Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πέραν του ΑΕγχΠ - Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην επιλογή συμπληρωματικών δεικτών» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2012/C 181/04

Εισηγητής: ο κ. PALMIERI

Στις 20 Ιανουαρίου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 29, παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Πέραν του ΑΕγχΠ - Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην επιλογή συμπληρωματικών δεικτών

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 7 Μαρτίου 2012.

Κατά την 479η σύνοδο της ολομέλειάς της, της 28ης και 29ης Μαρτίου 2012 (συνεδρίαση της 29ης Μαρτίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 172 ψήφους υπέρ, 5 κατά και 12 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1   Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επαναλαμβάνει τα όσα αναφέρονται στο σημείο 8 του κοινού μηνύματος της διάσκεψης «Βιώσιμες επιδιώξεις, υπεύθυνη στάση - Η κοινωνία των πολιτών καθ’ οδόν προς το Ρίο+20 (Go sustainable, be responsible! European civil society on the road to Rio+20) που διοργανώθηκε στις 7 και 8 Φεβρουαρίου 2012, ότι δηλαδή «εκτιμά ότι στο προσχέδιο αναγνωρίζονται οι περιορισμοί του ΑΕγχΠ ως μέσου μέτρησης της ευημερίας και ζητά τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην επείγουσα ανάπτυξη συμπληρωματικών δεικτών».

1.2   Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια στην κατάρτιση των συμπληρωματικών δεικτών στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕγχΠ) σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, κυρίως στη μελέτη αντιπροσωπευτικών δεικτών της ποιότητας ζωής και των κοινωνικών συνθηκών των πολιτών, σε σχέση με τη βιωσιμότητα των οικονομικών συστημάτων.

1.2.1   Η ΕΟΚΕ δεν έπαυσε να πιστεύει ότι είναι απαραίτητη η ανάπτυξη της εν λόγω προβληματικής, κυρίως με μια σφαιρική προσέγγιση που θα καθιστά πρωτοπόρο την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ενόψει των διεθνών συναντήσεων (Ρίο+20) και, προπαντός, λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές εξελίξεις στις νέες ευρωπαϊκές στρατηγικές για τη σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη, καθώς επίσης στις στρατηγικές για την κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή, για την αειφορία του περιβάλλοντος. Το πρώτο θέμα στο οποίο θα υπολογιστεί η κατάρτιση των συμπληρωματικών δεικτών στο ΑΕγχΠ είναι η στρατηγική Ευρώπη 2020.

1.3   Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι η περίπλοκη διαδρομή που οδηγεί σε έναν επανακαθορισμό της κοινωνικής ευημερίας και προόδου –η οποία είναι ευρύτερη της απλής οικονομικής ανάπτυξης– δεν μπορεί να συνθλίβεται από τις συγκυριακές ευρωπαϊκές πολιτικές αντιμετώπισης των νέων συνεπειών της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης.

1.3.1   Για την οικονομική ανάκαμψη και την αντιμετώπιση της κρίσης, είναι αναγκαίο να αλλάξει το πλαίσιο αναφοράς, στηρίζοντας την ανάπτυξη στην ευημερία και την πρόοδο της κοινωνίας. Μόνον κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εστιάσουμε καλύτερα στα αίτια που προκάλεσαν την κρίση και την πρόσφατη υφεσιακή της επιδείνωση στην Ευρώπη, έτσι ώστε να είναι μετρήσιμα και να μπορούν να εκπονηθούν οι καταλληλότερες βραχυπρόθεσμες και μεσο-μακροπρόθεσμες πολιτικές. Από την άποψη αυτή, οι πολιτικές της ΕΕ αντιπροσωπεύουν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πρόκληση.

1.4   Η ΕΟΚΕ επισημαίνει συνεπώς ότι θα πρέπει να καμφθούν οι αντιστάσεις και οι προσπάθειες περιορισμού της θέσπισης και της παρακολούθησης από τα θεσμικά όργανα δεικτών οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, παράλληλα με τους, υπό τη στενότερη έννοια, οικονομικούς και δημοσιονομικούς δείκτες, με σκοπό τον περιορισμό και την καλύτερη διαχείριση της τρέχουσας κρίσης.

1.5   Η απόσταση μεταξύ των οικονομικών πολιτικών και των πολιτικών για την κοινωνική ευημερία και πρόοδο, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει αυξηθεί σημαντικά. Δεδομένης, όμως, της εκτεταμένης πλέον χρήσης των συμπληρωματικών δεικτών στο ΑΕγχΠ εκ μέρους των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών, η δυνατότητα μείωσης της απόστασης αυτής εξαρτάται από την ικανότητα μετατροπής του πλήθους των διαθέσιμων πληροφοριών σε γνώση και εμπειρία των ευρωπαίων πολιτών.

1.5.1   Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να προωθηθεί ο διάλογος σχετικά με το νόημα της προόδου, ο οποίος, εκτός από τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της ανάπτυξης, θα εισάγει και στοιχεία πολιτικής ευθύνης. Η νέα αυτή προσέγγιση απαιτεί τον προσδιορισμό των διαφορετικών μεγεθών που συνθέτουν την πρόοδο με:

1.6   Η ΕΟΚΕ θεωρεί, συνεπώς, ότι η στατιστική έχει αποκτήσει αποφασιστικό ρόλο για την κάλυψη του γνωστικού χάσματος, το οποίο εξακολουθεί να υφίσταται:

1.7   Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η διαφάνεια των δημοκρατικών διαδικασιών λήψης των αποφάσεων απαιτεί μια ανεξάρτητη στατιστική διακυβέρνηση που θα ανακτήσει τον βασικό της ρόλο στροφής των μετρήσεων και των μεθόδων του προς τα φαινόμενα που επιβάλλουν οι νέες απαιτήσεις οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό, η Eurostat πρόκειται να διαδραματίσει έναν καίριο ρόλο στην ολοκλήρωση και εναρμόνιση των εθνικών και περιφερειακών στατιστικών.

1.8   Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι η κοινωνία των πολιτών, από κοινού με τους λοιπούς κοινωνικούς και θεσμικούς εταίρους, πρέπει να προσδιορίσει τα πλαίσια παρέμβασης στα οποία καθορίζεται η πρόοδος μιας κοινωνίας, καθορίζοντας συγκεκριμένους τομείς και σημαντικά φαινόμενα (στον οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό τομέα). Τούτο μπορεί να επιτευχθεί μέσω ειδικών οργάνων ενημέρωσης, διαβούλευσης και συμμετοχής.

1.8.1   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η νομιμότητα των αποφάσεων των δημόσιων αρχών δεν μπορεί να βασίζεται και να διασφαλίζεται αποκλειστικά από τις εγγυήσεις και από τα επίσημα όργανα –θεσμικά, νομικά, συνταγματικά– της χώρας, αλλά πρέπει αναγκαστικά να στηρίζεται στη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

1.8.2   Η ειδική συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στον προσδιορισμό των προοπτικών της ανάπτυξης και της ευημερίας, είναι μια αναγκαία πολιτική συνεισφορά, όχι μόνον για να συνυφανθεί η συμμετοχική με τη γνωστική διάσταση, αλλά και για την ίδια την επίτευξη των μελλοντικών στόχων.

1.9   Ωστόσο, αυτό που απουσιάζει είναι η ανάπτυξη των αναγκαίων μηχανισμών συμμόρφωσης και λογοδοσίας για να δεσμεύονται από τους εν λόγω δείκτες οι πολιτικές αποφάσεις και, κυρίως, της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής.

1.10   Η ΕΟΚΕ, λαμβάνοντας υπόψη τις εμπειρίες διαβούλευσης και συμμετοχής σε διάφορες χώρες, θεωρεί ότι το πλαίσιο λήψης των αποφάσεων (διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων που αφορά μια κοινή απόφαση σε διαλογική διάσταση μέσω της οποίας σχηματίζονται και εκφράζονται οι συλλογικές προτιμήσεις), βάσει του οποίου θα πρέπει να διαμορφωθεί η κατάρτιση των δεικτών ευημερίας και προόδου, πρέπει να βασίζεται:

1.11   Η ΕΟΚΕ θα συνεχίσει να παρακολουθεί τις δραστηριότητες που σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο συνεπάγονται τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην κατάρτιση των συμπληρωματικών δεικτών στο ΑΕγχΠ.

1.12   Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει τη διαθεσιμότητά της να αποτελέσει το σημείο επαφής μεταξύ της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων στο πλαίσιο μιας διαδικασίας συμμετοχής και λήψης αποφάσεων για τον καθορισμό και την κατάρτιση δεικτών προόδου για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.   Εισαγωγή

2.1   Με την παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμβάλει στον διάλογο όσον αφορά τις μεθόδους συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στις διαδικασίες κατάρτισης των δεικτών ευημερίας ή προόδου μιας κοινωνίας, ενόψει τόσο της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την αειφόρο ανάπτυξη: Διάσκεψη κορυφής για τον πλανήτη Ρίο +20, η οποία θα διεξαχθεί από τις 20 έως τις 22 Ιουνίου 2012 στο Ρίο ντε Τζανέιρο (1), όσο και του τέταρτου παγκόσμιου φόρουμ του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που θα διεξαχθεί από τις 16 έως τις 19 Οκτωβρίου 2012 στο Νέο Δελχί της Ινδίας με θέμα «Statistics, Knowledge and Policies Measuring Well-Being and Fostering the Progress of Societies» (Στατιστική, γνώση και πολιτικές για τη μέτρηση της ευημερίας και την προώθηση της προόδου των κοινωνιών).

2.2   Η ΕΟΚΕ προτίθεται να συνεχίσει την πορεία κατάρτισης που χάραξε με τις δύο προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, συνεχίζοντας τη διαδικασία παρακολούθησης της προόδου που συντελείται –σε ευρωπαϊκό επίπεδο– στην κατάρτιση των συμπληρωματικών δεικτών στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕγχΠ). Οι εν λόγω δείκτες θα πρέπει να μπορούν να εκφράσουν την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στο πλαίσιο του πλήρους σεβασμού της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας (2).

2.3   Ήδη με τη γνωμοδότηση «Πέραν του ΑΕγχΠ - μέτρα υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης» (3), η ΕΟΚΕ είχε διατυπώσει σκέψεις σχετικά με τα όρια του ΑΕγχΠ, τις πιθανές διορθώσεις και συμπληρώσεις και, συνεπώς, την ανάγκη θέσπισης νέων κριτηρίων για τον καθορισμό συμπληρωματικών δεικτών ευημερίας και βιωσιμότητας (οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής) «προς μια ισορροπημένη πολιτική».

2.4   Δύο χρόνια αργότερα, δίνοντας συνέχεια στη συζήτηση και στις μελέτες που διεξήχθησαν σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, η ΕΟΚΕ, με τη γνωμοδότηση «ΑΕγχΠ και πέρα από αυτό - Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο» (4), επικροτούσε την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (5), επισημαίνοντας την ανάγκη μιας μακροπρόθεσμης προοπτικής στην επιλογή των παραμέτρων αναφοράς και των καταλληλότερων στατιστικών μέσων για την επέκταση των εθνικών λογαριασμών σε θέματα με περισσότερο κοινωνικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα, επίσης σε συνάρτηση με τις στρατηγικές επιλογές των θεσμικών πολιτικών παραγόντων.

2.4.1   Στην εν λόγω γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επεσήμαινε την ανάγκη μιας εις βάθος μελέτης των αντιπροσωπευτικών δεικτών της ποιότητας ζωής και των κοινωνικών συνθηκών των πολιτών, υιοθετώντας μια σφαιρική προσέγγιση που θα έθετε στην πρώτη γραμμή αυτής της πρωτοβουλίας την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

3.   Από την οικονομική ανάπτυξη στην κοινωνική πρόοδο: μια σύνθετη διαδρομή

3.1   Επί πενήντα και πλέον έτη συνεχίζεται η κατάρτιση νέων συνοπτικών, εναλλακτικών ή περισσότερο συμπληρωματικών δεικτών, σε σχέση με τον καθιερωμένο δείκτη της οικονομικής ανάπτυξης, το ΑΕγχΠ. Ο εν λόγω δείκτης αποτελεί ένα «εξειδικευμένο» μέσο μέτρησης σε έναν συγκεκριμένο τομέα δραστηριότητας μιας κοινωνίας και, κυρίως, της αγοράς. Πρόκειται για έναν δείκτη που μόνο με μια «νωθρή» ερμηνεία θα μπορούσε να θεωρηθεί «δείκτης ευημερίας μιας κοινωνίας» και όχι «δείκτης παραγωγής» (6).

3.1.1   Μεταξύ των δεκαετιών του 1960 και του 1990 καταρτίστηκαν δείκτες κοινωνικού χαρακτήρα, συμπληρωματικοί ή εναλλακτικοί του ΑΕγχΠ, οι οποίοι μπορούσαν να διαμορφώσουν συμπληρωματικά πλαίσια έρευνας πέραν του καθιερωμένου πλαισίου οικονομικού χαρακτήρα. Η εν λόγω περίοδος μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «κοινωνικό στάδιο» των δεικτών προόδου μιας κοινωνίας.

3.1.2   Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η έκθεση Brundtland (1987) έφερε το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος (7). Στη συνέχεια, με τη Διάσκεψη για το περιβάλλον και την ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών του 1992 (Διάσκεψη Κορυφής της Γης στο Ρίο), το περιβαλλοντικό ζήτημα εντάχθηκε στη διεθνή πολιτική ατζέντα, σηματοδοτώντας τη μετάβαση σε ένα «σφαιρικό στάδιο» –έρευνας και κατάρτισης δεικτών– με δυνατότητα μέτρησης της προόδου της κοινωνίας (8).

3.2   Ωστόσο, η ανάγκη μέτρησης του επιπέδου ευημερίας μιας κοινωνίας διασφαλίζοντας παράλληλα την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητά της, επικράτησε και εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας.

3.3   Την περίοδο αυτή, θεμελιώδη ρόλο διαδραμάτισε ο ΟΟΣΑ με το «Παγκόσμιο Σχέδιο για τη Μέτρηση της Προόδου των Κοινωνιών» που παρουσιάστηκε το 2003 (9). Το Παγκόσμιο Σχέδιο αποτέλεσε και αποτελεί ακόμη ένα πλαίσιο «συμμετοχικής» διαβούλευσης σε παγκόσμιο επίπεδο, με το οποίο έγινε κατανοητή η ανάγκη μεταβολής του πλαισίου αναφοράς για την πρόοδο της κοινωνίας και του συνεπακόλουθου προτύπου συνολικής ανάπτυξης.

3.3.1   Μέσω του Παγκόσμιου Σχεδίου δημιουργήθηκε ένα δίκτυο ιδιωτικών και δημόσιων φορέων που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε έναν έντονο διάλογο i) για τις έρευνες και τις αναλύσεις που αφορούν τις στατιστικές για την κοινωνική ευημερία, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την οικονομική ανάπτυξη· ii) για τα μέσα των τεχνολογιών ενημέρωσης και επικοινωνίας, τα οποία μπορούν να επιτρέψουν τη μετατροπή των στατιστικών στοιχείων από πληροφορία σε γνώση (10).

3.4   Στις 20 Αυγούστου 2009 δημοσιεύθηκε η σημαντική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «ΑΕγχΠ και πέρα από αυτό: η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο» (11), σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζεται η ανάγκη συμπλήρωσης του ΑΕγχΠ με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς δείκτες, με τον καθορισμό ενός προγράμματος εργασίας έως το 2012.

3.5   Σχεδόν ένα μήνα αργότερα (12) δημοσιεύθηκε η έκθεση της Επιτροπής για τη Μέτρηση της Οικονομικής Επίδοσης και της Κοινωνικής Προόδου (κοινώς γνωστή ως έκθεση της επιτροπής Stiglitz, Sen και Φυτούση) (13), με τους σαφείς στόχους:

3.5.1   Για τον σκοπό αυτόν, η έκθεση περιελάμβανε 12 συστάσεις για την εκπόνηση μέσων μέτρησης, με τα οποία να αποτυπώνεται η κοινωνική ευημερία, υλική και μη υλική, στις πολλαπλές διαστάσεις της (14).

3.6   Στις 25 Σεπτεμβρίου 2009, η συζήτηση σχετικά με το ΑΕγχΠ και την ανάγκη για συμπληρωματικούς δείκτες κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευημερίας απέκτησε ακόμη μεγαλύτερο κύρος στο πλαίσιο της συνόδου της G20 στο Πίτσμπεργκ. Στην τελική δήλωσή της επιβεβαιώνεται η ακόλουθη δέσμευση: «Αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να καθιερώσουμε ένα νέο και βιώσιμο πρότυπο ανάπτυξης, πρέπει να ενθαρρύνουμε τη θέσπιση νέων μεθόδων μέτρησης, οι οποίες θα μπορούν να λαμβάνουν καλύτερα υπόψη τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις της οικονομικής ανάπτυξης».

3.7   Τον Δεκέμβριο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Πέμπτη έκθεση για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή (15), η οποία περιέχει μία ενότητα «Ενίσχυση της ευημερίας και μείωση του αποκλεισμού», στο κεφάλαιο 1 «Οικονομικές, κοινωνικές και εδαφικές καταστάσεις και τάσεις» σελ. 73-117 στην οποία περιλαμβάνεται μια σειρά δεικτών ευημερίας.

3.8   Παρά το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την πρόοδο μιας κοινωνίας, φαίνεται ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ισχυρές αντιστάσεις –σε ευρωπαϊκό θεσμικό επίπεδο– για τη χρήση των εν λόγω δεικτών κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα.

3.8.1   Μεταξύ άνοιξης και φθινοπώρου του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο ενίσχυσης της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης με σκοπό την αποκατάσταση των φορολογικών και μακροοικονομικών ανισορροπιών των κρατών μελών της ΕΕ (16). Το σύστημα αυτό θα έπρεπε να βασίζεται σε ένα σύνολο δεικτών (πίνακα επιδόσεων) οι οποίοι θα μπορούν να εντοπίζουν τα όρια συναγερμού αυτών των ανισορροπιών και θα επιτρέπουν την εφαρμογή κατάλληλων διορθωτικών παρεμβάσεων στα εν λόγω κράτη μέλη (17). Δυστυχώς, η συζήτηση για το σύστημα των δεικτών προς εφαρμογή ήταν εντελώς αδιαφανής. Στην επιλογή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποκλείσθηκαν πλήρως οι οικονομικοί δείκτες που είναι σημαντικοί για την κατανόηση των οικονομικών ανισορροπιών, καθώς και οι δείκτες κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα.

3.8.2   Η ίδια επιλογή φαίνεται να έχει γίνει με το σύμφωνο Euro Plus ή το πρόσφατο Fiscal Compact (δημοσιονομικό σύμφωνο), προκειμένου να αντιμετωπιστεί η χρηματοοικονομική κερδοσκοπία και να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα του ευρώ.

3.8.3   Η ΕΟΚΕ, όπως είχε επισημάνει ήδη –τόσο στη γνωμοδότηση σχετικά με την ενίσχυση του συντονισμού των ευρωπαϊκών πολιτικών (18) όσο και στη γνωμοδότηση για τις μακροοικονομικές ανισορροπίες (19)– θεωρεί ότι, εάν ως μακροοικονομικές ανισορροπίες εννοούνται οι χρονίζουσες ανισότητες μεταξύ συνολικής προσφοράς και ζήτησης (που οδηγούν σε πλεονάσματα ή ελλείμματα στη συνολική αποταμίευση μιας οικονομίας), θα ήταν τουλάχιστον σκόπιμο να εισαχθούν και δείκτες κοινωνικού χαρακτήρα, όπως, για παράδειγμα: ο δείκτης ανισότητας των εισοδημάτων και του πλούτου· ο αντίκτυπος των χαμηλότερων αμοιβών· το ποσοστό των επονομαζόμενων «φτωχών εργαζόμενων»· το ποσοστό των αμοιβών και των εσόδων ως προς το ΑΕγχΠ κ.λπ. (20). Οι εν λόγω δείκτες αποκαλύπτουν την ύπαρξη μακροοικονομικών ανισορροπιών που οφείλονται σε υπερβολική αποταμίευση των υψηλότερων εισοδημάτων και υπερχρέωση των μεσαίων και χαμηλότερων εισοδημάτων. Το γεγονός αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητη αιτία της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξέσπασε το 2008 (21).

3.8.4   Με άλλα λόγια, σχεδόν δύο χρόνια από την προαναφερθείσα ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (22), η ίδια η Επιτροπή, αν και ακολουθεί νέες διαδρομές επεξεργασίας της ανάπτυξης και της κοινωνικής προόδου, εστιάζοντας στον ρόλο διαχείρισης, συντονισμού και, προπαντός, ελέγχου των κρατών μελών, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τα καθιερωμένα όργανα και τις προσεγγίσεις, δίνοντας προτεραιότητα σε ορισμένες μόνο διαστάσεις της οικονομικής πτυχής και αποκλείοντας την κοινωνική και περιβαλλοντική πτυχή.

3.8.5   Λαμβάνοντας υπόψη τις καταστάσεις αυτές, η ΕΟΚΕ, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή των Περιφερειών, θεωρεί ότι η συζήτηση για την ιδέα της κοινωνικής προόδου δεν μπορεί να περιορίζεται σε συγκεκριμένους τομείς, αλλά θα πρέπει οπωσδήποτε να επεκτείνεται σε όλη την κοινωνία.

3.9   Από όλες τις εθνικές και διεθνείς μελέτες για τους συμπληρωματικούς δείκτες στο ΑΕγχΠ προκύπτει ότι, εάν είχε δοθεί μεγαλύτερη προσοχή σε δείκτες οικονομικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής, διαγενεακής και δημόσιας ή ιδιωτικής δημοσιονομικής βιωσιμότητας, η σημερινή κρίση θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί εγκαίρως και, συνεπώς, να ελεγχθεί καλύτερα.

3.9.1   Η μέτρηση της ευημερίας και της προόδου δεν αποτελούν αποκλειστικά τεχνικό πρόβλημα. Η ίδια η έννοια της ευημερίας εξαρτάται από τις προτιμήσεις και τις βασικές αξίες μιας κοινωνίας και των ατόμων που τη συνθέτουν.

3.9.2   Από τις σημαντικότερες πτυχές των μελετών και των συζητήσεων σχετικά με τα αίτια της κρίσης και τη δυνατότητα «μέτρησής» της με αναλυτικότερους δείκτες, ξεχωρίζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ζήτημα της συνολικής ζήτησης (και όχι μόνον της προσφοράς). Όσον αφορά την υλική ευημερία, η διεθνής συζήτηση εστιάζει στην ανάγκη μεγαλύτερου ενδιαφέροντος για το εισόδημα και την κατανάλωση, σε σχέση με την παραγωγή· στην εξέταση και των δεικτών συγκέντρωσης του πλούτου· επισημαίνεται η επίδραση της ποιότητας των αγαθών στην ευημερία και αποδίδεται ιδιαίτερη έμφαση στις ανισότητες, στη μέτρησή τους και στην ανάγκη να μην λαμβάνεται υπόψη μόνον ο μέσος όρος.

3.9.3   Αναμφίβολα, η παράταση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-2009 έως τη σημερινή διπλή ύφεση καθιστά όσο ποτέ άλλοτε σκόπιμη αυτήν τη συζήτηση, ιδίως όσον αφορά την προέλευση της κρίσης και τον επανακαθορισμό της ανάπτυξης και της προόδου που επιθυμούν να εφαρμόσουν τα ποικίλα εθνικά συστήματα και, γενικότερα, η κοινωνία.

4.   Το νέο πλαίσιο αναφοράς: η πρόοδος της κοινωνίας

4.1   Η συζήτηση σχετικά με τη χρήση νέων δεικτών που θα μπορούν να διευρύνουν τη σφαίρα της οικονομίας και να λάβουν υπόψη τα προβλήματα κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα, αποκτά σήμερα νέα προοπτική, καθώς έχει μεταβληθεί το πλαίσιο αναφοράς της κοινωνίας. Σήμερα, η οικονομική ανάπτυξη –η οποία αποτελεί σε κάθε περίπτωση εξαιρετικά σημαντικό παράγοντα για μια χώρα– δεν αρκεί για να διασφαλίσει την πραγματική πρόοδο για την κοινωνία, εάν δεν χαρακτηρίζεται από απουσία αποκλεισμών και δεν είναι βιώσιμη.

4.1.1   Η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης υποστηρίζει την έννοια της προόδου. Πρόκειται για μια πολύ πιο ευρεία και πολύ πιο σύνθετη έννοια, ο πολυδιάστατος χαρακτήρας της οποίας αφορά ένα πλήθος: i) στόχων προς επίτευξη· ii) πολιτικών και παρεμβάσεων προς υλοποίηση· iii) και, συνεπώς, δεικτών για παρακολούθηση της κατάστασης προόδου προς τους εν λόγω στόχους. Η ίδια έννοια της προόδου μπορεί να αφορά, σε διαφορετικές χώρες, διαφορετικές ερμηνείες και νοήματα για διαφορετικούς λαούς, πολιτισμούς και θρησκείες.

4.2   Η μεταβολή του πλαισίου αναφοράς από την οικονομική ανάπτυξη στην πρόοδο, δεν απλοποιεί, αλλά, αντιθέτως, περιπλέκει τα πράγματα. Για τον λόγο αυτόν, είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία η προώθηση μιας συζήτησης σχετικά με τη σημασία της προόδου, η οποία, εκτός από τον επανακαθορισμό της έννοιας της ανάπτυξης με τον καθορισμό των στόχων προς επίτευξη και των μέσων για την επίτευξή τους, θα εισάγει και στοιχεία πολιτικής ευθύνης. Με άλλα λόγια, μια συζήτηση η οποία θα επιτρέψει στην κοινωνία –με όλους τους συντελεστές της– να επικεντρωθεί σε στοιχεία που θεωρεί θεμελιώδη για την ύπαρξή της.

4.3   Η εντελώς νέα αυτή προσέγγιση απαιτεί τον προσδιορισμό των διαφορετικών μεγεθών που συνθέτουν την πρόοδο, για να καταστεί εν συνεχεία εφικτή η κατάρτιση των σχετικών δεικτών. Οι τρεις βασικές προσεγγίσεις για τη μέτρηση της προόδου αφορούν:

4.4   Στο πλαίσιο της πιο πρόσφατης και πληρέστερης προσέγγισης που αφορά την πρόοδο μιας κοινωνίας, εξετάζονται κατά κύριο λόγο δύο συστήματα: το ανθρώπινο σύστημα και το οικοσύστημα (23). Πρόκειται για δύο συστήματα που συνδέονται στενά μεταξύ τους μέσω δύο διαφορετικών διαύλων: ο πρώτος αφορά τη «διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων» και ο δεύτερος τις «υπηρεσίες του οικοσυστήματος» (24).

4.4.1   Εντός αυτού του πλαισίου, «η ανθρώπινη ευημερία» (στην ατομική και κοινωνική της διάσταση) αποκτά κυρίαρχο ρόλο και αντιπροσωπεύει τον θεμελιώδη στόχο για την πρόοδο της κοινωνίας. Η ανθρώπινη ευημερία υποστηρίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο από τρεις τομείς δραστηριότητας: τον οικονομικό, τον πολιτιστικό και της διακυβέρνησης (που με τη σειρά τους μπορούν να θεωρηθούν ως «ενδιάμεσοι στόχοι»). Το οικοσύστημα αποτελείται και αυτό από έναν τομέα δραστηριότητας, ο οποίος αφορά την «κατάσταση του οικοσυστήματος» (βλ. εικ. 1).

4.4.2   Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να ορισθεί ως «ευημερία μιας κοινωνίας» το άθροισμα της ανθρώπινης ευημερίας και της κατάστασης του οικοσυστήματος και ως «πρόοδος της κοινωνίας», η βελτίωση της ανθρώπινης ευημερίας και της κατάστασης του οικοσυστήματος. Η αξιολόγηση αυτή απαιτεί ωστόσο διόρθωση, συμπληρώνοντας την επίδραση που ασκούν οι ανισότητες στην ανθρώπινη ευημερία και στην κατάσταση του οικοσυστήματος. Οι ανισότητες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι: μεταξύ των κοινωνιών και των γεωγραφικών περιοχών· εντός αυτών· μεταξύ διαφορετικών γενεών. Με τον τρόπο αυτόν μπορεί να καθοριστεί η δίκαιη και βιώσιμη πρόοδος μιας κοινωνίας.

4.5   Στο πλαίσιο της προσέγγισης αυτής εντάσσεται η συζήτηση για τους συμπληρωματικούς δείκτες στο ΑΕγχΠ. Εάν σήμερα η συζήτηση αυτή επανέρχεται στο προσκήνιο και τίθεται η ανάγκη μέτρησης άλλων φαινομένων (που δεν αφορούν απλώς την οικονομική ανάπτυξη), είναι γιατί η κατανόηση της σημασίας αυτών των φαινομένων τα εντάσσει στην πολιτική ατζέντα. Η μέτρησή τους επιτρέπει την κατανόηση και, συνεπώς, τη διαχείρισή τους.

4.5.1   Τα φαινόμενα αυτά αντιπροσωπεύουν πολιτικές επιλογές και είναι συνεπώς σκόπιμη η παρακολούθησή τους που θα επιτρέπει την κατάλληλη ενημέρωση των πολιτών. Για αυτόν τον λόγο, αποκτά θεμελιώδη ρόλο η ανεξάρτητη και ποιοτική επίσημη στατιστική.

5.   Ενημέρωση, διαβούλευση και συμμετοχή στις διαδικασίες κατάρτισης των δεικτών προόδου

5.1   Η επαναφορά της συζήτησης για την κατάρτιση συμπληρωματικών δεικτών στο ΑΕγχΠ στηρίζεται κυρίως στο γεγονός ότι, κατά την τελευταία δεκαετία, διαπιστώθηκε ένα πραγματικό χάσμα μεταξύ:

Το χάσμα αυτό ενισχύθηκε επίσης από τις καταστροφικές συνέπειες οικονομικού και κοινωνικού χαρακτήρα που προκάλεσε η παγκόσμια κρίση.

5.1.1   Με άλλα λόγια, η ύπαρξη ενός χάσματος μεταξύ της κατάστασης που προκύπτει και εκφράζεται από τις επίσημες στατιστικές (μέσω των καθιερωμένων δεικτών της, εκ των οποίων το ΑΕγχΠ είναι ο πλέον αντιπροσωπευτικός) και της πραγματικότητας που αντιλαμβάνονται οι πολίτες, εγείρει αναπόφευκτα μια σειρά προβλημάτων για τον ρόλο που θα πρέπει να έχει η επίσημη στατιστική στον 21ο αιώνα.

5.2   Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ, με τις εξελίξεις των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), συντελείται μια πραγματική επανάσταση στην επικοινωνία, η οποία μπορεί να επιτρέψει την αύξηση του όγκου των διαθέσιμων πληροφοριών. Το κατά πόσον όλα αυτά μεταφράζονται στην πράξη σε πραγματική γνώση για το σύνολο, αντιπροσωπεύει το πραγματικό κεντρικό ζήτημα και εδώ ακριβώς είναι που η επίσημη στατιστική καλείται να διαδραματίσει έναν καίριο ρόλο. Ο στόχος πρέπει να είναι η μετάβαση από την πληροφορία στη γνώση.

5.2.1   Η αύξηση των διαθέσιμων πληροφοριών ευνοεί τη διαφάνεια των δημοκρατικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων (για παράδειγμα, οι στατιστικοί δείκτες ευνοούν την κατανόηση της δυναμικής που αποκτούν ορισμένα φαινόμενα, όπως η απασχόληση, η ανεργία, ο πληθωρισμός κ.λπ.). Όμως η μεγάλη ροή πληροφοριών μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στους χρήστες, είτε πρόκειται για πολίτες είτε για υπευθύνους χάραξης των πολιτικών (καθώς η μεγαλύτερη ροή πληροφοριών δεν μεταφράζεται κατ’ ανάγκην σε καλύτερη γνώση).

5.3   Από αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό προκύπτει η ανάγκη για μια ανεξάρτητη και ποιοτική στατιστική διακυβέρνηση. Μια στατιστική που θα ανακτήσει τον θεμελιώδη της ρόλο κατεύθυνσης των μετρήσεων και της μεθοδολογίας τους προς τα φαινόμενα που επιβάλλουν οι νέες απαιτήσεις οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα (25).

5.3.1   Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμη την ανακοίνωση της Επιτροπής «Για μια αυστηρή διαχείριση της ποιότητας στον τομέα των ευρωπαϊκών στατιστικών (26)», όπου επιβεβαιώνεται ότι η σημερινή στατιστική, εκτός από την κατανόηση των φαινομένων, πρέπει να επιτρέπει τη διαχείρισή τους σήμερα και στο μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό, οι πολίτες πρέπει να μπορούν να επιλέγουν με τρόπο ενημερωμένο, ορθολογικό και δημοκρατικό.

5.3.2   Η Eurostat πρόκειται συνεπώς να διαδραματίσει έναν καίριο ρόλο στην ολοκλήρωση και εναρμόνιση των εθνικών και περιφερειακών στατιστικών –των 27 κρατών μελών της ΕΕ–, κυρίως σε ζητήματα που αφορούν την ποιότητα ζωής, τη βιωσιμότητα και την κατανομή του εισοδήματος και του κεφαλαίου, για να μετρά τις μεταβολές στην ευημερία που οφείλονται στις αποφάσεις των δημόσιων αρχών.

5.3.3   Η Eurostat θα πρέπει να προσφέρει μεθοδολογική υποστήριξη ικανή να παράσχει στους θεσμικούς και κοινωνικούς φορείς, καθώς και στους ευρωπαίους πολίτες, τα μέσα για ορθή ενημέρωση και διαβούλευση, έτσι ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη δημόσια συζήτηση (27).

5.4   Στο νέο αυτό πλαίσιο, ενώ η κοινωνία των πολιτών, από κοινού με τους λοιπούς κοινωνικούς και θεσμικούς εταίρους, πρέπει να προσδιορίσει –μέσω διαβουλεύσεων στρογγυλής τραπέζης και φόρουμ– τα πλαίσια παρέμβασης στα οποία καθορίζεται η πρόοδος μιας κοινωνίας, καθορίζοντας συγκεκριμένους τομείς και σημαντικά φαινόμενα (τα διάφορα πεδία στον οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό τομέα), η στατιστική αναλαμβάνει τον ρόλο της «τεχνικής» υποστήριξης με την παροχή της κατάλληλης μεθοδολογίας και την εκπόνηση αποτελεσματικών δεικτών για την παρακολούθηση των εν λόγω φαινομένων.

5.5   Η συμμετοχή των πολιτών επιτρέπει τη δημιουργία «μορφών συλλογικής νοημοσύνης», οι οποίες, καθιστώντας δυνατές τις πρακτικές των ενεργών πολιτών, συμβάλλουν στον επαναπροσδιορισμό της δημοκρατίας:

5.5.1   Μέσω αυτής της πρακτικής αναπτύσσεται η έννοια του «κοινωνικού κεφαλαίου» (30), η οποία αποτελεί τη βάση των ευρωπαϊκών στόχων για την οικονομία της γνώσης και της κοινωνικής συνοχής. Ήτοι, η ικανότητα τελειοποίησης της έννοιας της ευημερίας όλων με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, κατανόηση και συνεργασία της κοινωνίας των πολιτών με τη δημόσια διοίκηση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ισχυρή πολιτική και κοινωνική συμμετοχή, την οποία θα πρέπει να ενισχύει η δημόσια διοίκηση με πρακτικές διαβούλευσης (31).

5.5.2   Μια πολυπληθής ομάδα χωρών ξεκίνησε πρόσφατα σύνθετες διαδικασίες λήψης αποφάσεων που προβλέπουν τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών (Αυστραλία, Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μεξικό, Κάτω Χώρες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ελβετία).

5.5.3   Από τις εμπειρίες αυτές προκύπτουν ουσιαστικές διαφορές στη διάρθρωση και στην έκταση των διαδικασιών συμμετοχής των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες εκδηλώνονται περισσότερο στο στάδιο της επικοινωνίας ή της διαλεκτικής (δημόσια διαβούλευση και καθορισμός των αξιών και των προτεραιοτήτων), παρά στο πρώτο στάδιο της διαβούλευσης.

5.5.4   Το στάδιο της διαβούλευσης διεξάγεται συχνά με εντατική χρήση ειδικών ιστοσελίδων, με τη δημιουργία ομάδων εργασίας που αναλαμβάνουν ειδικούς θεματικούς τομείς και με προγράμματα διαβούλευσης που προβλέπουν την εκτεταμένη χρήση τόπων κοινωνικής δικτύωσης, ιστολογίων και δημοσκοπήσεων (κυρίως στο Διαδίκτυο). Ωστόσο, σε καμία χώρα δεν επετεύχθη έως τώρα ένας τυπικός ή ουσιαστικός δεσμός ανάμεσα στη διαδικασία κατάρτισης των δεικτών και στις διαδικασίες οικονομικού και δημοσιονομικού προγραμματισμού.

5.5.5   Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον εντοπισμό των δεικτών ευημερίας ή προόδου, επιτυγχάνεται με την ενεργό ανάμιξή της τόσο στην επιλογή των πολιτικών προτεραιοτήτων, όσο και στην επιλογή των πληροφοριών προς παρακολούθηση.

(1)  http://www.earthsummit2012.org/

(2)  Βλ.: γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της ΕΟΚΕ με θέμα «Πέραν του ΑΕγχΠ - μέτρα υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης, ΕΕ C 100/09 της 30.4.2009, σ. 53· και τη γνωμοδότηση σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – ΑΕγχΠ και πέρα αυτού - Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, ΕΕ C 18 της 19.1.2011, σ. 64.

(3)  ΕΕ C 100 της 30.4.2009, σ. 53.

(4)  ΕΕ C 18 της 19.1.2011, σ. 64.

(5)  COM(2009) 433 τελικό.

(6)  Ο ίδιος ο Simon Kuznets –στον οποίο οφείλεται η διάδοση του ΑΕγχΠ στις Ηνωμένες Πολιτείες– είχε προειδοποιήσει για τις πιθανές καταχρήσεις ή τις παρερμηνείες που θα μπορούσε να προκαλέσει η στρεβλή χρήση αυτού του μέσου, φροντίζοντας να καθορίσει τα όρια παρέμβασης. Costanza, R., Hart, M., Posner, S., Talberth, J., 2009, Beyond GDP: The Need for New Measures of Progress (ΑΕγχΠ και πέρα αυτού: Η ανάγκη λήψης νέων μέτρων προόδου), Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.

(7)  Ηνωμένα Έθνη, 1987, Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη.

(8)  Μια δραστηριότητα έρευνας που εστίαζε κυρίως σε τέσσερις διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις: i) δείκτες διόρθωσης του ΑΕγχΠ· ii) εναλλακτικοί δείκτες· iii) συνοπτικοί (ή σύνθετοι) δείκτες· iv) σύστημα δεικτών.

(9)  Το σχέδιο παρουσιάστηκε στο Palermo το 2004, στο πλαίσιο του πρώτου παγκόσμιου φόρουμ του ΟΟΣΑ με θέμα «Statistics, knowledge and policy» (Στατιστική, γνώση και πολιτική), τρία χρόνια αργότερα διεξήχθη το δεύτερο φόρουμ (2007) στην Κωνσταντινούπολη με θέμα «Measuring and fostering the progress of society» (Μέτρηση και προώθηση της κοινωνικής προόδου) όπου υπεγράφη η «δήλωση της Κωνσταντινούπολης» από τους εκπροσώπους της ΕΕ, του ΟΟΣΑ, του ΟΗΕ, του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Οργάνωσης της Ισλαμικής Διάσκεψης. Το 2009 διεξήχθη στο Busan (Νότιος Κορέα) το τρίτο φόρουμ του ΟΟΣΑ με θέμα «Charting progress, building vision, improving life» (Καταγραφή της προόδου, ανάπτυξη οράματος, βελτίωση της ζωής).

(10)  Στο πλαίσιο του ετήσιου φόρουμ της 24ης και 25ης Μαΐου 2011, ο ΟΟΣΑ παρουσίασε τον δείκτη βελτίωσης της ζωής (Better life index), ο οποίος μετρά τον πλούτο, την ευημερία και την ποιότητα ζωής με τη βοήθεια 11 παραμέτρων (κατοικία, εισόδημα, εργασία, κοινωνική ζωή, εκπαίδευση, περιβάλλον, διακυβέρνηση, υγεία, προσωπική ικανοποίηση, ασφάλεια, ισορροπία προσωπικής/επαγγελματικής ζωής): ΟΟΣΑ, 2011, How’s Life? Measuring Weel-Being (Πώς είναι η ζωή; Μέτρηση της ευημερίας), Πρωτοβουλία του ΟΟΣΑ για την ευημερία. http://www.oecdbetterlifeindex.org/.

(11)  COM(2009) 433 τελικό.

(12)  14 Σεπτεμβρίου 2009.

(13)  http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/en/index.htm.

(14)  Στις 12 Οκτωβρίου 2011, στο Παρίσι, διεξήχθη μια διάσκεψη που διοργάνωσε ο ΟΟΣΑ, το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών (INSEE) και το γαλλικό Υπουργείο Οικονομίας, Οικονομικών και Βιομηχανίας: «Two Years after the release of the Stiglitz-Sen-Fitoussi Report» (Δύο έτη μετά από τη δημοσίευση της έκθεσης Stiglitz-Sen-Φυτούση).

INSEE, 2011, «Two years after the Stiglitz-Sen-Fitoussi report: What well-being and sustainability measures?» (Δύο έτη μετά από τη δημοσίευση της έκθεσης Stiglitz-Sen-Φυτούση: Ποια μέτρα ευημερίας και βιωσιμότητας;), ανακοινώσεις του INSEE, Παρίσι.

(15)  http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/cohesion5/index_el.cfm.

(16)  Ενίσχυση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών για τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση - Εργαλεία για ισχυρότερη οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ, COM(2010) 367 τελικό.

Ενίσχυση του συντονισμού της οικονομικής πολιτικής, COM(2010) 250 τελικό.

(17)  Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τα κατασταλτικά μέτρα για τη διόρθωση των υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών στην ευρωζώνη, COM(2010) 525 τελικό - 2010/0279 (COD).

Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την πρόληψη και τη διόρθωση των υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών, COM(2010) 527 τελικό - 2010/0281 (COD).

(18)  Γνωμοδότηση σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών – Ενίσχυση του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών για τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση – Εργαλεία για ισχυρότερη οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ, ΕΕ C 107 της 6.4.2011, σ. 7.

(19)  Γνωμοδότηση σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με κατασταλτικά μέτρα για τη διόρθωση των υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών στην ευρωζώνη, COM(2010) 525 τελικό - 2010/0279 (COD), και την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την πρόληψη και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, COM(2010 527 τελικό - 2010/0281 (COD) ΕΕ C 218 της 23ης Ιουλίου 2011 σ. 53.

(20)  Όπως προτείνεται και στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την πρόληψη και τη διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, εισηγήτρια Elisa FERREIRA (2010/0281(COD)) της 16ης Δεκεμβρίου 2010.

(21)  ΔΟΕ-ΔΝΤ, «The Challenges of Growth, Employment and Social Cohesion» (Οι προκλήσεις της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής), έγγραφο συζήτησης για την κοινή διάσκεψη ΔΟΕ-ΔΝΤ, Όσλο, 13 Σεπτεμβρίου 2010, σ. 67-73).

(22)  Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – ΑΕγχΠ και πέρα από αυτό – Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, COM(2009) 433 τελικό.

(23)  Hall J., Giovannini E., Morrone A., Ranuzzi G., 2010, «A Framework to Measure the Progress of Societies» (Ένα πλαίσιο για τη μέτρηση της προόδου των κοινωνιών). Διεύθυνση στατιστικών, έγγραφο εργασίας αριθ. 34, ΟΟΣΑ, STD/DOC (2010)5, Παρίσι.

(24)  Ενώ η διαχείριση των πόρων είναι το αποτέλεσμα της δράσης του ανθρώπινου συστήματος στο οικοσύστημα (εκμετάλλευση φυσικών πόρων, ρύπανση), οι υπηρεσίες του οικοσυστήματος συνδέουν τα δύο συστήματα (το ανθρώπινο και το οικοσύστημα) και προς τις δύο κατευθύνσεις (προμήθεια τροφής, νερού, αέρα, συνέπειες φυσικών καταστροφών κ.λπ.), Hall J., Giovannini E., Morrone A., Ranuzzi G., 2010.

(25)  Giovannini, E., 2007, «Statistics and Politics in a Knowledge Society» (Στατιστική και πολιτικές στην κοινωνία της γνώσης), ΟΟΣΑ, STD/DOC(2007)2, 29 Μαΐου 2007, ανάρτηση της 28ης Ιανουαρίου 2010 στην ιστοσελίδα: http://www.2007oecd.org/dataoecd/39/53/41330877.pdf.

Giovannini, E. 2009, «Measuring Society's Progress: A key issue for policy making and democratic governance» (Μέτρηση της προόδου της κοινωνίας: Ένα καίριο ζήτημα για τη χάραξη πολιτικής και τη δημοκρατική διακυβέρνηση), ανάρτηση της 28ης Ιανουαρίου 2010 στην ιστοσελίδα: http://www.oecd.org/dataoecd/6/34/41684236.pdf.

(26)  COM(2011) 211 τελικό.

(27)  Για τον σκοπό αυτόν, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού στατιστικού συστήματος, δημιουργήθηκε η διευθυντική ομάδα «Μέτρηση της προόδου, της ευημερίας και της βιώσιμης ανάπτυξης» με εντολή να συντονίζει τις δραστηριότητες για το ζήτημα και να εφαρμόζει τις συστάσεις της επιτροπής Stiglitz, Sen και Φυτούση, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τους στόχους της στρατηγικής Ευρώπη 2020.

(28)  Για περαιτέρω ανάλυση του θέματος, βλ. διάσκεψη της ΕΟΚΕ για τη συμμετοχική δημοκρατία «Η συμμετοχική δημοκρατία, για την καταπολέμηση της ευρωπαϊκής κρίσης εμπιστοσύνης». Υπενθυμίζονται επίσης: Το Εγχειρίδιο του Πολίτη (The Citizen's Handbook) (http://www.vcn.bc.ca/citizens-handbook) και η Πρωτοβουλία των Ευρωπαίων Πολιτών (European Citizens' Initiative) (http://www.citizens-initiative.eu/) - Εκστρατεία για την προώθηση των δικαιωμάτων συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ.

(29)  Κατά την ανάλυση της δυναμικής της συμμετοχικής δημοκρατίας υπάρχει η διάκριση μεταξύ διαδικασιών του τύπου «top-down» και του τύπου «bottom-up». Η χρήση, και στις δύο περιπτώσεις, της αναφοράς σε αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε δύο διαφορετικά επίπεδα της οργάνωσης και λήψης αποφάσεων (οι οποίες είναι άγνωστες για τις μορφές άμεσης δημοκρατίας) προσδιορίζει τη συμμετοχική δημοκρατία ως αντικείμενο διαλογικής και διαδικαστικής φύσης, που πράγματι εφαρμόζεται καλύτερα κατά την επίλυση διαφορών. Εν προκειμένω αναζητείται το σημείο επαφής των δύο διαδικασιών.

(30)  ΟΟΣΑ, 2001, «The well-being of nations: the role of human and social capital» (Η ευημερία των εθνών: ο ρόλος του ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου), ΟΟΣΑ, Παρίσι.

(31)  ΟΟΣΑ, 2001, «Citizens as partners, Information, consultation and public participation in policy-making» (Οι πολίτες ως εταίροι: Πληροφορίες, διαβουλεύσεις και συμμετοχή του κοινού στη χάραξη πολιτικής), PUMA, ΟΟΣΑ, Παρίσι.