściwy moment na przeprowadzenie oceny i analizy niedokończonych zadań i przeszkód, które nadal stoją na drodze do tego, by obywatelstwo europejskie bardziej sprzyjało włączeniu społecznemu, uczestnictwu i działaniom obywatelskim i by było otwarte na włączenie wszystkich osób zamieszkujących w UE na stałe.

1.3

My, Europejczycy w XXI wieku, musimy podjąć istotne wyzwanie, które polega na poszerzeniu podstaw naszych demokracji i objęciu nimi nowych obywateli, którzy będą mieli równe prawa i obowiązki. Prawo do uzyskania obywatelstwa państw członkowskich i obywatelstwa europejskiego powinno zatem uwzględniać wszystkich imigrantów, którzy wnoszą ogromną różnorodność narodową, etniczną, religijną i kulturową. Komitet uważa, że demokracje europejskie są społeczeństwami wolnymi i otwartymi i powinny opierać się na zasadzie włączania wszystkich obywateli, niezależnie od ich pochodzenia i tożsamości.

1.4

EKES proponuje rozpoczęcie rozważań nad tym, czy obecne podstawy prawne i polityczne, na których opiera się europejska polityka w dziedzinie imigracji, obywatelstwa i integracji, są wystarczające dla współczesnych społeczeństw europejskich charakteryzujących się coraz większym pluralizmem i dużą różnorodnością.

1.5

Kryzys gospodarczy wyparł z programu działań politycznych ochronę praw podstawowych, integrację i walkę z dyskryminacją. EKES ostrzega przed ryzykiem związanym ze wzrostem nietolerancji, rasizmu i ksenofobii wobec imigrantów i mniejszości. Aby zapobiegać takim postawom, decydenci polityczni, liderzy społeczni i media powinny podjąć działania oparte na dużym poczuciu odpowiedzialności i dawać dobry przykład polityczny i społeczny. Także instytucje UE powinny działać zdecydowanie na rzecz ochrony praw podstawowych.

1.6

Komitet pragnie wystosować zdecydowane przesłanie dla tych, którzy w oparciu o wykluczający nacjonalizm definiują tożsamość narodową i tożsamość europejską tak, że pomija ona prawa obywatelskie milionów osób o niedoskonałym statusie prawnym, ze względu na ich pochodzenie narodowe. Należy poprawić jakość demokracji europejskiej, poszerzając dostęp do obywatelstwa państw członkowskich i do obywatelstwa europejskiego.

1.7

Ponieważ wiele państw członkowskich ma restrykcyjne przepisy w zakresie dostępu do obywatelstwa, EKES zaleca przyjęcie elastyczniejszych regulacji i procedur administracyjnych, aby umożliwić obywatelom państw trzecich posiadającym status rezydenta długoterminowego (1) dostęp do obywatelstwa.

1.8

Komitet zachęca państwa członkowskie do zawierania umów z krajami pochodzenia imigrantów, tak aby mogli oni posiadać podwójne obywatelstwo.

1.9

Państwa członkowskie powinny podpisać i ratyfikować Europejską konwencję o obywatelstwie z 1997 r. i Konwencję dotyczącą udziału obcokrajowców w życiu publicznym na poziomie lokalnym z 1992 r. oraz przestrzegać zasad proporcjonalności, skutecznej ochrony prawnej i niedyskryminacji w ramach swojej polityki nadawania i odbierania obywatelstwa.

1.10

EKES odnotowuje bariery utrzymywane przez poszczególne państwa członkowskie w zakresie praw politycznych: prawa do głosowania, stowarzyszania się, udziału w życiu politycznym, i zaleca zmianę przepisów tak, aby obywatele państw trzecich przebywający w danym państwie na stałe mieli prawa polityczne.

1.11

Komitet proponuje, by w przyszłości po rozpoczęciu nowego procesu reformy traktatu (TFUE) Unia Europejska zmieniła art. 20 tak, aby obywatelami Unii stały się także osoby będące obywatelami państw trzecich, zamieszkujące w UE na stałe i posiadające status rezydenta długoterminowego.

1.12

Kryterium pobytu tych osób powinno być stosowane do uzyskania obywatelstwa Unii. Jak już EKES wskazał w swojej wcześniejszej opinii (2), w prawodawstwie europejskim pobyt stanowi już kryterium przyznawania różnych praw i swobód gospodarczych, społecznych, kulturalnych i obywatelskich obywatelom państw trzecich. Wiele z tych praw ma charakter podobny do obywatelstwa europejskiego. W rzeczywistości jednak wyklucza się niektóre prawa polityczne, takie jak prawo do głosowania. EKES pragnie podkreślić, że „legalny pobyt na stałe powinien również otwierać drogę do uzyskania obywatelstwa Unii Europejskiej” (3).

1.13

Karta praw podstawowych UE ma charakter wiążący i tworzy nowe ramy dla europejskiej polityki w zakresie imigracji, integracji i obywatelstwa. Komisja powinna przeanalizować wpływ Karty na status i prawa obywateli państw trzecich, aby można było wdrożyć nowe inicjatywy dostosowujące przepisy imigracyjne zgodnie z gwarancjami zawartymi w Karcie.

1.14

Karta ustanawia podstawy prawne nowego pojęcia obywatelstwa rezydenckiego (zbiór wspólnych podstawowych praw i obowiązków) dla obywateli państw trzecich. Rozwijanie koncepcji obywatelstwa rezydenckiego powinno być jednym z priorytetów nowego programu politycznego, który będzie kontynuacją programu sztokholmskiego od 2014 r.

1.15

UE powinna przyjąć kodeks imigracyjny wnoszący większą przejrzystość i jasność prawną w dziedzinie praw i swobód obywateli państw trzecich zamieszkujących w UE. Komitet uważa, że europejskie przepisy imigracyjne powinny gwarantować równe traktowanie i zasadę niedyskryminacji.

1.16

Komisja powinna przeanalizować problemy utrzymujące się w praktycznych działaniach państw członkowskich na rzecz ochrony praw podstawowych obywateli państw trzecich, zwłaszcza w odniesieniu do praw społecznych, mobilności i dostępu do skutecznej ochrony prawnej.

1.17

Powinna też zbadać przeszkody utrzymujące się w niektórych państwach członkowskich, jeśli chodzi o przyznawanie statusu rezydenta długoterminowego i niebieskiej karty (4), i skutecznie przeprowadzić postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom przeciw tym państwom członkowskim, które nie przestrzegają przepisów wspólnotowych.

1.18

W ramach programu integracji Komisja powinna przeprowadzić analizę istniejących w państwach członkowskich procedur i przeszkód w zakresie nadawania i odbierania obywatelstwa oraz ich wpływu na obywatelstwo Unii.

1.19

Komitet wzywa Komisję Europejską do opracowania sprawozdania w sprawie stanu zaawansowania dyskusji w UE nad Konwencją ONZ w sprawie ochrony praw pracowników migrujących oraz członków ich rodzin (5). Komisja powinna przygotować warunki ratyfikacji tej konwencji.

2.1

Rok 2013 został ogłoszony „Europejskim Rokiem Obywateli”. Obywatelstwo europejskie jest jednym z najskuteczniejszych instrumentów kształtowania wspólnej tożsamości wszystkich Europejczyków. Komitet uważa, że bardzo aktualna jest filozofia polityczna leżąca u podstaw UE, kiedy to Jean Monnet stwierdził: „My nie tworzymy koalicji państw, my jednoczymy ludzi”.

2.2

Obywatelstwo europejskie nie jest pustym pojęciem, lecz odzwierciedla konkretny status prawny i polityczny obejmujący prawa i swobody. Demokracja, wolność, państwo prawa, równość i prawa człowieka to podstawowe wartości Unii, zgodnie z art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej.

2.3

EKES uważa, że w czasach tak trudnych jak obecne, gdy Europą targa poważny kryzys gospodarczy, społeczny i polityczny, konieczne jest wdrożenie innowacyjnych strategii promowania obywatelstwa bardziej otwartego i sprzyjającego włączeniu społecznemu, a także wzmocnienia poczucia pewności wśród wszystkich osób zamieszkujących Unię Europejską.

2.4

Komisja Europejska opublikowała drugie sprawozdanie w sprawie obywatelstwa europejskiego „Obywatelstwo europejskie: Twoje prawa, Twoja przyszłość”, w którym przeanalizowano istniejące bariery i problemy. EKES z zadowoleniem przyjmuje sprawozdanie Komisji, lecz wskazuje na brak działań politycznych obejmujących obywateli państw trzecich, którzy posiadają podobne prawa i wolności europejskie, lecz nie mają obywatelstwa europejskiego

2.5

Komitet prowadzi wiele inicjatyw promujących większą aktywność obywatelską w UE, lecz zwraca uwagę na poważny problem, który dotyczy wielu młodych ludzi będących potomkami imigrantów w drugim lub trzecim pokoleniu i polega na dużej dyskryminacji i wykluczeniu osłabiającym ich poczucie przynależności do społeczeństwa, które uważa ich za „obywateli drugiej kategorii”.

3.1

EKES zaproponował już 10 lat temu uczynienie z integracji zasadniczej części wspólnej polityki imigracyjnej i wezwał do wdrożenia europejskiego programu w tej dziedzinie. Rada przyjęła w 2004 r. podstawowe wspólne zasady dotyczące integracji, w ramach których stwierdza się m.in. że „dostęp imigrantów do instytucji, a także publicznych i prywatnych towarów i usług na równi z obywatelami danego kraju i w sposób niedyskryminujący, ma decydujące znaczenie dla poprawy przebiegu procesu integracji”, a także że „udział imigrantów w procesie demokratycznym oraz kształtowaniu polityk i środków integracyjnych, zwłaszcza na poziomie lokalnym, przyspiesza ich integrację”.

3.2

Komisja Europejska we współpracy z EKES-em opracowuje europejski program integracji i stymuluje wiele działań wspierających państwa członkowskie. EKES i Komisja stworzyły Europejskie Forum Integracji (6), aby ułatwić udział imigrantów i organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

3.3

Komitet wniósł wkład w program integracji opracowując szereg opinii (7).

3.4

Forum dokonało analizy znaczenia, jakie dla integracji ma udział imigrantów w procesie demokratycznym, i stwierdziło, że państwa członkowskie ułatwiające dostęp do praw obywatelskich imigrantom przyczyniają się do ich integracji. Dlatego też EKES zaleca, by państwa członkowskie przyjęły w ramach ustawodawstwa krajowego elastyczniejsze przepisy, aby obywatele państw trzecich posiadający status rezydenta długoterminowego mogli uzyskać dostęp do obywatelstwa.

3.5

Komitet z zadowoleniem przyjmuje integracyjne podejście związków zawodowych, stowarzyszeń pracodawców i organizacji pozarządowych oraz ich działania ułatwiające udział imigrantów w życiu demokratycznym tych organizacji. Społeczeństwo obywatelskie stara się, by obywatele państw trzecich stali się aktywnymi członkami poszczególnych organizacji.

3.6

Integracja jest dwukierunkowym procesem społecznym polegającym na wzajemnym dostosowaniu imigrantów i społeczeństwa przyjmującego, który należy wspierać poprzez dobre sprawowanie rządów w Unii Europejskiej na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Wspólne podejście europejskie ma ogromną wartość dodaną, ponieważ łączy integrację z wartościami i zasadami zapisanymi w traktacie, z zasadą równego traktowania i niedyskryminacji, z Kartą praw podstawowych, z Europejską konwencją o ochronie praw człowieka oraz ze strategią „Europa 2020”.

3.7

Europejskie przepisy imigracyjne powinny gwarantować równe traktowanie i zasadę niedyskryminacji. W tym miejscu wypada również wspomnieć o kwestii praw i możliwości w zakresie języków i kultu. Komitet bardzo pozytywnie ocenia inicjatywę Komisji dotyczącą dyrektywy (8) w sprawie środków ułatwiających korzystanie z praw przyznanych pracownikom w kontekście swobodnego przepływu pracowników.

3.8

EKES zaproponował jednak, by wszystkie osoby zamieszkujące w UE były traktowane sprawiedliwie, niezależnie od ich statusu imigranta czy narodowości, a w tym celu należy znieść niektóre ograniczenia, którymi obecnie obwarowany jest status obywatela Unii.

4.1

Komitet pragnie odświeżyć dyskusję nad naturą obywatelstwa europejskiego w odniesieniu do osób będących obywatelami państw trzecich, którzy zamieszkują w UE legalnie i na stałe. Należy powrócić do podejścia przyjętego pierwotnie w konkluzjach ze szczytu Rady w Tampere (9). Sprawiedliwe i równe traktowanie obywateli europejskich i obywateli państw trzecich określone w Tampere (10) jest nadal jednym z priorytetów politycznych, ponieważ celów w tym zakresie nie osiągnięto przez czternaście lat od czasu powstania wspólnej polityki imigracyjnej.

4.2

Zadaniem państw członkowskich jest nadawanie obywatelstwa na podstawie własnego ustawodawstwa, gdyż traktat w rzeczywistości nie przyznaje UE żadnych kompetencji w zakresie harmonizacji przepisów, która jest kwestią suwerenności narodowej.

4.3

Jednak we wszystkich państwach członkowskich organizacje imigrantów, związki zawodowe i organizacje pozarządowe prowadzą projekty i dyskusje dotyczące skrócenia terminów, uelastycznienia procedur naturalizacji i dostępu do obywatelstwa dla imigrantów oraz ułatwienia integracji, zważywszy na fakt, że ani społeczeństwo, ani państwo, które wyklucza równe traktowanie i nadanie praw osobom zamieszkującym w nim na stałe, nie ma charakteru integracyjnego.

4.4

Pojęcie obywatelstwa europejskiego jest silnie zakorzenione w traktatach, prawie wspólnotowym oraz Karcie praw podstawowych. Traktat (TFUE), a w szczególności art. 20, stanowi, że „obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępując go jednak”. Obywatelstwo, wraz ze sposobami jego nabywania i utraty zgodnie z porządkami ustawodawczymi poszczególnych krajów, jest zatem „uniwersalnym kluczem” dostępu do obywatelstwa UE (11).

4.5

Ścisłe powiązanie między statusem obywatela europejskiego a obywatelstwem poszczególnych państw członkowskich było przedmiotem licznych dyskusji i krytyki od czasu ustanowienia obywatelstwa europejskiego Traktatem z Maastricht w 1992 r. Związek ten oznacza w zasadzie formalne wykluczenie z obywatelstwa Unii obywateli państw trzecich zamieszkujących legalnie w UE, ponieważ osoby te są w dalszym ciągu „niewidoczne” w europejskich dyskusjach nad obywatelstwem oraz w życiu politycznym i demokratycznym.

4.6

Restrykcyjna interpretacja obywatelstwa Unii zakłada, że istnieje homogeniczna i łatwo identyfikowalna grupa osób określanych jako obywatele europejscy oraz grupa osób określanych jako obywatele państw trzecich, którzy nie są uznawani za obywateli Europy.

4.7

Jednak kim są ci „obywatele” europejscy? Czy właściwe jest ograniczenie zakresu obywatelstwa Unii do osób, które posiadają obywatelstwo państw członkowskich? Czy obywatele państw trzecich nie mają już obecnie niektórych praw i wolności podobnych i porównywalnych do tych, którymi cieszą się obywatele europejscy? Jakie są obecne ograniczenia i wyzwania obywatelstwa Unii? Jaka jest rola udziału politycznego i prawa do głosowania w tym kontekście? Dlaczego wiele młodych osób będących potomkami imigrantów nadal jest „obywatelami drugiej kategorii”? Jeżeli udział imigrantów w procesie demokratycznym ułatwia ich integrację, to dlaczego są oni z niego wykluczeni?

4.8

Dotąd to państwa członkowskie pośrednio decydowały o tym, kto jest obywatelem Unii, a kto nim nie jest. Należy to zmienić, aby obywatelstwo Unii znalazło się w sercu integracji europejskiej.

5.1

Karta praw podstawowych ustanawia ogólne podstawy nowego pojęcia obywatelstwa rezydenckiego, sprzyjającego włączeniu społecznemu i uczestnictwu, które zdaniem Komitetu należy rozwijać.

5.2

Komisja wskazała, że Karta praw podstawowych jest punktem odniesienia dla rozwoju pojęcia „obywatelstwa rezydenckiego” dla obywateli państw trzecich (obejmującego wspólny zbiór podstawowych praw i obowiązków).

5.3

Karta praw podstawowych UE ma charakter prawnie wiążący na wzór traktatów. Przekształcono w niej i skonsolidowano elementy statusu obywatelstwa Unii. Jej zakres zastosowania obejmuje zarówno obywateli europejskich, jak i obywateli państw trzecich. Tytuł V jest poświęcony „prawom obywatelskim”, lecz art. 41 Karty (prawo do dobrej administracji) i art. 45 ust. 2 (prawo podstawowe do swobody przemieszczania się i pobytu) dotyczą także obywateli państw trzecich.

5.4

EKES zwraca uwagę, że pozostałe postanowienia Karty mają zastosowanie do wszystkich osób bez względu na ich obywatelstwo. Karta ogranicza uprawnienia dyskrecjonalne państw członkowskich, jeżeli chodzi o kwestie związane z bezpieczeństwem pobytu, łączeniem rodzin, wydaleniem, a także uzyskaniem lub utratą obywatelstwa. Jednym z podstawowych aspektów jest rozdział VI w sprawie wymiaru sprawiedliwości, obejmujący prawo do skutecznego środka prawnego i ochrony prawnej w przypadku pogwałcenia niektórych praw podstawowych i obywatelskich.

5.5

EKES uważa, że wspólnie obywatelstwo europejskie i Karta mogą mieć daleko idące skutki dla rozszerzenia zakresu statusu obywatelstwa europejskiego. Jednym z największych wyzwań wymagających rozwiązania jest zapewnienie dostępu do skutecznej ochrony prawnej obywateli państw trzecich, których podstawowe prawa i wolności zostały uchylone lub naruszone przez państwa członkowskie i ich władze w ramach prawa europejskiego (12).

5.6

Podczas prac przygotowawczych Konwentu Europejskiego EKES przyjął rezolucję, w której stwierdził, że: „Konieczne jest usprawnienie polityki na rzecz integracji imigrantów. Komitet wzywa Konwent do zbadania możliwości przyznania obywatelstwa Unii obywatelom państw trzecich, którzy posiadają status rezydenta długoterminowego” (13).

5.7

W swoim komunikacie w sprawie wspólnotowej polityki imigracyjnej (14) Komisja ustanowiła cel dotyczący rozwoju europejskich ram prawnych w zakresie przyjmowania i pobytu obywateli państw trzecich oraz wspólnego statusu prawnego w oparciu o zasady przyznawania praw i obowiązków na równi z obywatelami europejskimi, lecz w zależności od długości pobytu.

5.8

Zezwolenie imigrantom na uzyskanie obywatelstwa po upływie minimalnego okresu pięciu lat mogłoby być wystarczającą gwarancją, że wielu imigrantów z powodzeniem zintegruje się ze społeczeństwem, lub też mogłoby być pierwszym krokiem w kierunku uzyskania obywatelstwa danego państwa członkowskiego.

5.9

EKES w swojej opinii w sprawie dostępu do obywatelstwa Unii Europejskiej wskazał, że szerokie pojęcie obywatelstwa europejskiego byłoby zgodne z przyjętym przez Komisję pojęciem „obywatelstwa rezydenckiego”.

5.10

EKES zgodził się, że „obywatelstwo rezydenckie” na szczeblu europejskim należy rozumieć jako „obywatelstwo partycypacyjne i sprzyjające włączeniu społecznemu” dla wszystkich osób, które przebywają na stałe na terytorium Unii, gdzie zasada równości wszystkich osób wobec prawa jest jedną z najważniejszych zasad. Komitet zauważył już w swojej opinii w sprawie dostępu do obywatelstwa Unii Europejskiej, że w ten sposób zapewniono by „zobowiązanie do równego traktowania obywateli państw trzecich przebywających w jednym z państw członkowskich UE legalnie i na stałe, aby propagować i ułatwiać ich integrację obywatelską (równość wobec prawa)” oraz umożliwiono by przeciwdziałanie dyskryminacji, której ofiarą padają obecnie obywatele państw trzecich.

6.1

W ostatnim dziesięcioleciu Europa wprowadziła strategie polityczne, przyjęła przepisy i wydała orzecznictwo o bardzo istotnym znaczeniu zarówno dla obywatelstwa Unii, jak i dla statusu obywateli państw trzecich. Procesy te przyniosły stopniowe rozszerzenie praw, wolności i gwarancji obywatelstwa europejskiego, w oparciu o miejsce zamieszkania. EKES uważa jednak, że rozszerzenie to jest niepełne i ma zbyt wiele ograniczeń.

6.2

Jednym z ważniejszych kroków legislacyjnych było przyjęcie dyrektywy w sprawie obywatelstwa nr 2004/38, która zharmonizowała w ramach jednego instrumentu prawnego wcześniej rozproszone i fragmentaryczne europejskie ramy prawne dotyczące swobodnego przepływu i pobytu. UE wykazała się szczególną aktywnością w uznawaniu praw i przyjmowaniu przepisów antydyskryminacyjnych dla obywateli państw trzecich będących członkami rodzin obywateli europejskich. W dyrektywie uznaje się wyraźnie, że członkowie rodziny będący obywatelami państw trzecich cieszą się różnymi prawami i wolnościami o bardzo podobnym charakterze do tych, które przyznano obywatelom europejskim.

6.2.1

EKES podziela zdanie Komisji, która wskazała, że jednym z najważniejszych wyzwań jest zapewnienie wszystkim osobom w ich życiu codziennym dostępu do praw przewidzianych dyrektywą, eliminując niektóre niewłaściwe praktyki krajowe, a także zaoferowanie skutecznych środków odwoławczych tym, których swobody obywatelskie zostały naruszone.

6.2.2

Podczas gdy te „prawa obywatelskie” wynikają bezpośrednio z relacji rodzinnej, dostęp do nich może być zapewniony w chwili, gdy obywatele europejscy i ich rodziny skorzystają ze swobodnego przepływu lub wyemigrują do innego państwa członkowskiego. Mobilność wewnątrzeuropejska jest nadal jednym z warunków zapewnienia ochrony nadanej członkom rodziny z tytułu obywatelstwa europejskiego (15). W dyrektywie uznaje się także prawo stałego pobytu dla członków rodziny po upływie okresu zamieszkania wynoszącego 5 lat.

6.2.3

EKES uważa jednak, że władze krajowe nadal utrzymują przepisy prawne i praktyki, które utrudniają swobodny przepływ i pobyt członków rodzin obywateli europejskich. Istnieją też nadal sytuacje odwrotnej dyskryminacji wobec zagranicznych członków rodzin obywateli europejskich, które wymagają rozwiązania (16).

6.3

Trybunał Sprawiedliwości UE odgrywa bardzo aktywną i pozytywną rolę w zakresie ochrony i proaktywnej interpretacji przepisów i indywidualnych praw związanych z obywatelstwem europejskim (17). Trybunał potwierdził, że obywatelstwo europejskie ma być podstawowym statusem obywateli europejskich (18).

6.3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w sprawie obywatelstwa i wskazuje, że dzięki przyjęciu dyrektywy uwzględniono znaczną część orzeczeń Trybunału, ponieważ zebrano najistotniejsze wyroki w sprawach związanych ze swobodnym przepływem i obywatelstwem europejskim do 2004 r.

6.3.2

Trybunał przygotował też szerokie orzecznictwo w sprawie ogólnych zasad prawa europejskiego (19), takich jak zasada proporcjonalności i niedyskryminacji, mających zastosowanie do wszystkich osób niezależnie od ich obywatelstwa lub statusu imigracyjnego, które podlegają działaniom UE lub jej prawu. Orzecznictwo dotyczy także kompetencji państw członkowskich w sprawach dotyczących uzyskania lub utraty obywatelstwa oraz konsekwencji dla obywatelstwa europejskiego i związanych z nim praw.

6.3.3

Trybunał wielokrotnie wskazywał, że realizując kompetencje w dziedzinie obywatelstwa państwa członkowskie mają obowiązek zwracać szczególną uwagę na skutki swoich przepisów i decyzji w ramach europejskiego prawa dotyczącego obywatelstwa i swobodnego przepływu, a zwłaszcza pełnego wykonywania praw i swobód wynikających z obywatelstwa Unii (20).

6.4

Od 2003 r. obowiązuje pakiet przepisów europejskich w sprawie imigracji obejmujący instrumenty prawne dotyczące warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich, oferujące prawa i gwarancje, z których część jest podobna do tych zapewnianych przez obywatelstwo europejskie. Dyrektywa 2003/109  (21) dotycząca statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi ustanawia wspólny status prawny dla obywateli państw trzecich zamieszkujących legalnie i nieprzerwanie na terytorium państwa członkowskiego UE przez okres 5 lat.

6.4.1

EKES wskazuje, że podejście przyjęte w dyrektywie polegało na zbliżeniu statusu obywateli europejskich i obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi, a także zapewnienie im ochrony pobytu w Unii. Jednakże wspólny status nie oferuje jeszcze równości i pełnego obywatelstwa tym osobom, lecz raczej „quasi równe traktowanie” czy też „quasi obywatelstwo trzeciej kategorii” podlegające szeregowi warunków (22). Jak wskazała Komisja Europejska w swoim sprawozdaniu w sprawie stosowania dyrektywy (23), choć art. 11 dyrektywy przewiduje „quasi równe traktowanie” rezydentów długoterminowych i obywateli, to jednak występuje poważny brak informacji co do sposobu zastosowania tego artykułu, co powoduje problemy w jego skutecznym wprowadzeniu w praktyce.

6.4.2

Z drugiej strony dyrektywa przewiduje jako jeden z aspektów swojej wartości dodanej możliwość korzystania ze „swobody przepływu” lub mobilności do innego państwa członkowskiego oraz uzyskania „prawie równego” traktowania. Włączenie wymiaru mobilności wewnątrzeuropejskiej lub swobodnego przepływu przypomina model obywatelstwa Unii określony w europejskich przepisach dotyczących obywatelstwa, jeżeli chodzi o promowanie mobilności wewnątrzeuropejskiej.

6.5

Pozostałe dyrektywy dotyczące europejskich przepisów imigracyjnych również obejmują wymiar „mobilności wewnątrzeuropejskiej” i związane z tym podejście podobne do koncepcji statusu rezydenta długoterminowego, aby zwiększyć atrakcyjność europejskich rynków pracy, jak np. dyrektywa 2009/50 w sprawie niebieskiej karty dla wysoko wykwalifikowanych imigrantów.

6.6

EKES uważa jednak, że ze względu na niewłaściwe wdrażanie dyrektyw przez niektóre państwa członkowskie warunki i kryteria mające zastosowanie do obywateli państw trzecich i ich rodzin w zakresie pobytu i pracy w państwie członkowskim innym niż to, w którym przyznano im zezwolenie europejskie, są odległe od swobody przepływu transgranicznego obywateli europejskich.

6.7

Ponadto fragmentaryczny i sektorowy charakter ram prawnych w dziedzinie legalnej imigracji nie sprzyja równemu traktowaniu i jednolitym prawom obywateli państw trzecich przebywających w UE i pragnących skorzystać ze swobodnego przepływu wewnątrz UE (24).

7.1

Komitet stwierdził w innych opiniach, że należy poprawić dialog polityczny i społeczny z krajami pochodzenia imigrantów przybywających do Europy, tak więc z zadowoleniem przyjmuje zawarcie różnych umów.

7.2

Dialog ten powinien obejmować także prawa obywatelskie. Komitet uważa, że umowy międzypaństwowe dopuszczające podwójne obywatelstwo są bardzo pozytywne, gdyż dzięki nim obywatele państw trzecich mogą korzystać z praw obywatelskich, społecznych i politycznych.

7.3

Jednakże niektóre państwa członkowskie uzależniają prawa polityczne od zasady wzajemności. Komitet wskazuje, że choć jest to pozytywny instrument, to w niektórych przypadkach prowadzi on do ograniczenia praw osób pochodzących z krajów nieuznających kryterium wzajemności.

7.4

EKES pragnie, by polityka zagraniczna UE była głęboko zaangażowana w propagowanie światowego zarządzania międzynarodowymi migracjami zgodnie z wytycznymi Organizacji Narodów Zjednoczonych i w oparciu o takie międzynarodowe instrumenty prawne jak Powszechna deklaracja praw człowieka, Międzynarodowa konwencja ONZ w sprawie ochrony praw wszystkich pracowników migrujących oraz członków ich rodzin (Komitet zaproponował (25) UE jej ratyfikację), Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych oraz konwencje MOP.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/23

1.1

Zaplanowane ograniczenie żywotności produktu wydaje się być częścią produkcji przemysłowej, która wymaga pewnego minimalnego poziomu wymiany produktów na nowsze. Niemniej nawet jeśli ta wymiana jest niezbędna, to należy walczyć z pewnymi skrajnymi zjawiskami. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) rozróżnia pomiędzy zamierzoną wadliwością produktów a coraz większą dynamiką naszego modelu konsumpcji. Choć praktyki marketingowe, które nierzadko zwykłe gadżety promują jako wielką innowację, budzą wątpliwości, to zasadniczym celem naszej opinii jest kontrolowanie najbardziej rażących przypadków i poprawa gwarancji dla konsumentów. Chodzi o to, by przyczynić się do zwiększenia zaufania wobec europejskich zakładów produkcyjnych. Nasze propozycje mają charakter techniczny, handlowy, normatywny, edukacyjny i informacyjny. Wpisują się w strategiczne ramy lepszego – bardziej sprawiedliwego – wyważenia w łańcuchu produkcji, dystrybucji i konsumpcji.

1.2

EKES pragnąłby całkowitego zakazu produktów o zaplanowanej wadliwości, aby doprowadzić do ich naturalnego zużycia. Media nagłaśniają rzadkie, lecz rażące przypadki, jak np. produkcja pewnego typu drukarek, które przestają działać po określonej licznie zastosowań. Takie praktyki nieuchronnie prowadzą do utraty zaufania konsumentów do tych przedsiębiorstw.

1.3

EKES zaleca przedsiębiorstwom ułatwienie napraw w przypadku wystąpienia usterek w ich produktach. Powinno to mieć miejsce na trzech poziomach – po pierwsze na poziomie możliwości technicznych (jako negatywny przykład można podać tablety, w których bateria została przyspawana do obudowy urządzenia, by uniemożliwić jakąkolwiek naprawę i zmusić do ponownego kupna). Po drugie, poprzez umożliwienie konsumentowi uzyskania części wymiennych jeszcze przez 5 lat od zakupu. Po trzecie – przy zakupie do produktu powinna być dołączana informacja o tym, jak i gdzie można naprawić dany sprzęt. Ogólnie rzecz biorąc, EKES w niniejszej opinii pragnie zdecydowanie podkreślić aspekt społeczny tego zagadnienia oraz znaczenie sektora napraw. Dążenie do poprawy zaufania pomiędzy przemysłem a konsumentami należy rozpatrywać zwłaszcza w kontekście związanej z tym szansy na ochronę miejsc pracy.

1.4

Dystansując się wobec ograniczeń regulacyjnych, EKES zachęca raczej do dobrowolnych działań w zakresie certyfikacji. Przykładowo w branży sprzętu AGD gwarancja, że dane urządzenie trzeba będzie wymienić dopiero za 10, a nawet 20 lat, byłaby zdecydowanym atutem przy sprzedaży. Oznaczenie tego typu gwarancji mogłoby stanowić normę stosowaną w odniesieniu do wszystkich produktów wykorzystywanych na obszarze 28 państw członkowskich, aby nie stawiać firm europejskich w gorszym położeniu. Podobnie producenci, jako najlepiej zorientowani, mogliby publikować dane dotyczące najczęstszych usterek. Mogliby oni przykładowo trzymać rezerwę tylko tych najbardziej awaryjnych części lub zobowiązać się do ich produkcji na zamówienie, albo znaleźć podwykonawcę, który produkowałby je dla nich. W ten sposób określone przedsiębiorstwa podjęłyby zdecydowane działania, by zagwarantować solidność swoich wyrobów, i – abstrahując już od ich relacji z konsumentem – realizowałyby koncepcję dobrowolnej certyfikacji w zakresie konserwacji i trwałej eksploatacji.

1.5

EKES zachęca państwa członkowskie, by w swej polityce zamówień publicznych uwzględniały parametry związane ze zwalczaniem zaplanowanego ograniczania żywotności produktów. Biorąc pod uwagę znaczący udział zamówień publicznych w gospodarkach państw UE (16 % PKB), władze publiczne mają tu do odegrania istotną rolę, a jednocześnie powinny wyznaczać pewne wzorce.

1.6

EKES uważa, że należy propagować dążenie do poprawy jakości i trwałości wyprodukowanych towarów, ponieważ może się ono przyczynić do tworzenia stabilnych miejsc pracy w Europie. Tego typu transformacja, połączona z odpowiednimi szkoleniami pomoże wyjść z kryzysu, który tak negatywnie odbija się na europejskim rynku pracy.

1.7

EKES zaleca wprowadzenie oznakowań dotyczących szacunkowej długości użytkowania bądź liczby zastosowań, aby pozwolić konsumentowi na świadome dokonanie wyboru. Zaleca ponadto dobrowolne podawanie ceny w przeliczeniu na rok eksploatacji – w oparciu o przewidywany całkowity okres użytkowania, aby zachęcać do zakupu produktów trwałych. Niemniej tego typu deklaracje dotyczące długości eksploatacji powinny podlegać kontroli, aby zapobiegać nadużyciom kosztem konsumenta. Dzięki temu konsument mógłby decydować się na produkty droższe w chwili zakupu, ale za to bardziej korzystne w dłuższej perspektywie czasu. Takie działania tylko zachęcą nasze zakłady do produkowania bardziej solidnych towarów. Wprowadzając wspomniane oznakowania, należałoby się skoncentrować na informacjach niezbędnych dla konsumenta oraz wprowadzić rozróżnienie między kategoriami produktów, aby uniknąć nadmiaru informacji na niektórych opakowaniach.

1.8

EKES za przydatne uważa wprowadzenie systemu, który gwarantowałby minimalną długość użytkowania zakupionych produktów. Nie ma jak dotąd żadnego aktu prawnego, który regulowałby minimalny okres eksploatacji produktów, ani norm europejskich, według których można by ten okres zmierzyć. Niemniej pojawiają się inne inicjatywy – te związane z oznakowaniem w zakresie ochrony środowiska. Zakłady produkujące lub wprowadzające na rynek produkty, których okres eksploatacji nie przekracza pięciu lat, mają obowiązek internalizacji kosztów zewnętrznych związanych z recyclingiem, zwłaszcza jeśli owe produkty zawierają substancje szkodliwe dla środowiska.

1.9

EKES proponuje, by w przepisach dotyczących gwarancji do gwarancji związanej z zakupem dodać gwarancję minimalnego okresu eksploatacji, kiedy koszty naprawy ponosiłby producent.

1.10

Konsument w dużej mierze ponosi koszty ograniczenia żywotności produktów i możliwości ich naprawy, ponosi koszty praktyk stosowanych przez przedsiębiorstwa oraz niektórych sprzedawców, którzy próbują nakłaniać do odpłatnego przedłużenia gwarancji powyżej jednego roku, podczas gdy powszechnie obowiązuje gwarancja dwuletnia. Konsumenci często zbyt mało wiedzą o swoich prawach. Pomóc może tu lepsza komunikacja, zwłaszcza za pośrednictwem internetu i sieci społecznościowych. Europejskie centrum monitorowania zaplanowanego ograniczenia żywotności produktu umożliwiałoby konsumentom lepszy wgląd w stosowane praktyki i tym samym dokonanie lepszych wyborów.

1.11

Świadomość konsumentów jest wstępnym warunkiem właściwego i zrównoważonego wykorzystania produktów. Ponadto istotne jest odpowiednie informowanie konsumentów o minimalnym okresie trwałości, co ma znaczenie dla podejmowania decyzji o zakupie produktu. W tym kontekście mile widziane byłyby dobrowolne inicjatywy oraz działania handlowe i biznesowe.

1.12

Poza tym konsumenci nieraz stwierdzają, że mają do czynienia z prawdziwym gąszczem przepisów i aktów prawnych. Dlatego choć wiele dyrektyw reguluje kwestie związane z zaplanowanym ograniczeniem żywotności produktów (praktyki sprzedaży, odpady itp.), w sumie nie są one z sobą skoordynowane i wymagają ujednolicenia w ramach jednego pakietu ustawodawczego.

1.13

EKES zaleca, by państwa członkowskie promowały – zwłaszcza na etapie edukacji – odpowiedzialne postawy w zakresie konsumpcji, aby obywatele, kupując dany produkt, nauczyli się brać pod uwagę cykl jego życia oraz wpływ na środowisko, a także jego jakość. Usilnie zaleca, by przedstawiciele konsumentów czynniej uczestniczyli w bieżącej debacie na temat tej istotnej i drażliwej kwestii, gdyż ich udział zapewni bardziej kompleksowe podejście.

1.14

EKES zaleca Komisji Europejskiej rozpoczęcie badań w tej dziedzinie, aby wyjaśnić wiele krążących opinii, często ze sobą sprzecznych. Zapewni to obiektywny obraz wpływu zaplanowanego ograniczania żywotności produktów przede wszystkim z punktu widzenia ekonomicznego i społecznego, i to nie tylko pod kątem plusów, czyli zysków napędzanych sprzedażą, ale także pod kątem zatrudnienia i bilansu handlowego.

1.15

EKES proponuje, by w 2014 r. zorganizować obrady na dużą skalę przy okrągłym stole, poświęcone temu zagadnieniu. Taka debata przy okrągłym stole mogłaby skupić wszystkie podmioty uczestniczące w tym procesie – przedstawicieli przemysłu, sektora finansowego, handlu, związki zawodowe, stowarzyszenia konsumentów, organizacje pozarządowe, Agencję normalizacji, ekspertów itp. Przy czym obrady powinny mieć charakter wielosektorowy, aby nie koncentrować się wyłącznie na kilku gałęziach przemysłu. Debacie tej powinno towarzyszyć forum otwarte dla obywateli UE, aby zachęcać do jak największego udziału opinii publicznej – w tym celu warto skorzystać z możliwości, jakie oferują sieci społecznościowe.

1.16

Ogólnie rzecz biorąc, EKES zaleca, by zwiększyć dynamikę badań oraz działań związanych z 3 osiami, które mają zahamować praktyki zaplanowanego ograniczania żywotności produktów. Chodzi tu o:

1.17

Niniejszym EKES na szczeblu europejskim wyraża pragnienie, by przejść do etapu przemiany gospodarki – od społeczeństwa marnotrawstwa ku społeczeństwu zrównoważonego rozwoju, oraz by wzrost był nastawiony na zaspokajanie potrzeb konsumentów w perspektywie obywatelskiej, a nie stanowił nigdy celu samego w sobie.

2.1

Planowane ograniczanie żywotności produktów jest kwestią problematyczną pod wieloma względami – zmniejszając trwałość towarów konsumpcyjnych, zwiększa się zużycie zasobów oraz ilość odpadów do przetworzenia, gdy produkty te się zużyją. Choć zjawisko to ma wiele postaci, to służy zasadniczo napędzaniu sprzedaży i wzrostu gospodarczego poprzez ciągłe generowanie nowych potrzeb i tworzenie takich dóbr konsumpcyjnych, które z założenia nie nadają się do naprawy.

2.2

Prowadzi to do marnotrawstwa zasobów i ogromnych zanieczyszczeń na taką skalę, że społeczeństwo obywatelskie i niektórzy wybrani przedstawiciele władz, krytyczni wobec tych praktyk, organizują się, by je napiętnować i walczyć z niespójnościami systemu (pozwy zbiorowe w USA przeciwko Apple, skargi składane w Brazylii, przedłożenie odpowiednich aktów prawnych w Belgii i Francji na początku 2013 r.).

2.3

Przyjęło się rozróżniać różne typy „planowanego zużycia”, przy czym samo określenie „przestarzały” można zdefiniować słownikowo jako „utratę wartości danego dobra bądź urządzenia jeszcze przed jego materialnym wyeksploatowaniem” (zob. słownik Le Petit Larousse), skoro przestaje ono działać i staje się bezwartościowe niezależnie od sposobu użytkowania, lecz na skutek postępu technicznego, zmiany w zachowaniu, mody itp.

2.4

Można wskazać następujące formy ograniczania żywotności produktów:

2.5

W tej sprawie nie udało się jeszcze osiągnąć ostatecznego porozumienia. Już sama wielość niuansów w definicjach dowodzi, jak potrzebne jest całościowe spojrzenie na zjawisko starzenia się produktów oraz opracowanie zróżnicowanych środków w zależności od czynników obiektywnych (technicznych) i od czynników subiektywnych (mody, wprowadzania na rynek nowych produktów). Są produkty, których tymczasowy charakter może być korzystny dla środowiska. Poza tym przedwczesne starzenie się produktów zależy także od postaw konsumentów.

2.6

Dlatego EKES pragnie przyjąć możliwie wyważone podejście. Nie chodzi o to, by w sposób jednolity wydłużyć okres użytkowania wszystkich sprzętów, ale by zastanowić się nad tym, jak je wykorzystujemy. Należy dążyć do doskonalenia sposobu użytkowania, zdając sobie jednocześnie sprawę z tego, że poprawa nie musi koniecznie oznaczać wydłużenia okresu eksploatacji. EKES pragnie przyczynić się do tego, by produkty pochodzące z przedsiębiorstw europejskich były w większym stopniu postrzegane jako solidne.

2.7

Poza tym UE powinna zająć się kwestią zaplanowanego ograniczenia okresu użytkowania z wielu powodów – ze względu na ochronę środowiska i zdrowie publiczne, ze względów społecznych, kulturowych, a także ekonomicznych. Mniej oczywiste, choć równie istotne są naszym zdaniem aspekty symboliczny i etyczny – i je też trzeba rozważyć.

2.8

Z punktu widzenia ochrony środowiska obecnie w ciągu roku zużywamy około 60 miliardów ton surowców, czyli 50 % więcej zasobów naturalnych niż 30 lat temu. Przeciętny Europejczyk w ciągu dnia zużywa 43 kg zasobów, przeciętny Afrykanin – 10 kg. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) na podstawie poziomów z 1999 r. oceniła, że „przy rocznej stopie wzrostu produkcji pierwotnej wysokości 2 %, rezerwy miedzi, ołowiu, niklu, srebra, cyny i cynku wyczerpią się w ciągu 30 lat, a rezerwy aluminium i żelaza w ciągu 60–80 lat. To oznacza, że realia niedoboru będą dotyczyć coraz większej liczby surowców.” Dodatkowo każdego roku w Europie generuje się 10 mln ton zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (dane z 2012 r.) i szacuje się, że do 2020 r. wskaźnik ten wyniesie nawet 12 mln ton. Oprócz działań na rzecz recyclingu i innowacji równolegle należy wspierać działania w zakresie odzyskiwania surowców, zawarte w nowej dyrektywie, która weszła w życie 13 sierpnia 2012 r., jak i inicjatywy w zakresie zwalczania zaplanowanego ograniczania żywotności produktów.

2.9

Z punktu widzenia społeczeństwa zaplanowane ograniczanie żywotności produktów wiąże się z trzema rodzajami problemów: Po pierwsze owa logika, która stoi za mechanizmem przyspieszonego starzenia się dóbr konsumpcyjnych, idzie w parze z tendencją do kupowania na kredyt oraz z niespotykanym dotąd poziomem zadłużenia. Zaplanowane ograniczenie żywotności najbardziej dotyka osoby o gorszym położeniu społecznym, których nie stać na kupowanie droższych i bardziej trwałych produktów, więc muszą one zadowolić się tymi mniej solidnymi. Poza tym mechanizm ten negatywnie wpływa też na całą branżę przedsiębiorstw zajmujących się naprawami. Tendencję tę potwierdzają dane ze sprawozdania ADEME (1) z 2007 r. – naprawia się jedynie 44 % sprzętu, w którym wystąpiła usterka. W przypadku sprzętu, na który gwarancja już wygasła, według szacunków sprzedawców, w mniej więcej 20 % podejmuje się próby naprawy usterki. Późniejsza analiza ADEME z 2010 r. pokazuje ponadto, że we Francji w latach 2006–2009 wyraźnie spadła liczba podejmowanych napraw, zwłaszcza jeśli chodzi o sprzęt AGD. Przy czym sektor usług w zakresie napraw ma tę zaletę, że praktycznie nie da się dokonać jego delokalizacji i w dużej mierze oferuje stabilne miejsca pracy.

2.10

Nie należy lekceważyć także dwojakich skutków w dziedzinie zdrowia publicznego: Po pierwsze: bezpośrednio dla społeczności, zamieszkującej w pobliżu miejsc spalania ze względu na toksyczność elementów składowych urządzeń elektronicznych i po drugie: w kontekście międzynarodowym. Tymczasem odpowiedniej infrastruktury do przetwarzania odpadów elektronicznych brakuje do tego stopnia, że wiele zużytych produktów po prostu nielegalnie wywozi się w te regiony świata, gdzie można je wprawdzie składować taniej, jednak za ogromną cenę dla społeczności lokalnych (jak choćby w Ghanie, gdzie odzyskuje się złom metalowy, by następnie odesłać go do Chin lub do Dubaju. Wiele z tych odpadów trafia do krajów Południa, gdzie powodują znaczne problemy związane z chorobami środowiskowymi.).

2.11

Ale są też skutki natury kulturowej. Według niektórych badań średni okres eksploatacji sprzętu AGD wynosi obecnie 6–8 lat, podczas gdy 20 lat temu wynosił 10–12 lat. Konsumenci słusznie mogą się zastanawiać, dlaczego czas użytkowania kupowanych przez nich produktów jest coraz krótszy, skoro wszędzie tak bardzo ceni się innowacyjność. Zaufanie obywateli Europy do ich przemysłu rośnie wraz z trwałością produktów i zmniejsza się, gdy niemal nowy sprzęt szybko staje się przestarzały. Dlatego zwłaszcza teraz, gdy niemal wszystkie badania opinii publicznej wskakują na skrajny dystans dzielący obywateli Europy od przemysłu, jasne jest, że europejscy konsumenci nie będą przyjaźnie nastawieni do zakładów produkujących buble bez możliwości naprawy. To wyjaśnia także, dlaczego 92 % Europejczyków (2) chce oznaczeń na temat długości cyklu życia (lub użytkowania) produktów. Konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich wiąże się także z odzyskaniem zaufania konsumentów.

2.12

Na koniec trzeba też wspomnieć o skutkach gospodarczych. Znaczna część przedsiębiorstw, o których mowa w kontekście tych praktyk, należy do sektora zaawansowanej technologii i ich wyroby są często importowane do Europy. Zatem UE, podejmując tę kwestię, daje możliwość firmom europejskim, by poprzez swoje podejście do wymogów trwałości, pozytywnie wyróżniały się na tle innych.

2.13

EKES bynajmniej nie lekceważy innych aspektów – może mniej namacalnych, lecz równie istotnych. Biorąc pod uwagę wydźwięk symboliczny, podjęcie kwestii zaplanowanego ograniczenia żywotności produktów jest z definicji elementem propagowanego przez nas zrównoważonego rozwoju, który podkreślaliśmy we wszystkich naszych pracach związanych z konferencją Rio+20. Dodatkowo w obliczu znaczenia, jakie w naszym społeczeństwie mają względy etyczne, dość problematyczne jest, że zadanie inżynierów polega na sztucznym przyspieszeniu starzenia się danego produktu, zaś celem reklamodawców jest zachęcenie do jego kupna, choć i jedni i drudzy wiedzą, że nie zwiększy to poziomu satysfakcji konsumenta.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/27

1.1

Piwo to napój spożywany w społecznościach całej Europy od kilku tysięcy lat. Wprawdzie kultura piwna jest w Europie bardzo zróżnicowana – różne są rodzaje piwa i zwyczaje konsumpcyjne – jednak piwo odgrywa ważną rolę w każdym kraju Unii Europejskiej i stanowi nieodłączny element kultury, dziedzictwa i konsumpcji. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny podkreśla stały rozwój sektora piwowarskiego oraz jego zdolność dostosowawczą i odporność, nawet w obecnych trudnych okolicznościach. Zauważa, że działalność tego sektora jest zgodna z celami strategii „Europa 2020” w poszczególnych priorytetowych obszarach: zatrudnienia, zrównoważoności, innowacji, edukacji i włączenia społecznego.

1.2

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zwraca uwagę Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Rady i państw członkowskich na następujące kluczowe polityki, które powinno się zdecydowanie rozważyć, aby europejski sektor piwowarski mógł w pełni wykorzystać swój potencjał wzrostu. W szczególności EKES pragnie, by decydenci zadbali o następujące kwestie:

1.3

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zachęca również do podejmowania działań na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, aby:

1.4

Zdaniem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego przedsiębiorstwa piwowarskie powinny:

2.1

Unia Europejska jest jednym z najważniejszych regionów produkcji piwa na świecie. W 2011 r. w ok. 4 tys. browarów rozsianych po całej Europie warzono ponad 380 mln hektolitrów piwa (1). Ich produkty sprzedawano na całym świecie. Pod względem wielkości produkcji Unia Europejska, która dostarcza jedną czwartą produkcji światowej, jest jednym z największych graczy na rynku: dopiero niedawno wyprzedziły ją Chiny, lecz wciąż plasuje się przed Stanami Zjednoczonymi, Rosją, Brazylią i Meksykiem (2).

2.2

Europejski przemysł piwowarski to sektor o bardzo zróżnicowanej strukturze. Składa się głównie z małych i średnich przedsiębiorstw i obejmuje zakłady o różnej wielkości: mikrobrowary, browary działające na skalę lokalną, regionalną albo krajową, a także cztery największe browary mające siedzibę w Europie (3), które należą do światowej czołówki w tej branży. Zwiększenie liczby nowych małych browarów i mikrobrowarów w ostatnim dziesięcioleciu jest wyraźną oznaką potencjału innowacyjnego tego sektora oraz atutem w realizacji celu, którym jest zrównoważony rozwój.

2.3

Łańcuch dostaw powiązany z przemysłem browarniczym obejmuje operatorów lokalnych, ale także światowych liderów wśród słodowni, producentów wyposażenia oraz dostawców usług technicznych. Europejskie instytuty browarnictwa rozpowszechniają swą wiedzę na całym świecie. Wydarzenia takie jak kongres Europejskiej Konwencji Piwa czy indywidualne konferencje piwowarskie przyciągają gości z całego świata.

2.4

Piwo należy do najważniejszych przetworzonych produktów rolnych. Wartość eksportu piwa wynosi 2 mld EUR (4). Jest ono także objęte unijną polityką jakości produktów rolnych (5) w ramach systemów ChNP i ChOG (6). Wartość sprzedaży pochodzącej z 23 oznaczeń geograficznych wynosi ponad 2,3 mld EUR (7). Zróżnicowanie geograficzne piw w ramach tych systemów jest jednak ograniczone, ponieważ pochodzą one z mniej niż 1/3 krajów UE.

2.5

Główne składniki piwa są pochodzenia naturalnego. Należą do nich woda, zboże, chmiel i drożdże. Woda to najważniejszy surowiec stosowany w sektorze browarniczym. Stanowi ona średnio ok. 92 % objętości piwa. Dlatego też kluczowym problemem jest ochrona wód gruntowych. Ze względu na zastosowanie zboża (jęczmienia, pszenicy lub innych gatunków) jako źródła skrobi niezbędnej w produkcji piwa, kluczowe znaczenie dla browarów i słodowni mają powiązania z przedstawicielami sektora rolnego.

2.6

Unia Europejska jest także głównym podmiotem na światowym rynku chmielu – produkuje się go w 14 państwach członkowskich UE (8), na powierzchni stanowiącej ok. jedną trzecią światowego areału tej uprawy (9). Głównym odbiorcą europejskich producentów chmielu jest browarnictwo. Konkurencja wśród producentów chmielu, a także zróżnicowane traktowanie w ramach polityki rolnej zachodzące między poszczególnymi państwami członkowskimi UE powinny zostać ponownie rozważone, jeśli mają zapobiegać zakłóceniom rynku, które mogłyby w dłuższej perspektywie wywrzeć szkodliwy wpływ na browary.

2.7

Zależność producentów piwa od sektora rolnego dostarczającego im surowców do produkcji spowodowała, że w ostatnich latach dotknął ich wzrost cen tych surowców wynikający ze zmiennej jakości plonów oraz wahań cen. Stosunki między dostawcami surowców i browarami powinny opierać się na zrównoważonym i długoterminowym podejściu, gdy jest to możliwe i potrzebne.

2.8

Całkowita sprzedaż piwa w 2010 r. sięgnęła 106 mld EUR (włącznie z VAT), co odpowiadało 0,42 % PKB UE. Szacuje się, że ponad 63 % europejskiej produkcji piwa kupowane jest w supermarketach i innych punktach sprzedaży detalicznej (kanał „off trade”). Pozostałe 37 % przypada na konsumpcję w sektorze hotelarsko-gastronomicznym (bary, puby, restauracje, tzn. kanał „on trade”).

3.1

W ostatnich 15 latach europejski rynek piwa przechodził różnorodne przemiany związane z postępem technologicznym, inwestycjami, łączeniem przedsiębiorstw i powstawaniem nowych, a także z postawami konsumentów. Silny spadek spożycia, który zaznacza się od 2007 r., ma bezpośredni wpływ na działalność browarów. Po latach ekspansji na rynku Unii Europejskiej produkcja piwa znacząco się zmniejszyła – z 420 mln hektolitrów do 377 mln hektolitrów w 2011 r. W nadchodzących latach oczekuje się jednak ożywienia oraz dostrzega potencjał wzrostu, o ile warunki gospodarcze i regulacyjne zmienią się na korzystniejsze.

3.2

Kryzys gospodarczy i spadek konsumpcji doprowadziły do restrukturyzacji sektora piwowarskiego w Europie, czemu sprzyjała konsolidacja działalności na kontynencie i inwestowanie poza UE przez większe grupy międzynarodowe i krajowe. Jednocześnie we wszystkich państwach wzrosła liczba mniejszych browarów, co poszerzyło asortyment oferowany konsumentom i potwierdziło postawę przedsiębiorczości wśród piwowarów, zgodnie z planem działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r. (10) Jest to także korzystne zjawisko z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, ponieważ z reguły przyczynia się pośrednio do rozwoju turystyki regionalnej oraz do skrócenia cyklu produkcji i konsumpcji, co pozytywnie oddziałuje na środowisko.

3.3

Sytuacja gospodarcza miała także wpływ na to, że więcej piwa pito w domach, a mniej w barach czy restauracjach, czego skutkiem było zmniejszenie liczby miejsc pracy, a także spadek wartości dodanej i przychodów do skarbu państwa generowanych przez każdy litr piwa spożyty w UE (11). Silniejsze presje cenowe w sektorze detalicznym także miały wpływ na tę tendencję.

3.4

Rosnąca liczba browarów i innowacji produktowych doprowadziła też do pojawienia się nowych produktów, przynoszących korzyści konsumentom, społeczeństwu i środowisku. Pojawiły się szanse dla browarów każdej wielkości dzięki dywersyfikacji w stronę piw o niskiej zawartości alkoholu oraz piw bezalkoholowych, która doprowadziła do wzrostu sprzedaży. Dostępność piw ekologicznych również stale wzrasta.

3.5

Sektor piwowarski przynosi rządom krajowym znaczące korzyści budżetowe. Produkcja i sprzedaż piwa generuje pokaźne przychody do skarbu państwa pochodzące z akcyzy, podatku VAT i podatków dochodowych, składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracowników i pracodawców w sektorze piwowarskim, jak również w innych sektorach, w których miejsca pracy są pośrednio związane z działalnością branży piwnej. W 2010 r. przychody te wyniosły ok. 50,6 mld EUR (12).

3.6

Odporność sektora piwowarskiego na obecne trudności gospodarcze została także wystawiona na próbę przez zwiększenie obciążeń podatkowych – głównie akcyzy, ale także stawki VAT, szczególnie w sektorze hotelarsko-gastronomicznym. Podwyżki te zaostrzyły niepewną sytuację gospodarczą browarów, zwłaszcza w takich krajach, jak Węgry, Finlandia, Francja, Niderlandy i Zjednoczone Królestwo (13). Całkowita wartość dodana wytworzona w wyniku produkcji i sprzedaży piwa w UE spadła w okresie od 2008 do 2010 r. o 10 % (14), a łączna suma podatków pobranych w sektorze piwowarskim w UE zmniejszyła się o 3,4 mld EUR.

3.7

System akcyzowy na szczeblu unijnym i krajowym powinien brać pod uwagę wyjątkowe właściwości piwa, takie jak ogólnie niska zawartość alkoholu, proces warzenia, a także wkład, jaki sektor piwowarski wnosi na szczeblu lokalnym na rzecz społeczeństwa, tworzenia miejsc pracy i szerzej gospodarki. W tym celu piwo, jako napój fermentowany, powinno być traktowane na równych warunkach, a zatem minimalna zerowa stawka stosowana w przypadku wina i innych napojów fermentowanych powinna być zapisana także w unijnych przepisach dotyczących akcyzy nakładanej na piwo (15).

3.8

Wyważona polityka akcyzowa na szczeblu krajowym i lepsze wykorzystanie istniejących mechanizmów współpracy w ramach administracji skarbowej może stać się instrumentem pozwalającym uniknąć handlu motywowanego względami podatkowymi oraz związanych z tym szkodliwych praktyk, pomagając w ten sposób utrzymać konkurencyjność sektora, zwłaszcza na obszarach przygranicznych.

3.9

Ze względu na znaczenie segmentu „on trade” w sprzedaży piwa (16), polityka podatkowa może także odegrać rolę jako środek wspierający wzrost w sektorach „on-trade” i piwowarskim, wpływając pozytywnie na zatrudnienie na szczeblu lokalnym.

3.10

Wobec niekorzystnych warunków europejska branża piwowarska nadal zachowuje odporność i konkurencyjność. Lokalne browary nadal utrzymują swą pozycję na rynkach przekraczających granice państwowe i granice UE. Wprawdzie większość europejskiej produkcji piwa sprzedawana jest na wewnętrznym rynku UE, jednak eksport do innych regionów świata od 2000 r. stale rośnie; od 2007 r. wzrost ten wyniósł 30 %. Do największych odbiorców eksportu należą USA, Kanada, Angola, Chiny, Szwajcaria, Tajwan, Rosja i Australia (17). Ponadto browary europejskie są także dużymi inwestorami na wszystkich kontynentach i uczestniczą w różnych inicjatywach współpracy z browarami i dystrybutorami lokalnymi.

3.11

Możliwości utrzymania i poszerzenia obecności europejskiej branży piwowarskiej w krajach trzecich mogą jednak być zagrożone przez lokalne regulacje tworzące bariery handlowe, które utrudniają eksport piwa i inwestycje. Bariery te mogą przyjmować formę, oprócz ceł, środków z zakresu ustawodawstwa, takich jak definicje produktu (np. Rosja) czy administracyjne procedury fiskalne (np. Albania, Turcja). Komisja Europejska i państwa członkowskie, we współpracy z sektorem piwowarskim, powinny odgrywać kluczową rolę w rozwiązywaniu tych i innych trudności, które pojawiają się niekiedy na rynkach zagranicznych.

3.12

Podczas gdy Unia Europejska w ramach odpowiednich umów handlowych stosuje zerową taryfę celną na import piwa, niektóre państwa nadal utrzymują opłaty celne jako środek zniechęcający do importu konkurencyjnych towarów z państw członkowskich UE. Kwestia ta podejmowana jest także w trwających negocjacjach w sprawie umów o wolnym handlu, a najnowsze umowy (np. między UE a Koreą Południową) przewidują stopniową obniżkę ceł. Jest to model, który powinno się szerzej rozpowszechnić.

3.13

Perspektywy obecności europejskich marek piwa na rynkach zagranicznych poprawiają także wydarzenia promocyjne, takie jak wystawy i targi oraz programy konsultacji organizowane przez Komisję Europejską w krajach trzecich. Udział browarów w odpowiednich przedsięwzięciach na miejscu był jak dotąd raczej niski z powodu ograniczonej świadomości potencjalnych korzyści oraz niedostatecznego nagłośnienia.

4.1

Sektor piwowarski to nie tylko sama produkcja piwa. Obejmuje on także różnego rodzaju inną działalność, począwszy od pozyskiwania surowców rolnych, które stanowią sedno procesu warzenia piwa, a skończywszy na branży hotelarsko-gastronomicznej i sektorze detalicznym. Browary w Unii Europejskiej zapewniają łącznie ponad 128 800 bezpośrednich miejsc pracy. Dalsze 2 miliony związane są pośrednio z produkcją i sprzedażą piwa, co stanowi ok. 1 % wszystkich miejsc pracy w samej tylko UE (18), o zróżnicowanym potencjale zatrudnienia.

4.2

Unijne cele dotyczące inteligentnej, zrównoważonej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu, zawarte w strategii „Europa 2020”, znajdują odzwierciedlenie w charakterystycznych cechach sektora piwowarskiego. Browary działają we wszystkich krajach europejskich i wspierają ponad 2 mln miejsc pracy, co wynika z wysokich wydatków na towary i usługi oraz znacznych obrotów generowanych w sektorach hotelarsko-gastronomicznym i detalicznym. Ponad 73 % miejsc pracy powstałych dzięki piwu to zatrudnienie w dziedzinie hotelarsko-gastronomicznej.

4.3

Jako że sektor hotelarsko-gastronomiczny także odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu miejsc pracy i wzrostu gospodarczego – nie tylko bezpośrednio w związanych z nim przedsiębiorstwach, ale pośrednio także w dużej części gospodarki europejskiej – środki na rzecz jego rozwoju mają podstawowe znaczenie dla zatrudnienia, zwłaszcza wśród młodych i nisko wykwalifikowanych pracowników, bez stosowania rozwiązań, takich jak niestabilne warunki pracy i niskie wynagrodzenia.

4.4

Ta wyjątkowa różnorodność stanowi połączenie dziedzictwa, kultury i nowoczesności. Stwarza także rozmaite możliwości wykorzystania kwalifikacji siły roboczej w browarach i w powiązanych z nimi przedsiębiorstwach. Oprócz działalności w zakresie zaopatrzenia i dostaw należy dalej rozwijać potencjał w dziedzinie gastronomii i turystyki, tak by zwiększyć zatrudnienie poprzez działalność własną browarów, a także poprzez unijne i krajowe programy finansowania.

4.5

Światowa sytuacja gospodarcza odbiła się także na branży piwowarskiej: w latach 2008–2010 bezpośrednie zatrudnienie spadło o 9 % w wyniku niższego spożycia piwa. Mimo spadku spożycia, spowodowanego trudną sytuacją gospodarczą w Europie, całkowita liczba browarów (w tym mikrobrowarów) w Europie w 2010 r. (3 638) była wyższa niż w 2008 r. (3 071). Ponadto liczba ta stale rośnie, przez co tworzy się dalszy potencjał zatrudnienia. Potencjałowi temu nie powinny zagrażać środki ograniczające sprzedaż lub szkodliwe środki fiskalne. Należy go raczej wzmacniać poprzez kształcenie i szkolenie zawodowe, nawet na wyższych poziomach, aby tworzyć miejsca pracy wyższej jakości w tym sektorze.

5.1

Europejska branża piwowarska musi podjąć działania w odpowiedzi na szereg celów związanych z efektywnością energetyczną, ograniczeniem emisji dwutlenku węgla oraz wykorzystaniem zasobów. Jest to element jej zaangażowania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Dokonane w ostatnich latach inwestycje prowadzą do zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych, ograniczenia ilości produkowanych odpadów oraz konsekwentnego odzyskiwania materiałów wtórnych powstałych w procesie produkcyjnym.

5.2

Browary wykazały zaangażowanie na rzecz środowiska naturalnego, podejmując kroki i inwestycje, które przyniosły efekty w postaci ograniczenia zużycia energii i emisji dwutlenku węgla, zmniejszenia produkcji ścieków, a także zmian w sposobie pakowania. Sektor piwowarski opracował także wytyczne dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT), w których podkreśla się rolę zrównoważonego zarządzania i które mogą służyć jako punkt odniesienia dla zaangażowania na rzecz realizacji celów w zakresie ochrony środowiska. Należy zachęcać do korzystania z ocen cyklu życia jako narzędzia samooceny, aby objąć jak najszersze spektrum branży piwowarskiej, z jednoczesnym uwzględnieniem ograniczeń, z jakimi borykają się małe browary rodzinne z powodu niedoborów mocy przerobowej.

5.3

W latach 2008–2010 sektor piwowarski kontynuował te wysiłki mimo pogarszającej się sytuacji biznesu. W rezultacie osiągnięto zmniejszenie zużycia wody o 4,5 %, a energii o 3,8 % na 1 hektolitr wyprodukowanego piwa. Szacuje się, że ograniczono także emisje CO2 o 7,1 % (19).

5.4

Jakość wody i jej zużycie to istotne czynniki w procesie warzenia piwa. Dlatego właściwa gospodarka wodna ze strony dostawców wody i browarów jest konieczna, by zagwarantować zrównoważony charakter produkcji piwa. W związku z tym należy podjąć odpowiednie środki ostrożności i zadbać o to, by poszukiwania gazu łupkowego nie doprowadziły do zanieczyszczenia zasobów wód gruntowych dla konsumentów, w tym użytkowników przemysłowych. Jeśli chodzi konkretnie o przemysł piwowarski, EKES zauważa, że browary holenderskie i niemieckie już teraz śledzą rozwój sytuacji w tej dziedzinie z głębokim niepokojem.

5.5

Z surowców używanych do produkcji piwa powstają w procesie jego warzenia inne wartościowe produkty (produkty uboczne). Są one bardzo cenione i wykorzystywane w innych procesach przemysłowych lub jako surowce do konkretnych celów lub wyrobów, takich jak produkty farmaceutyczne, zdrowa żywność, odnawialne źródła energii, zastosowania przemysłowe, pasze dla zwierząt i produkty rolne (20), kosmetyki czy produkty spa. Produkty te spełniają rygorystyczne normy jakości i są zgodne z surowymi wymogami ustawodawstwa dotyczącego bezpieczeństwa żywności i pasz oraz z innymi przepisami. Znaczenie i wartość produktów ubocznych piwowarstwa skłoniła browary do nawiązywania długoletnich umów w zakresie dostaw z handlowcami i użytkownikami końcowymi.

6.1

W minionych latach przedsiębiorstwa i stowarzyszenia branży piwowarskiej we wszystkich krajach europejskich podejmowały inicjatywy mające na celu podnoszenie świadomości co do odpowiedzialnej konsumpcji, poszerzanie wiedzy konsumentów, zapewnienie odpowiedzialnej reklamy i odpowiedzialnego marketingu, szerzenie informacji prewencyjnej oraz powstrzymanie konsumentów przed nieodpowiedzialnymi zachowaniami. Szereg takich inicjatyw było podejmowanych w ramach partnerstw, zyskały one także uznanie władz krajowych jako istotny wkład na rzecz społeczeństwa oraz zostały uwzględnione na szczeblu europejskim w ramach Europejskiego Forum Alkoholu i Zdrowia (21).

6.2

Rządy, browary oraz inne podmioty gospodarcze i grupy społeczeństwa obywatelskiego – w oparciu o te inicjatywy – powinny wspólnie organizować kampanie propagujące odpowiedzialne spożycie piwa, które może być w pełni zgodne ze zdrowym trybem życia dorosłego człowieka, a także zniechęcające do nadużywania alkoholu.

6.3

Ze względu na lokalny charakter piwa browary europejskie są też silnie zakorzenione w społecznościach lokalnych i wspierają wiele różnego rodzaju działań. Sektor piwowarski wydaje rocznie w UE ponad 900 mln EUR na rzecz społeczności (22), wspierając szeroki zakres działań na szczeblu lokalnym i regionalnym.

6.4

Zarówno tak branża, jak i inne zainteresowane strony są bardzo zaangażowane na rzecz wdrażania inicjatyw dotyczących odpowiedzialności przedsiębiorstw i instytucji w dziedzinie przeciwdziałania szkodliwym skutkom spożycia. Zaangażowanie to należy uwzględnić w zrównoważonych ramach regulujących politykę informacji marketingowych i handlowych prowadzoną przez browary (23).

6.5

Zważywszy na istotną rolę, jaką piwo odgrywa w obszarach kultury, dziedzictwa i konsumpcji, należy rozważyć inicjatywę unijną dotyczącą finansowania organizacji specjalistycznych szkoleń dla nauczycieli i wychowawców szkół wszystkich szczebli, poświęconych aspektom zdrowotnym, jak również społecznym i kulturowym spożywania napojów fermentowanych.

7.1

Rola edukacji i badań naukowych ma kluczowe znaczenie dla dalszego utrzymania zaangażowania ze strony sektora. Kształcenie i badania prowadzone są przez wyższe uczelnie, szkoły piwowarskie, instytuty technologii żywienia oraz za pośrednictwem innych sieci. Trzeba kontynuować organizowanie forów służących wymianie wiedzy, tak by utrzymać pozycję Europy jako wiodącego ośrodka badań prowadzonych przez browary, ich partnerów, naukowców oraz zainteresowane osoby prywatne.

7.2

Należy wspierać zdolności badawcze i potencjał w tym zakresie, ponieważ browary odgrywają istotną rolę jako partner przemysłowy w wielu dziedzinach związanych z technologią żywności i browarnictwa, aspektami zdrowotnymi czy efektywnością środowiskową. Większy udział w europejskiej przestrzeni badawczej, programie „Horyzont 2020” i innych platformach technologicznych zwiększyłby istniejący potencjał (24).

7.3

Wsparcie wysiłków sektora piwowarskiego na rzecz promowania doskonałości zgodnie z najwyższymi standardami naukowymi w zakresie właściwości piwa i wpływu jego spożycia na zdrowie i zachowanie także może przyczynić się do poprawy informacji i edukacji w tej istotnej dziedzinie. Wszystkie zaangażowane strony mogłyby rozważyć wzmocniony udział w programach finansowania i współpracy UE.

6.3.2014   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 67/32

1.1

Nieuregulowana imigracja jest tematem, który EKES poruszał wielokrotnie, analizując go z różnych punktów widzenia (1). Zjawisko nieuregulowanej imigracji jest bardzo złożone i wieloaspektowe, wymaga zarówno środków krótko-, jak i długoterminowych. W niniejszej opinii skupimy się na wymienionych poniżej punktach.

1.2

W tym kontekście Komitet przepełnia głęboki smutek w związku ze śmiercią co najmniej 311 afrykańskich migrantów (a prawdopodobnie wielu więcej) w dwóch przypadkach zatonięcia łodzi, które wydarzyły się ostatnio u wybrzeży Lampedusy. Mimo że nie ma jednej przyczyny tej tragedii, Komitet uważa, że wypadki te obrazują szerszą problematykę nieuregulowanej imigracji drogą morską do UE i że istnieje związek przyczynowo-skutkowy między tymi wypadkami a oczywistą niemożnością ustalenia zadowalającej, spójnej i opartej na solidarności polityki UE dotyczącej nieuregulowanej imigracji, w tym polityki w zakresie ratownictwa i schodzenia na ląd. Komitet wzywa UE i jej państwa członkowskie do uznania tych wypadków za sygnał ostrzegawczy i zadziałania zgodnie z zaleceniami niniejszej opinii, zanim dopuści się do kolejnej tragedii. Tragedie na Lampedusie potwierdzają, że UE zdecydowanie musi zająć się nieuregulowaną imigracją i kontrolą granic jako problemem w skali europejskiej.

1.3

Prawa człowieka: Komitet z zaniepokojeniem obserwuje w Europie oznaki nietolerancji, rasizmu i ksenofobii wobec imigrantów, wobec „innych”, oraz obawia się, że skutki społeczne obecnego kryzysu finansowego mogą doprowadzić do nasilenia się tych zjawisk. Aby zapobiegać takim postawom, decydenci polityczni, liderzy społeczni i środki masowego przekazu muszą wykazać się dużą odpowiedzialnością i pedagogicznym podejściem pod względem politycznym i społecznym. Jeśli chodzi o imigrantów o nieuregulowanym statusie, praw człowieka trzeba przestrzegać w każdej chwili, gdy zostali uratowani lub zatrzymani, gdy przyznano im status ochrony, gdy znajdują się w nieuregulowanej sytuacji „nieudokumentowanej” lub gdy zostali odesłani do kraju pochodzenia.

1.4

Ratowanie życia na morzu: należy ratować każdą osobę, której życie jest zagrożone na morzu lub która znajduje się w sytuacji zagrożenia, także imigrantów o nieuregulowanym statusie.

1.5

Zejście na ląd: UE musi przyjąć politykę dotyczącą schodzenia na ląd, która nie zwiększałaby obciążenia tych państw członkowskich, już i tak już zmuszonych do radzenia sobie z nadmiernym napływem migrantów. Trzeba rozwiązać kwestię schodzenia na ląd zgodnie z zasadą zejścia z pokładu w najbliższym bezpiecznym miejscu pod warunkiem, że dany kraj jest stroną wszystkich umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i jest monitorowany przez organizacje praw człowieka.

1.6

Prawo do azylu i przyznawanie azylu: należy zagwarantować stosowanie zasady non-refoulement na granicach oraz sprawić, by wszystkie osoby wymagające międzynarodowej ochrony mogły przedstawić swój wniosek w UE. Wnioski takie muszą zostać rozpatrzone przez uprawnione do tego władze krajowe. W tym kontekście trzeba stworzyć skuteczniejszy system rozpatrywania wniosków o azyl. EKES popiera współpracę z krajami trzecimi, by mogły one wzmocnić swoje systemy azylu i ściślej spełniać międzynarodowe normy.

1.7

Repatriacja imigrantów o nieuregulowanym statusie: dyrektywa w sprawie powrotów (2) stwarza europejskie ramy prawnych i proceduralnych gwarancji ochrony (3), które EKES ocenia pozytywnie, jak np. skuteczne środki odwoławcze służące do zaskarżenia decyzji dotyczących powrotu przed właściwym organem sądowym lub administracyjnym lub innym właściwym i niezależnym organem; a także nieodpłatną pomoc i reprezentację prawną, pewne gwarancje podczas oczekiwania na powrót i warunki środków detencyjnych. Komitet proponuje, aby europejska polityka w zakresie powrotów wspierała ich dobrowolny charakter oraz opierała się na jak największym poszanowaniu wartości humanitarnych, gdyż od tego zależy legitymizacja i wiarygodność europejskiej polityki imigracyjnej poza UE. W art. 19 Karty praw podstawowych zapisano wyraźny zakaz wydaleń zbiorowych oraz zagwarantowano, że nikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu – jest to zasada non-refoulement (art. 4 i 19 karty).

1.8

Kompleksowa europejska polityka w dziedzinie nieuregulowanej imigracji na zasadzie solidarności: zdaniem EKES-u, w trosce o zapewnienie poszanowania podstawowych praw, należy zwiększyć solidarność w ramach UE z tymi państwami członkowskimi, które ze względu na swoje położenie geograficzne muszą przyjmować dużo osób, które jako ofiary sieci przestępczych zajmujących się przemytem ludzi lub handlem ludźmi, przybywają w sposób nielegalny. Granice UE, w tym granice morskie państw członkowskich w obszarze Morza Śródziemnego, są granicami wszystkich państw członkowskich UE, wobec czego odpowiedzialność za ich właściwą ochronę powinna być dzielona przez wszystkie państwa członkowskie zgodnie z traktatami. Chodzi nie tylko o okazanie solidarności, lecz także o to, by państwa członkowskie przyjmowały na siebie odpowiedzialność dzięki mechanizmom umożliwiającym dzielenie się obciążeniami wynikającymi z nieuregulowanej imigracji. Wobec tego należy okazać solidarność z państwami członkowskimi, które położone są na zewnętrznych granicach UE, i wesprzeć je mechanizmami umożliwiającymi przesiedlenie osób ubiegających się o azyl wewnątrz UE, dzięki czemu rozłoży się obciążenie tym zadaniem. EKES zdecydowanie popiera wdrożenie europejskiego klucza dystrybucji w formie opisanej w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego w sprawie zwiększenia solidarności wewnątrz UE w dziedzinie azylu – (2012/2032 INI).

1.9

Spisanie umów z krajami trzecimi: głównym celem rozmów w kwestiach migracji i mobilności, jakie UE prowadzi z krajami trzecimi, powinno być ułatwienie migracji legalnej i uporządkowanej, zagwarantowanie międzynarodowego prawa do azylu, zmniejszenie nieuregulowanej imigracji i walka z sieciami przestępczymi handlującymi ludźmi. Współpraca z krajami trzecimi jest często istotnym warunkiem wstępnym faktycznego wdrożenia procedur repatriacyjnych. Należy ją więc zacieśnić, by osiągnąć lepsze wyniki. Jednocześnie należy udzielić wsparcia niektórym krajom tranzytowym, by umożliwić im lepsze zarządzanie granicami oraz zbudowanie zdolności w zakresie udzielenia ochrony tym, którzy jej potrzebują.

1.10

Europejska Agencja ds. Granic – Frontex: Frontex powinien nadal być przekształcany, by stać się prawdziwie europejską agencją ds. granic zewnętrznych, spełniającą rolę koordynującą w stosunku do wspólnych działań UE na granicach zewnętrznych państw członkowskich. W tym względzie trzeba podjąć więcej wysiłków, by wdrożyć koncepcję europejskich zespołów straży granicznych, co podkreślono w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego na temat Fronteksu (A7-0278/2011). Należy też poszerzyć zakres działań tej agencji, tak by mogła ona więcej uwagi poświęcić zapobieganiu niepożądanym zjawiskom. Oczywiste jest, że jeśli rola agencji ma być skuteczniejsza, to trzeba na nią przeznaczyć więcej środków. Jednakże prowadzenie wspólnych działań koordynowanych przez agencję (i ich wpływ na prawa podstawowe oraz gwarancje administracyjne przewidziane w kodeksie granicznym) powinno podlegać demokratycznej kontroli Parlamentu i Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA).

1.11

EASO: Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu powstał dość niedawno. Oczekuje się więc, że niebawem zacznie w pełni wywiązywać się ze swych zadań, zwłaszcza ze swej roli w poszukiwaniu trwałych rozwiązań i wychodzeniu naprzeciw wyzwań związanych z solidarnością wewnątrz UE, zgodnie z podjętymi zobowiązaniami wynikającymi z rozporządzenia w sprawie EASO. Urząd powinien mieć możliwość wyraźnego wskazania rozbieżności w procedurach azylowych państw członkowskich i w przepisach prawnych, a także zaproponowania niezbędnych zmian.

1.12

Przeciwdziałanie przemytowi ludzi i zwalczanie go: EKES podkreśla jednocześnie, że trzeba podjąć wszelkie możliwe wysiłki, by stanowczo zwalczać przestępczość zorganizowaną. Nie należy oszczędzać środków na ściganie i stawianie przed wymiarem sprawiedliwości osób, które uławiają przemyt ludzi. W tej kwestii ważne jest, by starać się o uzyskanie pomocy ze strony rządów krajów trzecich.

1.13

Finansowanie: EKES podkreśla, że cała kwestia zahamowania przepływu imigrantów i zarządzania nim w całości dotyczy Unii Europejskiej (UE) i że musi to znaleźć odzwierciedlenie w podziale finansowych kosztów na narzędzia, które są konieczne z punktu widzenia stosowania skutecznej polityki. Popiera propozycję Komisji, by od 2014 r. bardziej elastycznie zarządzać Funduszem Migracji i Azylu oraz Funduszem Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

2.1

Wspólna polityka imigracyjna musi się opierać na całościowym podejściu, które uwzględnia różnorodne aspekty, takie jak: sytuacja demograficzna i sytuacja na rynkach pracy, poszanowanie praw człowieka, równe traktowanie i niedyskryminacja, przepisy dotyczące przyjmowania nowych imigrantów, sytuacja imigrantów o nieuregulowanym statusie, przyjmowanie i ochrona osób ubiegających się o azyl, walka z sieciami przestępczymi zajmującymi się przemytem ludzi, współpraca z krajami trzecimi, europejska solidarność, polityka społeczna i integracja.

2.2

Ostatnie lata przyniosły wydarzenia, deklaracje i decyzje polityczne, które Komitet obserwuje z rosnącym zaniepokojeniem, gdyż szerzą one wśród Europejczyków odwieczną i dobrze znaną chorobę: ksenofobię i wykluczający obcych nacjonalizm. Mniejszości i imigranci są dyskredytowani, znieważani oraz padają ofiarą agresywnej i dyskryminacyjnej polityki.

2.3

Kwestia nieuregulowanej imigracji jest szczególnie poważna i złożona, na co wskazują tabele zamieszczone w załączniku do niniejszego dokumentu. Ponadto odnosi się ona do całej Unii Europejskiej i tak należy ją traktować. Imigranci o nieuregulowanym statusie, którzy przekraczają granice południowe, niezmiennie starają się osiedlić w innych krajach UE.

2.4

Ze względu na to, że obszar Schengen nie ma wewnętrznych granic, kwestia nieuregulowanej imigracji dotyczy całej Europy i musi być rozwiązana za pomocą skutecznej wspólnej polityki europejskiej.

2.5

EKES szczegółowo zbadał temat nieuregulowanej imigracji, a swe zapatrywania przedstawił w szeregu opinii przyjętych znaczną większością głosów.

2.6

Opinie te obejmują analizę przyczyn nieuregulowanej imigracji do UE, a zarazem wskazują na brak kompleksowej polityki UE w tej dziedzinie. Innymi słowy, prace nad wspólną polityką imigracyjną i azylową UE oraz daleko idącą harmonizacją przepisów postępują zbyt wolno. Obszernie odniesiono się w nich także do skutków tego problemu i zaproponowano szereg rozwiązań.

2.7

Tysiące imigrantów o nieuregulowanym statusie przybywa do UE drogą morską. Oznacza to, że kwestię nieuregulowanej imigracji drogą morską, która zdaniem Fronteksu dotyczy głównie regionu Euromed, należy potraktować odrębnie.

2.8

Podstawowym celem opinii jest zbadanie zjawiska nieuregulowanej imigracji drogą morską, a jednocześnie odniesienie się do głównych kwestii związanych ogólnie z nieuregulowaną imigracją, tak by znaleźć kompleksowe rozwiązania zapewniające opracowanie polityki imigracyjnej, która byłaby skuteczna, ludzka i możliwa do sfinansowania.

3.1.1

Prawa człowieka w odniesieniu do imigrantów o nieuregulowanym statusie muszą być przestrzegane w każdej chwili – od momentu, gdy zostali uratowani lub zatrzymani, do chwili, gdy przyznano im ochronę lub gdy zostali odesłani do kraju pochodzenia. Nieuregulowana migracja drogą morską często prowadzi do utraty życia. W tym kontekście EKES podkreśla znaczenie przestrzegania podstawowych praw człowieka we wszystkich okolicznościach. EKES zaproponował, by Agencja Praw Podstawowych monitorowała również kontrolę granic i operacje Fronteksu. Komitet popiera działania forum konsultacyjnego Fronteksu i wyraża zainteresowanie współpracą z nim.

3.2.1

Państwa członkowskie i prywatne statki są zobowiązane ratować każdą osobę, która jest zagrożona na morzu. Objęłoby to migrantów i przemytników lub handlarzy, którzy świadomie podjęli ryzyko. W wielu wypadkach sieci przestępców handlujące osobami ubiegającymi się o azyl czy też nielegalnymi imigrantami lub przemycające te osoby narażają je na duże ryzyko. Agencje i organizacje pozarządowe informują, że w Morzu Śródziemnym co roku giną w takich okolicznościach tysiące osób i że w niektórych przypadkach nie otrzymały one pomocy i nie zostały uratowane przez statki przepływające w pobliżu.

3.3.1

W ostatnich latach prowadzone na wodach międzynarodowych Morza Śródziemnego akcje ratunkowe, które niepotrzebnie naraziły życie wielu osób, doprowadziły do sporów prawnych i politycznych. EKES podkreśla, że kwestię zejścia na ląd należy rozwiązać na podstawie zasady opuszczenia pokładu w najbliższym bezpiecznym miejscu pod warunkiem, że dany kraj jest stroną wszystkich umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i jest monitorowany przez organizacje praw człowieka. W odniesieniu do misji Fronteksu, EKES stanowczo nie zgadza się z twierdzeniem, że migranci zawsze powinni być przyjmowani do państwa członkowskiego, w którym misje te są prowadzone. Taka polityka prowadzi do co najmniej dwóch problemów: (i) jeszcze bardziej zwiększa presję migracyjną w danym państwie członkowskim, który i tak już boryka się z dużym obciążeniem, do tego stopnia, że państwa członkowskie najbardziej potrzebujące interwencji Agencji nie mogłyby przyjąć misji Fronteksu; (ii) jest to szkodliwe dla uratowanych osób, gdyż będą one musiały zostać przetransportowane do kraju goszczącego misję Fronteksu, a nie do miejsca, które byłoby dla nich najodpowiedniejsze w danych warunkach (zazwyczaj najbliższego bezpiecznego miejsca).

3.4.1

EKES wzywa UE do dalszego przyjmowania elementów wspólnego systemu azylowego o wysokim poziomie harmonizacji. W rozporządzeniu dublińskim określono zakres odpowiedzialności wszystkich państw członkowskich w zakresie rozpatrywania wniosków o azyl. Komitet zwracał już uwagę, że z systemem tym wiążą się liczne problemy. Należy poprosić osobę ubiegającą się o azyl o wskazanie państwa członkowskiego, w którym chciałaby, by rozpatrzono jej wniosek. W swej opinii w sprawie zielonej księgi (4) Komitet zaproponował, by „starający się o azyl mieli prawo wolnego wyboru kraju, do którego składają wniosek, oraz by w tej perspektywie państwa członkowskie już obecnie były zachęcane do stosowania klauzuli humanitarnej przewidzianej w art. 15 ust. 1 rozporządzenia”.

3.4.2

W dziedzinie współpracy między państwami członkowskimi uruchomiono szereg działań realizowanych w ramach grupy ekspertów krajowych Eurasil, której przewodniczy Komisja. Ustanowiono także mechanizm solidarności finansowej poprzez utworzenie Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców. Począwszy od 2014 r., Fundusz Migracji i Azylu będzie dysponował większymi zasobami i zyska większą elastyczność w sytuacjach kryzysowych.

3.4.3

Wnioski o ochronę złożone przez osoby ubiegające się o azyl muszą być rozpatrywane w świetle europejskich przepisów dotyczących azylu i przyznawania ochrony międzynarodowej. Ci, którym jest ona faktycznie potrzebna, powinni ją otrzymać.

3.4.4

EKES powtórnie podkreśla, że sposób traktowania i gwarancje, jakie powinny otrzymywać osoby ubiegające się o azyl w punktach granicznych, powinny być takie same, jak w przypadku osób składających swój wniosek na terytorium państwa członkowskiego.

3.4.5

Komitet wzywa do większego zaangażowania UE na rzecz likwidacji sieci przestępczych handlujących ludźmi, lecz uważa, że niektóre strategie zwalczania nieuregulowanej imigracji prowadzą do poważnego kryzysu polityki azylowej w Europie. Komitet sugerował w wielu opiniach (5), iż walka z nielegalną imigracją nie może powodować nowych utrudnień w ubieganiu się o azyl, a urzędnicy zajmujący się kontrolami na granicach muszą zostać odpowiednio przeszkoleni, tak by zostało zagwarantowane prawo do azylu.

3.4.6

EKES popiera propozycje przedstawione przez UNHCR i dotyczące powołania grup ekspertów ds. azylu, którzy uczestniczyć będą we wszystkich operacjach kontroli granic na terytorium UE.

3.4.7

Szczególnie ważne jest wskazanie na to, że tysiące osób, które przybywają do UE, nie zwracają się o przyznanie azylu dlatego, że są migrantami ekonomicznymi. Głównym powodem ich przybycia do UE jest dalsze przemieszczenie się do innych krajów europejskich, a nie pozostanie w kraju, do którego najpierw docierają.

3.4.8

Partnerstwa na rzecz mobilności nie powinny oznaczać, że kraje partnerskie muszą ponosić pełne koszty procedur azylowych osób, które przejeżdżają przez ich terytorium. UE powinna okazać swe wsparcie za pośrednictwem Funduszu Migracji i Azylu. Fundusz ten powinien przyczynić się do ustanowienia mechanizmów i struktur umożliwiających rozpatrywanie wniosków o azyl i podejmowanie decyzji w tej sprawie w rozsądnym czasie w ramach wewnętrznych gwarancji prawnych.

3.4.9

EKES wzywa UE do dalszego przyjmowania elementów wspólnego systemu azylowego o wysokim poziomie harmonizacji. Wnioski o azyl powinny być rozpatrywane nie tylko w kraju wjazdu, ale także w innych państwach członkowskich. Należy poprosić osobę ubiegającą się o azyl o wskazanie państwa członkowskiego, w którym chciałaby, by rozpatrzono jej wniosek. W swej opinii w sprawie zielonej księgi (6) Komitet zaproponował, by „starający się o azyl mieli prawo wolnego wyboru kraju, do którego składają wniosek, oraz by w tej perspektywie państwa członkowskie już obecnie były zachęcane do stosowania klauzuli humanitarnej przewidzianej w art. 15 ust. 1 rozporządzenia”. Pozwala to na szybsze rozpatrywanie wniosków i na rozładowanie zatoru biurokratycznego w kraju wjazdu. EKES opowiada się za współpracą UE z krajami trzecimi, by poprawić system azylowy i dostosować go do standardów międzynarodowych. W ramach zewnętrznego wymiaru polityki azylowej poczyniono postępy na takich polach, jak wsparcie państw trzecich o dużym napływie uchodźców (należy wyróżnić regionalne programy ochrony, które są właśnie wdrażane) czy przesiedlenia uchodźców wewnątrz UE.

3.5.1

Powrót migrantów, którzy dostali się na terytorium UE w sposób nieuregulowany, musi być organizowany w sposób bardzo ostrożny. W tym względzie umowy z krajami trzecimi w zakresie powrotów mają istotne znaczenie dla zapewnienia pełnego poszanowania praw migrantów powracających do kraju.

3.5.2

Partnerstwa na rzecz mobilności powinny obejmować procedury powrotu przede wszystkim w oparciu o zasadę dobrowolnego powrotu oraz ustanowione systemy wsparcia (7). W przypadku wdrażania procedur przymusowego powrotu trzeba zadbać o ich przeprowadzenie w jak największym poszanowaniu praw człowieka przysługujących osobom wydalanym, w świetle zaleceń Rady Europy (8).

3.5.3

Komitet apeluje o większą przejrzystość informacji o ośrodkach detencyjnych mieszczących się na terytorium UE i poza nim, o informowanie UNHCR o sytuacji osób tam przetrzymywanych oraz o umożliwienie organizacjom pozarządowym udzielania im odpowiedniej pomocy. EKES uważa, że kobiety ciężarne i osoby niepełnoletnie należy objąć szczególną ochroną i umieszczać w odpowiednich ośrodkach ustanawianych przy wsparciu finansowym UE.

3.6.1

EKES podkreśla, że jest to problem europejski, a nie wyłącznie problem krajów śródziemnomorskich, choćby dlatego, że ustanowienie układu z Schengen oznacza, że imigracją do krajów śródziemnomorskich trzeba zająć się w ramach wspólnych wysiłków europejskich. Chodzi tu nie tylko o okazanie solidarności wspólnotowej, lecz o to, by wszystkie państwa członkowskie UE przyjmowały na siebie odpowiedzialność za pośrednictwem wspólnej europejskiej polityki, którą powinna zaproponować Komisja Europejska, a Rada i Parlament Europejski powinny ją zatwierdzić.

3.6.2

Granice państw członkowskich Unii Europejskiej – co obejmuje także granice morskie państw członkowskich UE położone na wybrzeżach Morza Śródziemnego – są granicami wszystkich państw członkowskich, tak więc wszystkie państwa członkowskie powinny dzielić się odpowiedzialnością za właściwe zarządzanie nimi.

3.6.3

W tych kwestiach wszystkie państwa członkowskie powinny angażować się w: (i) przyznawanie niezbędnych środków na skuteczne operacje ratownicze na morzu i kontrole graniczne; (ii) rozpatrywanie wniosków o azyl w ramach swych kompetencji; (iii) w wyjątkowych sytuacjach, wdrażanie procedur repatriacji i deportacji; (iv) wewnętrzną relokację w obrębie UE migrantów z małych śródziemnomorskich państw członkowskich; (v) walkę z przestępczością zorganizowaną i przemytem.

3.6.4

Relokacja powinna być przeprowadzana na podstawie stałego, ustanowionego mechanizmu. W tym kontekście Komisja Europejska powinna przedłożyć wniosek ustawodawczy w sprawie utworzenia stałego i skutecznego mechanizmu relokacji w ramach UE na podstawie unijnego klucza podziału odnoszącego się do relokacji osób ubiegających się o azyl, co zostało opisane w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego w sprawie zwiększenia solidarności wewnątrz UE w dziedzinie azylu (2012/2032 INI). Aby mechanizmowi temu zapewnić możliwie jak największą skuteczność, we wniosku ustawodawczym należałoby uwzględnić praktyczne doświadczenia płynące z realizacji na Malcie projektu pilotażowego (9).

3.7.1

Unia Europejska powinna wykorzystać swe wszystkie wpływy polityczne i gospodarcze, zwłaszcza w krajach, które korzystają ze znacznych unijnych środków finansowych, by przekonać je do współpracy w kwestiach imigracji. EKES uważa, że partnerstwa na rzecz mobilności powinny zawierać cztery filary, na których opiera się globalne podejście: organizowanie i ułatwianie legalnej migracji i mobilności, zapobieganie nieuregulowanej migracji i handlowi ludźmi i ograniczanie tych procederów, promowanie ochrony międzynarodowej i wzmacnianie zewnętrznego wymiaru polityki azylowej oraz optymalizacja wpływu migracji i mobilności na dziedzinę rozwoju.

3.7.2

Rozwiązanie tej kwestii musi wykraczać poza środki polityczne i objąć działania zapobiegawcze, które należy podjąć w krajach trzecich, poprzez zwrócenie większej uwagi na programy współpracy, by wesprzeć uprawy rolne i hodowlę, MŚP itd. UE musi dowieść, że ma na tyle wpływu politycznego, by z krajami, z którymi oczekuje się, że będzie współpracować i które uzyskują znaczne środki finansowe, działać wspólnie w kwestiach bezpieczeństwa, zorganizowanej przestępczości i nieuregulowanej imigracji. EKES przyjmuje z zadowoleniem ostatnią umowę z Królestwem Marokańskim i popiera inicjatywę ustanowienia partnerstw na rzecz mobilności między UE a Tunezją, Egiptem i Libią. Konieczne jest jednak przeprowadzenie niezależnego badania skuteczności i wpływu istniejących partnerstw na rzecz mobilności. EKES popiera inicjatywę Komisji mającą na celu zapewnienie, by partnerstwa na rzecz mobilności dysponowały skutecznym mechanizmem oceny. Z drugiej strony partnerstwa te, utworzone na podstawie wspólnych deklaracji politycznych bez charakteru prawnie wiążącego dla krajów uczestniczących, powinny zostać przekształcone w umowy międzynarodowe. Komitet uważa, że UE i państwa członkowskie powinny podpisać nowe umowy z innymi krajami w regionie. Ze względu na szczególne stosunki UE z Turcją w relacjach z nią należy nadać większe znaczenie kwestiom migracji, zwłaszcza w odniesieniu do zwalczania sieci przestępczych.

3.7.3

W celu zagwarantowania sprawnego funkcjonowania procedur administracyjnych i sądowych, istotne jest to, by UE zwróciła się do krajów pochodzenia migrantów o nieuregulowanym statusie o szybkie dostarczenie dokumentów podróży.

3.7.4

Kwestią tą należy się także zająć w ramach konferencji eurośródziemnomorskich, gdyż znaczna część migrantów o nieuregulowanym statusie przybywa do UE przez kraje trzecie położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

3.7.5

Należy wspomóc niektóre kraje tranzytowe, by umożliwić im lepsze zarządzanie granicami, ustanowienie struktur azylu oraz zbudowanie zdolności w zakresie udzielenia przez nie same ochrony tym, którzy jej potrzebują.

3.8.1

Frontex powinien nadal być przekształcany w prawdziwie europejską agencję ds. granic zewnętrznych i dysponować szerokimi uprawnieniami w zakresie koordynacji i zapobiegania. W tym celu trzeba go wyposażyć w odpowiednie zasoby finansowe, aby mógł zapewniać pomoc potrzebną południowym państwom członkowskim, które z trudem radzą sobie z napływem migrantów. Jednocześnie trzeba zwiększyć liczbę pracowników (w tym straży granicznej) oraz wzmocnić elektroniczne monitorowanie i zasoby umożliwiające rejestrowanie. W tym względzie trzeba zrobić więcej, by wzmocnić wdrażanie koncepcji europejskich zespołów straży granicznych, co podkreślono w sprawozdaniu Parlamentu Europejskiego na temat Fronteksu (A7-0278/2011). Ponadto należy obecnie poważnie zastanowić się nad wykorzystaniem przez Frontex jego nowych uprawnień (np. w zakresie zakupu nowego wyposażenia).

3.8.2

Trzeba wzmocnić europejską sieć patroli, która zapewnia regionalne bezpieczeństwo granic, by umożliwić koordynację krajowych zasobów i środków europejskich oraz zacieśnić współpracę na poziomie krajowym i europejskim.

3.9.1

Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO) powinien mieć możliwość wyraźnego wskazania rozbieżności w procedurach azylowych państw członkowskich i w przepisach prawnych, a także zaproponowania niezbędnych zmian. Musi mieć również kompetencję w zakresie przygotowywania wspólnych wytycznych dotyczących interpretacji i stosowania różnych zasadniczych i proceduralnych aspektów wspólnotowego dorobku prawnego w dziedzinie azylu, zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez Komisję w zielonej księdze.

3.9.2

Urząd ten mógłby przekształcić się w ważne centrum wymiany sprawdzonych rozwiązań oraz rozwoju działalności szkoleniowej na temat azylu, w szczególności dla personelu granicznego. Mógłby również funkcjonować jako centrum monitorowania i analizowania konsekwencji nowych środków opracowywanych przez UE w obszarze azylu. I wreszcie, mógłby stanowić miejsce tworzenia wspólnych grup ekspertów ds. azylu oraz zarządzania nimi.

3.9.3

Urząd powinien działać w postaci sieci, współpracować z Eurasilem oraz utrzymywać bliskie stosunki z UNHCR oraz wyspecjalizowanymi organizacjami pozarządowymi.

3.9.4

Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu zaczął działać dość niedawno. Oczekuje się, że niezwłocznie zacznie w pełni wywiązywać się ze swoich zadań, zwłaszcza tych związanych z poszukiwaniem trwałych rozwiązań i dbaniem o to, by koszty były rozłożone między państwa członkowskie, zgodnie z podjętymi zobowiązaniami wynikającymi z rozporządzenia w sprawie EASO. Jednocześnie EASO musi wychodzić naprzeciw wyzwaniom związanym z solidarnością wewnątrz UE, zgodnie ze swymi zobowiązaniami wynikającymi z rozporządzenia w sprawie EASO.

3.10.1

Nieuregulowana imigracja drogą morską jest niebezpieczna i grozi śmiercią. Tysiące osób straciło życie, starając się przepłynąć Morze Śródziemne łodziami niezdatnymi do żeglugi. Niebezpieczne podróżne organizowane są przez sieci przestępcze, które upychają setki ludzi (w tym kobiety i dzieci) w łodziach w większości przypadków niezdatnych do żeglugi bez odpowiedniego wyposażenia czy zapasów (brak na nich nawet sprzętu ratowniczego). W rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (rezolucja 1872 (2012)) „Śmierć na Morzu Śródziemnym: kto ponosi odpowiedzialność?” bardzo szczegółowo opisano rolę, jaką przemytnicy migrantów odgrywają w organizowaniu niebezpiecznych przepraw przez Morze Śródziemne. Należy ją wziąć pod uwagę, by zrozumieć powagę tego zjawiska.

3.10.2

Państwa członkowskie powinny wprowadzić bardzo surowe postępowanie karne i orzekanie kary w sprawach dotyczących przemytu ludzi i handlu ludźmi, w tym kary dożywotniego więzienia. Osoby wykorzystywane przez przemytników powinny być zawsze uznawane za niewinne ofiary.

3.10.3

Przemyt ludzi napędza przestępczość, gdyż przestępcze sieci, które organizują przeprawy, pobierają opłaty od każdej podróżującej osoby, często drogą wymuszenia i stosując nieludzkie środki. EKES podkreśla, że UE współpracuje z krajami wyjazdu i krajami tranzytu, by zlikwidować zaangażowane w ten proceder sieci przestępcze. EKES podkreśla także, że UE musi zadziałać w możliwie najbardziej stanowczy sposób, by uniemożliwić działalność przemytników i wystawianie ludzi na śmiertelne niebezpieczeństwo.

3.10.4

UE powinna również rozważyć możliwość zawarcia z krajami trzecimi umów w sprawie stworzenia ośrodków przyjęcia migrantów i zapewnienia wsparcia finansowego na ich ustanowienie i prowadzenie. Ośrodki powstałe w tych krajach mogą działać wspólnie z innymi ośrodkami w zakresie identyfikacji i opieki. IOM, UNHCR, Agencja Praw Podstawowych i wyspecjalizowane organizacje pozarządowe powinny monitorować funkcjonowanie tych ośrodków.

3.10.5

Ponadto UE musi podjąć inicjatywy informacyjne, by potencjalnych imigrantów o nieuregulowanym statusie odwieść od zamiaru nielegalnego przedostania się do UE, uświadamiając im niebezpieczeństwa i trudności charakteryzujące nielegalną imigrację. Potencjalnym imigrantom o nieuregulowanym statusie trzeba uzmysłowić olbrzymie trudności, którym będą musieli sprostać, by znaleźć pracę w Europie, jeśli przybędą do niej bez dokumentów.

3.10.6

Organizacje zaangażowane w uświadamianie ludności krajów wyjazdu wyżej wymienionych kwestii, by zniechęcić potencjalnych migrantów od podjęcia takiej niebezpiecznej podróży, powinny otrzymać wsparcie moralne i finansowe.

3.10.7

EKES wzywałby także do zwrócenia uwagi na kwestię głębszych przyczyn tego problemu, które są związane ze standardem życia w krajach wyjazdu, i zajęcie się nimi. W tym celu trzeba wprowadzić odrębne programy. Całe to zagadnienie powinno znaleźć się w porządku obrad konferencji eurośródziemnomorskiej.

3.11.1

Aby zapobiegać napływowi nieuregulowanej imigracji i powstrzymać to zjawisko, potrzebne są środki finansowe. Przy planowaniu ośrodków dla uchodźców trzeba zadbać o to, by migranci o nieuregulowanym statusie koniecznie byli oddzieleni od uchodźców ubiegających się o azyl. Niepełnoletnim oraz osobom w trudnej sytuacji trzeba zapewnić odrębne zakwaterowanie w ciągu piętnastu dni. Zgodnie z włoskim badaniem udostępnionym przez Frontex dzienny koszt utrzymania imigranta o nieuregulowanym statusie wynosi średnio 45 EUR. Jeśli kwotę tę pomnożymy przez 100 tys., czyli liczbę imigrantów przybywających co roku do UE (zgodnie z danymi Fronteksu (10)), a następnie przez 365 dni w roku, otrzymamy łączny koszt ponad 1,752 mld EUR rocznie.

3.11.2

EKES z zadowoleniem przyjmuje starania Komisji Europejskiej na rzecz uproszczenia instrumentów finansowych w drodze stworzenia dwóch funduszy – jednego obejmującego azyl i migrację (11) i drugiego dotyczącego bezpieczeństwa wewnętrznego (12) – uzupełnionych rozporządzeniem horyzontalnym, w którym ustanawia się zbiór wspólnych przepisów dotyczących programowania, sprawozdawczości, zarządzania finansowego, kontroli i oceny (13). EKES popiera propozycję Komisji dotyczącą tego, by podczas rozdzielania środków finansowych między państwa członkowskie wprowadzić kwotę podstawową oraz inną kwotę o zmiennym bądź elastycznym charakterze. Jeśli chodzi o kwotę o zmiennym charakterze, EKES uważa za istotne, by każde państwo członkowskie opracowało własny roczny program powiązany z priorytetami UE i uwzględniający współpracę z innymi państwami członkowskimi. EKES popiera zwiększenie od 2014 r. środków dla Funduszu Migracji i Azylu, a także jego elastyczności w sytuacjach kryzysowych.

3.11.3

Dzięki przewidywanym zmianom rozwiązane zostaną obecne problemy, gdyż zarządzanie przepływem migrantów w UE oraz programy zakładania ośrodków dla uchodźców działają w ramach programów rocznych. Podobnie sprawy wyglądają, jeśli chodzi o środki finansowe i inne działania. Jednak niemal niewykonalne jest pełne zainstalowanie ośrodka przyjęć i zakwaterowania na bazie programu rocznego. Dlatego też programy takie powinny być organizowane na bardziej elastycznej bazie.

3.11.4

Krajom trzecim położonym wzdłuż trasy migracji z kraju pierwotnego wyjazdu trzeba przyznać środki finansowe na zorganizowanie ośrodków przyjęć i zakwaterowania.

Biorąc pod uwagę powyższy przykład finansowy, w budżecie UE należy zarezerwować fundusze na zwiększenie monitorowania i na środki zapobiegawcze (łodzie patrolowe, placówki straży przybrzeżnej, helikoptery) oraz zadbać o to, by roczny budżet Fronteksu i EASO umożliwiał im pełne wywiązanie się ze stojących przed nimi zadań. Trzeba zapewnić fundusze, które umożliwią krajom wjazdu skuteczną walkę z sieciami przestępczymi zaangażowanymi w ten proceder, a jednocześnie umożliwią zadbanie o odpowiednie warunki życia przybywających migrantów.

—

25.4.2002 w sprawie komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie otwartej metody koordynacji wspólnotowej polityki w zakresie imigracji, sprawozdawca: Pariza Castaños (Dz.U. C 221 z 17.9.2002);

—

29.1.2004 w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Rady w sprawie utworzenia Europejskiej agencji zarządzania współpracą operacyjną na granicach zewnętrznych, sprawozdawca generalny: Pariza Castaños (Dz.U. C 108 z 30.4.2004);

—

27.10.2004 w sprawie propozycji decyzji Rady zmieniającej decyzję nr 2002/463/WE w sprawie przyjęcia programu działania na rzecz współpracy administracyjnej w dziedzinie granic zewnętrznych, wiz, azylu i imigracji (program ARGO), sprawozdawca: Pariza Castaños (Dz.U. C 120 z 20.5.2005);

—

12.3.2008 w sprawie zielonej księgi w sprawie przyszłego wspólnego europejskiego systemu azylowego, sprawozdawca: An Le Nouail-Marlière (Dz.U. C 204 z 9.8.2008).