4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/1

—

EKES wzywa instytucje europejskie i rządy krajowe do odnowienia zobowiązań politycznych do włączenia wszystkich odpowiednich partnerów (Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, parlamentów krajowych, władz regionalnych i lokalnych, partnerów społecznych, zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, krajowych rad społeczno-gospodarczych lub analogicznych instytucji, miast i innych form samorządów lokalnych) w realizację strategii „Europa 2020”.

—

EKES zobowiązuje się do wspierania prac krajowych rad społeczno-gospodarczych (RSG) i analogicznych instytucji oraz krajowych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, działając jako europejski punkt kontaktowy i specjalna platforma służąca do rozwijania ich własnych prac nad strategią „Europa 2020”.

—

W dłuższej perspektywie – EKES uważa, że Unia Europejska powinna opracować długoterminową wizję ostatecznego celu dotyczącego zaangażowania zainteresowanych podmiotów i stopniowo działać w tym kierunku.

—

W krótkim okresie – EKES uważa, że szereg niewielkich zmian mógłby znacznie wpłynąć na postępy. W szczególności państwa członkowskie i Komisja Europejska powinny pilnie rozważyć terminy i sposób realizacji poszczególnych procesów, aby umożliwić prawdziwe zaangażowanie i współodpowiedzialność wszystkich uczestników.

2.1

Dnia 18 kwietnia 2012 r. przyszła prezydencja cypryjska zwróciła się do Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego o opracowanie opinii w sprawie wzmocnienia procesów partycypacyjnych i zaangażowania władz lokalnych, organizacji pozarządowych i partnerów społecznych we wdrażanie strategii „Europa 2020” w świetle zamiaru, by uczynić z tej kwestii priorytet dla prezydencji oraz nieformalnego posiedzenia Rady (EPSCO) w lipcu 2012 r.

Obecny rok jest trzecim rokiem przeprowadzania semestru europejskiego, nadszedł więc właściwy czas, by przyjrzeć się procesom partycypacyjnym w ramach strategii „Europa 2020” i zastanowić się nad możliwościami ich rozwoju.

2.2

Komitet Sterujący ds. Strategii „Europa 2020” w EKES-ie nadzoruje prace i gromadzi krajowe RSG i analogiczne instytucje w państwach członkowskich w celu wymiany doświadczeń na temat tego, jak poprawić procesy partycypacyjne w ramach strategii „Europa 2020”.

2.3

Rola, jaką odgrywa EKES we wdrażaniu strategii „Europa 2020” (1), jest obecnie w pełni uznawana, a Komitet pragnie przedstawić swoje zalecenia dotyczące poprawy procesów partycypacyjnych w ramach strategii „Europa 2020” i semestru europejskiego.

3.1

Unia Europejska i jej mieszkańcy stoją w obliczu poważnego kryzysu gospodarczo-finansowego, który ma istotny wpływ na całą Unię Europejską i jej obywateli. Wiele państw członkowskich boryka się ze szczególnie trudnymi sytuacjami, a wysoki poziom bezrobocia nadal pozostaje problemem. Dlatego EKES uważa, jak to już wyraził w wielu swoich opiniach w ostatnich trzech latach, że strategia „Europa 2020” ma większe znaczenie niż kiedykolwiek, ponieważ oferuje kompleksowy program reform mających na celu zapewnienie zrównoważonego wzrostu i budowę bardziej odpornej Unii Europejskiej.

3.2

Strategia „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu jest strategią wzrostu określającą cele w kluczowych obszarach polityki na szczeblu unijnym i krajowym. Jej zakres jest bardzo szeroki, a główną ambicją jest wspieranie inteligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz uwzględnienie nowych zjawisk w dziedzinie innowacji, badań i rozwoju, zmiany klimatu, energii, bezrobocia, polityki przemysłowej oraz spójności terytorialnej i społecznej, ograniczania ubóstwa, polityki spójności itd.

3.3

Celem zarządzania strategią „Europa 2020” jest ustanowienie wielowarstwowego systemu łączącego kompetencje europejskie, krajowe i dzielone, i pogłębienie w ten sposób zasadności integracji europejskiej. W porównaniu ze strategią lizbońską strategia „Europa 2020” łączy inicjatywy przewodnie zapewniające koncentrację i wsparcie w ramach ważnych obszarów tematycznych, priorytetów, nadrzędnych celów oraz wzmocnionego i rygorystycznego systemu nadzoru – z uwzględnieniem możliwości krytycznej oceny działań (lub ich braku) na poziomie krajowym.

3.4

W porównaniu ze strategią lizbońską mechanizm sprawozdawczości jest inny, nie tylko dlatego, że jest bardziej ukierunkowany, lecz dlatego, że jest dostosowany do procesów zachodzących w ramach nowego i ulepszonego systemu zarządzania gospodarczego. I tak np. program stabilności i konwergencji oraz krajowe programy reform są przekazywane Komisji Europejskiej jednocześnie, co pozwala na bardziej kompletny ogląd postępów państw członkowskich i ich zamierzeń.

3.5

Zmiana w omawianym procesie została najpierw wskazana w samym dokumencie ustanawiającym strategię „Europa 2020”, w którym stwierdzono, że „musimy zwiększyć zaangażowanie w ten proces”, a w tym celu „należy również wzmocnić udział zainteresowanych stron na poziomie krajowym i regionalnym oraz udział partnerów społecznych”. Zamieszczono konkretną uwagę, że zarówno EKES, jak i Komitet Regionów powinny zostać ściślej włączone. Potrzebę procesu partycypacyjnego podkreślano przy wielu okazjach, szczególnie w konkluzjach z posiedzenia Rady Europejskiej w marcu 2010 r. oraz w „Wytycznych dotyczących opracowania, wdrażania i monitorowania krajowych programów reform w ramach strategii Europa 2020” wydanych przez Komisję Europejską. Zaznaczono w nich, że „ważne będzie ścisłe zaangażowanie parlamentów krajowych, partnerów społecznych, regionów i innych podmiotów, w przygotowanie KPR, aby zwiększyć współodpowiedzialność za strategię”.

4.1

Strategia „Europa 2020” jest realizowana od 3 lat i widać wyraźnie, że wiele państw członkowskich działa aktywnie na rzecz angażowania partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w semestr europejski i włącza tych partnerów w procesy krajowe. Jednakże praktyczne wdrażanie tego zobowiązania ma charakter fragmentaryczny; widoczne są różne poziomy zaangażowania (nawet tam, gdzie ono istnieje) i różne poziomy rzeczywistego uczestnictwa partnerów w tym procesie. Podczas gdy wiele państw członkowskich informuje partnerów i konsultuje się z nimi, proces ten często nie jest ukierunkowany, a z punktu widzenia jego uczestników, może wydawać się niespójny i pozbawiony ogólnej strategii. W szczególności EKES i inne podmioty wyraziły swoje zaniepokojenie bardzo krótkimi terminami, które często nie pozostawiają czasu na odpowiednią dyskusję z partnerami społecznymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz parlamentami regionalnymi i krajowymi. Obawy te nie są odczuwane wyłącznie na szczeblu krajowym; wiele organizacji na szczeblu europejskim zastanawia się nad możliwościami ulepszenia procesu semestru europejskiego i sprawowania rządów oraz monitorowania w ramach strategii „Europa 2020”. Parlament Europejski opracował zalecenia polityczne, aby lepiej zdefiniować swoją rolę i potencjalny wkład (2), zaś Komitet Regionów wkrótce wyda swoje własne wytyczne.

4.2

W EKES-ie utworzenie Komitetu Sterującego ds. Strategii „Europa 2020” zapewniło niezbędne ukierunkowanie prac – dzięki stworzeniu jednej grupy nadzorującej wszystkie elementy i propozycje związane ze strategią zamiast pojedynczych jednostek. Przedstawiciele Komisji i innych podmiotów stale uczestniczą w posiedzeniach tego komitetu. Aby umocnić powiązania krajowe, Komitet Sterujący regularnie zaprasza do udziału krajowe rady i analogiczne instytucje w związku z ważnymi etapami europejskiego semestru oraz organizuje lokalne wydarzenia związane ze strategią „Europa 2020” we współpracy z krajowymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego. Działalność tę trzeba pogłębiać i rozwijać.

4.3

Rola EKES-u w zbliżaniu krajowych rad społeczno-gospodarczych i analogicznych instytucji, choć nie skupia się wyłącznie na semestrze europejskim i strategii „Europa 2020”, okazała się też przydatna w rozwinięciu zdolności analitycznych obu stron oraz pogłębieniu zrozumienia konkretnych sytuacji w Unii Europejskiej, a także we wzmocnieniu propozycji EKES-u i rad.

5.1

Jasne jest, że w celu optymalizacji wpływu semestru europejskiego, poprawa i zwiększenie roli procesu partycypacyjnego w strategii „Europa 2020” miałyby pozytywne skutki dla samej strategii, a w ostatecznym rozrachunku dla sytuacji obywateli.

5.2

Unia Europejska i jej państwa członkowskie często wspominają o przydatności procesu partycypacyjnego i zaangażowaniu zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Partnerzy społeczni i szersza opinia publiczna ma w istocie do dyspozycji szereg różnych procesów i systemów; trzeba wyraźnie stwierdzić, dlaczego jest to takie ważne i co można potencjalnie zyskać na prawidłowo funkcjonującym systemie zapewniającym większe uczestnictwo. Proaktywne kontakty z partnerami społecznymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim mogą przynieść:

6.1

Patrząc na dotychczasowe procesy na szczeblu europejskim i krajowym, EKES uważa, że wiele jeszcze pozostało do zrobienia i że procesy te można wzmocnić, aby stworzyć system rzeczywiście zapewniający trwałe partnerstwo między instytucjami europejskimi, rządami krajowymi, partnerami społecznymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, parlamentami krajowymi i regionalnymi oraz innymi podmiotami. Będzie to wymagało ukierunkowanych i uzgodnionych wysiłków oraz czasu. EKES sądzi jednak, że takie systemy powinny być rozwijane poprzez stopniowe tworzenie strategicznego i kompleksowego wielopoziomowego procesu partnerstwa, a jednocześnie szybkie wdrażanie prostych działań, które mogą zapewnić poprawę w krótszej perspektywie.

6.2

EKES w szczególności wzywa wszystkie instytucje europejskie i rządy krajowe do odnowy zaangażowania politycznego na rzecz bardziej regularnego i systematycznego angażowania partnerów społecznych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, parlamentów krajowych, władz lokalnych i regionalnych oraz innych podmiotów, z zapewnieniem jak największej wszechstronności, w silny, wykonalny i zrównoważony proces partycypacyjny służący realizacji strategii „Europa 2020”. W traktacie lizbońskim podkreślono potrzebę konsultacji ze społeczeństwem obywatelskim na szczeblu europejskim w ramach procesu podejmowania decyzji. Jeśli państwa członkowskie mają stać się bardziej odpowiedzialne za strategię „Europa 2020” i proces integracji europejskiej oraz bardziej w nie zaangażowane, powinny działać w sposób tak samo zdyscyplinowany i jak najczęściej konsultować się z radami społeczno-gospodarczymi i analogicznymi instytucjami.

7.1

W odniesieniu do swojej własnej roli EKES uważa, że konieczna jest z jego strony dalsza koncentracja i zaangażowanie strategiczne we wszystkie elementy strategii „Europa 2020”, aby utrzymać zdolność do dostrzegania możliwych synergii oferowanych przez strategię i jej części składowe.

7.2

EKES uważa, że prace podjęte przez jego własny Komitet Sterujący ds. Strategii „Europa 2020” powinny być kontynuowane i rozwijane. Komitet Sterujący powinien nadal skupiać się na strategii i jej wpływie na obywateli, a także powinien wzmacniać swoją komunikację wewnętrzną z członkami niezaangażowanymi w jego prace, aby zapewnić wszystkim korzystanie z obserwacji i wglądu Komitetu Sterującego.

7.3

EKES uważa, że prowadzone przez niego stopniowo prace w zakresie koordynacji powiązań między krajowymi radami społeczno-gospodarczymi (tam, gdzie one istnieją) i ich prac miały bardzo pozytywny wpływ, lecz można by je ulepszyć. Wiele z tych organizacji, podobnie jak wielu ich członków, ma także do odegrania rolę na szczeblu krajowym w strategii „Europa 2020”. Jeżeli chodzi o poprawę zaangażowania w strategię „Europa 2020”, zdaniem EKES-u jest to obszar, w którym szybkie i proste działania mogą przynieść znaczące rezultaty. EKES uważa, że ma idealne warunki do bycia europejskim punktem kontaktowym dla krajowych rad społeczno-gospodarczych i analogicznych instytucji, szczególnie w zakresie pomagania im w prowadzeniu własnych prac w ramach strategii „Europa 2020”. EKES pragnie podjąć takie zobowiązanie i rozpocząć ten proces dalszego umacniania kontaktów i współpracy od jak najszybszego włączenia rad społeczno-gospodarczych i analogicznych instytucji w wydarzenie poświęcone tej strategii.

8.1

EKES zdecydowanie popiera zamiar prezydencji cypryjskiej dotyczący wzmocnienia procesu partycypacyjnego w strategii „Europa 2020” i poświęcenia części nieformalnego posiedzenia EPSCO w lipcu 2012 r. pracom w tym zakresie. EKES w pełni popiera te działania jako impuls do zastanowienia się, w jaki sposób państwa członkowskie i Komisja Europejska mogą usprawnić swoje prace.

8.2

EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie do przedstawienia wyjaśnień na szczeblu krajowym, jakie agencje rządowe odpowiadają za jakie środki w ramach strategii „Europa 2020” oraz jaka jest relacja między agencjami odpowiedzialnymi za koordynację i monitorowanie krajowych programów reform a agencjami odpowiedzialnymi za faktyczne wdrażanie. Nawet proste wyjaśnienie tej kwestii w każdym państwie członkowskim umożliwiłoby poszczególnym podmiotom zwracanie się do odpowiednich organów, co zwiększyłoby skuteczność.

8.3

EKES uważa, że pełna przejrzystość co do form uczestnictwa stosowanych w każdym państwie członkowskim oraz opisy procesów i instrumentów, które rządy zamierzają wykorzystać, zapewnią wszystkim jasny obraz sytuacji.

8.4

EKES uważa, że Komisja Europejska i państwa członkowskie powinny pilnie dokonać przeglądu terminów poszczególnych działań w ramach europejskiego semestru. Najbardziej dotkliwym wyzwaniem obecnej struktury wskazanym przez niemal wszystkie zainteresowane podmioty jest brak odpowiedniego czasu na jakąkolwiek wyważoną odpowiedź czy właściwą dyskusję. Państwa członkowskie powinny pilnie zastanowić się nad obecnie stosowanymi terminami i sposobami ich racjonalizacji.

8.5

EKES usilnie zachęca władze lokalne i regionalne do większego zaangażowania się w realizację strategii „Europa 2020” w ramach mechanizmów krajowych, a także bezpośrednio na poziomie UE. Utworzenie przez Komitet Regionów Platformy Monitorowania Strategii „Europa 2020” jest doskonałym krokiem na drodze do osiągnięcia tego celu. EKES uważa, że rządy krajowe powinny wspierać to większe zaangażowanie. Zapewniane przez władze lokalne i regionalne informacje na temat wydarzeń lokalnych i potencjalnych zastosowań mają kluczowe znaczenie dla stworzenia warunków do tego, by strategia „Europa 2020” mogła odegrać swą pełną rolę.

9.1

EKES uważa, że już istnieją bardzo użyteczne modele służące tworzeniu silnych struktur stałego dialogu. Zdaniem EKES-u kodeks dobrych praktyk dotyczących uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego w procesach podejmowania decyzji wydany przez Radę Europy (3) zapewnia doskonałe ramy i szereg zasad, które można zastosować w pracach nad strategią „Europa 2020”. Zastosowanie tych zasad pozwoli Unii Europejskiej i państwom członkowskim stopniowo przesunąć zakres zaangażowania w dyskusje ze stosunkowo niskiego poziomu, głównie opartego na udzielaniu informacji, przez otwarte konsultacje i rozwój dialogu między uczestnikami aż po prawdziwe partnerstwo – są to cztery główne kroki w procesach partycypacyjnych opisane w kodeksie. EKES uważa, że procesy w ramach strategii „Europa 2020” powinny powoli zmierzać w kierunku takiego właśnie większego zaangażowania. Kodeks zapewnia też szereg użytecznych narzędzi, które mogą być zastosowane w procesach strategii „Europa 2020”.

9.2

Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie w państwach członkowskich powinno być zaangażowane przez cały okres trwania semestru europejskiego. Kluczowym procesem w tej dziedzinie opracowania jest przygotowanie krajowych programów reform. Proces opracowania w państwach członkowskich powinien zasadzać się na szerszym i bardziej opartym na współpracy dialogu z partnerami społecznymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim. Podmioty te nie tylko zapewniają wiedzę specjalistyczną podczas ustalania celów i opracowywania programów i strategii w takich dziedzinach jak zatrudnienie, edukacja i włączenie społeczne, lecz także są głównymi podmiotami wdrażającymi te strategie.

9.3

Inny kluczowy krok w ramach semestru europejskiego to opublikowanie i ocena zaleceń dla poszczególnych krajów. Zalecenia kierowane do każdego państwa członkowskiego należy konsultować z europejskimi partnerami społecznymi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim, którym należy też przekazywać odpowiednie informacje. W tym kontekście zasadnicze znaczenie mają terminy, umożliwiające zaangażowanie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na wczesnym etapie formułowania przyszłych ustaleń na kolejne cykle.

9.4

We wcześniejszych opiniach EKES zasugerował benchmarking jako sposób mierzenia postępów we wdrażaniu strategii „Europa 2020”. Krajowe rady społeczno-gospodarcze lub analogiczne organizacje analizują i ustanawiają własne kryteria priorytetowe z wykorzystaniem statystyk, które są swobodnie dostępne na stronie Eurostatu. Niektóre RSG już teraz postępują w ten sposób, a inne powinny być do tego zachęcane. W ramach benchmarkingu zainteresowane podmioty stale monitorują wdrażanie reform. Stanowi to cenny wkład w przegląd krajowych programów reform.

9.5

Należy podjąć działania mające na celu ożywienie debaty dotyczącej wdrażania strategii „Europa 2020” w państwach członkowskich, a rządy powinny opracować skuteczniejsze mechanizmy przekazywania informacji zwrotnych o wpływie szerszego dialogu obywatelskiego i społecznego na temat strategii. Rola społeczeństwa europejskiego w monitorowaniu może mieć szczególną wartość. Regularne konferencje w państwach członkowskich obejmujące wszystkie zainteresowane podmioty byłyby przydatne, podobnie jak otwarte wysłuchania w Parlamencie służące przedstawieniu krajowych programów reform.

9.6

Istnieje sprzeczność między rosnącą świadomością wśród instytucji europejskich co do potrzeby konsultacji ze zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim a trudnościami, na jakie napotyka większość krajowych RSG i analogicznych instytucji. Organizacje te są najczęściej finansowane z budżetów publicznych. W wielu państwach członkowskich budżety zostały drastycznie zmniejszone. Skłania to rady społeczno-gospodarcze lub podobne instytucje do skupiania się jedynie na priorytetach krajowych i do ograniczenia udziału na szczeblu europejskim. Instytucje europejskie powinny rozważyć, w jaki sposób mogą udzielić wsparcia i pomocy tym organizacjom, przynajmniej jeżeli chodzi o ich wkład w semestr europejski.

9.7

Ponieważ istnienie głównego punktu do kontaktów z krajowymi RSG i analogicznymi instytucjami może mieć konkretną wartość, Komisja Europejska mogłaby rozważyć udzielenie EKES-owi uprawnień i wsparcia do organizowania konferencji z udziałem wszystkich krajowych RSG i podobnych instytucji przynajmniej raz w roku, w terminie dostosowanym do semestru europejskiego, aby omówić ten semestr, strategię „Europa 2020” i ich wkład oraz najlepsze praktyki w tej dziedzinie.

10.1

EKES uważa, że same zainteresowane podmioty mogłyby odnowić swoje zaangażowanie w procesy strategii „Europa 2020”. Choć główna odpowiedzialność spoczywa na państwach członkowskich, które muszą dokonać przeglądu procesów angażowania partnerów, same zainteresowane podmioty mogłyby uczyć się od siebie nawzajem i nabrać większej pewności siebie w bezpośrednich kontaktach z instytucjami europejskimi oraz rządami krajowymi. Podobnie, choć rządy muszą pilnie przemyśleć harmonogram omawianych procesów, zainteresowane podmioty powinny lepiej przygotowywać się do kolejnych etapów semestru europejskiego.

11.1

Zwracając się do EKES-u z wnioskiem o opracowanie opinii, prezydencja cypryjska podkreśliła szczególną potrzebę uwag dotyczących poprawy włączenia społeczeństwa obywatelskiego we wdrażanie i monitorowanie polityki w takich dziedzinach jak ubóstwo i wykluczenie. EKES uważa, że udział zainteresowanych podmiotów w zorganizowanym i regularnym dialogu, na szczeblu UE i krajowym, ma decydujący wpływ na możliwości znalezienia skutecznych rozwiązań tych problemów.

11.2

Istotne jest rozwijanie partnerskiej współpracy (ang. stakeholder approach) oraz zorganizowanego dialogu z podmiotami społeczeństwa obywatelskiego w kwestiach kształtowania polityki, wdrażania i monitorowania w ramach platformy współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem. Jeśli chodzi o ubóstwo i wykluczenie, to często właśnie podmioty społeczeństwa obywatelskiego jako pierwsze zauważają tendencje i zjawiska w rozwoju społecznym i kierują na nie uwagę. Ich praca, ukierunkowana na perspektywę użytkownika, na działania prewencyjne, ale także na rozwijanie i realizację innowacyjnych usług na rzecz tych grup docelowych, owocuje wiedzą i doświadczeniami, które stanowią cenny wkład w strategię na rzecz przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu. EKES pragnie podkreślić znaczenie gospodarki społecznej oraz strategiczną rolę organizacji pozarządowych, których celem jest ograniczenie ubóstwa, wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwijanie usług, które będą w kreatywny sposób zaspokajały potrzeby społeczeństwa.

11.3

W kontekście tych dziedzin polityki należy wspomnieć o przedstawianych przez Komitet Ochrony Socjalnej krajowych sprawozdaniach dotyczących zabezpieczenia społecznego i integracji społecznej (National Social Reports, NSR), które uzupełniają krajowe programy reform. Sprawozdania te, oparte na otwartej metodzie koordynacji, zawierają ocenę wymiaru społecznego strategii „Europa 2020”. Na podstawie rocznej strategii wzrostu gospodarczego wskazują także najpilniejsze reformy oraz przedstawiają propozycje konkretnych środków. Najważniejsze jest wypracowanie procesu umożliwiającego lepsze włączanie zainteresowanych stron w działania w ramach krajowych sprawozdań, które obecnie nie jest wystarczające, a także lepsze powiązanie z krajowymi programami reform. Kwestią największej wagi jest wzmacnianie otwartej metody koordynacji w dziedzinie ochrony socjalnej w oparciu o zintegrowane strategie krajowe, aby zapewnić silniejsze powiązanie z europejską platformą współpracy w zakresie walki z ubóstwem.

11.4

Organizowane na szczeblu UE doroczne wydarzenie na rzecz przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu powinno znaleźć kontynuację w postaci wysłuchania na szczeblu krajowym odbywającego się we współpracy z instytucjami publicznymi, osobami dotkniętymi ubóstwem, organizacjami pozarządowymi, organizacjami gospodarki społecznej, partnerami społecznymi oraz innymi podmiotami społeczeństwa obywatelskiego. Celem jest wspólne badanie postępów i niedociągnięć w tej dziedzinie polityki oraz przedstawienie zaleceń dotyczących reform. Pod względem czasowym powinno się to odbywać zgodnie z harmonogramem opracowywania krajowych programów reform.

11.5

Także regularne posiedzenia służące dialogowi oraz konsultacjom w zakresie określonych zagadnień powinny być planowane z wyprzedzeniem, tak by zainteresowane strony mogły zgłosić zainteresowanie. Partnerska współpraca musi także objąć przegląd skutków społecznych rocznej analizy wzrostu gospodarczego oraz osiągniętych postępów.

11.6

Krajowe programy reform i ustalenie celów krajowych są kluczowymi elementami realizacji strategii „Europa 2020” oraz polityki służącej złagodzeniu problemu ubóstwa. Ważne jest, by zadbać o adekwatne określenie celów w zakresie zmniejszania ubóstwa, tak by obejmowały one grupy zagrożone ubóstwem i wykluczeniem wielowymiarowym, dzięki czemu strategie i reformy będą skutecznie ukierunkowane na te grupy. Najważniejsze jest w tym kontekście angażowanie podmiotów społeczeństwa obywatelskiego oraz współpraca z nimi, ponieważ podmioty te często wcześnie rozpoznają nowe grupy ryzyka lub rosnące zagrożenia w grupach dotkniętych wykluczeniem.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/6

1.1

Podstawową funkcją sektora bankowego, który reprezentuje średnio 5 % PKB UE, powinno być finansowanie gospodarki realnej, zwłaszcza innowacyjnych przedsiębiorstw, wzrostu małych i średnich przedsiębiorstw, będących motorem europejskiej gospodarki, oraz zabezpieczanie oszczędności deponentów.

1.2

EKES z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji Europejskiej i państw członkowskich zmierzające do umocnienia sektora bankowego i zapobiegania ponownym kryzysom finansowym poprzez ograniczenie ryzyka i łagodzenie jego skutków.

1.3

EKES uważa, że należy wyciągnąć wnioski z niedawnych kryzysów gospodarczych i finansowych i przyjąć nowe podejście z myślą o skuteczniejszym nadzorze ze strony organów krajowych, europejskich i międzynarodowych oraz o zwiększeniu odpowiedzialności instytucji finansowych.

1.4

EKES popiera środki mające na celu wzmocnienie struktury kapitałowej banków i ich zdolności do finansowania gospodarki oraz przestrzega zarządy banków przed pokusą poszukiwania bardzo krótkoterminowych zysków i podejmowania działań spekulacyjnych, które destabilizują rynki.

Należy jasno określić zasady odpowiedzialności osób zarządzających bankami oraz krajowych, europejskich i wewnętrznych organów nadzoru bankowego, aby promować etyczne postępowanie oparte na przejrzystych regułach.

1.5

EKES zwraca uwagę na trudności wynikające z nagromadzenia środków regulacyjnych oraz na wyzwania, jakim 8 tys. europejskich banków musi stawić czoła, by finansować gospodarkę w sytuacji niekorzystnej koniunktury gospodarczej w Europie, w obliczu kryzysu zadłużenia, którego skala i następstwa nie są jeszcze znane.

1.6

Banki europejskie stają w obliczu większej konkurencji ze strony banków, które mają siedziby w krajach trzecich i nie podlegają takim samym ograniczeniom prawnym i regulacyjnym jak w Europie.

1.7

Środki zmierzające do wzmocnienia struktury kapitału przewidują utrzymywanie wyższych poziomów kapitału własnego o lepszej jakości, zwiększone pokrycie ryzyka, wprowadzenie wskaźnika dźwigni oraz nowe podejście do płynności. Mogą one mieć wpływ na bilanse banków i spowodować znaczny spadek ich rentowności.

1.8

W konsekwencji banki skłaniają się do tego, aby ograniczać skalę działalności w celu umocnienia się, orientować się na bardziej dochodowe działania oraz ograniczać ofertę usług finansowych w celu wzmocnienia kontroli nad ekspozycją na ryzyko.

Istnieją głosy mówiące o konieczności powrotu do pierwotnej funkcji banków, polegającej na przyjmowaniu depozytów klientów, ochronie oszczędzających i finansowaniu gospodarki realnej.

1.9

Zdaniem EKES-u pożądany wydaje się stopniowy powrót do rozdziału między bankowością komercyjną a bankowością finansową i inwestycyjną. Obecny światowy kryzys pokazuje, że zglobalizowany system finansowy oparty na nieograniczonej liberalizacji zawiera w sobie ryzyko utraty kontroli nad sytuacją, związane z niewłaściwym korzystaniem z tej wolności przez rynki.

1.10

Nowe wymogi kapitałowe, a zwłaszcza podwyższenie do 9 % współczynnika adekwatności kapitałowej zabezpieczonego kapitałem najwyższej jakości – przewidziane z dniem 30 czerwca 2012 r. w odniesieniu do 60 banków mających charakter systemowy, zaś między rokiem 2015 a końcem 2018 r. w odniesieniu do pozostałych banków – mogą mieć szkodliwe skutki dla banków lokalnych i banków spółdzielczych, które są bardziej przyjazne dla MŚP i mikroprzedsiębiorstw. Wymogi kapitałowe nie powinny być dyskryminujące dla jakiejkolwiek grupy banków.

1.11

Jeśli banki będą miały trudności ze zdobyciem kapitału, utrudni to MŚP uzyskiwanie niezbędnego finansowania. Należy uniknąć ograniczenia akcji kredytowej i wzrostu kosztów bankowych. Komitet apeluje do Komisji Europejskiej, Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego oraz krajowych organów nadzoru, by zadbały o dopasowanie buforów kapitałowych wymaganych od małych banków do reprezentowanego przez nie modelu działalności.

1.12

Wymogi ostrożnościowe już teraz powodują ograniczenie akcji kredytowej i podrożenie kredytów dla małych przedsiębiorstw, zwłaszcza nowo zakładanych, dla przedsiębiorstw innowacyjnych i dla tych, które charakteryzuje wyższe ryzyko. UE nie będzie mogła osiągnąć celów strategii „Europa 2020”, agendy cyfrowej, „Europe Cloud Active”, planu działania w dziedzinie energii na rok 2050 czy programu „Small Business Act”, jeśli udział finansowania przeznaczonego dla małych i średnich przedsiębiorstw ulegnie zmniejszeniu wskutek zastosowania nowych środków ostrożnościowych.

EKES wzywa Komisję do uważnego monitorowania rozwoju sytuacji w dziedzinie kredytów i kosztów bankowych dla przedsiębiorstw i dla osób indywidualnych.

1.13

Środki zmierzające do zwiększenia skuteczności nadzoru sprawowanego nad rynkami przez organy krajowe, europejskie i międzynarodowe będą miały daleko idące konsekwencje dla organizacji banków i ich kontroli wewnętrznej. Ich wynikiem będzie zwiększenie odpowiedzialności zarządu oraz obowiązek przeprowadzania uważniejszej oceny stopy zwrotu z kapitału własnego i lepszego zarządzania ryzykiem. Banki będą musiały opracowywać prognozy sprzedaży, strategie rozwoju produktów i portfeli bankowych, biorąc pod uwagę ich dochodowość i oceniając zdolność absorpcji kapitału. Pociągnie to za sobą reorganizację struktur idącą w kierunku wzrostu znaczenia działu IT, działów kontroli ryzyka i zarządzania nim oraz zwiększenia zatrudnienia w tych departamentach – wszystko to zaś kosztem innych, bardziej tradycyjnych działów.

1.14

Banki w UE zatrudniają ponad 3 mln pracowników, z których znakomita większość zajmuje się bankowością detaliczną. Od początku roku 2011 zlikwidowano ponad 150 tys. miejsc pracy i zamknięto liczne filie banków. Różne prognozy mówią o likwidacji kolejnych 100 tys. miejsc pracy w 2012 r. EKES wzywa Komisję do podjęcia działań na rzecz poprawy dialogu społecznego w tym sektorze i do rozwijania konsultacji z partnerami społecznymi w sprawie inicjatyw oddziałujących na rozwój tego sektora.

1.15

EKES pragnąłby, aby przy wdrażaniu nowych przepisów uwzględniono zróżnicowanie sytuacji w państwach członkowskich UE, zwłaszcza nowych, w których rynki kredytowe nie osiągnęły jeszcze pełnego potencjału i w których większość banków znajduje się w rękach wielkich europejskich i światowych grup bankowych. Aby poprawić swoje zestawienia bilansowe oraz sprostać nowym wymogom, grupy te mogą nie oprzeć się pokusie transferu środków ze spółek zależnych i ograniczenia inwestycji, co w znacznym stopniu pogorszyłoby finansowanie gospodarek tych krajów. EKES przypomina w tym kontekście o wynikającym z inicjatywy wiedeńskiej zobowiązaniu do niewycofywania aktywów płynnych. Niezbędna jest także ochrona pewnych specyficznych modeli bankowości, takich jak banki spółdzielcze w Niemczech i w Polsce. Sektor ten liczy ponad 300 banków w samej tylko Polsce, a jego głęboka reforma, której konieczność wynika z nowych przepisów, będzie niemożliwa do przeprowadzenia bez okresu przejściowego.

1.16

Procesowi harmonizacji powinno koniecznie towarzyszyć wzmocnienie kompetencji Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego. EKES przypomina, że swoboda przepływu kapitału została zagwarantowana na poziomie europejskim, podczas gdy kwestie bezpieczeństwa depozytów i wypłacalności banków należą do kompetencji organów krajowych. Sytuacja na rynku kredytowym przedstawia się w sposób zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich. W krajach, w których rynek ten nie jest wystarczająco dobrze rozwinięty, zbyt szybkie zwiększanie poziomu zadłużenia może doprowadzić do powstania bańki spekulacyjnej. Jeśli zasady ostrożnościowe zostaną jednolicie wdrożone na poziomie europejskim, ograny krajowe nie będą mogły w porę reagować. Jednak zgłoszona przez wielu decydentów europejskich propozycja stworzenia Europejskiej Unii Bankowej, by ustanowić na szczeblu europejskim nadzór nad bankami o znaczeniu systemowym i gwarancję depozytów w wypadku bankructwa, powinna zostać wzięta pod uwagę.

1.17

W kontekście globalnym, europejskim bankom grozi utrata konkurencyjności w stosunku do rywali. W przypadku banków poszukujących dodatkowego zasilenia kapitału własnego, większość dostępnych środków znajduje się w rękach państwowych funduszy i banków w Azji i na Bliskim Wschodzie. Powoduje to realne zagrożenie, iż struktura własności europejskiego systemu bankowego wymknie się spod kontroli państw członkowskich UE. Z tego względu EKES wzywa organy europejskie do nasilenia starań, które doprowadziłyby do stosowania takich samych zasad ostrożnościowych na poziomie międzynarodowym, z myślą o wprowadzeniu rzeczywistych uregulowań w skali globalnej.

1.18

Nowe technologie informacyjne: e-banking, bankowość domowa (home-banking), bezpieczne operacje internetowe (podpis elektroniczny) czy chmury obliczeniowe (cloud computing), już obecnie rewolucjonizują tradycyjne usługi bankowe. Banki staną w obliczu trudnego zadania: będą musiały kredytować gospodarkę realną, a zarazem stawić czoła problemowi wyższych kosztów finansowania w związku z wprowadzeniem nowych technologii, uzyskując niższą rentowność. Zdaniem EKES-u w okresie tych głębokich przemian wszystkie podmioty sektora bankowego będą wymagać wsparcia i pomocy.

2.1

Kryzys finansowy i jego następstwa dla gospodarki skłoniły rządy i organy finansowe do zastanowienia się nad fundamentalnymi przyczynami upadku systemu finansowego uznawanego za oparty na trwałych podstawach, właściwie uregulowany i skutecznie kontrolowany.

2.2

Pierwsze środki o charakterze finansowym i walutowym (znaczna obniżka podstawowych stóp procentowych, płynność, pomoc państwa) zostały podjęte w trybie pilnym. Celem środków bardziej długoterminowych było wzmocnienie struktury rynków i uniknięcie kryzysów systemowych w przyszłości, stąd ich charakter regulacyjny, ostrożnościowy czy fiskalny. Organizacje ponadnarodowe – MFW, G-20, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Komisja – przyjęły postawę otwartą na współpracę, jednak towarzyszyły temu rozbieżności poglądów.

2.3

Od czasu kryzysu z roku 2008 r. UE przyjęła ponad 50 środków ustawodawczych. Reformy zostały w 99 % zatwierdzone do końca 2011 r. i wejdą w życie w 2013 r., z wyjątkiem współczynnika kapitałowego kapitału Tier I, który ma być przestrzegany od 30 czerwca 2012 r. przez 60 banków uznawanych za systemowe. Pozostałe reformy mają wejść w życie w latach 2015–2018.

2.4

Trzecie porozumienie bazylejskie, opublikowane w listopadzie 2010 r., wymaga, by banki posiadały większe fundusze własne o lepszej jakości, tak aby były odporne na przyszłe kryzysy, w szczególności zaś przewiduje:

Pakiet Bazylea III wprowadza minimalny wskaźnik dźwigni na poziomie 3 % i dwa obowiązkowe wskaźniki płynności: wskaźnik płynności krótkoterminowej, który wymaga, by bank posiadał płynne aktywa wysokiej jakości na pokrycie swojego zapotrzebowania na płynność na okres 30 dni; oraz wskaźnik płynności długoterminowej równy minimalnej kwocie stałych środków, wyższej od zapotrzebowania na płynność w ciągu roku.

2.4.1

Komisja Europejska przedstawiła w lipcu 2011 r. propozycje dotyczące przetransponowania pakietu Bazylea III na dyrektywę w sprawie wymogów kapitałowych IV, aby wzmocnić europejski sektor bankowy, a zarazem w dalszym ciągu zachęcać banki do finansowania wzrostu gospodarczego. Niemniej jednak Komisja nie podjęła żadnej konkretnej inicjatywy zmierzającej do pobudzenia akcji kredytowej.

2.5

Celem jest zachęcenie banków do posiadania większego kapitału własnego, tak aby były one odporne na kryzysy, jak również zaproponowanie organom nadzorczym nowego systemu nadzorowania banków oraz podejmowania działań w wypadku stwierdzenia zagrożeń.

2.6

Dyrektywa dotycząca wymogów kapitałowych (CRD IV) obejmuje dziedziny regulowane przez obowiązującą dyrektywę w sprawie wymogów kapitałowych, jednak powinna zostać przetransponowana w sposób odpowiednio dostosowany do specyfiki każdego państwa członkowskiego.

2.7

Mimo że przyjęte zasady powstawały z opóźnieniem i nie są doskonałe, postęp w kierunku nowych uregulowań jest faktem, choć pewne pytania wciąż pozostają bez odpowiedzi:

3.1

Obecnie banki w Europie muszą stawić czoła nagłym zmianom przepisów i gwałtownym wahaniom koniunktury, które rodzą obawy co do zdolności banków do odgrywania ich roli w finansowaniu gospodarki w momencie, gdy sytuacja gospodarki pogorszyła się w następstwie kryzysu zadłużenia, który szczególnie silnie dotknął strefę euro.

3.2

W następstwie wdrożenia przepisów przyjętych przez Bazylejski Komitet Nadzoru (Bazylea III) banki są zobowiązane do wzmocnienia swojego kapitału własnego, przestrzegania bardzo wysokich wskaźników płynności długoterminowej (wskaźniki stabilności finansowania netto) oraz utworzenia kapitału ostrożnościowego.

3.3

Testy warunków skrajnych, którym banki zostały poddane w dwóch fazach, nie wyeliminowały wątpliwości co do tego, jakie byłyby skutki niewypłacalności jednego lub kilku państw członkowskich strefy euro.

3.4

W międzynarodowej społeczności finansowej wytworzył się klimat nieufności, który spowodował problemy związane z płynnością na rynku międzybankowym i sprawił, że banki zaczęły się koncentrować na najpewniejszych lokatach kapitału.

3.5

W tej sytuacji EBC interweniował dwukrotnie i zaoferował sektorowi bankowemu łączną zdolność finansowania na poziomie 1 000 mld euro z oprocentowaniem wynoszącym 1 % i z 3-letnim terminem zapadalności. Krok ten był niezbędny, aby odbudować zaufanie na rynku międzybankowym i utrzymać wolumen kredytów w gospodarce. Niemniej jednak znaczna część tych funduszy została ponownie zdeponowana w EBC, inną zaś przeznaczono na wykup zadłużenia publicznego. EKES jest zdania, że EBC powinien stworzyć odpowiedni mechanizm, który pozwoli poznać, jak wykorzystywane są te środki.

3.6

Coraz bardziej nagląca staje się konieczność dokapitalizowania banków kwotą szacowaną przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego na ponad 100 mld euro.

3.7

Coraz surowsze są zasady udzielania kredytów przedsiębiorstwom, zwłaszcza MŚP i samorządom terytorialnym, a także klientom prywatnym. Ponadto banki skrupulatnie badają związane z tym ryzyko, co w konsekwencji podwyższa koszty takiego finansowania. Zarazem przedsiębiorstwa mają coraz większe trudności z alternatywnym pozyskiwaniem środków za pośrednictwem rynków finansowych. Sytuacja ta, związana z polityką oszczędności budżetowych, podsyca prognozy niewielkiego lub zerowego wzrostu – z rzadkimi wyjątkami – na rok 2012 dla całej Unii Europejskiej.

4.1

W tym kontekście należy koniecznie przypomnieć kryzys subprime: sygnały zapowiadające jego rychły wybuch powinny były wzbudzić czujność organów nadzoru. Nikt nie wątpił w pewność inwestycji, która przynosiła zyski bankierom i ich klientom. A jednak już w 2002 r. Federalna Korporacja Ubezpieczeń Depozytów (Federal Deposit Insurance Corporation – FDIC) ostrzegała przed tymi produktami finansowymi. W latach 2002–2006 system rezerwy federalnej Stanów Zjednoczonych (Federal Reserve) nie podjął jednak żadnych działań.

4.2

Upadku banku Lehman Brothers dałoby się uniknąć, gdyby organy nadzoru w porę dostrzegły jego poważne problemy z płynnością. Niebezpieczeństwo, jakie stanowiły kredyty hipoteczne udzielane na 100 % wartości zabezpieczenia i sprzedawane dalej w „pakietach” przez pośredników finansowych, umknęło uwadze organów nadzoru. Aby uniknąć nowych kryzysów, trzeba ustanowić mechanizmy osobistej odpowiedzialności osób zarządzających instytucjami finansowymi za brak właściwego nadzoru.

4.3

Jeśli prawdą jest, że kryzys wybuchł z powodu zbyt złożonych produktów, zwanych „toksycznymi”, to prawdą jest również, że organy nadzoru mogły były, na podstawie istniejącej regulacji, zakazać ich tworzenia czy wprowadzania do obiegu.

Nowe przepisy nie będą mogły z całkowitą pewnością zagwarantować, że uda się uniknąć nowego kryzysu, jeśli organy nadzoru nie będą miały wystarczających środków, by wykonywać swoje zadania, oraz jeśli kontrole wewnętrzne pozostaną nieskuteczne.

4.4

W obliczu liberalizacji rynków finansowych rządy powinny dotrzymać swoich zobowiązań międzynarodowych dotyczących współpracy, aby nie dopuścić do sytuacji, w której na różnych obszarach obowiązywałyby różne uregulowania.

4.5

Nowe regulacje powinny opierać się na następujących zasadach:

4.6

Działalność organów nadzoru powinna podlegać okresowej ocenie przez niezależną strukturę złożoną z ekspertów niewykonujących już żadnych obowiązków zawodowych w sektorze finansowym. W ocenie tej należy położyć nacisk w szczególności na to, jaki jest wpływ decyzji tych organów na zarządzanie bankami.

5.1

Banki podlegają obecnie silnej presji, gdyż muszą ponownie zdefiniować swój model działalności w związku z nowymi przepisami. Łączne skutki przepisów oraz niekorzystnej koniunktury finansowej i gospodarczej były następujące:

5.2

Wszystko to pociąga za sobą:

5.3

Nowe przepisy mają zastosowanie tak samo do wielkich jak do małych instytucji bankowych. Mogą okazać się nieodpowiednie w niektórych krajach, np. w nowych państwach członkowskich z Europy Środkowej i Wschodniej, w których stopy wzrostu utrzymują się na wysokim poziomie.

5.4

Sytuacja na rynku kredytowym przedstawia się w sposób zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich. W krajach, w których rynek ten nie jest wystarczająco dobrze rozwinięty, zbyt szybkie zwiększanie poziomu zadłużenia może doprowadzić do powstania bańki spekulacyjnej. Jeśli zasady ostrożnościowe zostaną wdrożone na poziomie europejskim, organy krajowe nie będą mogły interweniować wystarczająco szybko. Procesowi harmonizacji powinno koniecznie towarzyszyć wzmocnienie kompetencji Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego.

5.5

Należy także wziąć pod uwagę pewne specyficzne modele działalności bankowej, takie jak banki spółdzielcze, które stanowią zdrowy, autonomicznie funkcjonujący sektor. Reformy, której konieczność wynika z nowych przepisów, nie da się przeprowadzić bez okresu przejściowego. Banki spółdzielcze są istotnym elementem rozwoju lokalnego i działają w interesie swoich członków będących jednocześnie depozytariuszami i kredytobiorcami: MŚP, rolników, gmin i licznych innych podmiotów lokalnych.

5.6

Duże banki będą poszukiwać inwestycji cechujących się ograniczonym ryzykiem i przynoszących większe zyski; do tego dochodzą obawy przed wyższymi podatkami oraz straty związane z długiem państwowym w przypadku niektórych pasywów.

5.7

Proces konsolidacji prawdopodobnie ulegnie przyspieszeniu: kasy oszczędnościowe i banki spółdzielcze mogą liczyć na „autonomiczne” źródła finansowania, ale banki, które szukają środków na rynku, aby się refinansować, będą z konieczności łączyć się między sobą, co przyniesie negatywne skutki dla MŚP i konsumentów. Niektóre banki zostały przejęte, a następnie znów sprzedane po demontażu ich sieci lokalnej czy regionalnej. Koncentracja narodowych sektorów bankowych silnie dotknęła sektory banków spółdzielczych i wzajemnych towarzystw kredytowych oraz kasy oszczędnościowe.

5.8

Niższa rentowność banków, spowodowana między innymi większym kosztem finansowania, oraz bardziej restrykcyjne zasady dotyczące zarządzania płynnością mogą spowodować wzrost kosztów bankowych i oprocentowania lokat terminowych oraz rachunków osobistych klientów.

5.9

W związku z nowymi regulacjami banki przyspieszają restrukturyzację i wdrażanie nowych technologii (bankowość internetowa, wirtualne okienko, korzystanie ze smartfonów).

5.10

Przemiany w sferze kanałów dystrybucji doprowadzą w ostatecznym rozrachunku do uszczuplenia sieci agencji i redukcji zatrudnienia. Zastosowanie dyrektywy CRD IV pociągnie za sobą wzrost zatrudnienia w bankach na poziomie działów IT i zarządzania ryzykiem, kosztem innych obszarów działalności banków. Należy na wszystkich poziomach rozwinąć wysokiej jakości dialog społeczny na temat kwestii zatrudnienia i szkoleń, tak aby właściwie pokierować zachodzącymi przemianami.

6.1

Parlament Europejski przyjął zasadę podatku od transakcji finansowych, a Komisja bada możliwości jej wdrożenia; nie ma w tej sprawie konsensu między państwami członkowskimi, zaś władze amerykańskie są do tej idei nastawione negatywnie. Niska stawka przewidywanego podatku nie powinna stanowić niemożliwego do udźwignięcia obciążenia dla banków ani osłabiać konkurencyjności na rynku światowym. Jak EKES podkreślił w dwóch wcześniejszych opiniach (1), celem tego podatku jest zarazem zapewnienie nowych wpływów z opodatkowania, m.in. z myślą o finansowaniu pomocy rozwojowej, i zmiana zachowań banków z myślą o skoncentrowaniu się na finansowaniu gospodarki w średnim i długim okresie, zamiast na krótkookresowych działaniach spekulacyjnych.

6.2

Z inicjatywy komisarza Barniera analizowana jest obecnie kwestia rozdziału między bankową działalnością detaliczną a bankową działalnością korporacyjną i inwestycyjną, co samo w sobie stanowi podważenie zasadności modelu banku uniwersalnego. W debacie rozważa się całkowitą separację, wyodrębnienie działalności banku inwestycyjnego lub zakazanie bankom inwestowania na własny rachunek. Pomysł ten budzi wątpliwości niektórych ekspertów, którzy twierdzą, że banki uniwersalne gwarantują głębokość i płynność rynków oraz lepsze finansowanie gospodarki.

6.3

W ostatnich trzech dziesięcioleciach scenariusz rozwoju świata finansów i sektora bankowego ulegał zmianom: otwarcie rynków doprowadziło do globalizacji finansów, co z kolei przyczyniło się do rozwoju rajów podatkowych i regulacyjnych oraz szybkiego wzrostu ich liczby. Większa konkurencja na poziomie światowym sprzyjała pojawianiu się nowych instytucji finansowych, produktów i usług.

6.4

Działalność dużych grup bankowych wykazała słabości i ograniczenia wzrostu wykraczającego poza możliwości prawidłowego zarządzania. Grupy te będą miały tendencję do zmniejszania skali działalności, by stawać się silniejszymi, przy czym wahania zysków będą mniej wyraźne, bardziej przewidywalne, nie będzie wygórowanych premii. Skoncentrują się one na swojej działalności podstawowej, takiej jak przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów, ograniczając inne usługi, a zarazem osłabią ekspansję na poziomie międzynarodowym i skupią działalność na rynkach cechujących się większym wzrostem, co zmniejszy ich rentowność.

6.5

Dzięki nowym regulacjom zarządy banków będą ponosić jeszcze większą odpowiedzialność za przyznawanie premii i za praktyki dotyczące wynagrodzeń, przy czym działania te poddawane będą bardziej rygorystycznej kontroli.

6.6

Nadzór bankowy rozszerzony na wszelkiego rodzaju przedsiębiorstwa finansowe pozwoliłby kontrolować działalność instytucji parabankowych (np. równoległego systemu bankowego).

6.7

Należy wprowadzić wiążące przepisy regulujące dostęp do zawodu w sektorze bankowym, co umożliwiłoby dobór personelu, którego kompetencje będą mogły dać poczucie pewności klientom i inwestorom.

6.8

Kiedy zaprzestanie się udzielania pomocy państwa i pomocy międzynarodowej wynikającej z kryzysu finansowego, cały sektor z pewnością będzie ewoluował w zależności od koniunktury i zgodnie z rozwojem nowych technologii, a przede wszystkim w zależności od strategii właściwych każdemu dobrze zarządzanemu przedsiębiorstwu. Banki, pełniąc funkcję pożyczkodawcy dla gospodarki realnej, będą miały trudne zadanie zachowania wiarygodności, a zarazem będą musiały stawić czoła problemowi wyższych kosztów finansowania i mniejszej rentowności.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/12

—

przyśpieszenie rozwoju wiedzy, transferu i stosowania technologii;

—

utrzymanie roli UE jako lidera przemysłu w zakresie niskoemisyjnych technologii energetycznych;

—

wspieranie nauki na rzecz przekształcania technologii energetycznych, aby osiągnąć cele w zakresie energii i klimatu na 2020 r.;

—

wspieranie globalnego przejścia na gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.

—

EPT gromadzą wszystkie zainteresowane podmioty – centra badawcze i uniwersytety, przemysł (wielkie przedsiębiorstwa i MŚP), producentów fabrycznych, organizacje typu non-profit i organizacje komercyjne, stowarzyszenia, władze publiczne i związki zawodowe.

—

W ramach platformy jasno określone są „role” i hierarchia w danym sektorze. Podmioty mają wspólną wizję, harmonogram działań i plan realizacji.

—

EPT są intensywnie wspierane przez przemysł, jeden z kluczowych filarów gospodarki UE. EPT opierają się na przemyśle, co zapewnia związek ich inicjatyw z tą branżą. Wkład EPT nie tylko odpowiada na potrzeby w zakresie technologii i badań, lecz także transferu technologii.

—

EPT mają „odchudzoną” strukturę zarządzania i są elastyczne, mobilizując „siły” i gromadząc wspólnie zasoby.

—

Sektory przemysłu związane z ETP zajmują zasadniczą pozycję w łańcuchu wartości – wiele innowacji zależy od podstawowych procesów (np. produkcji, przemysłu przetwórczego, leśnictwa i robotyki) oraz materiałów (chemikalia i stal). Dlatego też innowacje w zakresie procesów i materiałów będą same w sobie miały stymulujący wpływ na innowacje UE.

—

EPT już obecnie starają się odpowiedzieć na wyzwania społeczne. Obejmują one obszar o znaczącym wpływie na społeczeństwo, jeżeli chodzi o wzrost i miejsca pracy wnoszące wartość dodaną. EPT odpowiadają na kluczowe kwestie polityczne (biogospodarka, wydajność surowców i zasobów).

—

Niektóre EPT mają swoje krajowe i regionalne odpowiedniki, we wszystkich krajach UE.

—

Edukacja jest traktowana jako strategiczny element platform.

—

W oparciu o istniejące ETP uruchomiono szereg narzędzi realizacji (np. partnerstwa publiczno-prywatne, klastry itp.).

—

EPT powinny myśleć strategicznie i unikać przekształcania się w wąskie grupy lobbistyczne i utraty spójności działań. EPT mogą ulegać powielaniu lub nadmiernej fragmentacji działalności.

—

W niektórych przypadkach duże podmioty dominują działalność EPT.

—

Nie jest łatwo uznać i przypisać ETP ostateczne zastosowania i innowacje:

—

Konieczne są większe wysiłki na rzecz stworzenia wielosektorowego podejścia zapewniającego dostosowanie interesów poszczególnych podmiotów oraz interakcji między nimi.

—

EPT powinny usprawnić komunikację i rozpowszechnianie wyników.

—

EPT są kluczem do wzmocnienia „polityki przemysłowej” UE. Powiązane z nimi krajowe i regionalne platformy odzwierciedlają strukturę ETP na szczeblu państw członkowskich, co poprawia koordynację i efektywność. Należy poprawić koordynację i harmonizację europejskich, krajowych i regionalnych programów w dziedzinie badań i innowacji we współpracy z EPT.

—

Rola EPT w zapewnianiu rozwiązań dla wyzwań społecznych będzie miała jeszcze większe znaczenie w świetle wzmocnionej strategii w odniesieniu do innowacji w uzupełnieniu do badań.

—

Określono konkretne priorytety na rzecz wzmocnienia innowacji w sferze publicznej i prywatnej – SPIRE (Resource and Energy Efficiency in Process Industry), partnerstw publiczno-prywatnych w bioprzemyśle, europejskich partnerstw innowacji w dziedzinie wody, surowców i inteligentnych miast (European Innovation Partnerships on Water, Raw Materials, Smart Cities) (wraz z programem SET i oraz EMIRI).

—

ETP wzywają KE do szerszego stosowania działań koordynacyjno-wspierających, aby wzmacniać współpracę w ramach łańcucha wartości i ulepszyć wysiłki na rzecz uproszczenia. Poprawa współpracy międzynarodowej, przyciągającej najlepszą światową wiedzę do wprowadzenia do obrotu i wykorzystania przez UE mogłaby wnieść znaczący wkład w prace EPT.

—

EPT powinny łączyć popytowe narzędzia innowacyjne, aby uzupełniać działalność badawczą w celu przyśpieszenia wprowadzenia jej wyników na rynek.

—

EPT mogą zwiększać świadomość znaczenia różnych procesów produkcji przemysłowej na rzecz utrzymania dobrobytu w Europie.

—

W ramach struktury EPT należy utrzymać edukację skoncentrowaną na ludziach, uczenie się i szkolenie.

—

EPT zgłaszają brak wystarczających środków do prowadzenia platform.

—

EPT mogą ucierpieć z powodu pogorszenia się sytuacji przemysłu w UE. Branże przemysłowe UE tracą swoją wiodącą pozycję na świecie; doświadczają ogólnie niskiego poziomu podejmowania ryzyka w UE i braku uznania dla przedsiębiorczości w porównaniu z innymi częściami świata.

—

Bardziej skuteczne wdrażanie uproszczenia ram regulacyjnych KE (w tym udziału w projektach UE), większe wysiłki na rzecz ograniczenia fragmentacji i konkurencji między inicjatywami poszczególnych instytucji, lepsza koordynacja polityki oraz zwiększenie przyszłej widoczności na szczeblu instytucji mogłoby poprawić efektywność EPT.

—

Proces produkcji i związane z nim działania badawczo-innowacyjne tracą swoją atrakcyjność społeczną w opinii publicznej, a zwłaszcza wśród młodych ludzi. Jest to również konsekwencją przeniesienia działalności produkcyjnej poza Europę.

—

wzmocnienie pozycji UE w dziedzinie nauki;

—

wzmocnienie przywództwa w zakresie innowacji w przemyśle; w tym znaczące inwestycje w kluczowe technologie, większy dostęp do kapitału i wsparcie dla MŚP;

—

pomoc w odpowiadaniu na główne obawy wszystkich Europejczyków w kwestiach takich jak zmiana klimatu, rozwój zrównoważonego transportu i mobilność.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/17

1.1

Na świecie zachodzą gwałtowne zmiany geopolityczne. Dominująca pozycja Zachodu jest podważana zarówno pod względem gospodarczym, jak i politycznym. Ograniczaniu budżetów obronnych w całej Unii Europejskiej towarzyszy zwiększanie wydatków na zbrojenia w Chinach, Indiach, Brazylii, Rosji i innych krajach. EKES wzywa zatem Radę i Komisję do przeprowadzenia ogólnej oceny aspektów określających pozycję i rolę UE we współczesnym świecie. Wynikiem tej ewaluacji powinna być przekonująca aktualizacja danych w zakresie europejskiej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności.

1.2

Politykę obronną kształtują strategiczne interesy poszczególnych państw, odczuwane przez nie zagrożenia i cele polityczne – wszystkie te czynniki definiuje się w Europie głównie w kategoriach narodowych. Jest oczywiste, że przestarzałe metody działania prowadzą do coraz większej fragmentacji, nadmiaru zdolności produkcyjnych, powstawania luk i braku interoperacyjności w zakresie potencjału obronnego Europy. Argumenty za wprowadzeniem usprawnień są niepodważalne, zaś sednem sprawy jest wola polityczna. Mówiono już o tym dość przekonująco w roku 1986! (1) W sensie politycznym i gospodarczym, a także w obszarze obronności, dzisiejsza sytuacja wymaga podjęcia znacznie bardziej zdecydowanych kroków. EKES apeluje do Rady o intensyfikację prac związanych z parasolem obronnym UE.

1.3

Polityka bezpieczeństwa i obronności powinna prowadzić do większej wiary w siebie UE i państw członkowskich. Powinna cieszyć się zaufaniem i być doceniana w społeczeństwie, w oczach opinii publicznej, wśród odpowiednio wyposażonych żołnierzy, przedstawicieli świata biznesu i pracowników sektora. Obywatele UE mają prawo do skutecznej ochrony. Coraz pilniejsza staje się więc potrzeba zapewnienia Europie stosownego uzbrojenia, gwarantującego bezpieczną przyszłość. Pod tym względem indywidualne działania podejmowane obecnie przez państwa członkowskie są całkowicie niewystarczające i prowadzą jedynie do marnotrawienia pieniędzy podatników.

1.4

Biorąc pod uwagę politykę i obecne działania Stanów Zjednoczonych oraz innych strategicznych graczy na świecie (w tym państw o gospodarkach wschodzących), a także wyłączną odpowiedzialność rządów za ochronę swych obywateli i zapewnienie im bezpieczeństwa, EKES podkreśla potrzebę zdefiniowania strategicznych interesów Europy w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) (2). Nie da się zaprzeczyć, że trójkąt zbudowany z polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, strategii w zakresie obronności oraz potencjału przemysłowego stanowi niepodzielną całość. Jest ona wsparciem dla pozycji Europy na świecie, zabezpieczeniem jej interesów gospodarczo-politycznych oraz wyznawanych przez nią wartości (takich jak prawa człowieka czy demokracja). Potrzebne jest tu bezpośrednie zaangażowanie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ).

1.5

EKES podkreśla, że jeśli Europa chce utrzymać na zadowalającym poziomie produkcję przemysłową w obszarze bezpieczeństwa i obronności oraz stworzyć masę krytyczną sprzyjającą skuteczności i efektywności kosztowej, konieczne jest wprowadzenie zasadniczych zmian w polityce i sposobie postrzegania rzeczywistości. Zmiany te muszą zapewnić europejskim siłom zbrojnym stabilną i przewidywalną przyszłość na miarę pozycji gospodarczej i technologicznej naszego kontynentu. Ze względu na duże zróżnicowanie między państwami członkowskimi największa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na krajach przodujących pod względem produkcji.

1.6

Zdaniem EKES-u za wzmocnieniem europejskiego planowania i pełną koordynacją przemawiają poważne argumenty:

1.7

W uzupełnieniu działań Europejskiej Agencji Obrony (EAO) i pakietu dokumentów dotyczących obronności z roku 2007 (3) EKES domaga się wdrożenia w sektorze obronnym głęboko przemyślanej europejskiej polityki przemysłowej podlegającej wymogom rządowym i objętej finansowaniem publicznym. W ramach strategii „Europa 2020” polityka ta powinna opierać się na podziale kompetencji krajowych i unijnych oraz na pełnym partnerstwie między EAO a Komisją. W procesie realizacji polityki przemysłowej powinno się także uwzględnić konsultacje z przedstawicielami przemysłu obronnego i innymi zainteresowanymi stronami (w tym z partnerami społecznymi) oraz potrzebę dobrze zorganizowanego dialogu społecznego.

1.8

Fundusze i strategie UE powinny sprzyjać łączeniu inwestycji na poziomie krajowym i unijnym oraz prowadzić do coraz mniejszej fragmentacji i coraz rzadszego powielania w odniesieniu do wydatków publicznych. Winny też sprzyjać poprawie jakości i interoperacyjności.

1.9

Dla rozwoju tak potrzebnego uzbrojenia nowej generacji niezbędne są badania naukowo-techniczne prowadzone w oparciu o najnowszy stan wiedzy. Badaniami tego typu nie może zajmować się sam przemysł. Główna odpowiedzialność spoczywa tu na rządach. Dlatego też przemysł obronny cierpi na skutek wprowadzanych ostatnio cięć budżetowych. Rada i zainteresowane strony powinny jak najszybciej przygotować i wdrożyć programy badawcze mające pomóc przemysłowi europejskiemu przeciwstawić się niepożądanemu uzależnieniu od innych. Tzw. technologie podwójnego zastosowania to konieczność. Unijne programy badawcze powinny sprzyjać ich wykorzystaniu. Niezbędna jest także skuteczna współpraca transgraniczna w dziedzinie badań i rozwoju.

1.10

W jak największym stopniu należy planować dalsze wzmacnianie bazy przemysłowo-technologicznej europejskiej obronności. W tym celu konieczne jest podjęcie skutecznych działań na szczeblu unijnym (4).

1.11

Potrzebna jest ściślejsza współpraca między Komisją, Europejską Agencją Obrony i innymi właściwymi zainteresowanymi stronami. Potwierdzenie zaangażowania przewodniczącego José Manuela Barroso (5), wiceprzewodniczącego Antonio Tajaniego i komisarza Michela Barniera, a także stworzenie Grupy Zadaniowej ds. Obronności to wydarzenia, które miały miejsce w odpowiednim czasie. EKES z zadowoleniem przyjmuje również rezolucję PE wydaną w grudniu 2011 r., dotyczącą przyszłości obronności europejskiej i szerokiego zakresu istotnych spraw (6).

1.12

W tym samym duchu oraz z myślą o wzmocnieniu inicjatywy, jaką jest Grupa Zadaniowa ds. Obronności, EKES apeluje do Komisji o podniesienie tych kwestii na forum publicznym. Komisja powinna także zastanowić się nad odpowiednimi sposobami rozwiązania problemów wynikających z różnic między państwami członkowskimi w zakresie możliwości przemysłowych i technologicznych oraz z różnych poziomów ogólnych inwestycji w dziedzinie badań i obronności.

2.1

W art. 42 Traktatu o Unii Europejskiej jest mowa o tym, że wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony powinna być integralną częścią wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W ust. 3 tego artykułu dodano, że państwa członkowskie – w celu realizacji tej polityki – oddają do dyspozycji Unii swoje zdolności wojskowe. Od roku 2005 Europejska Agencja Obrony (EAO) pracuje na rzecz wzmocnienia bazy przemysłowo-technologicznej sektora obronnego i dostarczania żołnierzom lepszego wyposażenia. Do tej pory osiągnięto, niestety, bardzo ograniczone postępy.

2.2

Obecnie do głównych priorytetów zalicza się dokończenie budowy rynku wewnętrznego i skuteczną koordynację poczynań finansowych. Na realizację obu tych celów duży nacisk położono w strategii „Europa 2020”. Impuls ten powinien stać się inspiracją do podjęcia nowych kroków w obszarze obronności europejskiej.

2.3

Niestety, w sektorze obronności nie mamy do czynienia z podobnym rozwojem sytuacji. Pakt wojskowy podpisany między Francją a Zjednoczonym Królestwem w roku 1998 dawał nadzieję na początek nowego podejścia. Podobny duch bliższej współpracy w zakresie obronności znalazł swoje odbicie w założeniu Europejskiego Koncernu Lotniczo-Rakietowego i Obronnego w roku 2003. Niestety, inicjatywom tym nie towarzyszyła dalsza konsolidacja. Warto przypomnieć, że kraje-sygnatariusze listu intencyjnego (Letter of Intent, LoI, czyli grupa państw o największych możliwościach produkcyjnych – Francja, Niemcy, Zjednoczone Królestwo, Włochy, Hiszpania i Szwecja) nie złożyły jeszcze (wbrew wcześniej wyrażanym intencjom) żadnych poważnych propozycji, jeśli chodzi o racjonalizację czy konsolidację.

2.4

Stagnacja doprowadziła do dominacji strategii krajowych i koncentracji na produkcji krajowej. W pewnym stopniu mamy do czynienia z renacjonalizacją. Przedsiębiorstwa przemysłowe z siedzibą w Europie skupiają się na rynkach eksportowych. Odczuwalny jest brak wspólnej koncepcji strategicznej – zarówno wśród rządów jak i partnerów branżowych.

2.5

Tymczasem nowe wyzwania będą wywierać coraz większy wpływ na potencjalne rynki. Olbrzymim wyzwaniem są na przykład coraz nowocześniejsze armie w gospodarkach wschodzących. Nowymi podmiotami stały się Chiny, Rosja, Indie i Brazylia (tzw. kraje BRIC) – ich śladami podążają mniejsze państwa. Do roku 2015 chiński budżet obronny ma wzrosnąć z obecnych 120 mld EUR do 250 mld EUR. Rosja ogłosiła wydatne zwiększenie budżetu obronnego do tego samego roku. USA wydają na obronność ponad dwa razy tyle, co wszystkie kraje europejskie razem wzięte – 450 mld EUR, w porównaniu z 204 mld EUR w roku 2007, a do tego budżet europejski cały czas maleje. Łączny budżet europejski na badania i rozwój stanowi nie więcej niż 20 % amerykańskich środków przeznaczonych na ten cel. Na zasoby ludzkie przypada 50 % europejskiego budżetu obronnego, zaś w USA odsetek ten wynosi 25 %. Siły zbrojne Europy liczą więcej żołnierzy, lecz są oni dużo słabiej wyposażeni. Warunki na świecie już nigdy nie będą takie jak kiedyś. Czas nie jest naszym sprzymierzeńcem.

2.6

W ostatnich dziesięcioleciach w wielu badaniach pojawiały się sugestie, by przemysł obronny dopasować do rynku globalnego. Wskazywano na trwałe wady sektora i starano się dowieść, że rynki obronne są dalekie od ideału, a większość państw kontynuuje prace na rzecz wspierania własnego przemysłu. Próby usprawnienia rynków – takie jak opracowanie pakietu dokumentów dotyczących obronności UE (2007 r.) – mają na celu wyeliminowanie pewnych niedoskonałości rynkowych i spowodowanie odejścia od praktyk krajowych.

2.7

Omawiane kwestie są bardzo złożone, po części ze względu na długie odstępy czasu upływające od fazy projektowania do wykorzystania produktów w praktyce. W tej sytuacji EKES stoi na stanowisku, że zastosowanie szerokiego podejścia uwzględniającego aspekty technologiczne, gospodarcze i społeczne byłoby właściwszą metodą dyskusji na temat omawianych kwestii niż rozpatrywanie ich jedynie z perspektywy obronności.

2.8

Gdy chodzi o koncepcje strategiczne, istotą rozbieżności między państwami posiadającymi stosunkowo silny przemysł zbrojeniowy jest zwłaszcza kwestia zdefiniowania pojęcia „żywotnych interesów bezpieczeństwa narodowego” i uwzględnienia związku między bezpieczeństwem krajowym a rynkami eksportowymi. Część mniejszych państw dysponuje dość dobrze rozwiniętym przemysłem obronnym, natomiast pozostałe w ogóle nie posiadają zakładów produkujących uzbrojenie. Niewątpliwie rozwiązania stosowane przez poszczególne państwa różnią się między sobą w zależności od potencjału i potrzeb. Wynikiem tego stanu rzeczy jest fragmentacja i niespójna wizja przemysłu obronnego. Operacje takie jak interwencja wojskowa w Libii boleśnie uprzytomniają nam powiększające się różnice w dostępie do systemów uzbrojenia. Z konsekwencji trzeba sobie zdać sprawę i umieć je ocenić.

2.9

Problem tkwi zarówno po stronie inwestycji, jak i zatrudnienia. Przemysł obronny to sektor nowoczesnych technologii, dający pracę bezpośrednio 600 tysiącom wykwalifikowanych pracowników, a pośrednio kolejnym dwóm milionom. Niepokojące wydają się zatem naciski na dalszą redukcję zatrudnienia. Ponieważ zakłady produkcyjne charakteryzują się często silną koncentracją regionalną, mogłyby stać się centrami doskonałości. Niestety są one zagrożone widmem cięć finansowych i poniosą ogromne straty, jeśli reorganizacja i cięcia będą dokonywane w sposób bezładny i niezaplanowany.

2.10

Oczywiście zmartwieniem dla poszczególnych rządów jest również obecna sytuacja w zakresie zatrudnienia. Może ona przeszkodzić w wypracowaniu wspólnej wizji, bez której nie da się w sposób właściwy odnieść do konsekwencji społecznych spowodowanych ewentualnym upadkiem przemysłu obronnego, takich jak utrata wiedzy specjalistycznej i związane z tym konsekwencje dla kapitału ludzkiego. Wspólna wizja będzie natomiast sprzyjać zrównoważonemu tworzeniu miejsc pracy oraz uniknięciu niebezpieczeństwa utraty na rzecz krajów trzecich naukowców i wysoko wyspecjalizowanych kadr technicznych wyższego szczebla, co stoi w sprzeczności z celami, jakie UE stara się osiągnąć w ramach strategii „Europa 2020”.

2.11

Podejście UE i ramy międzyrządowe mogą i powinny opierać się na tych samych założeniach. Dopóki najważniejsza będzie suwerenność narodowa, rezultaty jakichkolwiek wspólnych ram będą nikłe i nie uda się realnie zaradzić nadmiarowi mocy produkcyjnych, fragmentacji i nachodzeniu na siebie procesów. Sprzeczności między filozofią suwerenności narodowej a potrzebami finansowymi, technologicznymi, gospodarczymi i społecznymi są oczywiste.

2.12

Niepokojące jest to, że cel polegający na łączeniu i wspólnym korzystaniu z rozmaitych rozwiązań, tzn. doprowadzenie do powstania europejskiego systemu współzależności, nie znalazł odzwierciedlenia we wspólnej strategii. Mimo odczuwalnych powszechnie zmian kontekstu międzynarodowego naciski zewnętrzne nie są najwyraźniej wystarczająco mocne, by zacząć upowszechniać wypracowywanie wspólnych rozwiązań. W zadziwiający sposób mamy do czynienia z tendencją odwrotną – państwa europejskie nadal chcą pozostać zależne od Stanów Zjednoczonych w obszarze zakupów sprzętu obronnego, zamiast kupować go w Europie.

2.13

Jeżeli Europa chce utrzymać liczący się przemysł bezpieczeństwa i obrony, zdolny opracowywać i produkować nowoczesne systemy gwarantujące bezpieczeństwo kontynentu, konieczne jest wprowadzenie zasadniczych zmian w polityce i sposobie postrzegania rzeczywistości. Dalsze zwlekanie sprzyjać będzie zmniejszeniu potencjału i doprowadzi go do poziomu tak niskiego, że UE nie będzie już mogła zająć pozycji lidera w zasadniczych obszarach. Sytuacja stałaby się tym trudniejsza, że cięcia w wydatkach na badania i rozwój wywarłyby bezpośredni wpływ na całe pokolenie badaczy i wykwalifikowanych pracowników. Jeśli Europie się nie powiedzie, mogą zniknąć całe branże, ludzie stracą pracę, wiedza specjalistyczna wyparuje, a kontynent będzie zdany na łaskę innych. Ludzie, którym zależy na Europie i jej bezpieczeństwie, muszą zdać sobie sprawę z powagi sytuacji i zacząć działać.

3.1

Traktat o Unii Europejskiej słusznie podkreśla nierozerwalny związek między polityką zagraniczną, bezpieczeństwa i obrony. Skuteczna polityka zagraniczna musi być budowana na przekonującym potencjale obronnym. Z kolei właściwy potencjał obronny powinien zostać zaprojektowany i wdrożony w świetle odczuwanych zagrożeń i uzgodnionych celów w bardzo skomplikowanym i niestabilnym kontekście międzynarodowym.

3.2

Kluczowym czynnikiem jest tutaj pozycja UE i jej rola w przyszłym świecie, uwzględniająca dynamiczne zmiany w rzeczywistości geopolitycznej, charakteryzującej się coraz większą liczbą podmiotów o znaczeniu globalnym. Z tej perspektywy EKES uważa, że nadszedł czas na podjęcie w Europie wspólnych działań. Przeszłe i obecne doświadczenia pokazują, iż kontynuacja podejścia tradycyjnego grozi odstawieniem Europy i państw członkowskich na boczny tor.

3.3

EKES apeluje o stabilną i przewidywalną przyszłość dla europejskich sił zbrojnych na miarę aktualnej pozycji gospodarczej i technologicznej naszego kontynentu. Bardzo długie odstępy czasu upływające od fazy projektowania systemów do ich zastosowania w praktyce jeszcze bardziej uwidaczniają potrzebę podjęcia decyzji już w tym roku.

3.4

Ze społecznego i politycznego punktu widzenia EKES podkreśla cztery ważne aspekty konieczności zagwarantowania skutecznego potencjału obronnego Europy. Są to:

3.5

Trwa debata na temat przyszłości wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, choć rzadko mówi się o niej w ten sposób. Wiele kwestii, takich jak wykorzystanie zespołów bojowych, kontrowersje wokół powołania jednego centrum dowodzenia operacyjnego, finansowanie unijnych misji WPBiO, finansowanie tych misji czy apele o przegląd europejskiej strategii bezpieczeństwa, omawia się w kontekście wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, ale unika się nazywania spraw po imieniu. Zmiana podejścia do tego tematu stanowiłaby krok naprzód. Poza tym we wszystkich rozważaniach powinno się wziąć pod uwagę wpływ decyzji (bądź ich braku) na przemysł. Udowodniony zostałby tym sposobem silny związek między potencjałem przemysłowym a wdrożeniem WPBiO. Główna odpowiedzialność spoczywa na rządach.

3.6

Kluczowe znaczenie mają relacje euroatlantyckie i NATO. Amerykanie od dłuższego już czasu krytykują Europejczyków za podejście do zobowiązań obronnych w ramach Sojuszu. Po obu stronach Atlantyku od dawna słychać apele o stworzenie „europejskiego filaru” NATO. Jak do tej pory mamy do czynienia z rozwojem wydarzeń w przeciwnym kierunku.

3.7

Brak odpowiedniego „filaru europejskiego” jest głęboko zakorzeniony w polityce. Europie brak woli politycznej do zdefiniowania strategicznych interesów kontynentu czy wspólnego kluczowego potencjału wojskowego. Inaczej dzieje się w USA i innych krajach, gdzie wykorzystuje się koncepcję działań strategicznych obejmujących wszystkie ośrodki badawcze i sektory (zarówno cywilne jak i wojskowe) przyczyniające się do globalnego bezpieczeństwa swoich obywateli.

3.8

W tym kontekście EKES uważa, że w miejscu budowy „filaru europejskiego” i zbyt dużej zależności europejskiego potencjału militarnego od Stanów Zjednoczonych powinna pojawić się bardziej zrównoważona relacja. Równolegle do dyskusji na temat wspólnych europejskich interesów strategicznych, która oczywiście jest niezbędna i za którą wyłączną odpowiedzialność ponoszą rządy, należałoby jak najszybciej rozpocząć gruntowne planowanie oparte na współpracy instytucji europejskich, państw członkowskich i przemysłów obronnych. Potrzebna jest także dogłębna analiza przyzwyczajeń państw członkowskich w zakresie automatycznego kupowania elementów uzbrojenia „z amerykańskich półek”.

3.9

Z punktu widzenia finansowego i gospodarczego korzystna będzie poprawa warunków współpracy przemysłowej z USA i ich rozwój w oparciu o równe prawa.

4.1

Istnieje ścisły związek między polityką zagraniczną, bezpieczeństwa i obrony a przemysłem obronnym. Mimo prywatyzacji rządy mają wiele do powiedzenia w przemyśle obronnym, gdyż są dla niego klientem, regulatorem i wystawcą pozwoleń na wywóz.

4.2

Na rynkach eksportowych branże przemysłu zbrojeniowego mają dość duże pole manewru. Po części wynika to z prywatyzacji, po części z zachęt rządowych – kryzys gospodarczy powoduje, że niektórzy ministrowie obrony zamieniają się w zagorzałych promotorów wywozu. W każdym razie kryzys zmusza branżę obronną do traktowania eksportu jako podstawy modelu biznesowego. Rok 2011 był ogólnie bardzo dochodowy dla przemysłu europejskiego. Przedsiębiorstwa radzą sobie też dosyć dobrze w rozwoju produkcji wyrobów podwójnego zastosowania.

4.3

Gracze globalni, tacy jak Chiny, Indie czy Brazylia, mają własne ambicje w obszarze polityki zagranicznej, znajdujące wyraz w zwiększaniu budżetów obronnych. W chwili obecnej tworzy to nowe możliwości dla europejskiego eksportu. Tylko jak długo to potrwa? Przemysł wciąż radzi sobie nienajgorzej, ale jego wydajność w dużym stopniu opiera się na inwestycjach zrealizowanych 20–25 lat temu. W tej sytuacji dalsza stagnacja lub zmniejszenie inwestycji pociągnęłyby za sobą nieodwracalne konsekwencje już w najbliższej przyszłości.

4.4

Można również realnie założyć, że wschodzące potęgi zaczną budować własny przemysł niezależny od zachodniego. Następnie – występując w roli przyszłych konkurentów Europy na rynkach w krajach trzecich – państwa te będą coraz bardziej blokować przywóz z krajów zachodnich lub uzależnią go od szeregu warunków.

4.5

Obecnie w Europie nie planuje się uruchomienia żadnych nowych, ważnych programów. Z pewnością wpłynie to negatywnie na przyszłe wyniki eksportu. Co więcej, praktycznie wszystkie istotne kraje o gospodarkach wschodzących uzyskały już znaczny poziom transferu technologicznego i produkcji na własnym terytorium.

4.6

Nie ulega wątpliwości, że jednorazowe umowy wywozowe zostaną wykorzystane do skopiowania technologii stosowanych przez fabryki zachodnie. W tym wypadku alternatywą dla zablokowania przywozu mogłoby by być zbudowanie zakładów produkcyjnych (produkcyjno-rozwojowych) w zainteresowanych krajach. Obecnie możemy tylko spekulować, do jakiego stopnia rozwój sytuacji w tym kierunku wpłynie na fabryki i możliwości zatrudnienia w Europie. W dłuższym okresie należy spodziewać się, że pozycji przemysłu europejskiego zagrożą wschodzące potęgi. Nowoczesne technologie i rozwiązania produkcyjne w tych państwach będą także wywierać wpływ na (potencjalne) europejskie rynki eksportowe w krajach trzecich. Nasili się konkurencja produktowo-cenowa.

4.7

Ze względu na długie okresy projektowania i produkcji oraz na inwestycje technologiczne i ciągłe innowacje, Europie – jeśli chce dysponować nowoczesnym, samowystarczalnym przemysłem obronnym – potrzebna jest ukierunkowana koordynacja. Dopóki wielkość rynku kształtowana jest głównie przez granice narodowe, prawie automatycznie znajdujemy się poniżej masy krytycznej – nawet w dużych państwach członkowskich. Do pewnego stopnia może to zrównoważyć wywóz do krajów trzecich, ale pamiętajmy, że przyszłość jest niepewna, a warunki rynkowe niestabilne.

4.8

Coraz szczuplejsze budżety, które w dzisiejszych warunkach wymuszają znaczne ograniczenia, powinny być sygnałem ostrzegawczym. Negatywnie wpływają one na środki wyasygnowane na inwestycje i zakupy, zwłaszcza gdy koszty utrzymania i koszty operacyjne pozostają na niezmienionym poziomie lub maleją w wyniku trwających operacji wojskowych (np. w Afganistanie, Libii czy w ramach operacji wymierzonych przeciw piratom).

4.9

W rezultacie odkładane są lub nawet anulowane inwestycje niezbędne dla przemysłu w celu utrzymania i odnowienia potencjału wytwórczo-rozwojowego. Warto dodać, że w ciężkich czasach sam przemysł będzie gorzej przygotowany do inwestowania w utrzymanie obecnego stanu czy podjęcie nowych działań. Potrzebne inwestycje da się zrealizować jedynie dzięki spójnej, przemyślanej współpracy.

4.10

EKES opowiada się za przemyślaną europejską polityką przemysłową w sektorze obronnym – począwszy od projektowania, a skończywszy na fazie operacyjnej. Sednem sprawy jest prowadzenie konkretnej polityki przemysłowej. W swej naturze jest to rynek publiczny – badania i rozwój muszą być finansowane nie tylko z kapitału początkowego, gdyż we wstępnej fazie zyski są zbyt niskie i obowiązują specyficzne wymogi rządowe. Konieczne jest określenie kluczowego europejskiego potencjału przemysłowego i opracowanie polityki inwestycyjnej, która będzie promować dynamiczne wytwórstwo w Europie. Z racji tego, że żaden kraj nie posiada zasobów wystarczających do samodzielnego finansowania uzbrojenia nowej generacji, potrzebne jest finansowe i przemysłowe łączenie celów narodowych i europejskich oraz zasobów całego kontynentu. Zarządzanie tym procesem powinno opierać się na wspólnych kompetencjach unijnych i krajowych – zgodnie z zapisami strategii „Europa 2020”. Jest to również skuteczna metoda optymalizacji współpracy w ramach Komisji (która cały czas nie wykorzystuje w pełni swych możliwości) i między instytucjami europejskimi. Pod tym względem dużego wsparcia może udzielić grupa zadaniowa, która ma zacząć działać wkrótce jako platforma złożona z Komisji, Europejskiej Agencji Obrony i Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych w celu omawiania priorytetów, możliwości oraz niedociągnięć.

4.11

Głównym zagadnieniem są badania i rozwój. Przemysł obronny to oparty na specjalistycznej wiedzy sektor nowoczesnych technologii, bez którego nie można opracowywać zaawansowanych prototypów. Badaniami i rozwojem nie może zajmować się sam przemysł. Cykle rozwojowe i okresy skuteczności danego systemu są po prostu zbyt długie, a wpływ finansowy zbyt poważny dla przemysłu, by mógł on wziąć na siebie całe ryzyko finansowe. Z doświadczeń historycznych wynika, iż skuteczne programy prowadzone są wspólnie przez rządy i podmioty przemysłowe.

4.12

Na świecie znaczny odsetek wydatków na badania i rozwój w dziedzinie obronności pokrywany jest bezpośrednio przez rządy lub pośrednio poprzez zakupy. Nie dziwi zatem fakt, że ze względu na charakter wytwarzanych produktów przemysł obronny unika najczęściej przesadnego ryzyka finansowego. Środki przeznaczone na badania i rozwój w dziedzinie obronności są szczególnie narażone na rządowe cięcia.

4.13

Wynika z tego, iż w celu prowadzenia badań i rozwoju technologii potrzebna jest nie tylko konsolidacja przemysłowa, ale także wystarczające finansowanie i połączenie wysiłków ze strony państw członkowskich, Komisji i przedstawicieli branży. Inwestycje obronne wymagają poważnego finansowania badań i rozwoju oraz projektów technologicznych. Zagwarantować trzeba też dostęp do kluczowych technologii. Gdyby z powodu ograniczeń wywozu narzuconych przez innych został utracony dostęp do technologii o kluczowym znaczeniu dla rozwoju i produkcji, pojawiłyby się poważne problemy z osiągnięciem europejskich celów w zakresie obronności.

4.14

Prace w dziedzinie działalności badawczej i rozwoju prowadzone poza organizacjami związanymi z obronnością odgrywają coraz donioślejszą rolę w związku z postępami niezależnej nauki i unowocześnianiem technologii w wielu dziedzinach. Często dopiero w ostatnich fazach rozwojowych ostateczne wykorzystanie pozwala stwierdzić, czy badania należy określić mianem prac „cywilnych” czy „wojskowych”. W zastosowaniach militarnych (np. w dziedzinie informatyki) coraz większego znaczenia nabierają za to prace w dziedzinie działalności badawczej i rozwoju dotyczące wyrobów podwójnego zastosowania. Bardzo ważne jest zatem, by europejska baza technologiczno-przemysłowa sektora obronnego (EDTIB) sprzyjała badaniom tego typu, zwłaszcza ze względu na to, że pozwalają one uzyskać finansowanie spoza sektora obronności.

4.15

Państwa członkowskie powinny porozumieć się w sprawie publicznego finansowania badań i rozwoju na szczeblu unijnym. Dziedziny te mogłyby zostać objęte zbliżającym się 8. programem ramowym (8PR) lub odrębnym funduszem – najlepiej z wykorzystaniem pakietów związanych z zaawansowanymi obszarami badań, takimi jak nanotechnologia czy sztuczna inteligencja. Ze względu na związek między przemysłem obronnym a sektorem publicznym należy opracować specjalne procedury.

4.16

EAO i Komisja powinny odgrywać wiodącą rolę i postępować zgodnie z zapisami europejskich ram współpracy, unikając przy tym codziennych ingerencji politycznych. Europejskiej Agencji Obrony należy pozostawić możliwość pełnego wywiązania się z jej zadań opisanych w traktacie lizbońskim (7).

4.17

Do realizacji programu obronnego oraz badań i rozwoju w zakresie obronności (8) potrzebni są kompetentni pracownicy dysponujący umiejętnościami odzwierciedlającymi najnowszy stan wiedzy. Jest to kolejny, niepodważalny argument przemawiający za stworzeniem solidnych ram dla badań, rozwoju i przemysłu zamiast prowadzenia chaotycznej restrukturyzacji. Nie wolno zapominać, że pracownicy sektora obronnego są fundamentem, na którym opiera się przyszły potencjał obronny. Aby mieć pewność, że zarówno trwająca obecnie restrukturyzacja, jak i przyszła produkcja uzbrojenia w Europie będą odbywać się w sposób odpowiednio zorganizowany, konieczne jest prowadzenie konsultacji i komunikowanie się z przemysłem, instytucjami badawczo-rozwojowymi, szkołami wyższymi, organizacjami wojskowymi i zainteresowanymi związkami zawodowymi.

4.18

Ograniczenia budżetowe wymuszają rozwiązanie problemu nakładających się na siebie rozwiązań i braku efektywności. Kontrolowana konsolidacja nie musi przecież oznaczać rozbudowywania dużych przedsiębiorstw. Wiąże się ona raczej z wygenerowaniem wystarczającej masy krytycznej i stworzeniem odpowiedniej jakości zgodnej ze standardami międzynarodowymi, które to czynniki będą w stanie zagwarantować Europie konkurencyjną pozycję na rynku wewnętrznym i w krajach trzecich. Rośnie potrzeba koordynacji planowania projektów na poziomie europejskim przez rządy, właściwe podmioty UE i organizacje przemysłowe.

4.19

Różnice w wielkości i mocach produkcyjnych poszczególnych fabryk są faktem. Państwa członkowskie istotnie różnią się między sobą pod względem potencjału przemysłowego. Częścią porozumienia między krajami uczestniczącymi w konsolidacji powinien stać się zapis, że przemysł w państwach nie należących do grupy LoI (czyli głównych producentów) zostanie powiązany z właściwymi projektami. Podejście to jest pożądane nie tylko w sensie politycznym, lecz także dlatego, że sprzyja nawiązywaniu owocnych stosunków między przedsiębiorstwami różnej wielkości i instytucjami badawczymi. Występujące w roli dostawców MŚP mogłyby efektywnie przyczynić się do powstania łańcuchów inteligentnej specjalizacji.

4.20

Szczególną uwagę należy poświęcić zagrożeniom odczuwanym przez kraje Europy Środkowej, wynikającym z ich wyeksponowanego położenia geograficznego. Ze względu na to, iż trzeba doprowadzić do sytuacji, w której obywatele tych krajów poczują się bezpieczni, a zarazem pożądane jest pełne wykorzystanie konkretnej wiedzy technologicznej w zakresie obronności, EKES podkreśla, że w bieżących i przyszłych projektach obronnych należy odpowiednio uwzględnić dostępną wiedzę i kompetencje krajów Europy Środkowej.

4.21

Zintegrowany europejski rynek produktów związanych z obronnością doprowadziłby do powstania stabilniejszego rynku wewnętrznego. Rynek europejski – oprócz połączenia istniejących rynków krajowych – sprzyjałby harmonizacji lub nawet standaryzacji wymagań i przepisów w dziedzinie zamówień publicznych obowiązujących w różnych państwach członkowskich. Większa harmonizacja i standaryzacja poprawiłaby warunki finansowo-gospodarcze, co z kolei wywarłoby korzystny wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich na rynku globalnym.

4.22

Europejski rynek obronny charakteryzowałby się masą krytyczną. W tym kontekście EKES zwraca uwagę na szkodliwe konsekwencje sytuacji, w której państwa członkowskie nadal kupują uzbrojenie „z zagranicznej półki” (najczęściej amerykańskiej). Po pierwsze, podważa się w ten sposób korzyści dla przemysłu płynące z funkcjonowania na rynku europejskim. Gdyby przemysł nie był w stanie sprzedawać wytwarzanego przez siebie asortymentu na rynkach państw trzecich (gdzie konkurencja krajowa na pewno będzie stawać się coraz bardziej zacięta), klienci europejscy byliby zmuszeni płacić więcej za produkty związane z obronnością. Po drugie, państwa europejskie kupujące uzbrojenie w USA pokrywają amerykańskie koszty technologiczne wliczone w cenę produktu.

4.23

Biorąc pod uwagę polityczny i finansowy kontekst międzynarodowy, niezbędne wydaje się przeprowadzenie głębokiej debaty europejskiej i podjęcie określonych decyzji o charakterze operacyjnym. Jeśli nie wszystkie państwa członkowskie zechcą uczestniczyć we wspólnych ramach, mocy wiążącej nabrać powinna „zasada wzmocnionej” współpracy. Pełniejsza integracja i pozytywne podejście do kupowania europejskiego uzbrojenia to jedyny sposób zbliżenia się do wielkości rynku porównywalnej z rynkiem amerykańskim. Bez dobrze funkcjonującego rynku wewnętrznego nie wydaje się prawdopodobne, by przemysł europejski miał szansę konkurowania na poziomie globalnym.

5.1

Krajobraz przemysłowy w państwach członkowskich UE, w odniesieniu do różnych rodzajów wojsk – sił lądowych, powietrznych i morskich – nie jest jednolity. W wielu obszarach żaden kraj nie jest w stanie samodzielnie zadbać o wytworzenie uzbrojenia nowej generacji.

5.2

W sektorze sił lądowych tylko niewielka liczba dużych przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w integracji systemów potrafi zaprojektować i wyprodukować czołgi podstawowe i lżejsze wozy bojowe. Przedsiębiorstwa te znajdują się na terenie Francji, Niemiec i Zjednoczonego Królestwa. Do tego dochodzi szerokie spektrum wytwórców podzespołów i dostawców trzeciego szczebla, przy czym wyraźnie zauważalna jest tutaj niewystarczająca obecność firm z Europy Środkowej.

5.3

Wiele państw posiada „własny” przemysł stoczniowy i buduje okręty różnej wielkości i o różnym stopniu skomplikowania. Liderami w tym zakresie są kraje grupy LoI oraz Niderlandy – także w obszarze projektowania koncepcyjnego i nowoczesnych instytutów badań morskich, czyli dziedziny zgoła innej niż budowa statków cywilnych. Również w tym przypadku mamy do czynienia z szerokim spektrum wytwórców podzespołów i dostawców trzeciego szczebla.

5.4

Samoloty wojskowe projektuje się i wytwarza jedynie w paru krajach. Przemysł skupia się wokół małej liczby wielonarodowych przedsiębiorstw działających na poziomie Europy i nie tylko. Najważniejsze podmioty w branży to: Europejski Koncern Lotniczo-Rakietowy i Obronny, BEA-Systems, Dassault i Saab-Aircraft. Zaawansowane badania aerodynamiczne ograniczone są zaledwie do garstki państw.

5.5

Znaczenia dla obronności nabiera sektor elektroniczny obejmujący dowodzenie, kontrolę i łączność. Najważniejszym podmiotami w tej branży są Thales, BEA-Systems i Finmeccanica. Dla spółek Philips i Siemens, największych europejskich grup przemysłu elektronicznego, obronność ma mniejsze znaczenie. Zresztą z ich punktu widzenia wielkość produkcji konkretnych komponentów elektronicznych, takich jak układy scalone, jest za mała, by uzasadniać efektywne kosztowo wytwórstwo na masową skalę. Niemniej jednak zaangażowanie tych dużych grup przemysłowych podkreśla wagę wyrobów podwójnego zastosowania w tej dziedzinie.

5.6

Jeśli chodzi o materiały wybuchowe i amunicję, w ostatnich dziesięcioleciach liczba producentów stopniowo spada – po części z powodu ograniczeń środowiskowych. Bezpieczeństwo publiczne zmusza ich do przenoszenia lub zamykania starszych fabryk.

5.7

Niezbędny jest dostęp do technologii o zasadniczym znaczeniu, który powinien być wspierany w ramach WPBiO. To samo dotyczy niektórych materiałów, takich jak włókna węglowe czy materiały do produkcji komponentów elektronicznych.

5.8

Pakiet dokumentów dotyczących obronności (2007), przyjęty w roku 2009, może okazać się niezwykle pomocny. Dyrektywy powinny były zostać wdrożone przez państwa członkowskie latem 2011 r. Za wcześnie jeszcze, by zająć jednoznaczne stanowisko wobec wywołanych przez nie efektów sprzyjających powstaniu jednolitego rynku wewnętrznego. Proces trwa, a realizacji celów w zakresie wewnątrzwspólnotowego przepływu produktów związanych z obronnością czy pojęć typu „żywotne interesy bezpieczeństwa narodowego” nie można jeszcze poddać ostatecznym próbom oceny.

5.9

Art. 346 TFUE daje możliwość odstępstwa od unijnych przepisów dotyczących zamówień publicznych ze względu na ochronę żywotnych interesów bezpieczeństwa narodowego. Ten ogólny zapis może blokować właściwy rozwój rynku, szczególnie w odniesieniu do pożądanych łańcuchów dostaw. EKES opowiada się za bardziej konkretną interpretacją art. 346, która pozwoliłaby lepiej wykorzystywać rozwiązania europejskie, sprzyjałaby powstaniu optymalnych europejskich łańcuchów dostaw, poprawie bezpieczeństwa dostaw, wykorzystaniu specjalizacji poszczególnych państw członkowskich, a dodatkowo gwarantowałaby dogodny stosunek kosztów do korzyści.

5.10

Ochrona informacji na poziomie krajowym powoduje problemy podobne do wskazanych w punkcie 5.9. Ta sprawa również wymaga gruntownej analizy. Dodajmy, że jest to kwestia istotna i wrażliwa w związku z zaangażowaniem przedsiębiorstw europejskich w amerykańskie projekty obronne.

5.11

Tzw. dzielenie się potencjałem i zdolnościami, w tym prowadzenie wspólnych szkoleń, powinno stać się programem na przyszłość. Warunkiem podstawowym jest to, by zamiast składania gołosłownych deklaracji opracowywać konkretne plany i przyjąć zdecydowaną postawę opartą na jasno określonych zamierzeniach. Dopóki jednak nie zostanie osiągnięte porozumienie w sprawie doktryn dotyczących obronności, trudno będzie rozpocząć „dzielenie się potencjałem i zdolnościami” w sposób wykonalny.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/24

—

uczestnictwo mężczyzn w debatach i komunikacji;

—

likwidacja stereotypów dotyczących płci, szczególnie w odniesieniu do kariery zawodowej i edukacji;

—

promowanie kierunków studiów, które mogą pomóc kobietom w zakładaniu nowych przedsiębiorstw;

—

zapewnienie uczciwego, opartego o równe zasady, dostępu do funduszy i środków;

—

poprawa ochrony socjalnej dla osób pracujących na własny rachunek.

—

Europejska Sieć Mentorek Kobiecej Przedsiębiorczości powstała podczas polskiej prezydencji w UE dnia 15 listopada 2011 r. Utworzenie sieci jest jednym z działań zaproponowanych w ramach przeglądu Small Business Act z 2011 r., wzmacnia i dopełnia działania służące promowaniu i wspieraniu kobiecej przedsiębiorczości oraz zachęcaniu do niej.

—

Europejska Sieć Wspierania Przedsiębiorczości Kobiecej dla decydentów politycznych (WES).

—

Portal kobiecej przedsiębiorczości (6).

—

obowiązek eliminowania wszelkich przejawów bezprawnej dyskryminacji i napastowania na gruncie płci;

—

obowiązek promowania równości szans kobiet i mężczyzn.

5.1.3.1

Utworzenie urzędu ds. działalności gospodarczej kobiet w ramach Komisji Europejskiej oraz kompetentnych ministerstw w państwach członkowskich. Najlepiej byłoby gdyby ministerstwa te nie wchodziły w skład ministerstw ds. równouprawnienia płci, co sprzyjałoby wprowadzeniu wyraźnego rozróżnienia między działaniami gospodarczymi a odpowiedzialnością w zakresie równouprawnienia płci. Muszą one dysponować konkretnymi uprawnieniami, celami i zasobami. W DG Enterprise 1 pracownik na 900 zajmuje się wyłącznie kwestią przedsiębiorczości kobiet w Europie.

5.1.3.2

Wyznaczenie dyrektora/wysłannika lub przedstawiciela wysokiego szczebla ds. przedsiębiorczości kobiet w ramach Komisji Europejskiej i na szczeblu ministerstw odpowiadających za przedsiębiorczość w państwach członkowskich, lecz działającego w obrębie wielu ministerstw na rzecz zwiększenia poziomu świadomości na temat korzyści gospodarczych wynikających z zachęcania kobiet to prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej. Sprawowanie tego urzędu powinno być ograniczone w czasie (4–10 lat w zależności od stanu gospodarki i struktury finansowania), a jego kompetencje powinny być bardzo jasno określone, wraz z konkretnymi celami i zakresem odpowiedzialności. Dyrektor/wysłannik lub przedstawiciel wysokiego szczebla ds. przedsiębiorczości kobiet mógłby także odpowiadać za promowanie ścieżek kariery akademickiej lub branżowej (takich jak: badania, nauka, nowe technologie, sprzedaż bezpośrednia, rozwój internetu/IT), prowadzących do większej przedsiębiorczości kobiet.

5.1.3.3

Gromadzenie niezbędnych danych, które umożliwiają pomiar i kwantyfikację alokacji zasobów dla kobiet przedsiębiorców, będącej głównym czynnikiem dyskryminacji kobiet w biznesie, zwłaszcza na etapie zakładania nowego przedsiębiorstwa. Wsparcie dla prac nad uaktualnianiem dorocznych strategii politycznych i badań w sprawie przedsiębiorczości kobiet we wszystkich regionach europejskich. Intensywniejsze gromadzenie segregowanych ze względu na płeć danych w różnych wydziałach i agendach rządowych oraz zwiększenie dostępu do tych danych. DG ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu oraz ministerstwa ds. rozwoju gospodarczego z różnych państw członkowskich przeprowadzają ocenę wpływu pod kątem płci, gromadząc odpowiednie dane dotyczące m.in. liczby kobiet przedsiębiorców, liczby przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety, liczby pracowników tych przedsiębiorstw, a także alokacji zasobów dla tych przedsiębiorstw i przedsiębiorców. Trzeba przyznać, że takim krajom jak Australia, Kanada i USA udało się zwiększyć liczbę kobiet przedsiębiorców, gromadząc i analizując takie dane.

5.1.3.4

Egzekwowanie przepisów obowiązujących w dziedzinie równości płci. Niedawne statystyki ukazują, że bezrobocie wśród kobiet w Europie osiąga najwyższy od 23 lat poziom. Rekordowa liczba młodych ludzi, w tym wiele absolwentek uniwersytetów, nie jest czynna zawodowo. Wciąż istnieją różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn, a kobiety nie biorą udziału w procesach decyzyjnych w Europie. UE i państwa członkowskie muszą wypełnić swój obowiązek zapewnienia równości płci, segregując dane według kryterium płci, zwłaszcza w zakresie gromadzenia danych i alokacji zasobów.

5.2.1.1

Zachęcanie mężczyzn do udziału w debacie i uznania wartości dodanej generowanej na skutek promowania przedsiębiorczej aktywności kobiet – ze względu na to, że wszystkie działania dotyczące upowszechniania przedsiębiorczości kobiet i firm, których właścicielami są kobiety, niosą ze sobą korzyści społeczno-gospodarcze dla wszystkich obywateli. Systemy komunikacji, sieci i szkolenia muszą uwzględniać osoby obojga płci, zaś ochrona socjalna powinna też zapewniać równe traktowanie całego społeczeństwa.

5.2.1.2

Zagwarantowanie wszystkim dostępu do przedsiębiorczości poprzez zadbanie o to, by w szkolnictwie wszystkich poziomów unikać stereotypowego postrzegania przedsiębiorczości pod kątem płci oraz odpowiednio dostosować język i pojęcia używane do opisu przedsiębiorców. Zagwarantowanie jednocześnie, by wsparcie oferowane obecnie przedsiębiorcom przez uczelnie wyższe i placówki szkolnictwa wyższego było atrakcyjne i przydatne dla młodych kobiet, co pozwoli wyeliminować różnicę między liczbą młodych mężczyzn i kobiet zakładających przedsiębiorstwa.

5.2.1.3

Promowanie tradycyjnych i nietradycyjnych ścieżek kariery dla kobiet – niezależnie od wieku i w sposób neutralny w odniesieniu do płci. W Europie jest wiele wykształconych kobiet o wysokich kwalifikacjach (duża część z nich pozostaje obecnie bez pracy w wyniku kryzysu), które być może nie rozważały nawet takiej opcji jak prowadzenie własnej działalności gospodarczej.

5.2.1.4

Stworzenie specjalnych ośrodków przedsiębiorczości kobiet oferujących podstawowe informacje dotyczące przedsiębiorstw, możliwość tworzenia sieci, wymianę wiedzy oraz szkolenia. W niektórych państwach członkowskich ich brak, a w całej UE często nie dysponują one wystarczającą ilością zasobów w ramach stowarzyszeń przedsiębiorców i izb handlowych. Niemniej ośrodki, w których stosuje się specjalne środki, mogą być bardzo skuteczne w propagowaniu przedsiębiorczości kobiet. Wiele przykładów sprawdzonych rozwiązań można znaleźć w Niemczech.

5.2.1.5

Zapewnienie wsparcia i dostępu do informacji, a także funduszy i środków na badania, naukę i technologię dla kobiet, które mogą chcieć założyć swe własne przedsiębiorstwo lub rozwinąć swe własne badania czy innowacje.

5.2.1.6

Zapewnienie przez instytucje finansowe przeglądu informacji na temat udzielania kredytu pod kątem płci. Niektóre badania pokazują, że kobietom rzadko udziela się kredytów i że często kredyty te są wyżej oprocentowane niż w wypadku mężczyzn (15).

5.2.1.7

Przegląd przepisów dotyczących opieki społecznej dla przedsiębiorców, a w szczególności aspektów praktycznych przepisów dotyczących kobiet przedsiębiorców, które zachodzą w ciążę, zostają matkami i opiekunkami. W opracowanym przez Komisję dokumencie zatytułowanym „Plan działania: europejski program na rzecz przedsiębiorczości” (16) zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia lepszego systemu opieki społecznej, jednak nie podaje się konkretnych propozycji.

5.2.1.8

Opracowanie i wdrażanie ogólnounijnego porozumienia w dziedzinie publicznego sektora mediów radiowo-telewizyjnych, tak aby zachęcać nadawców publicznych z państw członkowskich do zobowiązania się do wyznaczenia celów w zakresie zrównoważonego pod względem płci ukazywania tematyki przedsiębiorczości poprzez usunięcie tematyki kobiet z działu kobiecego i wprowadzenie jej do działu finansowego. Badania ukazują, że przekaz medialny może znacząco i korzystnie wpływać na postrzeganie kobiet przedsiębiorców i podejście do nich. Więcej informacji w mediach o kobietach przedsiębiorcach, które osiągnęły sukces i mogą być stawiane za wzór, istotnie wpłynęłoby na społeczne postrzeganie przedsiębiorczości kobiet.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/29

1.1

W ramach całej polityki UE konieczne jest przeanalizowanie, opisanie i promowanie potencjału kobiet, które pracują i/lub prowadzą przedsiębiorstwo na obszarach rolniczych i wiejskich. Nie można przy tym dopuścić do tego, by część strategii UE pogarszała ich sytuację. Jest to warunek aktywnego udziału kobiet w rozwoju i innowacji, co pomoże całemu sektorowi w przezwyciężeniu kryzysu.

1.2

We wszystkich przepisach i programach UE konieczne jest zapewnienie równego traktowania, równości szans i poprawy sytuacji kobiet poprzez faktyczne uwzględnienie aspektu płci, uproszczenie procedur dostępu do środków i okresowe monitorowanie wyników.

1.3

Kobiety muszą uczestniczyć w planach rozwoju sektora na szczeblu regionalnym i terytorialnym, co wymaga zapewnienia im warunków do udziału, wyrażania potrzeb, a także dzielenia się doświadczeniami i projektami (budowanie zdolności).

1.4

W ramach kontaktów uczelni wyższych i ośrodków badawczych z zainteresowanymi kobietami należy przeanalizować ich możliwości i potrzeby oraz wyposażyć je w instrumenty szkoleniowe i technologiczne –będzie to sprzyjać rozwojowi przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety, a także podniesieniu jakości pracy i życia kobiet zajmujących się rolnictwem.

1.5

ICT (1) mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju i usprawnienia działalności rolnej kobiet pod warunkiem, że technologie te są skuteczne, odpowiednio rozlokowane terytorialnie, dostępne i niedrogie (sieci szerokopasmowe). Mogą też dzięki nim powstać miejsca pracy dla specjalistów ICT.

1.6

Tworzenie sieci kobiet – ułatwione dzięki dobrym technologiom informacyjno-komunikacyjnym – pozwala rozwijać kontakty, podtrzymuje uczestnictwo, ułatwia nawiązywanie kontaktów oraz sprzyja wymianie sprawdzonych rozwiązań między kobietami w UE a kobietami w krajach kandydujących i trzecich, co jest korzystne dla współpracy międzynarodowej i handlu.

1.7

W procesie szkoleń i kształcenia należy uwzględnić potrzeby i możliwości zainteresowanych kobiet, natomiast innowacyjnymi metodami rozpowszechniania informacji mogą zająć się same kobiety (np. zakładając grupy dyskusyjne i grupy samokształcenia, redagując strony w gazetach czy organizując wystąpienia informacyjne w instytucjach oświatowych).

1.8

By zapewnić kobietom pełne możliwości organizowania się i uczestnictwa przy jednoczesnym rozwijaniu ich potencjału, potrzebne są skuteczne, dostępne i elastyczne usługi, które zapewnią im czas wolny od opieki nad innymi. Dotyczy to sektorów usługowych związanych z opieką zdrowotną, transportem, udzielaniem kredytów, dystrybucją i marketingiem, a także opieki nad osobami starszymi i dziećmi oraz sektorów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo socjalne, zapewniające ochronę kobietom, które są jej pozbawione. Również w tym wypadku w wymienionych wyżej sektorach powstają miejsca pracy.

1.9

Wszystkie państwa członkowskie UE powinny opowiedzieć się za prawnym uznaniem małżonków współpracujących, tak by mogli oni zostać objęci ubezpieczeniem społecznym i systemem opieki zdrowotnej. Wskazane byłoby opracowanie na szczeblu UE ram prawnych dotyczących współwłasności małżeńskiej – na przykład wykorzystując statut kobiet na obszarach rolniczych i wiejskich.

1.10

Kobiety mogą się przyczynić do zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszaru lokalnego pod warunkiem, że zostaną wyposażone w niezbędne instrumenty poznawcze i technologiczne (związane z technologią ekologiczną, skutecznym gospodarowaniem zasobami i ich wydajną eksploatacją czy produkcją czystej energii). By mogły zakładać tego rodzaju innowacyjne i zrównoważone przedsiębiorstwa, należy im zapewnić przyspieszoną procedurę uproszczonego dostępu do środków finansowych (zwłaszcza w ramach II filaru WPR).

1.11

Kobiety mogą być motorem ożywienia rzemiosła, a także wytwarzania tradycyjnych, wysokiej jakości produktów ekologicznych, m.in. dzięki ściślejszym kontaktom między kobietami zajmującymi się produkcją a konsumentkami. Kontakty te należy zbadać i rozpropagować (tak jak w wypadku „krótkich łańcuchów dostaw”).

1.12

Reforma WPR oraz polityka rozwoju obszarów wiejskich powinny się wspólnie przyczynić do promowania pracy i działalności kobiet zwłaszcza dzięki programom tematycznym adresowanym do kobiet (II filar).

1.13

Państwa członkowskie, regiony, organy administracji lokalnej i partnerzy społeczni wspólnie odpowiadają za wspieranie potencjału kobiet zamieszkujących obszary rolnicze i wiejskie, tworząc środowisko, w którym przestrzegane i realizowane są odpowiednie ramy prawne, gwarantujące realizację zasady równości i reprezentacji płci, także w ramach swoich struktur wewnętrznych. Pozytywne przykłady w poszczególnych krajach powinny służyć jako zachęta do tego, by kobiety – jak postuluje także Parlament Europejski – były odpowiednio reprezentowane we wszystkich politycznych, gospodarczych i społecznych gremiach sektora rolnego i obszarów wiejskich.

2.1

Nie docenia się potencjału kobiet w rolnictwie na obszarach wiejskich: w sprawozdaniu dotyczącym WPR za 2010 r. (2) do kobiet odnoszą się jedynie dane statystyczne Eurostatu, a w sprawozdaniu na temat rozwoju obszarów wiejskich za 2010 r. przelotnie wspomina się o różnicy współczynnika aktywności zawodowej (mężczyźni – 76 %, kobiety – 62 % (3)). Również w interesującej decyzji Rady z 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (4) o kobietach mówi się wyłącznie w związku z potrzebą ułatwienia im dostępu do zatrudnienia.

2.2

Z kolei Parlament Europejski w swej rezolucji z 2011 r. w sprawie roli kobiet w rolnictwie i na obszarach wiejskich (5) precyzyjnie wymienia największe trudności napotykane przez kobiety i wskazuje pewne strategie, jakie można realizować w celu poprawienia sytuacji społeczno-gospodarczej kobiet. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny dostrzega w analizie PE podobieństwo do własnych poglądów i zgadza się z jej wnioskami, przypominając ponadto opracowane przez siebie opinie (6).

2.3

EKES docenia wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia zawierającego wspólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych oraz towarzyszące mu dokumenty robocze służb Komisji (7), a także komunikat w sprawie europejskiego partnerstwa innowacyjnego na rzecz rolnictwa (8). Teksty te zawierają interesujące fragmenty, które dają nadzieję, że instytucje europejskie będą zwracać większą uwagę na kwestię płci. Ponadto Komitet wyraża życzenie, by na podstawie tych dokumentów Rada podjęła odpowiednie decyzje.

2.4

EKES wyraża zdecydowane uznanie dla działalności organizacji kobiet wiejskich i analogicznych sieci, które istnieją w szeregu państw członkowskich. Częściowo działają one niezależnie, częściowo w ramach organizacji rolniczych. Niektóre organizacje młodzieży wiejskiej także angażują się znacząco na rzecz równouprawnienia płci. Dzięki temu wiele kobiet podnosi swoje kwalifikacje i zyskuje motywację do dalszego zaangażowania w dziedzinie przedsiębiorczości, spraw społecznych, działalności branżowej i polityki. Wniosły one także duży wkład w osiągnięte do tej pory postępy, np. w zakresie zabezpieczenia społecznego rolników i ich rodzin. W niektórych organizacjach rolniczych – dotychczas tradycyjnie zdominowanych przez mężczyzn – kobiety pełnią obecnie czynne i wpływowe funkcje (9). Takie przykłady powinny być wzorem dla wszystkich państw członkowskich.

2.5

Celem niniejszej opinii jest wskazanie – równolegle do wymienionych dokumentów – pewnych kryteriów i środków, które mogą pomóc kobietom w realizacji ich potencjału w pracy zawodowej i przedsiębiorczości oraz w przyjęciu nowatorskiej roli w rozwoju zrównoważonym i tworzeniu wysokiej jakości zatrudnienia. Dokładniejsze rozpoznanie możliwości i potrzeb kobiet w zakresie pracy i przedsiębiorczości w rolnictwie na obszarach wiejskich może się przyczynić do poprawy, przekształcenia, nadania rozmachu strategicznego i dywersyfikacji produkcji, a także do lepszego dopasowania WPR do polityki rozwoju obszarów wiejskich i spójności terytorialnej.

3.1

Kolejne reformy WPR zatarły właściwie granicę między pojęciem gospodarki rolnej, gospodarki wiejskiej i zarządzania obszarem lokalnym/rozwoju lokalnego. Dlatego też poszerzył się kontekst (10), w którym trzeba analizować problemy napotykane przez kobiety, i niezbędne stało się uzyskanie dokładnych, posegregowanych danych jakościowych, które wychodziłyby poza prace wykonywane już w Eurostacie. W rezolucji PE z 2011 r. stwierdza się, że liczba „osób zatrudnionych regularnie w rolnictwie” wynosi 26,7 mln, z których 42 % (czyli 11,2 mln) to kobiety, przy czym chodzi o całą działalność rolniczą na obszarach wiejskich, w której pewna część pracy wykonywana jest przez człowieka (jednak często nie jest to jedyne lub główne zajęcie). Z kolei Eurostat mierzy zatrudnienie w rolnictwie na podstawie RJR (rocznych jednostek roboczych), co oznacza, że w 2010 r. całkowita liczba mężczyzn i kobiet pracujących w tym sektorze w jakimkolwiek charakterze (w rolnictwie, leśnictwie, myślistwie i rybołówstwie) maleje do 11,1 mln, a – co za tym idzie – liczba kobiet wynosi ok. 4,7 mln (11).

3.2

Nawiązanie do metod statystycznych jasno pokazuje, że problem dotyczy nie liczb, lecz strategicznego znaczenia sektora rolno-wiejskiego w jego kontaktach z obszarami miejskimi i podmiejskimi, a także jego związku z rozwojem zrównoważonym (pod względem środowiskowym i społecznym) tych obszarów. Sytuacja kobiet w rolnictwie i na obszarach wiejskich zostanie zatem rozważona pod kątem dwóch kwestii: wysokiego poziomu produkcji rolnictwa europejskiego oraz potencjału kobiet, który można uwolnić dzięki niewielkim, lecz skutecznym i celowo wykorzystanym środkom. Należy pamiętać, że trwa jeszcze poważny kryzys, który stwarza trudności – lecz również możliwości – dla kobiet mieszkających i pracujących na obszarach rolniczych i wiejskich.

4.1

Ostatnie dane na temat sytuacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich wskazują, że po spadku produkcji i zatrudnienia z powodu spowolnienia konsumpcji i eksportu sektor ten powrócił na drogę wzrostu i widoczny jest w nim wzrost dochodów. Zwłaszcza na rynku wewnętrznym konsumenci zaczynają się skłaniać ku jakości i ekologii, wybierając na przykład coraz częściej zakup produktów lokalnych (dystrybucja „zero kilometrów” lub krótki łańcuch dostaw (12)) i/lub ekologicznych.

4.2

Jeżeli chodzi o zatrudnienie, w latach 2007–2008 likwidacji uległo około 900 tys. miejsc pracy w rolnictwie, podczas gdy w latach 2008–2009 bilans ten wynosił 200 tys. rocznych jednostek roboczych (13). Tendencja spadkowa w zatrudnieniu może zatem zatrzymać się na poziomie, który odzwierciedla naturalny spadek liczby pracowników związany z racjonalizacją przedsiębiorstw, w tym ze zmniejszeniem się niewykwalifikowanej siły roboczej na korzyść pracowników wykwalifikowanych.

4.3

Pomimo tych optymistycznych faktów nie przezwyciężono jeszcze kryzysu ani nie poprawiono sytuacji kobiet, gdyż w większości obszarów produkcji rolnej ich praca jest nadal nierejestrowana, chociaż są one już poszkodowane, zarówno jeżeli chodzi o zatrudnienie w pełnym (26 % kobiet na 52 % mężczyzn), jak i niepełnym wymiarze czasu pracy (9,7 % mężczyzn na 11,8 % kobiet) (14). Ponadto istnieje duża strefa pracy sezonowej (wykonywanej przez bardzo duży odsetek pracowników w porównaniu z odsetkiem zatrudnionych na czas nieokreślony), a także pracy nierejestrowanej i nielegalnej, która jest niewidoczna lub problematyczna i nieokreślona ilościowo, a którą należałoby się zająć, zachęcając do wychodzenia z czarnej strefy i – o ile to możliwe – do ustabilizowania pracy kobiet.

4.3.1

Bardzo niepokojąca jest sytuacja imigrantek (pochodzących zarówno z krajów UE, jak i z innych krajów), którym często odmawia się najbardziej podstawowych praw, począwszy od opóźnionej wypłaty wynagrodzenia lub jego nieuzasadnionego obniżenia. Sytuacja ta pogorszyła się wraz z wybuchem kryzysu i nie można jej usprawiedliwiać trudnościami z uzyskaniem kredytu przez małe przedsiębiorstwa rolne i przetwórcze. W wielu przypadkach pracownice zmuszone były powrócić do kraju pochodzenia, nie otrzymawszy wynagrodzenia, bądź też znalazły się na łasce wyzyskiwaczy, przestępców lub handlarzy siłą roboczą, którzy w niektórych państwach członkowskich UE nie mogą być jeszcze ścigani przez prawo.

4.3.2

Rozproszenie terytorialne gospodarstw rolnych i ich zazwyczaj nieduża wielkość komplikują kontrolę prawidłowości stosunków pracy. Niemniej uważne zarządzanie przez organy administracji lokalnej wraz z partnerami społecznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego może stać się punktem wyjścia do zwalczania nieprawidłowości i przestępczości, gwarantując wszystkim przestrzeganie ich praw i bezpieczeństwo.

5.1

Ważnym aspektem pracy kobiet – czy to jako producentów, małżonek współpracujących i konsumentek, czy jako podmiotów przekazujących autentyczne tradycje, kreatywność i wzorce zachowań – jest jakość. By promować ich udział, konieczne są skoordynowane decyzje na obszarze lokalnym.

5.2

W opracowywaniu i stosowaniu zaawansowanych metod produkcji, badaniach, poradnictwie zawodowym i kształceniu powinny uczestniczyć ośrodki badawcze i uczelnie wyższe, które współdziałałyby z obszarami rolniczymi i wiejskimi, uwzględniając w swoich opracowaniach potrzeby kobiet i analizę ich potencjału.

5.3

Często uważa się, że każdy problem związany z podniesieniem jakości i konkurencyjności można rozwiązać za pomocą szkoleń. Może to prowadzić do mnożenia się ofert szkoleniowych, bez uwzględnienia ich jakości i celowości, a często nie są one adekwatne ani do konkretnych potrzeb gospodarki i zainteresowanych podmiotów społecznych, ani do strategii rozwoju zrównoważonego opartych na uczestnictwie. Rozwój działalności rolnej na obszarach wiejskich wymaga dobrze przygotowanych pracownic i przedsiębiorczyń, lecz samo szkolenie nie prowadzi do natychmiastowej zmiany pracy, działalności i życia, jeżeli brakuje struktur i usług i nie tworzy się wysokiej jakości trwałych miejsc pracy.

6.1

Podstawą wszelkich szkoleń, świadczenia usług i racjonalizacji powinna być analiza konkretnych warunków i możliwości kobiet mieszkających i pracujących na obszarach rolniczych i wiejskich. Wymaga to wnikliwego przeanalizowania obszaru lokalnego, a także potencjału i oczekiwań poszczególnych osób, w czym muszą czynnie uczestniczyć zainteresowane kobiety. Uczestnictwo to proces, za który biorą odpowiedzialność władze krajowe, regionalne i lokalne, a także organizacje społeczno-zawodowe. Całkowity potencjał danego obszaru może wzrosnąć, jeżeli wykorzystane zostaną możliwości zamieszkujących go kobiet. Ukierunkowane i skuteczne programy w zakresie rozwoju innowacji, przedsiębiorczości i pracy kobiet to czynniki pomagające w tworzeniu miejsc pracy (zwłaszcza dla ludzi młodych), powstrzymujące, a czasami również odwracające tendencję obszarów wiejskich do wyludniania się.

6.1.1

Uczelnie wyższe i obszary lokalne powinny wspólnie prowadzić analizę tych możliwości, a ośrodki badawcze powinny uczestniczyć w sporządzaniu i ocenianiu planów rozwoju. Wymaga to zagwarantowania skutecznych kontaktów – za pomocą zaawansowanych i dostępnych ICT – między uczelniami wyższymi i kobietami w celu przeprowadzenia dokładnych badań i wypróbowania ich w terenie (15).

6.1.2

Plany rozwoju terytorialnego powinny obejmować konkretne inicjatywy szkoleniowe adresowane do pracownic, małżonek współpracujących i przedsiębiorczyń oraz wykorzystywać ich zdolności do adaptacji, innowacji, a także przekazywania wiedzy i wzorców zachowań. Kobiety, które uzyskały wykształcenie, należy zachęcać do przekazywania wiedzy innym kobietom za pośrednictwem instrumentów formalnych (spółdzielni, struktur uczestnictwa w decyzjach władz lokalnych, grup działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich itd.) i nieformalnych (grup dyskusyjnych i grup samokształcenia, wystąpień w instytucjach oświatowych, transmisji radiowych i telewizyjnych, rubryk w gazetach, przedsiębiorstw społecznych itd.). Niezbędną zachętą są nie tylko środki finansowe, lecz również zapewnienie kobietom czasu wolnego dzięki ułatwieniom i sprawnym usługom na obszarze lokalnym (płatne urlopy, struktury opieki nad dziećmi, skuteczny i bezpłatny transport (16), tymczasowe zastępstwo w sprawowaniu opieki, żłobki rolne itp.).

6.2

Skuteczne, szybkie (szerokopasmowe) i niedrogie łącza internetowe są niezbędnym warunkiem, zważywszy, że w niektórych krajach mniej niż 60 % gospodarstw domowych posiada dostęp do internetu. Powszechniejsze wykorzystanie ICT może ułatwić również kształcenie na odległość i komunikację między osobami zamieszkałymi na obszarze lokalnym, lecz w dużej odległości od siebie. Stanowi także zachętę do kontaktowania się z kobietami na obszarach rolniczych i wiejskich w innych krajach, budząc zainteresowanie nauką języków obcych i wymianą doświadczeń.

6.2.1

ICT sprzyjają ponadto tworzeniu sieci pracownic, małżonek współpracujących i przedsiębiorczyń, które – zachęcone kontaktami z migrantkami spoza UE – komunikują się i współdziałają również z kobietami z krajów kandydujących i trzecich. Może to prowadzić do owocnej wymiany doświadczeń, lepszej współpracy na rzecz rozwoju, a nawet do większej integracji handlowej oraz pomóc w sprostaniu wyzwaniom związanym z zaopatrzeniem w żywność na poziomie globalnym.

6.3

Zdrowie kobiet na obszarach rolniczych i wiejskich ma priorytetowe znaczenie. Skuteczna służba zdrowia, obejmująca m.in. telemedycynę i telediagnostykę, oraz wysokiej jakości sprzęt medyczny powinny monitorować stan zdrowia, bezpieczeństwo i choroby zawodowe w miejscu pracy, co może dać zatrudnienie wyspecjalizowanemu personelowi. Usługi te – zwłaszcza związane ze zdrowiem reprodukcyjnym i zapobieganiem chorobom ginekologicznym – powinny być bezpłatne, a w każdym razie ich koszty muszą uwzględniać zawsze dochody i zobowiązania rodzinne. Kluczowym aspektem jest zaawansowany wiek wielu kobiet, gdyż w niektórych krajach zdominowanych przez rolnictwo, kobiety żyją średnio o wiele dłużej niż mężczyźni, w związku z czym wśród osób powyżej 60. roku życia przeważają kobiety (17). Konieczne jest zapewnienie im usług medycznych, opieki i wsparcia, między innymi po to, by nie zobowiązywać młodszych kobiet do podejmowania kolejnych obowiązków rodzinnych.

6.4

Sposoby podejścia do sytuacji małżonek współpracujących znacznie się różnią między sobą w zależności od kraju. Z formalnego punktu widzenia kobiet tych nie uznaje się za pracownice, chociaż one wykonują ciężką pracę w tym sektorze i nadal w niektórych państwach członkowskich nie mogą korzystać z opieki zdrowotnej czy też programu emerytalnego (z wyjątkiem powszechnego ubezpieczenia, jeżeli przewiduje to system opieki społecznej). Konieczne są zatem instrumenty zapewniające im zabezpieczenie, na przykład za pomocą specjalnych funduszy emerytalnych wspieranych przez partnerów społecznych lub samorządy terytorialne. Wskazane byłoby również opracowanie przepisów dotyczących współwłasności małżeńskiej – na przykład na podstawie europejskiego statutu kobiety na obszarach rolniczych i wiejskich.

6.5

Kobiety przyczyniają się znacznie do racjonalnego zużycia energii oraz unieszkodliwiania odpadów, gdyż prowadzą gospodarstwa domowe. Selektywna zbiórka odpadów oraz odpowiednie struktury kompostowania i przetwarzania (biomasa) mogą służyć również realizacji celów w zakresie oszczędności energii oraz umożliwiać pozytywne sprzężenie zwrotne w produkcji rolnej i ekologicznej, która jest de facto samowystarczalna pod względem energii. Należy ułatwiać dostęp do nowych, ekologicznych technologii produkcji i wydajnych metod eksploatacji zasobów poprzez przyznawanie specjalnych zachęt dla przedsiębiorstw i na rzecz działań prowadzonych przez kobiety.

6.6

W wielu krajach w ramach inicjatyw tworzenia ugrupowań kobiety zdobyły pozytywne doświadczenia agroturystyczne, zwłaszcza zakładając spółdzielnie, i uzyskały doskonałe wyniki w zakresie zarządzania. Wziąwszy pod uwagę rosnące zainteresowanie tego rodzaju turystyką, konieczne byłoby stworzenie sieci takiej działalności i rozpowszechnienie sprawdzonych rozwiązań.

6.7

By przyczynić się do rozwoju zrównoważonego i działalności kobiet (prowadzonej często na niewielkich parcelach), dystrybucja musi charakteryzować się wysoką jakością, funkcjonalnością i elastycznością. Lokalne spółdzielnie dystrybucyjne – po ograniczonych kosztach – mogą promować sprzedaż typowych produktów wysokiej jakości po bardziej przystępnych cenach. Przydatne okazały się również specjalne inicjatywy promujące te produkty.

6.8

Istotne jest promowanie zanikających już typowych wyrobów rzemieślniczych. Ukierunkowane kampanie informacyjne i marketingowe mogą pomóc w utrzymaniu tego rodzaju działalności i miejsc pracy, a także w ich tworzeniu, przeciwdziałając odpływowi ludności z obszarów wiejskich oraz spadkowi jakości wskutek masowego importu. Niezbędne jest zatem skuteczne współdziałanie odpowiednich usług, technologii i transportu, które łączą obszary wiejskie i rolnicze z rynkami miejskimi (18).

6.9

Konieczne jest ułatwienie dostępu do kredytu na zakładanie przedsiębiorstw oraz spółdzielni rolnych i rzemieślniczych poprzez zwiększenie poczucia odpowiedzialności tradycyjnych banków (zwłaszcza banków rolnych i lokalnych kas oszczędnościowych), a także popularyzację programów mikrokredytowych adresowanych przede wszystkim do kobiet.

7.1

W oczekiwaniu na przyjęcie wniosku dotyczącego rozporządzenia zawierającego wspólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych (19), Komitet przypomina, że w rozporządzeniu w sprawie EFRROW podkreślono potrzebę wykorzystania środków z tego funduszu na propagowanie równości płci i zaplanowano informowanie zainteresowanych organów oraz ich udział w realizacji tego celu (20). Nowe wspólne rozporządzenie można rozwinąć, wprowadzając procedurę przyspieszoną dla kobiet zakładających innowacyjne i zrównoważone przedsiębiorstwa rolne lub rzemieślnicze na obszarach wiejskich. Wzmocniłoby to zainteresowane organizacje społeczeństwa obywatelskiego uczestniczące w partnerstwie, o którym mowa w art. 6 wspomnianego rozporządzenia, a także zwiększyło ich zdolność do przedstawiania propozycji.

7.2

Co się zaś tyczy wspólnego rozporządzenia w sprawie funduszy, które jest obecnie przedmiotem opinii EKES-u (21), Komitet potwierdza duże zaniepokojenie skutkami, jakie mogą mieć uwarunkowania makroekonomiczne (art. 21) dla projektów rozwoju inicjatyw na rzecz kobiet. Apeluje, by – stosując specjalne przepisy krajowe – nie dopuszczono do wyrządzenia bezpośredniej lub pośredniej szkody podmiotom społecznym znajdującym się w najbardziej niekorzystnej sytuacji, w tym kobietom.

7.3

EKES ma nadzieję, że Komisja nie tylko zaangażuje się w działania omówione już we wspomnianych wnioskach, lecz również szybciej dostrzeże zachodzące zmiany i potrzeby kobiet, nie dopuszczając przede wszystkim do tego, by treść i metodologia programów poprawiających sytuację kobiet na obszarach rolniczych i wiejskich stały się mało elastyczne.

7.4

Oprócz polityki spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej również europejskie programy badań i rozwoju, kształcenia (Europejski Fundusz Społeczny i nie tylko) oraz mobilności pracowników powinny systematycznie uwzględniać większy i bardziej owocny udział kobiet w rozwoju obszarów rolniczych i wiejskich.

7.5

Przepisy, programy i projekty dotyczące realizacji II filaru powinny być poddawane okresowej kontroli w ramach procedur monitorowania WPR, tak by upewnić się o ich skuteczności w realizacji zasady równości szans i w odpowiednim wykorzystaniu rozdysponowanych środków.

7.6

Trzeba przewidzieć również podprogramy tematyczne dla kobiet w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich oraz odpowiednio wykorzystywać i rozpowszechniać doświadczenia z realizacji inicjatywy wspólnotowej na rzecz rozwoju obszarów wiejskich (LEADER).

7.7

By opracować programy, których priorytetem byłaby realizacja potencjału kobiet, w tym interaktywnym procesie powinny uczestniczyć przede wszystkim obszary lokalne w znaczeniu geograficznym, administracyjnym i socjologicznym. Za decyzje i ich realizację powinny również odpowiadać bezpośrednio organizacje partnerów społecznych i społeczeństwa obywatelskiego. By tego dokonać, organizacje te będą musiały dowieść swej zdolności do praktycznego i skutecznego reprezentowania potrzeb kobiet, a także ich uwzględnienia na wszystkich szczeblach organizacji, z troską również o budowanie potencjału kobiet.

7.7.1

EKES zachęca wszystkie reprezentowane przez siebie organizacje, by zwróciły szczególną uwagę na kobiety pracujące i mieszkające na obszarach rolniczych i wiejskich i aby stały się wyrazicielami ich potrzeb i aspiracji, a także systematycznie włączały kobiety do rozmaitych struktur partnerstwa horyzontalnego i wertykalnego.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/34

1.1

Świadom faktu, że zbliżenie Republiki Mołdowy do Unii Europejskiej leży w ich wspólnym interesie, EKES, po zakończeniu wizyty w tym kraju w marcu 2012 r., w niniejszej opinii zdecydował się na wysunięcie następujących zaleceń z myślą o:

1.2

Kierując swoje uwagi do Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Komitet zaleca doprowadzenie do zawarcia zrównoważonej umowy o wolnym handlu i zadbanie o to, by we wszystkich etapach tego procesu uczestniczyły organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Aby doprowadzić do zawarcia DCFTA, należy powiązać działania Komisji z działaniami Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Komitet zaleca:

1.3

Kierując swoje uwagi do mołdawskich władz publicznych, Komitet zachęca rząd i parlament do:

1.4

Komitet kieruje swe zalecenia do mołdawskich organizacji społeczeństwa obywatelskiego. dzięki czemu pragnie zacieśnić stosunki z mołdawskim społeczeństwem obywatelskim w ramach Partnerstwa Wschodniego. Przedstawia społeczeństwu obywatelskiemu następujące propozycje, które jest skłonny omówić w Mołdawii podczas konferencji, by doprecyzować oś działań w zakresie kontaktów ze społecznościami z krajów Partnerstwa. Poza utworzeniem MRSGE EKES zaleca partnerom społecznym i partnerom społeczeństwa obywatelskiego:

2.1

Mołdawskie społeczeństwo obywatelskie włącza się w politykę zbliżenia do UE za pomocą pewnych istniejących już mechanizmów. W styczniu 2011 r. utworzono składający się z 30 członków organ konsultacyjny – Krajową Radę Uczestnictwa, który współpracuje z rządem. Istnieje także drugi organ konsultacyjny związany z parlamentem. Utworzony w listopadzie 2010 r. krajowy konwent integracji europejskiej obejmuje wiele organizacji mających wysuwać propozycje i rozpowszechniać informacje na temat procesu integracji europejskiej, by umożliwić prowadzenie bezpośredniego i otwartego dialogu z zainteresowanymi stronami. Ponadto na poziomie krajowym pojawiło się wiele platform tematycznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

2.2

Organizacje mołdawskie uczestniczą w różnych grupach forum społeczeństwa obywatelskiego w ramach Partnerstwa Wschodniego, zajmujących się kwestiami: demokracji, praw człowieka, dobrego zarządzania i stabilności; zaleceń ogólnych; środowiska, energii i zmiany klimatu oraz kontaktów międzyludzkich. EKES pragnie zachęcić do stworzenia piątej grupy roboczej, która zajmowałaby się dialogiem społecznym oraz, ogólniej, kwestiami społeczno-gospodarczymi (3).

2.3

Partnerzy społeczni mają do odegrania istotną rolę w zbliżeniu Mołdawii do UE. Uznana w konstytucji niezależność organizacji związkowych została sprecyzowana w przepisach z lipca 2000 r., które gwarantują wolność związkową, negocjacje zbiorowe i ochronę majątku tych organizacji. Struktura związkowa uległa poważnej zmianie w ostatnich latach: dwa istniejące związki: Konfederacja Związków Zawodowych Republiki Mołdowy (KZZRM) i Solidarność połączyły się w jedną centralę związków zawodowych – Krajową Konfederację Związków Zawodowych Mołdawii (KKZZM). Po przyłączeniu się do Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych KKZZM zaczyna pojawiać się na posiedzeniach międzynarodowych. Mogłaby też zwrócić się o przyznanie statusu obserwatora przy Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych.

2.3.1

Najbardziej reprezentatywną organizacją pracodawców jest utworzona w 1996 r. Krajowa Konfederacja Pracodawców Mołdawii, składająca się z 32 członków i określająca się jako apolityczna i niezależna. Krajowa agencja ds. zatrudnienia siły roboczej zarządza projektem „Mobility Partnership”, w którym uczestniczy UE i Mołdawia. Projekt ten na celu czuwanie nad tym, by integracja mołdawskiego rynku pracy przebiegała płynnie. Organizacje pracodawców uczestniczą w tej integracji: wdrażają na poziomie lokalnym i regionalnym decyzje podjęte w ramach projektu.

2.3.2

Byłoby więc wskazane wzmocnienie jednostek ds. informacji na temat DCFTA działających wśród partnerów społecznych i we współpracy z ich europejskimi odpowiednikami branżowymi lub odnośnymi partnerami z państw członkowskich.

2.4

Sytuacja niektórych grup ludności, zwłaszcza z obszarów wiejskich, jest szczególnie niestabilna. Pogorszenie sytuacji społecznej w szczególny sposób odbija się na kobietach. Grupę tę charakteryzują: wysoka stopa bezrobocia, utrata kwalifikacji zawodowych, obniżenie zarobków, praca sezonowa czy też niewielkie świadczenia społeczne. Kobietom przysługują podobne prawa co mężczyznom, jednak ich sytuacja na rynku pracy jest bardziej niestabilna. Ponadto kobiety stanowią jedynie 14 % przedsiębiorców mołdawskich. Wśród osób żyjących poniżej progu ubóstwa (4) przeważa ludność wiejska; ponadto w 2009 r. wzrósł odsetek ubogiej ludności wiejskiej. Niepokojąca jest sytuacja dzieci w Mołdawii, charakteryzująca się wieloma zagrożeniami, takimi jak: brak stałego miejsca zamieszkania, konieczność wykonywania pracy, przemyt, prostytucja. Rozpowszechnione jest zjawisko „sierot społecznych”, czyli dzieci oddawanych przez rodziny do sierocińców z powodu ubóstwa.

2.5

Funkcjonowanie mediów poprawia się od kilku lat. Dzięki pomocy UE i Rady Europy rada koordynacyjna ds. mediów audiowizualnych w październiku 2010 r. przyjęła nową metodę nadzoru nad traktowaniem przez media wydarzeń politycznych. Ponadto w 2010 r. pojawiły się dwa nowe kanały telewizyjne (Jurnal TV i Publika TV) oraz cztery nowe rozgłośnie radiowe (Radio Sport, Aquarelle FM, Publika FM, Prime FM). Kształcenie dziennikarzy w zakresie zagadnień europejskich powinno stać się priorytetem. Postęp w zakresie wolności słowa umożliwi lepsze informowanie obywateli i środowisk przedsiębiorców, zwłaszcza rolników, o korzyściach i trudnościach związanych ze zbliżeniem do UE.

2.6

Pomimo niezaprzeczalnych postępów społeczeństwo obywatelskie nadal napotyka poważne trudności organizacyjne. Utrzymują się znaczne różnice między poszczególnymi obszarami: sektor pozarządowy jest aktywny w dużych ośrodkach, takich jak Kiszyniów, Bielce, Kagule (Chisinau, Balti, Cahul) i Ungheni, ale okazuje się mało aktywny na wielu obszarach kraju. Z drugiej strony związki zawodowe pokrywają kraj gęstszą siecią. W wyniku przedłużającej się secesji współpraca między dwoma obszarami nabrzeżnymi Dniestru jest nadal dość ograniczona. Co więcej, organizacje pozarządowe w dość dużym stopniu zależą od kilku zewnętrznych darczyńców, co może mieć niekorzystny wpływ na niezależność i trwałość tych organizacji. Ponadto, choć jakość sieci eksperckich jest wysoka, to zależą one od zbyt ograniczonego kręgu specjalistów – lista dużych organizacji pozarządowych nie zmieniła się w ciągu ostatnich lat.

3.1

Prace nad DCFTA między UE a Mołdawią dotyczą dóbr, usług i inwestycji, jednak jej kompleksowy i pogłębiony charakter prowadzi do transpozycji i faktycznego stosowania wspólnotowego dorobku prawnego w dziedzinie handlu. Pociąga to za sobą odpowiednie działania towarzyszące i poważne reformy. Gospodarka mołdawska zmaga się z niedostatkiem konkurencyjności wynikającym z różnych czynników, takich jak: słabość infrastruktury transportowej (zwłaszcza drogowej), niewielkie rozmiary rynku wewnętrznego, niezbyt innowacyjne otoczenie, chroniczna niestabilność polityczna, trudny dostęp do finansowania i korupcja. Eksport nie jest już skierowany wyłącznie na rynki dawnego bloku sowieckiego. Skierowanie handlu zewnętrznego na Europę jest już faktem: prawie połowa eksportu przeznaczona jest właśnie dla niej. Wynika to ze zwiększenia udziału branży tekstylnej w eksporcie (z 10 % w 1999 r. do 22,7 % w 2008 r.) (5) ze względu na niski koszt wykwalifikowanej siły roboczej.

3.2

Przeprowadzana obecnie, zainicjowana równocześnie z rozpoczęciem negocjacji ocena wpływu na zrównoważony rozwój powinna do września 2012 r. przynieść informacje na temat pozytywnych i negatywnych skutków takiego otwarcia rynków handlowych (6). Zgodnie ze specyfikacją dla konsultantów (7) powinna zostać przeprowadzona konsultacja z EKES-em w sprawie tych negocjacji oraz w sprawie odpowiedzi zgłoszonych w ramach konsultacji publicznych. Ponadto Komitet szczególną uwagę zwróci na stanowisko, które Komisja opracuje na zakończenie tej oceny oraz będzie uważnie śledził działania towarzyszące.

3.3

Ryzyko dla UE związane z umową jest ograniczone i dotyczy głównie norm sanitarnych i fitosanitarnych oraz gwarancji inwestycyjnych. Poprawa klimatu towarzyszącego prowadzeniu działalności gospodarczej, niezbędna do przyciągnięcia inwestycji europejskich, wymaga intensywnej walki z korupcją. Wskaźnik postrzegania korupcji wynoszący w 2011 r. 2,9 na 10 (8) dawał Mołdawii 112. miejsce na świecie. Działaniami w tym zakresie zajmuje się ośrodek zwalczania przestępstw gospodarczych i korupcji oraz wyspecjalizowana prokuratorska jednostka antykorupcyjna. Obowiązujące przepisy są wystarczające, ale niedostateczne jest wdrażanie polityki antykorupcyjnej. Można w tym kontekście ubolewać nad brakiem środków finansowych na życie polityczne, częstym fatalizmem obywateli oraz niedostateczną aktywnością społeczeństwa obywatelskiego. Walka z korupcją znajduje się wśród głównych priorytetów międzynarodowych darczyńców (Rada Europy, UE, szwedzki organ pomocy rozwojowej – SIDA, Bank Światowy, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, USAID itd.). Kilka koalicji organizacji pozarządowych również zajęło się tą kwestią (ośrodek analiz korupcji i zapobiegania jej, Transparency International Moldova, przymierze antykorupcyjne czy też ośrodek dziennikarstwa śledczego). Kolejne zmiany władz politycznych nie przyniosły do chwili obecnej namacalnych wyników w tej dziedzinie.

3.4

DCFTA pociągnie za sobie wiele skutków społecznych. EKES podkreśla znacznie, jakie dla rozwoju kraju ma dialog społeczny w tej dziedzinie. Zaleca przyjęcie protokołu roszczeń zbiorowych Karty społecznej Rady Europy, poprawę inspekcji pracy oraz utworzenie sądów pracy. Władze mołdawskie współpracują z MOP w dziedzinie pracy nierejestrowanej, by zbliżyć się do norm europejskich, a w 2012 r. przyłączyły się do obchodów Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Konieczna jest także poprawa warunków przyjmowania w Mołdawii powracającej ludności migrującej oraz promowanie praw Mołdawian za granicą. Do dziedzin, którymi należy się zająć w pierwszej kolejności, należą kształcenie i zmiana kwalifikacji siły roboczej.

3.5

Branża rolnicza i rolno-spożywcza okazują się istotnymi sektorami w Mołdawii z punktu widzenia negocjacji umowy. Rolnictwo mołdawskie musi jeszcze poczynić postępy, jeśli chodzi o świadectwa pochodzenia, kontrole zgodności z normami sanitarnymi i fitosanitarnymi czy przestrzegania zasad konkurencji, jeśli Mołdawia chce eksportować na rynek europejski i zadbać o bezpieczeństwo żywności. Do chwili obecnej normy zostały przyjęte, jednak ich faktyczne wdrożenie jest procesem długotrwałym i kosztownym, zwłaszcza w przypadku produkcji zwierzęcej (w 2008 r. jedynym produktem zwierzęcym, który można było eksportować z Mołdawii, był miód). Dostosowanie się do norm europejskich pociąga za sobą wysokie koszty ponoszone przez drobnych producentów, dlatego władze muszą prowadzić politykę reform instytucjonalnych i pomocy dla sektora rolno-spożywczego i upraw winorośli. Projekty finansowane w ramach komisyjnego mechanizmu pomocy na rzecz wymiany handlowej przyczynią się w znacznym stopniu do dostosowania się do norm.

3.6

Przemysł, który przez dłuższy okres wykazywał tendencję spadkową, zdaje się obecnie odnosić korzyści z konkurencyjnych cen, jakie oferuje rynkom europejskim i z bliskości geograficznej, na co wskazuje szybki rozwój branży tekstylnej. Ta gałąź przemysłu lekkiego może się rozwijać na całym obszarze, zwłaszcza w podupadłych regionach na południu kraju. Przemysł samochodowy pojawił się w północnych regionach dzięki inwestorom niemieckim. Udział Mołdawii w strategii na rzecz regionu Dunaju oraz modernizacja infrastruktury przemysłowej (zwłaszcza na prawym brzegu Dniestru) byłyby atutem dla rozwoju.

3.7

Aby umowę o wolnym handlu z UE można było uznać za pogłębioną i kompleksową, należy ją stworzyć na bazie zdolności Mołdawii do dostosowania się do wspólnotowego dorobku prawnego. Wymaganie to pociąga za sobą odpowiednie towarzyszące środki finansowe. Doświadczenia związane z kolejnymi rozszerzeniami w zakresie rynku wewnętrznego wyraźnie dowiodły decydującej roli funduszy strukturalnych w zapewnieniu spójności społecznej i terytorialnej. Komitet zaleca wobec tego zgromadzenie środków towarzyszących równoważnej wartości, by zmniejszyć ryzyko pogłębienia się nierówności społecznych lub różnic między poszczególnymi obszarami. W tym celu komitet monitorujący wdrażanie umowy zwróci szczególną uwagę na realizację programu na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich ENPARD.

3.8

Bilans ekologiczny Mołdawii jest przedmiotem rzeczywistego niepokoju (grunty, woda, energia). Należy więc go uwzględnić w ramach negocjowania umowy. Dziedzictwo epoki sowieckiej jest szczególnie ciężkie, zwłaszcza w odniesieniu do gospodarki odpadami toksycznymi. Susze, które dotknęły kraj w ostatnich latach, wskazują na podatność gospodarki Mołdawii na skutki degradacji środowiska naturalnego i zmiany klimatu. Co więcej, ponad połowa zasobów wód gruntowych jest zanieczyszczona, podczas gdy wody podziemne pokrywają dwie trzecie zapotrzebowania ludności na wodę pitną. Politykę ekologiczną charakteryzuje to, że przeznacza się na nią niewielkie środki, pomimo międzynarodowych zobowiązań, np. wobec EBI. Ponadto bardzo wyraźna jest potrzeba uświadomienia kwestii związanych z transportem i budownictwem wszystkim podmiotom gospodarczym, gdyż ich wiedza na temat zagrożeń w tym zakresie wciąż jest niewielka. Mołdawia, która dołączyła do Europejskiej Wspólnoty Energetycznej, jest szczególnie uzależniona od importu paliw kopalnych, podczas gdy efektywność energetyczna w tym kraju nadal jest niska. EKES zaleca udzielenie organizacjom ekologicznym wsparcia w zakresie problematyki energooszczędności, racjonalnego wykorzystania zasobów i gospodarki odpadami.

3.9

W ocenie wpływu szczególnie uważnie należy zająć się sytuacją Naddniestrza, by w świetle DCFTA ocenić możliwe skutki umowy z punktu widzenia bezpieczeństwa granic oraz jej społeczno-gospodarcze oddziaływanie. Umowa ta mogłaby przyczynić się do zmniejszenia różnic wewnętrznych i do zapewnienia integralności terytorialnej.

4.1

Z myślą o tym, by stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego, co przejawia się w intensywniejszym dialogu i częstszych konsultacjach, EKES zaleca utworzenie MRSGE, na wzór innych krajów tego regionu. Analiza różnych europejskich doświadczeń w tym zakresie umożliwi znalezienie drogi właściwej dla Mołdawii.

4.2

Projekt dotyczący MRSGE będzie odpowiedzią na potrzebę strukturyzacji społeczeństwa obywatelskiego i umocni jego wpływ i znaczenie. Obecna mnogość struktur tymczasowych tworzy elastyczne i eksperymentalne ramy, jednak ich trwałość jest niepewna, a sposób funkcjonowania – niestabilny. Zajmowanie paralelnych stanowisk przez partnerów społecznych i stowarzyszenia lub organizacje pozarządowe sprawia, że są one mniej czytelne w debacie publicznej.

4.3

MRSGE wniosłaby interesujący wkład do działań na rzecz osiągnięcia porozumienia w sprawie wyborów, przed jakimi staje społeczeństwo, gdyż umożliwiłaby uwzględnienie w modelu rozwoju różnych interesów. Wspólna praca w formie wzajemnych uzgodnień musi być przygotowana na bazie trzech filarów zrównoważonego rozwoju. Jest to także ważne podejście z punktu widzenia realistycznej strategii reintegracji Naddniestrza.

4.4

MRSGE umożliwi zagwarantowanie niezależności analiz, gdyż uchroni je przed sporami stronnictw i powiązaniami ze źródłami środków finansowych, a jednocześnie pozwoli na konfrontację różnych zapatrywań. Ponadto wskazane byłoby również zajęcie się w jej ramach kwestiami zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie czy wyznanie.

4.5

MRSGE odpowiedziałaby na zapotrzebowanie na ocenę polityki publicznej związanej z przyjmowaniem wspólnotowego dorobku prawnego. Instytucja ta mogłaby objąć także komitet monitorowania wdrażania umowy handlowej, w kontakcie z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/39

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/45

3.2.1

Odwrócenie „piramidy produkcyjnej” za pomocą podejścia opartego na spółdzielczości transnarodowej, której masa krytyczna gwarantowałaby jej niezbędną skalę i zakres. Począwszy od producenta indywidualnego lub przedsiębiorstw rodzinnych, należy propagować stowarzyszenia lub spółdzielczość na najniższym poziomie, jako elementy dynamizujące gospodarkę wiejską, włączając ją w większe struktury – sieci regionalne i bieguny konkurencyjności – pozwalające rolnikom włączyć się w odcinki obiegu handlowego przedstawiające większą wartość. Taka organizacja spółdzielcza pozwoli na maksymalizację zysku i zaspokojenie zróżnicowanego popytu, a także skróci obieg handlowy pomiędzy producentami a konsumentami (8). Także integracja spółdzielcza (9) zapewnia lepszą identyfikowalność w trakcie całego procesu, zarówno z punktu widzenia jakości, jak i ustalania cen, dzięki czemu można wydajniej i skuteczniej korzystać z zasobów.

3.2.2

Spółdzielczość – korzyści dla społeczeństwa. Zyski wytworzone przez sieć spółdzielni powracają do nich samych, zwiększając ich szanse na poprawę władzy rynkowej, na rzecz większej zdolności do zatrudnienia i bardziej uniwersalnego dostępu do podstawowych zasobów. Poprawiają także warunki producentów i konsumentów i ułatwiają powstawanie synergii w ramach nowych stosunków handlowych.

3.2.3

Koncentracja popytu  (10). Spółdzielnie konsumentów i propagowanie sieci konsumenckich koncentrujących zapotrzebowanie obywateli mają za zadanie ułatwić dostęp do produktów lepszej jakości i o bardziej korzystnej cenie. Bezpośredni kontakt z producentami powstaje od poziomu pobliskich rynków lokalnych i ewoluuje aż do wirtualnych transakcji handlowych w internecie. Takie ujęcie tej kwestii jest zgodne z celami ogłoszonymi przez najważniejsze organizacje rolnicze i spółdzielnie sektora rolno-spożywczego Unii Europejskiej: „Jeśli chodzi o sprzedaż bezpośrednią produktów konsumentom końcowym (np. sprzedaż bezpośrednia w gospodarstwie, spółdzielnie rolnicze, lokalne targi, wspólne platformy bądź przedsiębiorstwa kontrolowane przez producentów), celem jest zachęcanie do inicjatyw rolniczych i ich wspieranie” (11).

3.2.4

Kolisty model rynku  (12) – skracanie obiegu handlowego. By zrównoważyć zbyt duże znaczenie podmiotów niewnoszących wartości dodanej dla łańcucha handlowego produktów rolno-spożywcznych, należy propagować takie obiegi handlowe, które jak najbardziej zbliżają produkcję (producentów na najniższym poziomie) do konsumpcji (konsumentów ostatecznych) (13). Ułatwiłoby to powstawanie „pętli rynkowych”, umożliwiających odpowiednie dopasowanie środków i kosztów do potrzeb ludności i zasobów produkcyjnych, unikając w ten sposób nadwyżek lub braków, które mogą także wywołać sztuczne wahania cen. Działanie łańcucha zaopatrzenia w żywność byłoby dzięki temu sprawiedliwsze, przejrzystsze i bardziej zrównoważone, i przyczyniłoby się do wyeliminowania nadużyć i nieuczciwych działań zagrażających uczciwej konkurencji.

3.2.5

Nowe technologie  (14). Innowacje technologiczne to kamień węgielny, na którym opiera się rozwój bardziej konkurencyjnego rynku, zarówno z punktu widzenia innowacyjnego rozwoju technik produkcyjnych w sektorze rolno-spożywczym, jak i w projektach logistycznych niezbędnych do optymalizacji wydajności procesów komunikacyjnych we wdrażaniu inteligentnych sieci produkcji, dystrybucji i konsumpcji (takich jak organizacje w dużym stopniu zarządzane samorządnie, zdolne do elastycznego rozwoju i nabywania umiejętności podejmowania działań prowadzących do realizacji celów). Wykorzystanie ich zdolności do „wirusowego” rozprzestrzeniania się, interoperacyjności i wzajemnego połączenia w otoczeniu cyfrowym pozwoli zastąpić pośredników, których rola jest często nieokreślona. Dlatego nowe technologie powinny być narzędziami, umożliwiającymi zorganizowanie procesu prowadzącego do większej skuteczności zbiorowej, wprowadzając jednocześnie innowacje do łańcuchów żywności i wykorzystując ich zdolność do zmian.

3.3.1

Przyjęcie środków w ramach polityk wspólnotowych. Należy propagować – poprzez reformę ram prawnych i odpowiednią politykę zachęt – środki wspierania spółdzielni za pomocą agencji rozwoju, kredytów finansowych itp., środki integracji i internacjonalizacji spółdzielczej, środki spójności i innowacji społecznej oraz środki wzmacniające partnerstwa między instytucjami publicznymi oraz małymi i średnimi przedsiębiorstwami, spółdzielniami, stowarzyszeniami konsumentów i innymi ugrupowaniami.

3.3.2

Spółdzielcze zamówienia publiczne  (15). Postępy dokonane w ostatnich latach w sferze ekologicznych zamówień publicznych oraz niedawne przyjęcie kryteriów etycznych w procedurach dotyczących zamówień dla administracji publicznej, miały ważny wpływ na społeczno-gospodarcze aspekty działań na rzecz zrównoważonego rozwoju i współpracy. Wzorcowy charakter zamówień publicznych, a także ich duża siła nabywcza sprawia, że są one niewątpliwie niezbędnym instrumentem propagowania wyznaczonych celów. Stymulowanie przepływów rynkowych między organami administracji publicznej i sieciami spółdzielczymi może mieć decydujące znaczenie dla nowego modelu zrównoważonej produkcji i konsumpcji.

3.3.3

Znaki jakości  (16). Znaki jakości to pośrednie instrumenty wspierające, które potwierdzają pochodzenie, cechy i właściwości produktów wprowadzonych na rynek, podkreślając wartość dodaną aspektu społecznego, która towarzyszy produkcji spółdzielczej („znak spółdzielczy”). Taki wizerunek marki zapewnia rozpoznawalność i pozwala stowarzyszeniom rolniczym przejść z orientacji produkcyjnej na orientację rynkową.

3.3.4

Przejrzystość i informowanie konsumentów  (17). W powiązaniu z kampaniami zwiększającymi świadomość obywateli na temat podejmowania decyzji zakupowych w ramach rynku spółdzielczego, przejrzystość, szczególnie w zakresie jakości i identyfikowalności, jest czynnikiem równowagi w łańcuchu wartości, który prowadzi do większej symetrii informacyjnej oraz skoordynowanych działań w dziedzinie produkcji i konsumpcji, koniecznych dla skuteczności modelu opartego na zrównoważonym rozwoju, łącząc w czasie i przestrzeni popyt i podaż w ramach integracji odpowiednich procesów wprowadzania do obrotu. Należy także nadać priorytetowy charakter na ugrupowaniom konsumentów, a także kanałom prowadzącym do odpowiedniej koncentracji popytu końcowego na produkty rolno-spożywcze.

3.3.5

Edukacja i szkolenia na rzecz przedsiębiorczości społecznej i spółdzielczości  (18). Choć jest to instrument wyraźnie proaktywny, którego skutki nie są natychmiastowe, ma on jednak zasadnicze znaczenie dla konsolidacji zmian powstałych na rynku. Znajomość i przyswajanie zasad spółdzielczości w ośrodkach edukacyjnych nie tylko wcześnie kształtuje postawy sprzyjające modelowi spółdzielczemu i współpracy jako źródłu zaufania; praktyka ta może rozszerzyć się na rodziców, zachęcając ich do przyjęcia wzorców konsumpcji zgodnych z proponowanymi działaniami. W tym kontekście szczególnie ważne jest wspieranie ducha przedsiębiorczości wśród młodzieży, aby zachęcać i motywować do wdrażania i konsolidacji spółdzielni, czy to w fazie produkcji, wprowadzania do obrotu czy konsumpcji. Do tego wszystkiego przyczyni się też niewątpliwie wiedza, wymiana i rozpowszechnianie dobrych praktyk spółdzielczych.

3.3.6

Zróżnicowane obciążenia podatkowe  (19). Konieczny jest sprawiedliwszy system podatkowy, pozwalający na przekierowanie konsumpcji na skuteczne wykorzystanie zasobów (20), aby w większym stopniu uwzględnić właściwości każdego produktu pod względem społeczno-gospodarczym oraz społeczną wartość dodaną opartą na formule spółdzielczej. W określonych ramach podatkowych zachęty fiskalne i rekompensaty to niektóre z bardziej bezpośrednich instrumentów o największym potencjale w zakresie uzyskania przewidywanych dochodów. Jak wskazuje wcześniejsze doświadczenie w różnych państwach członkowskich, przyjęcie zróżnicowanych obciążeń podatkowych promuje autonomię i niezależność finansową, lecz jednocześnie, podobnie jak niektóre z wcześniej zaproponowanych inicjatyw, wymaga uprzedniej analizy oddziaływania.

3.3.7

Zastosowanie technologii. Postęp technologiczny i powszechny dostęp do jego owoców to najlepsza droga do osiągnięcia wyznaczonych celów. W tym kontekście należy podkreślić następujące inicjatywy: badania i innowacje w produkcji rolno-spożywczej, tworzenie nowych przestrzeni i kanałów wprowadzania do obrotu i coraz bardziej rozpowszechnione potwierdzanie jakości poprzez przyznawanie dodatkowych punktów za wartość odżywczą, gwarancje dostaw i inne korzyści społeczne oraz odejmowanie punktów m.in. za negatywne skutki społeczne i ekologiczne, aby uwzględnić kryteria takie jak zdrowie i bezpieczeństwo żywności, ślad ekologiczny czy społeczny, a także zapewnić uznanie stosunku ceny do kosztów produkcji i dystrybucji przez konsumentów. Wdrożenie tego instrumentu certyfikacji wymagałoby elementów takich jak inteligentna telefonia, specjalne aplikacje informatyczne i sieci społecznościowe.

3.4.1

Gospodarka: stabilny i bezpieczny dostęp do rynku dla produktów rolnych, zrównoważone finansowanie, społecznie odpowiedzialne inwestycje, ożywienie rynku, ochrona konkurencji, ochrona praw i interesów konsumentów itp.

3.4.2

Społeczeństwo: planowanie przestrzenne, rozwój obszarów wiejskich i włączenie społeczne, dziedzictwo kulturowe oraz tożsamość lokalna i regionalna, niezależność i bezpieczeństwo żywnościowe, uniknięcie nadprodukcji i dostęp do żywności, identyfikowalność społeczna produktów, uniknięcie delokalizacji przedsiębiorstw, gwarancja godziwej płacy i poprawa warunków pracy, odpowiedzialność społeczna i odpowiedzialna konsumpcja, zdrowie społeczności i zdrowy styl życia, bezpośredni udział obywateli w podejmowaniu decyzji przez instytucje, które ich reprezentują itd.

3.4.3

Środowisko: oszczędność energii, zachowanie ekosystemów, ślad ekologiczny, rolnictwo ekologiczne; racjonalne i odpowiedzialne wykorzystanie surowców i zasobów naturalnych, cykl życia produktów rolno-spożywczych, tworzenie ekologicznych miejsc pracy jako strategia rozszerzania rynku itd.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/49

—

wskazuje na potrzebę opracowania znormalizowanych unijnych norm prawnych dla całego sektora lotnictwa, które zapobiegałyby niekontrolowanym działaniom w zakresie dotacji i zapewniłyby równe warunki konkurencji wszystkim uczestnikom rynku, także na poziomie lokalnym;

—

zgadza się, że co do ogólnej zasady inwestycji prywatnych nie można uznać za pomoc państwa; jednocześnie podmiot publiczny może działać jako inwestor prywatny, jeśli inwestycja jest ekonomicznie uzasadniona;

—

zaleca, by pomoc państwa na inwestycje w infrastrukturę portów lotniczych i na rozpoczynanie działalności przez linie lotnicze była możliwa tylko w ściśle określonych przypadkach i ograniczona pod względem czasu trwania i nasilenia;

—

potwierdza konieczność pełnego ujawniania informacji o pomocy dostępnej portom lotniczym i przewoźnikom oraz o warunkach, na jakich pomoc ta mogła zostać wypłacona;

—

wzywa do dalszego stymulowania dialogu społecznego i unikania dumpingu socjalnego w tym sektorze;

—

podkreśla, jak ważne jest właściwe wdrażanie wytycznych; ogromne znaczenie ma egzekwowanie ustaleń;

—

wzywa do przyjęcia długofalowej polityki dotyczącej rozwoju czy regionalnych portów lotniczych; wytyczne w sprawie lotnictwa mogą być skutecznie wdrażane tylko pod warunkiem uzgodnienia jasnych priorytetów politycznych dla rozwoju regionalnych portów lotniczych.

—

potrzeba uproszczenia i zwiększenia przejrzystości wytycznych;

—

poparcie dla silniejszego egzekwowania przepisów dotyczących pomocy państwa w przypadku przedsiębiorstw i portów lotniczych;

—

nowa kategoria przepisów służących uniknięciu zakłóceń konkurencji między portami lotniczymi usytuowanymi na tym samym obszarze ciążenia;

—

większa jasność i przewidywalność zasad dotyczących pomocy inwestycyjnej (jasna definicja parametrów finansowych).

—

nie powinno dochodzić do zakłóceń konkurencji;

—

należy poprawić rozwój i dostępność regionów dzięki dalszemu sprzyjaniu regionalnemu transportowi lotniczemu;

—

należy unikać powielania nierentownych portów lotniczych;

—

należy unikać tworzenia i utrzymywania nadmiernej przepustowości.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/54

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) pragnie przede wszystkim podkreślić, że przedsiębiorstwo z definicji jest jednostką odgrywającą główną rolę w realizacji strategii dostosowania podmiotów działających na rynkach, a zatem znajduje się w centrum procesów restrukturyzacji.

1.2

Komitet podkreśla rolę, jaką Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI) odegrała i nadal odgrywa w dziedzinie restrukturyzacji przemysłu, jako uprzywilejowane forum konstruktywnego dialogu i wypracowywania pomysłów oraz propozycji dla Komisji, Rady i Parlamentu Europejskiego.

1.3

EKES podkreśla, że restrukturyzacja jest zazwyczaj procesem złożonym. Antycypowanie zmian jest równoznaczne z przygotowaniem przedsiębiorstw i pracowników do sprostania nowym wyzwaniom, a jednocześnie zmniejszeniem skutków społecznych zmian, maksymalizacją możliwości odniesienia sukcesu, stworzeniem klimatu obopólnego zaufania i ciągłym dążeniem do zaangażowania partnerów społecznych oraz zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego.

1.4

Pracownicy oraz przedsiębiorstwa UE muszą stawić czoła:

1.5

EKES popiera zatem opublikowanie zielonej księgi i uważa, że wybrano do tego odpowiedni moment, lecz ma nadzieję, że oprócz rozpoczęcia przemyśleń i debat na ten temat zostaną podjęte konkretne i skuteczne działania w oparciu o zintegrowane podejście na wszystkich szczeblach produkcji, konsumpcji i usług. Wymaga to interakcji i wymiany informacji między różnymi szczeblami łańcucha produkcji i dystrybucji, którym powinna towarzyszyć wymiana sprawdzonych rozwiązań w tym zakresie wraz z harmonogramem o jasno wyznaczonych terminach wdrażania wytycznych, norm i ram odniesienia opartych na zbiorze europejskich przepisów oraz na kanonie wspólnych wartości.

1.6

EKES uważa, że w procesie antycypowania zmian i restrukturyzacji kluczowe znaczenie ma optymalne wykorzystanie roli partnerów społecznych, zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego i konsumentów na szczeblu wspólnotowym, krajowym, regionalnym i lokalnym, a także na szczeblu przedsiębiorstw, z udziałem decydentów lokalnych oraz sieci wiedzy i kompetencji.

1.7

Zdaniem EKES-u dialog społeczny, negocjacje i uczestnictwo są nie tylko podstawowymi wartościami europejskiego modelu społecznego, lecz również instrumentami skutecznie wspierającymi spójność społeczną, wysokiej jakości zatrudnienie, tworzenie miejsc pracy oraz rozwój innowacji i konkurencyjności gospodarek europejskich.

1.8

EKES uważa, że polityka strukturalna, a także polityka w zakresie spójności, innowacji i badań powinny być ukierunkowane na proaktywne wspieranie mechanizmów antycypowania i ułatwiania restrukturyzacji, tak by możliwe stało się przekształcenie tych strategii w systemy przynoszące korzyści zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorstwom.

1.9

EKES uważa, że w celu zagwarantowania pomyślnego wyniku europejskiej polityki strukturalnej konieczny jest większy udział partnerów gospodarczych i społecznych w organach monitorujących fundusze strukturalne.

1.10

EKES zaleca, by działania podejmowane w ramach polityki strukturalnej były ściśle powiązane i skoordynowane ze środkami na rzecz badań i innowacji, a także by sprzyjały – za pomocą inwestycji oraz polityki przemysłowej – przestawianiu się na niskoemisyjną gospodarkę europejską.

1.11

Zdaniem EKES-u do proaktywnego antycypowania zmian władzom publicznym i przedsiębiorstwom powinny służyć przede wszystkim wspólnotowe programy kształcenia i szkolenia zawodowego, a także kształcenia ustawicznego, które wspierałyby nieustające wysiłki podmiotów gospodarczych, w tym zwłaszcza MŚP, i pracowników.

1.12

EKES zaleca, by na szczeblu europejskim prowadzono ściślejszą koordynację w obrębie strategii i służb Komisji, agencji oraz licznych centrów monitorowania – po to, by móc jednoznacznie i konsekwentnie popierać decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwa przechodzące restrukturyzację. Zwłaszcza MŚP i mikroprzedsiębiorstwa, które mają wyraźne trudności z antycypowaniem restrukturyzacji, powinny mieć możliwość korzystania z odpowiednich mechanizmów wsparcia i opieki.

1.13

EKES podkreśla, że pomoc państwa mająca sprzyjać zatrudnieniu w przedsiębiorstwach borykających się z problemami wynikającymi z globalizacji musi się opierać na warunkach gwarantujących wolną i uczciwą konkurencję.

1.14

EKES apeluje wreszcie o rozwinięcie europejskiej polityki wsparcia w odniesieniu do wspólnych prognoz (foresight) terytorialnych i sektorowych. Celem jest realizacja wspólnej wizji, między innymi dzięki promowaniu poszczególnych terytoriów, tak by stworzyć większą liczbę lepszych miejsc pracy w silnych i konkurencyjnych przedsiębiorstwach.

1.15

Wziąwszy pod uwagę tendencje demograficzne w Europie, EKES uważa, że szczególnie istotne jest prowadzenie aktywnej polityki wobec starzenia się i tzw. srebrnej gospodarki, czemu powinno towarzyszyć dostosowanie produkcji i usług do nowych możliwości.

2.1

Ożywienie gospodarki europejskiej będzie wymagać czasu, by przezwyciężyć najgłębszą recesję, jaka dotknęła Europę w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Kryzys wywiera silną presję na krajowe finanse publiczne oraz rządy, prowadząc do racjonalizacji, restrukturyzacji i likwidacji przedsiębiorstw gospodarki realnej, co z kolei ma dramatyczny wpływ na wzrost bezrobocia.

2.2

Restrukturyzacja odbywa się w oparciu o złożone procesy, które mają wieloaspektowy charakter i pociągają za sobą konieczność zmiany strategii przedsiębiorstw pod względem organizacji, formy, wielkości i działalności.

2.2.1

Zwłaszcza na szczeblu sektorowym konieczne jest wytyczenie wielu celów gospodarczych i operacyjnych, związanych z sytuacją panującą na rynkach światowych i w sektorach, w których działa dane przedsiębiorstwo.

2.3

Proces ten powinien być ukierunkowany na antycypowanie możliwości zatrudnienia w sektorach dopiero powstających, zwłaszcza w MŚP, które najdotkliwiej dotyka obecny kryzys, z należytym uwzględnieniem interesów i zachowań konsumentów.

2.4

Antycypowanie zmian jest równoznaczne z przygotowaniem przedsiębiorstw i pracowników do sprostania przyszłym przemianom, a także z zaplanowaniem restrukturyzacji, bez czego nie da się stawić czoła wyzwaniom. Jednocześnie należy minimalizować skutki społeczne zmian, gwarantować stabilność, ograniczać koszty, a także chronić środowisko naturalne i dbać o rozwój zrównoważony. W tym względzie europejskie platformy technologiczne i prowadzone przez nie badania mogą przedstawiać konkretne perspektywy zarówno pracownikom, jak i przedsiębiorstwom.

2.5

W ciągu ostatnich 20 lat mieliśmy okazję zaobserwować nasilanie się zjawisk takich jak: zmiana pozycji na rynkach, delokalizacja, reorganizacja, zamykanie zakładów produkcyjnych, połączenia, przejęcia czy outsourcing. Niemniej od czterech lat widać, że Europa musi rozwinąć umiejętności antycypowania takich procesów – ze względu na szybkość przemian i naglącą potrzebę restrukturyzacji wynikającą z pogłębiania się kryzysu finansowo-gospodarczego oraz problemów na rynkach. Również takie zjawiska jak wzrost obrotów handlowych w internecie oraz sprzedaż transgraniczna mają wpływ na rynki w różnych krajach.

2.6

Kryzys gospodarczy i finansowy nie tylko przyspieszył procesy restrukturyzacji na różnych szczeblach, lecz doprowadził również do zastosowania środków oszczędnościowych i ograniczenia wydatków publicznych i – co za tym idzie – do utraty wielu miejsc pracy w sektorze publicznym. W wielu krajach podważył ponadto systemy zabezpieczeń społecznych dla pracowników, społeczności lokalnych i przedsiębiorstw.

2.7

Jeżeli chodzi o restrukturyzację, celem Komisji jest pomoc w rozwijaniu i rozpowszechnianiu kultury innowacji i antycypacji zmian samego sposobu prowadzenia działań restrukturyzacyjnych: UE dzieli z państwami członkowskimi odpowiedzialność za realizację celów, o których mowa w art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (art. 145 TFUE).

2.8

Już w komunikacie z 2005 r. w sprawie restrukturyzacji i zatrudnienia Komisja dostrzegła problemy związane z kosztami społecznymi restrukturyzacji, ponoszonymi nie tylko przez samych pracowników, których warunki pracy wciąż stają się mniej pewne, lecz również przez poszczególne sektory gospodarki.

2.9

Chociaż restrukturyzacja podlega zasadniczo przepisom krajowym i regionalnym, na Unii spoczywa duża odpowiedzialność za zarządzanie nią oraz jej kontrolowanie i przyspieszenie, gdyż UE ma obowiązek nadzorować zarówno prawidłowe zastosowanie wspólnotowych ram prawnych, jeżeli chodzi o informowanie i konsultacje, jak i ochronę pracowników (1). Unia Europejska ma także czynnie działać, głównie w oparciu o strategię „Europa 2020” oraz o cele wytyczone w traktacie.

2.10

Jeżeli UE pragnie skutecznie stawić czoła wyzwaniom związanym z kryzysem finansowym i gospodarczym, globalizacją, zmianą klimatu, tendencjami demograficznymi oraz rosnącymi nierównościami wynikającymi z kosztów społecznych programów oszczędnościowych, musi opracować i rozwinąć proaktywne strategie w zakresie antycypowania restrukturyzacji i zarządzania nią w oparciu o wspólne wartości i wzorce zgodne z doniosłymi celami społecznymi i gospodarczymi zapisanymi w traktacie.

2.11

Zgodnie ze zintegrowanymi wytycznymi dotyczącymi strategii „Europa 2020” (przyjętymi przez Radę w dniu 22 kwietnia 2010 r.), UE i państwa członkowskie powinny zatem przeprowadzić reformy ukierunkowane na „inteligentny wzrost” oparty na wiedzy i innowacji, koncentrując się przy tym na potrzebach i zachowaniach konsumentów, by:

2.12

Wsparcie restrukturyzacji przedsiębiorstw i sektorów wymaga zastosowania w przedsiębiorstwach systemów wczesnego ostrzegania (zob. Europejski Monitor Restrukturyzacji – European Restructuring Monitor, ERM), które są warunkiem wstępnym skutecznego planowania procesów restrukturyzacji akceptowanych przez wszystkie zainteresowane strony, tak by umożliwić pracownikom odpowiednie przekwalifikowanie, a także zapewnić rozwój sieci sektorowych i międzysektorowych, które ułatwiałyby zintegrowane zarządzanie zmianami za pomocą ukierunkowania zawodowego gwarantującego dużą zdolność do zatrudnienia.

2.13

Dnia 18 kwietnia 2012 r. w Strasburgu Komisja przedstawiła nowy pakiet dotyczący zatrudnienia (EKES będzie miał okazję się wypowiedzieć na jego temat), w którym zwróciła się do państw członkowskich o rozwinięcie krajowej polityki zatrudnienia i wezwała je do ściślejszej koordynacji strategii w tym zakresie oraz do ich bardziej rygorystycznego monitorowania.

3.1

Komisja rozpoczęła konsultacje publiczne w sprawie restrukturyzacji przedsiębiorstw i antycypacji zmian w celu „ustalenia skutecznych praktyk i działań politycznych w zakresie restrukturyzacji”.

3.2

W zielonej księdze zadano wiele pytań o wnioski, jakie należy wyciągnąć z kryzysu, o ewentualne dostosowanie gospodarki i przemysłu, zdolność przedsiębiorstw i pracowników do dostosowania się, rolę administracji lokalnej i regionalnej, a także o znaczenie szkolenia zawodowego dla zarządzania zasobami ludzkimi oraz dla dialogu podmiotów gospodarczych i społecznych.

4.1

Zdaniem Komitetu zieloną księgę trzeba uznać za kontynuację komunikatu z 2005 r. w sprawie restrukturyzacji i zatrudnienia, którego celem było określenie roli UE w zakresie antycypowania restrukturyzacji i zarządzania nią z myślą o rozwoju zatrudnienia.

4.2

Komitet jest zdania, że dzięki komunikatowi z 2005 r. zaczęto rozwijać działania wspólnotowe na rzecz promowania europejskiego podejścia do restrukturyzacji i antycypacji zmian, którego wynikiem są liczne konferencje tematyczne wysokiego szczebla, seminaria z udziałem ekspertów („Forum restrukturyzacji”), inicjatywy w zakresie EFS, różnorakie badania porównawcze, a także opracowanie zestawu narzędzi i wytycznych, których dobrym przykładem jest dokument roboczy służb Komisji towarzyszący zielonej księdze, zatytułowany „Restrukturyzacja w Europie 2011”.

4.3

EKES odnotowuje z niepokojem, że w zielonej księdze nie przedstawiono żadnej propozycji działań w odpowiedzi na panujący obecnie poważny kryzys, z harmonogramem, który określałby dokładne i przybliżone terminy. Zamiast tego skoncentrowano się na szeregu otwartych kwestii, nie uściślając czasu ani sposobu realizacji. Precyzyjniej określono natomiast środki w ramach innych instrumentów, takich jak pakiet dotyczący zatrudnienia wydany w maju 2012 r., na temat którego EKES na pewno się jeszcze wypowie.

4.4

Przedsiębiorstwo stanowi, już z samej definicji, główny podmiot strategii dostosowania i pozycjonowania jego własnych jednostek operacyjnych na rynkach, a zatem również procesów restrukturyzacji wynikających ze strategii operacyjnych. W swych działaniach przedsiębiorstwo nie może jednak pomijać:

4.5

EKES przypomina swoje wcześniejsze stwierdzenie, że w celu realizacji strategii rozwoju (2) na szczeblu europejskim partnerzy społeczni całego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego powinni dążyć do utworzenia społecznie odpowiedzialnej jednostki terytorialnej, w której możliwe byłoby wdrażanie różnych, skoordynowanych ze sobą strategii:

4.6

EKES uważa, że polityka strukturalna, a także polityka w zakresie spójności, innowacji i badań powinny być ukierunkowane na proaktywne wspieranie mechanizmów antycypowania i ułatwiania restrukturyzacji, tak by przekuć ją w sukces zarówno pracowników, jak i przedsiębiorstw. Fundusze strukturalne, a zwłaszcza Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji, mogą odgrywać znaczącą rolę w rozwijaniu zdolności pracowników do zatrudnienia oraz minimalizowaniu konsekwencji społecznych zjawiska polegającego na nadmiernym zatrudnieniu.

4.7

EKES uważa, że konieczny jest większy udział partnerów gospodarczych i społecznych, a także podmiotów zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w organach partnerskich i instytucjach zajmujących się monitorowaniem funduszy strukturalnych, i podkreśla, że warunkiem pomyślnej realizacji europejskiej polityki strukturalnej są szczególne umiejętności zainteresowanych podmiotów znajdujących się na konkretnym obszarze.

4.8

EKES uważa w szczególności, że istotne jest powiązanie strategii restrukturyzacji z polityką przemysłową służącą przestawieniu się na niskoemisyjną gospodarkę europejską zgodną z wymogami klimatycznymi i środowiskowymi, która przyczyniłaby się – dzięki odpowiedniemu finansowaniu – do tworzenia nowych miejsc pracy oraz nowych „zielonych” profili zawodowych, co EKES miał okazję podkreślić we wcześniejszych opiniach (4).

4.8.1

Również w odniesieniu do ogłoszenia roku 2012 Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej EKES uważa, że istotny jest rozwój specjalistycznych umiejętności dla organizacji pozarządowych, gospodarki społecznej i przedsiębiorstw. Rozwój ten jest potrzebny, by wesprzeć zdrowe, aktywne i godne starzenie się, a także stworzyć produkty i usługi odpowiadające potrzebom takich konsumentów (5).

4.9

Komitet uważa, że do proaktywnego antycypowania zmian powinny przede wszystkim służyć wspólnotowe programy kształcenia i szkolenia zawodowego, a także kształcenia ustawicznego, którym towarzyszyłyby nieustanne wysiłki przedsiębiorstw i pracowników. Według danych Businesseurope „72 % przedsiębiorstw w UE zwróciło uwagę na potrzebę systematycznego kształcenia swego personelu, a w 2010 r. 32 % pracowników w UE wzięło udział w kursach szkoleniowych finansowanych przez swych własnych pracodawców”.

4.10

Jeżeli chodzi o odpowiedź na kryzys w sferze społecznej, krajowe pakiety środków stymulacyjnych i dotychczas przyjęte propozycje okazały się nieodpowiednie. W niewystarczającym stopniu uznano konieczność tworzenia miejsc pracy lub opracowywania środków niezbędnych do pobudzenia popytu (takich jak lepiej skoordynowane pakiety bodźców podatkowych oraz polityka płacowa).

4.10.1

Pomoc państwa oraz środki z funduszy strukturalnych przewidziane na wsparcie zatrudnienia w przedsiębiorstwach borykających się z problemem globalizacji i zadłużenia powinny się opierać na gwarancji, że nie będą stwarzać przeszkód w wolnej konkurencji, zostaną wykorzystane przede wszystkim do wsparcia poziomu zatrudnienia i będą zgodne z umowami zbiorowymi. Trzeba wziąć pod uwagę sytuację w Holandii, gdzie bardzo dobrze działają modele „samozatrudnienia bez personelu”. Dzięki temu systemowi bezrobotne osoby mają możliwość udostępnienia swej wiedzy fachowej i stworzenia swojego własnego miejsca pracy.

4.11

EKES zaleca, by na szczeblu europejskim prowadzono ściślejszą koordynację w obrębie strategii i służb Komisji po to, by móc jednoznacznie i konsekwentnie popierać decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwa przechodzące restrukturyzację.

4.12

EKES uważa, że zasadnicze znaczenie ma docenianie roli partnerów społecznych i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich szczeblach: dialog społeczny, rokowania i uczestnictwo nie są tylko podstawowymi wartościami europejskiego modelu społecznego, niezmiennie popieranymi przez EKES, lecz również instrumentami skutecznie wspierającymi spójność społeczną, wysokiej jakości zatrudnienie, tworzenie nowych miejsc pracy oraz rozwój innowacji i konkurencyjności gospodarek europejskich.

4.13

W tym kontekście Komitet podkreśla rolę, jaką Komisja Konsultacyjna ds. Przemian w Przemyśle (CCMI) odgrywa jako uprzywilejowane forum konstruktywnego dialogu i wypracowywania pomysłów oraz propozycji, dzięki doświadczeniu zdobytemu z powodzeniem od czasu zawarcia traktatu EWWiS.

4.14

Jak pokazuje wiele badań i analiz na temat sprawdzonych rozwiązań, zarówno na szczeblu UE, jak i na szczeblu krajowym zasadniczym warunkiem antycypacji zmian i sposobów zarządzania nimi są kontakty partnerów społecznych oparte na zaufaniu i skuteczny dialog społeczny.

4.15

EKES uważa, że do przeprowadzenia reform oraz wprowadzenia modelu flexicurity niezbędne są zwłaszcza dialog, konsultacje i rokowania. Z jednej strony należy stworzyć warunki ramowe, które – pomimo różnych uwarunkowań w poszczególnych krajach – umożliwiałyby przedsiębiorstwom szybkie i elastyczne dostosowanie się do innowacji, rynków i wymogów użytkowników lub konsumentów. Z drugiej strony trzeba rozwijać zdolności adaptacyjne i ułatwiać pracownikom rozwój zawodowy.

4.16

EKES już wcześniej podkreślał, że model flexicurity może funkcjonować wyłącznie wtedy, gdy pracownicy posiadają dobre wykształcenie zawodowe, gdyż tworzenie nowych miejsc pracy jest ściśle związane z nowymi umiejętnościami. EKES uważa zresztą, że „środki wzmacniające szeroko rozumiane bezpieczeństwo” – poprzez stabilne miejsca pracy – „stanowią w tej chwili absolutny priorytet”.

4.17

EKES jest zdania, że władze publiczne, instytucje edukacyjne, placówki szkoleniowe i przedsiębiorstwa powinny połączyć siły w celu udoskonalenia oferty zatrudnienia i szkoleń oraz sprzyjać rozwojowi nowych, wszechstronnych profili i umiejętności zawodowych, a także upowszechniać ścieżki uczenia się przez całe życie.

4.18

W tym kontekście Komitet podkreśla zasadnicze znaczenie zapewnienia mechanizmów dostępu do kształcenia i ustawicznego szkolenia zawodowego, aby zaspokoić potrzeby związane z nowymi profilami zawodowymi i nowymi kwalifikacjami, zwłaszcza w przypadku osób młodych, zgodnie z obrazem nakreślonym w Programie na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia, w sprawie którego EKES wypowiedział się już w innej opinii (6).

4.19

EKES uważa, że istotne jest pogłębienie współpracy między różnymi podmiotami na szczeblu lokalnym, zważywszy, że przede wszystkim na tym szczeblu prowadzenie konstruktywnego dialogu społecznego w atmosferze zaufania oraz pozytywny stosunek do zmian to ważne czynniki pozwalające ograniczać negatywne skutki społeczne bądź nawet nie dopuścić do ich powstania.

4.20

EKES uważa, że na szczególną uwagę zasługują MŚP, które zwłaszcza na szczeblu lokalnym i regionalnym powinny mieć możliwość korzystania z odpowiednich środków przyznawanych przez władze publiczne i prywatne (takie jak stowarzyszenia pracodawców i organizacje zawodowe, izby handlowe, przemysłowe i rzemieślnicze oraz inne instytucje), polegających na ułatwionym dostępie do kredytu i ścieżek kształcenia, a także z odpowiednich działań na rzecz uproszczenia procedur biurokratycznych i administracyjnych.

4.21

Dalsze konsultacje w sprawie strategii antycypacji zmian i restrukturyzacji, a także opracowywanie tychże strategii powinny opierać się na wynikach ponadsiedmioletnich rozważań, badań i sprawozdań prowadzonych na szczeblu europejskim.

4.22

O ile w przeszłości uwagę kierowano przede wszystkim na analizę i wymianę informacji na temat sprawdzonych rozwiązań (7) i innowacyjnych doświadczeń, to w przyszłości UE powinna skupić się w większym stopniu na praktycznych działaniach, czyli na rozwoju i wzroście, i wspierać realizację wspólnych wytycznych, norm i ram odniesienia opartych na zbiorze europejskich przepisów oraz kanonie wspólnych wartości.

4.23

Zdaniem EKES-u na uwagę zasługuje także znaczenie aspektu ludzkiego, gdyż osoby – i rodziny – padające ofiarą restrukturyzacji danego sektora czy przedsiębiorstwa muszą często mierzyć się z dramatami, które nie zawsze należycie się uwzględnia. Oprócz niezbędnego ożywienia inwestycji i powrotu na drogę trwałego wzrostu gospodarczego i rozwoju zatrudnienia trzeba zapewnić wsparcie psychologiczne i socjalne.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/60

—

Po wprowadzeniu obligacji stabilnościowych w pewnych formach, zobowiązanie dotyczące dyscypliny uległoby osłabieniu lub całkowitemu zanikowi, jako że państwa członkowskie ze strefy euro konsolidowałyby ryzyko kredytowe dla części lub całości swojego długu publicznego, co mogłoby zrodzić ryzyko pokusy nadużycia, ponieważ ryzyko kredytowe wynikające z braku dyscypliny budżetowej poszczególnych państw ponoszone byłoby przez wszystkich uczestników.

—

Ponieważ emisja obligacji stabilnościowych może osłabić dyscyplinę rynkową, wymagane byłyby znaczne zmiany ram zarządzania gospodarczego w strefie euro, co miałoby wpływ na suwerenność budżetową.

—

Aby zyskać akceptację inwestorów, obligacje stabilnościowe będą musiały charakteryzować się wysoką jakością kredytową.

—

Uzyskanie wysokiej jakości kredytowej będzie również istotne, aby zagwarantować akceptację obligacji stabilnościowych przez wszystkie państwa członkowskie należące do strefy euro.

Rating kredytowy obligacji stabilnościowych zależeć będzie przede wszystkim od jakości kredytowej zaangażowanych państw członkowskich oraz od struktury gwarancji, którymi obligacje te będą objęte.

3.2.1.1

Podejście nr 1: całkowite zastąpienie emisji obligacji krajowych emisją obligacji stabilnościowych objętych gwarancjami solidarnymi

W ramach tego podejścia finansowanie publiczne w strefie euro w całości zapewniałaby emisja obligacji stabilnościowych, przy rezygnacji z emisji obligacji krajowych. Zdolność kredytowa największych państw członkowskich strefy euro miałaby prawdopodobnie decydujące znaczenie dla oceny obligacji stabilnościowych, co pozwala przypuszczać, że obligacje stabilnościowe wyemitowane w chwili obecnej mogłyby uzyskać wysoką ocenę. Rozwiązanie to najskuteczniej zapewniałoby osiągnięcie korzyści z emisji obligacji stabilnościowych, lecz wiązałoby się jednocześnie z największym ryzykiem pokusy nadużycia. Wymagałoby ono bardzo solidnych ram w celu zapewnienia dyscypliny budżetowej, konkurencyjności gospodarczej i ograniczenia różnic makroekonomicznych na poziomie krajowym.

3.2.1.2

Podejście nr 2: częściowe zastąpienie emisji obligacji krajowych emisją obligacji stabilnościowych objętych gwarancjami solidarnymi

W ramach tego podejścia emisja obligacji stabilnościowych objęta byłaby gwarancjami solidarnymi, ale zastąpiłaby krajowe emisje obligacji tylko w ograniczonym zakresie.

Obligacje krajowe w części nieemitowanej w formie obligacji stabilnościowych nadal objęte byłyby indywidualnymi gwarancjami poszczególnych państw. W związku z tym rynek obligacji państwowych w strefie euro składałby się z dwóch odrębnych obszarów obejmujących odpowiednio obligacje stabilnościowe i krajowe obligacje skarbowe. Przy tym podejściu kluczową kwestię stanowią szczegółowe kryteria służące ustaleniu względnych proporcji emisji obligacji stabilnościowych i emisji obligacji krajowych.

3.2.1.3

Podejście nr 3: częściowe zastąpienie emisji obligacji krajowych emisją obligacji stabilnościowych objętych gwarancjami indywidualnymi, lecz nie solidarnymi

W ramach tego podejścia obligacje stabilnościowe również tylko częściowo zastąpiłyby obligacje krajowe i objęte byłyby proporcjonalnymi gwarancjami poszczególnych państw członkowskich strefy euro. Podejście to różni się od podejścia nr 2 tym, że państwa członkowskie byłyby odpowiedzialne za swój udział w emisji obligacji stabilnościowych, a także za swoje własne obligacje krajowe.

4.10.2012   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 299/72

1.1

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) potwierdza swoje zdecydowane poparcie dla europejskiej polityki kosmicznej, a zwłaszcza dla wielkich projektów europejskich Galileo i GMES, które mają jego zdaniem strategiczne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i naukowego Europy. We wszystkich opracowanych przez siebie opiniach (1) EKES podkreśla potrzebę zwrócenia większej uwagi na działalność kosmiczną, w której to dziedzinie UE musi utrzymywać liczącą się pozycję, i przeznaczenia na nią większych środków.

1.2

EKES wyraża zdecydowany sprzeciw wobec propozycji Komisji, by środki potrzebne do opracowania i finalizacji programu GME przenieść na zewnątrz w postaci specjalnego funduszu.

1.3

EKES podkreśla pilną potrzebę zapewnienia ciągłości programu, który wchodzi właśnie w fazę operacyjną, gdyż w przeciwnym razie jego realizacja może się zakończyć fiaskiem. Cała propozycja dotycząca innowacyjnych mechanizmów finansowania i zarządzania, które różnią się od zazwyczaj stosowanych i utrwalonych już w UE mechanizmów, wydaje się być przedstawiona nie w porę, nieuzasadniona i wielce ryzykowna. Tworzenie nowych organów i modeli finansowania wymaga bowiem rozpoczęcia długoletnich, niepewnych i wyczerpujących negocjacji oraz badań, co wydaje się sprzeczne z wdrożeniem programu takiego jak GMES i mało przydatne, wziąwszy pod uwagę, że Komisja i inne agencje europejskie dysponują wszelkimi kompetencjami i uprawnieniami potrzebnymi do jego realizacji.

1.4

EKES apeluje, by finansowanie programu objęte zostało wieloletnimi ramami finansowymi na lata 2014–2020 i by zarządzanie nim było zorganizowane w sposób uwzględniający obecne możliwości UE i zapobiegający zarówno rozproszeniu podmiotów zarządzających, jak i tworzeniu nowych podmiotów niezdolnych do udziału w zarządzaniu programem opracowanym w ostatnim dziesięcioleciu. Postulat ten przedstawiono już we wcześniejszej opinii (2).

1.5

Komunikat dotyczący szczegółów realizacji propozycji umowy międzyrządowej w sprawie operacji GMES (3), którego wydanie zbiega się w czasie z omawianiem niniejszej opinii, nie zmienia wysnutych tu wniosków. Wręcz przeciwnie, potwierdza je, gdyż skłania EKES do ponownej refleksji na temat wysokiego ryzyka związanego z opóźnionym wprowadzeniem nowego i niesprawdzonego modelu finansowania oraz zarządzania, wykraczającego poza wieloletnie ramy finansowe czy utrwalone kanały zarządzania właściwe dla UE.

1.6

EKES wyraża zaniepokojenie faktem, że program GMES może napotkać na poważne trudności, co zaprzepaści dotychczasowe inwestycje w wysokości ponad 3,2 mld euro. W świetle dyskusji prowadzonych przez państwa członkowskie, ziszczenie się tego niekorzystnego scenariusza wydaje się wręcz pewne.

1.7

EKES podkreśla, że w momencie, gdy został niecały rok do przewidywanej funkcjonalności programu (w 2013 r. przewiduje się wystrzelenie satelitów A konstelacji Sentinel-1, Sentinel-2 i Sentinel-3), opracowanie na nowo złożonego mechanizmu finansowania i zarządzania GMES – zgodnie z opisem w komunikacie – wydaje się bardzo ryzykowne i nieuzasadnione m.in. ze względu na jego znaczenie strategiczne dla UE.

1.8

W komunikacie nie zawarto analizy wykonalności, która umożliwiałaby ocenę możliwości realizacji tego planu pod kątem skuteczności i wydajności. Uzasadnienie potrzeby stworzenia nowego systemu również pozostaje niejasne.

1.9

EKES podkreśla różnice w podejściu do dwóch programów przewodnich europejskiego planu kosmicznego Galileo i GMES, z których pierwszy został włączony do wieloletnich ram finansowych, a drugi nie.

1.10

Co się tyczy zarządzania, zdziwienie budzi drugorzędna rola, jaką w tym złożonym systemie przyznaje się Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), która do tej pory nie tylko dostarczała, we współpracy z Komisją Europejską, prawie całego finansowania, lecz również opracowywała i wykorzystywała większość europejskich struktur satelitarnych, a także zarządzała nimi. Zastąpienie jej nowymi organami lub też podmiotami posiadającymi niewielkie doświadczenie w zakresie zarządzania systemami satelitarnymi i gromadzonymi przez nie danymi wydaje się bezzasadne.

1.11

EKES uważa, że tak radykalna zmiana podziału kompetencji w zakresie programu, jak proponuje się w komunikacie, jest bardzo ryzykowna dla uruchomienia systemu z uwagi na to, że do wprowadzenia modelu finansowania GMES pozostał mniej niż rok.

1.12

EKES podkreśla niepewność i niejasność propozycji zarządzania przedstawionej przez Komisję. Oczywiste są punkty krytyczne proponowanego modelu, zważywszy, że koordynację techniczną powierza się organom, które ani nie są obeznane z działalnością kosmiczną, ani też nie wypracowały jeszcze kultury współpracy z innymi agencjami. Zresztą ponad 80 % działań przewidzianych w ramach programu GMES dotyczy przestrzeni kosmicznej. EKES zachęca Komisję do ponownego zastanowienia się nad proponowanym modelem, utrzymania jednolitego sposobu zarządzania i pozostawienia w rękach ESA odpowiedzialności technicznej za ten program – pod nadzorem i kontrolą Komisji, zgodnie z pierwotnymi założeniami.

2.1

W omawianym komunikacie z 30 listopada 2011 r. Komisja przedstawiła opracowane przez siebie (nieobjęte wieloletnimi ramami finansowymi na lata 2014–2020 (4)) rozwiązanie problemu finansowania fazy operacyjnej opracowanego wcześniej i doprowadzonego do końcowego etapu wdrażania programu strategicznego monitorowania Ziemi i bezpieczeństwa GMES. Komunikat ma zasadnicze znaczenie, gdyż zawarto w nim także propozycję dotyczące zarządzania programem.

2.2

Kolejny komunikat dotyczący niektórych szczegółów realizacji propozycji umowy międzyrządowej w sprawie operacji GMES (5), którego wydanie zbiegło się w czasie z omawianiem niniejszej opinii, nie wpływa na zmianę uwag czy wniosków dotyczących analizowanego dokumentu. Jest to załącznik, w którym przedstawiono szczegółowo aspekty finansowe proponowanego funduszu i wprowadzono nowy organ – Radę ds. GMES – która powiela obowiązujące dotychczas kompetencje w zakresie zarządzania europejskimi programami kosmicznymi, co prowadzi do wyraźnych sporów kompetencyjnych oraz dublowania struktur decyzyjnych w UE.

2.3

Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa (GMES) oraz Galileo to dwa programy przewodnie Unii Europejskiej w sektorze kosmicznym. GMES odgrywa zasadniczą rolę w monitorowaniu Ziemi, zapewniając narzędzia potrzebne do zrozumienia i monitorowania zmiany klimatu, ochrony ludności i zagwarantowania jej bezpieczeństwa, rozwoju zrównoważonego oraz zarządzania kryzysowego.

2.4

Fakt, że finansowania programu strategicznego monitorowania Ziemi i bezpieczeństwa GMES nie uwzględniono we wniosku dotyczącym wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020, wzbudził obawę, że program strategiczny dla Europy, któremu poświęcono do tej pory 10 lat pracy i który pochłonął ponad 3 mld euro, może zostać zaprzepaszczony.

2.5

W analizie z grudnia 2011 r. (6) EKES wyraził już zaniepokojenie przyszłością tego programu w związku z przerwaniem ciągłości jego finansowania.

2.6

W lutym 2012 r. w rezolucji w sprawie przyszłości GMES (7) Parlament Europejski stwierdził, że „finansowanie GMES pochodzące ze środków innych niż przewidziane w wieloletnich ramach finansowych, w ramach środków i przy zastosowaniu modelu zarządzania zaproponowanego przez Komisję w komunikacie, nie jest realnym rozwiązaniem”.

2.7

Segment kosmiczny GMES oparty jest na trzech konstelacjach satelitarnych Sentinel-1, 2 i 3 oraz na instrumentach (Sentinel-4 i 5) mieszczących się na pokładach innych satelitów. Pierwsze satelity należące do tych trzech konstelacji zostaną wystrzelone w 2013 r., w związku z czym pilnie potrzebne jest opracowanie ram finansowych gwarantujących finansowanie operacji, do których rozpoczęcia pozostaje coraz mniej czasu.

2.8

Ze względu na brak propozycji, podczas konferencji prasowej w dniu 9 stycznia 2012 r. dyrektor generalny ESA stanowczo potwierdził, że ESA nie zamierza wystrzelić przewidzianych satelitów (8), gdyż nie podjęto jeszcze decyzji w sprawie finansowania operacji GMES.

2.9

W komunikacie Komisja Europejska proponuje pozyskanie środków na stworzenie i uruchomienie całej infrastruktury poprzez stworzenie nowego funduszu przeznaczonego specjalnie na GMES, co wymagać będzie zawarcia umowy międzyrządowej między państwami członkowskimi UE, zebranymi w Radzie.

2.10

Wkład do funduszu miałoby wnieść 27 państw członkowskich UE w oparciu o dochód narodowy brutto (DNB). W omawianym komunikacie przedstawiono wzór umowy, który został następnie uściślony w następnym komunikacie (9).

2.11

W zawartej w komunikacie propozycji dotyczącej zarządzania programem – równie istotnej jak propozycja finansowa – wskazano wiele podmiotów, które powinny wziąć na siebie odpowiedzialność za poszczególne aspekty i dziedziny związane z realizacją programu GMES.

2.12

Wprowadzenie nowego, złożonego systemu finansowania oraz nowego organu zarządzania programem kosmicznym (Rady ds. GMES) wydaje się nieuzasadnione i spóźnione, wziąwszy pod uwagę, że do wystrzelenia pierwszych satelitów pozostał rok.

3.1

Program globalnego monitorowania Ziemi i bezpieczeństwa GMES oraz program nawigacji satelitarnej Galileo to poważne programy strategiczne UE, za pomocą których zamierza ona zachować swą niezależność i prymat w sektorze kosmicznym.

3.2

Uważa się, że zachowanie wiodącej pozycji i niezależności w sektorze kosmicznym ma strategiczne znaczenie dla przyszłości Europy, ze względu na powszechne, poważne i szeroko rozumiane konsekwencje gospodarcze, technologiczne, geopolityczne i kulturowe działań w przestrzeni kosmicznej.

3.3

GMES jest programem strategicznym Unii Europejskiej ustanowionym na mocy rozporządzenia (UE) nr 911/2010 Parlamentu Europejskiego i Rady.

3.4

W komunikacie stwierdzono: „Aby sprostać coraz większym wyzwaniom na poziomie globalnym, Europie potrzebny jest własny, dobrze skoordynowany i wiarygodny system obserwacji Ziemi. Takim systemem jest GMES”.

3.5

W komunikacie zaproponowano nowy mechanizm finansowania wykraczający poza utrwalony system zarządzania w ramach budżetu UE, który wymaga specjalnego wkładu i zatwierdzenia przez 27 państw członkowskich. W obecnej sytuacji finansowej (por. na przykład, lecz nie tylko, sytuację w Grecji oraz ewentualną niewypłacalność Francji i Włoch) bardzo prawdopodobne, jeżeli nie wręcz pewne, wydaje się zablokowanie tego mechanizmu, co oznaczałoby koniec programu GMES.

4.1

Komunikat przewiduje wyłączenie programu GMES z wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020.

4.2

Finansowanie miałoby opierać się na umowie wewnętrznej przedstawicieli rządów państw członkowskich, zebranych w Radzie.

4.3

Umowa przewiduje, że każde państwo członkowskie UE sfinalizuje najpierw procedury konieczne do jej wprowadzenia w życie, powiadamiając o tym sekretarza generalnego Rady Unii Europejskiej.

4.4

Ratyfikacja przez wszystkie państwa członkowskie jest warunkiem wejścia umowy w życie.

4.5

Umowa może wejść w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez wszystkie państwa członkowskie. Ze względu na obecną sytuację finansową w Europie, a – ściślej rzecz ujmując – w niektórych państwach członkowskich sama ta klauzula wydaje się być wystarczająca do tego, by program GMES zakończył się fiaskiem.

4.6

Terminy i procedura zwoływania posiedzeń Rady nie są obecnie znane, co wydaje się ryzykowne, zważywszy na zbliżające się wystrzelenie satelitów Sentinel-1, 2, 3 (w 2013 r.).

4.7

Dla celów programowania i wdrażania funduszu GMES, a także zarządzania nim komunikat przewiduje, że Rada przyjmie rozporządzenie na wniosek Komisji. Projekt tego rozporządzenia nie jest jednak w chwili obecnej dostępny.

4.8

Do celów rozporządzenia finansowego w sprawie funduszu GMES, które określa zasady regulujące ustanawianie i finansową realizację środków funduszu GMES oraz prezentację i kontrolę sprawozdań, komunikat przewiduje przyjęcie go przez Radę na wniosek Komisji. Projekt tego rozporządzenia nie jest jednak w chwili obecnej dostępny.

4.9

Dotychczas na opracowanie programu przeznaczono 3,2 mld euro, która to suma pochodziła prawie w całości od ESA (1 890 mln) oraz UE (1 300 mln).

4.10

Szacuje się, że uruchomienie całego programu wraz z jego utrzymaniem, rozwojem i modernizacją w latach 2014–2020 będzie kosztować 5,8 mld euro, a zatem ok. 0,6 % budżetu UE na ten okres, który zgodnie z wieloletnimi ramami finansowymi na lata 2014-2020 wynosi 1 025 mld euro. Należy przypomnieć, że budżet UE stanowi z kolei ok. 1 % dochodu narodowego brutto (DNB).

4.11

Propozycja finansowania GMES spoza budżetu UE nie wydaje się jednak przynosić korzyści finansowych, nawet jeżeli miałoby ono pochodzić z innego źródła opierającego się na złożonej umowie międzyrządowej, gdyż 27 państw członkowskich powinno zagwarantować jego finansowanie. Komitet nie dostrzega zatem zasadności tej propozycji.

4.12

Co się tyczy segmentu kosmicznego, ESA posiada budżet na uruchomienie wszystkich trzech satelitów A konstelacji Sentinel-1, 2 i 3. Koszty wystrzelenia Sentinel-1 już pokryto, natomiast jeżeli chodzi o wystrzelenie dwóch pozostałych satelitów, nie przewiduje się problemów z finansowaniem. Budżet po 2013 r. obejmuje zatem rozmieszczenie całych konstelacji, tak by móc zrealizować cele, dla których zostały one zaprojektowane.

4.13

W komunikacie przewidziano wiele organów ds. zarządzania fazą operacyjną GMES.

4.14

Komisja zajmowałaby się zarządzaniem i nadzorem politycznym.

4.15

Zgodnie z kolejnym komunikatem dotyczącym szczegółów realizacji omawianej propozycji [COM(2012) 218 final, 11/5/2012], organem zarządzającym programem GMES byłaby Rada ds. GMES, której kompetencje miałyby być tak szerokie, że nakładałyby się na typowe uprawnienia w zakresie zwykłego zarządzania programami UE, a także na typowe kompetencje agencji kosmicznej, prowadząc do dublowania zakresu uprawnień i organów decyzyjnych niezgodnie ze skutecznym zarządzaniem już i tak niedostatecznymi zasobami wspólnotowymi.

4.16

Jeżeli chodzi o usługi, koordynacja techniczna usług monitoringu obszarów lądowych zostałaby powierzona Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), koordynacja techniczna usług w zakresie zarządzania kryzysowego – Europejskiemu Centrum Reagowania Kryzysowego (ERC), a koordynacja techniczna usług w zakresie atmosfery – Europejskiemu Centrum Prognoz Średnioterminowych (ECMWF). Co się tyczy zmiany klimatu, monitoringu środowiska morskiego i bezpieczeństwa, nie wskazano jeszcze odpowiedzialnych podmiotów. Do oświadczenia innych usług mających znaczenie dla Komisji i innych podmiotów europejskich proponuje się takie organy, jak Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na Morzu (EMSA), Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (EUSC), Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (FRONTEX) i Europejska Agencja Obrony (EAO).

4.17

Jeżeli chodzi o komponent kosmiczny, działalność operacyjna w zakresie obserwacji obszarów lądowych i obserwacji ukierunkowanych na konkretny obszar, przy wysokiej rozdzielczości, zostałaby powierzona ad interim Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), a działalność operacyjna w zakresie systematycznej i globalnej obserwacji atmosfery i oceanów – Europejskiej Organizacji Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (EUMETSAT). Działania rozwojowe związane z komponentem kosmicznym zostałyby powierzone ESA i Komisji.

4.18

Tak zdefiniowany okres przejściowy odpowiada zarządzaniu całymi konstelacjami Sentinel-1 i 2 oraz komponentem „Land”, wchodzącym w skał satelity Sentinel-3. Jest oczywiste, że w warunkach przejściowych trudne będzie wywiązanie się z tak poważnych zobowiązań pod względem organizacji i zasobów.

4.19

Jeżeli chodzi o komponent in situ, proponuje się koordynację techniczną Europejskiej Agencji Środowiska.

4.20

Nie jest jasne, w jaki sposób specjalne kompetencje i zdolność zarządzania tych organów mogą zaspokoić potrzeby operacyjne takiego programu jak GMES, w którym dominuje komponent kosmiczny wymagający specyficznych umiejętności.

4.21

Zaproponowana w kolejnym komunikacie w sprawie GMES (10) Rada ds. GMES powiela wiele uprawnień związanych z zarządzaniem europejskimi programami kosmicznymi, co prowadzi do wyraźnych sporów kompetencyjnych, dublowania struktur decyzyjnych w Europie i stworzenia swego rodzaju równoległej agencji kosmicznej, niezgodnie z postanowieniami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.